ΕΠΟ 42- ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ: ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (Παραρτήματα)

ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ: Όψεις της Σύγχρονης Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Κοινωνίας
(εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008)

 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι

«ΤΖΑΜΠΑΤΖΗΔΕΣ» ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ: ΠΕΡΙ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (Τσουκαλάς)

Ένταξη Ελλάδας σε ΕΕ: α) άμβλυνση ορισμένων άμεσων προβλημάτων, β) εντονότερες οι «ανεπαρκείς» κοινωνικο-οικονομικές επιδόσεις

Αιτίες κατάστασης:

α) κυριαρχία σύγχρονου αναπτυγμένου κόσμου από «εργαλειακή ορθολογικότητα»

β) πτυχές σύγχρονης ελληνικής κουλτούρας + ευνοϊκά πλαίσια= ανάπτυξη εργαλειακής ορθολογικότητας στα πρότυπα ατομικής οικονομικής συμπεριφοράς

γ) αντίσταση ελληνικής κοινωνίας σε προσαρμογές ορθολογικής ανάπτυξης

δ) αίτιο συλλογικής απροθυμίας: κρατούντα πρότυπα πλειονότητας Ελλήνων (ουδέποτε λειτούργησαν ως hominess civili)

ΑΤΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ «ΜΩΡΙΑ»

Προϋποθέσεις αλληλεπίδρασης ατομικών-συλλογικών ορθολογικοτήτων

ατομική ενέργεια= στρατηγικά ορθολογική ανεξαρτήτως κριτηρίων ορθολογικότητας επιδιωκόμενων σκοπών

συλλογικές ορθολογικότητες= συνδεδεμένες με διαδικασία ορισμού ορθολογικότητας συλλογικού σκοπού

-δυσκολίες εκσυγχρονιστικής συλλογικής ορθολογικότητας στην Ελλάδα +

-αντίσταση δομών σε μεταρρύθμισή τους +

-επιτεύγματα ατομικών στόχων, το αντίθετο σε επίπεδο συλλογικών στοχεύσεων

Κοινωνικά συμβόλαια: όχι λογικά αναγκαία, όχι ιστορικά αναπόφευκτα

ΠΕΡΙ ΑΓΟΡΑΙΑΣ ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΑΡΧΗΜΕΝΗΣ «ΕΝΟΧΗΣ»

Εξάρτηση συνάρθρωσης ατομικών-συλλογικών πρακτικών ορθολογικοτήτων από κοινωνικούς, θεσμικούς και κανονιστικούς περιορισμούς ατομικών ορθολογικοτήτων

- δυτικός φιλελευθερισμός: θέσπιση νέας σχέσης ανθρώπων-κοινωνίας (ιδιωτικού-δημόσιου): βάσει συμβολαιικών αρχών κοινωνικής οργάνωσης= εσωτερίκευση γενικού κανόνα (ισότιμη πρόθυμη υποταγή ατόμου στο νόμο + δικαιώματα/υποχρεώσεις)

- τζαμπατζής: παράβαση βασικής κοινωνικής σύμβασης

- homo economicus: βάση ιδέας εργαλειακής ορθολογικότητας (προγραμματισμός)

- κοινωνικές/ιστορικές προϋποθέσεις οικονομικής ορθολογικότητας: εγγράφονται σε γνωσιακούς και κανονιστικούς περιορισμούς (φιλελεύθερος καπιταλισμός): επιβολή κοινωνικών ορίων σε επιθετική οικονομική βία

- συμμόρφωση προς κανόνες= αυτονόητη πολιτισμική προϋπόθεση (όρια σε εργαλειακά ορθολογικές ενέργειες ατόμων)

- διοχέτευση εργαλειακής ορθολογικότητας σε συγκεκριμένα πρότυπα πρακτικής λογικής (αξιολόγηση/έλεγχος προτύπων από κοινωνία πολιτών)

- κοινωνία πολιτών: διαιτητής αγοραίων/εξωαγοραίων ηθών + ανεπίσημος διαμεσολαβητής συμφεροντολογικού ατόμου και κοινωνικού συνόλου

- προϋπόθεση ανεμπόδιστης ανάπτυξης ατομικών στρατηγικών σε πεδίο αγοράς= γενική αποδοχή ρυθμίσεων εντός αποπροσωποποιημένου συστήματος κοινωνικών σχέσεων

- πραγμάτωση πολιτισμικής διαδικασίας μέσω:

α) κατασταλτικών κυρώσεων εναντίον αποκλίνουσας συμπεριφοράς,

β) εσωτερίκευσης ανάγκης για αυτοπειθαρχία μέσω θρησκευτικού/ιδεολογικού στοιχείου + ψυχολογικών τεχνικών καταστολής (επίτευξη αστικής κυριαρχίας, εμφάνισή της ως ηθική απελευθέρωση ανθρώπου)

- στόχος: απαλλαγή από φίλαυτες free rider συμπεριφορικές παρορμήσεις

- ενεργοποίηση εαυτο-κεντρικής εργαλειακής ορθολογικότητας ατόμου εντός μαζικού και αποπροσωποποιημένου συστήματος κοινωνικών σχέσεων= free rider

- συναλλακτική ανωνυμία= θεμέλιο τέλειων ανοικτών αγορών: δυνάμει ανομία (πειρασμός κοινωνικής ανευθυνότητας)

- αναγκαία η επινόηση αφηρημένων κωδίκων διασφάλισης ατομικής υπευθυνότητας ως «εσωτερικό» ηθικό σύστημα κανονιστικών στερεοτύπων (αξιών)

ΑΣΤΙΚΗ ΙΔΕΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΝΕΩΤΕΡΙΚΑ ΣΥΓΚΡΙΜΑΤΑ

Ιστορική εμπειρία: μεταλλαγή προτύπων συμπεριφοράς δύσκολα επιβάλλεται εκ των άνω, παρά μόνο πολύ μακροπρόθεσμα

Περίπτωση Ελλάδας:

- όχι πλήρης διαχωρισμός κράτους-κοινωνίας

- όχι μονοπώληση ορθολογικών αγοραίων κανόνων

- ισχυρές παλαιές/νεώτερες μορφές οικογενειακής/συγγενικής αλληλεγγύης

- πελατειακά δίκτυα: νέες μορφές κοινωνικών σχέσεων εμπρόσωπης αμοιβαιότητας

- μεικτές μορφές κοινωνικο-οικονομικών στρατηγικών ατόμων (μεγιστοποιητική αγοραία ορθολογικότητα + ορθολογικές βλέψεις για απόκτηση προσοδοφόρου επιρροής/εξουσίας στο πολιτικό σύστημα (πολιτική οικονομία κέρδους + πολιτική οικονομία προσόδου)

- καθήκον= απορρέει όχι από συμβολαιικό λόγο, αλλά εμπρόσωπη αμοιβαιότητα (φιλότιμο, μπέσα): όχι θεσμικός εκσυγχρονισμός

• αποδυνάμωση παραδοσιακών κοινοτικών δικτύων εμπρόσωπης αμοιβαιότητας + όχι εμπέδωση θεμελιακών ιδεών/κωδίκων
• εμφύλιος: θρυμμάτισε εύθραυστη αξιοπιστία συλλογικών κοινωνικών προταγμάτων + αποδιάρθρωσε κοινωνία πολιτών + αδυναμία αρχουσών ομάδων να ορίσουν συνεκτικό συλλογικό στόχο
• ελληνικό κράτος= όχι σοβαρό
• ιδιότητα πολίτη, συμμετοχή στα κοινά, υπευθυνότητα= μάταιες λέξεις
• όχι κρυστάλλωση οικουμενικού πολιτικού πνεύματος
• άναρχος ατομικισμός (ελευθερία= ανευθυνότητα έναντι συνόλου/νόμου)
• Νόμος και Κανόνες: όχι ως αφηρημένη υλοποίηση ελευθερίας/ισότητας, αλλά ως «δυσκολίες» (πρακτικός Λόγος: παρανομία, φοροδιαφυγή κλπ)
• Ουσία ελληνισμού: ως σύνθεση ελευθεριακών/αναρχούμενων ατομικών ικανοτήτων κι όχι ως πολίτες με σταθμισμένη συμπεριφορά βάσει συλλογικών κανόνων
• Κανονιστικοί περιορισμοί ενστίκτων, εγωιστικών ορθολογικοτήτων= συνώνυμοι με «έλλειμμα» ελευθερίας + ταύτιση ηθικού ενδοιασμού-ανοησίας: μέτρο κενού αξιών ελληνικής κοινωνίας που λειτουργεί βάσει free ridership
• Όχι υποκατάσταση διαλυμένων μορφών νομοκατεστημένων «τάξεων» από μορφές συνεκτικών συμβολαιικών σχέσεων, όχι μετεξέλιξη αποδυναμωμένων δεσμών «μηχανικής αλληλεγγύης» από σχέσεις «οργανικής αλληλεγγύης»

ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΜΙΑΣ ΕΠΙΜΟΝΗΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ

«Κοινωνική αντίσταση» σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας σε τυπικές μορφές καταμερισμού εργασίας

- τρόπος προσέγγισης ιδιαιτεροτήτων ελληνικής κοινωνικής δομής: συγκρίσεις δεδομένων από διεθνείς στατιστικές πηγές

- αν «εκσυγχρονισμός» είναι συνακόλουθο κοινών συνολικών προτύπων κοινωνικής ανάπτυξης, τότε απαντώνται στις πιο αναπτυγμένες κοινωνίες

- δομικές δυσαρμονίες Ελλάδας δεν οδήγησαν σε άμεσες/απτές κοινωνικο-οικονομικές δυσλειτουργίες

- μοντέλο νεώτερης ελληνικής κοινωνίας: «μεγέθυνση χωρίς ανάπτυξη» (χωρίς επιπτώσεις στα προσωπικά εισοδήματα)

- «χώρα των θαυμάτων»: μεταμόρφωση Ελλάδας σε σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία + διατήρηση παραδοσιακής δομής καταμερισμού εργασίας

Κρίσιμες πτυχές κοινωνικής οργάνωσης Ελλάδας 1960-1990:

• Ι. όχι επίσημα καταγεγραμμένη οικονομική δραστηριότητα (επίσημο ποσοστό ενεργού οικονομικής δραστηριότητας= αδικαιολόγητα πολύ χαμηλό)

- ανεπίσημες μεταβιβάσεις πόρων σε οικογενειακή κλίμακα

- αφανείς κερδοφόρες δραστηριότητες

[Φαινόμενα αντίθετα της «φυσιολογικής λειτουργίας αγοράς εργασίας»]

• ΙΙ. «Αντίσταση» ελληνικού πληθυσμού σε μόνιμη εξαρτημένη εργασία (παρά την αστικοποίηση/δομικές αλλαγές οικονομίας: όχι μετεξέλιξη Ελλάδας σε κυρίαρχα μισθωτοποιημένη κοινωνία (παρεκκλίνουσα περίπτωση)

- τάση αντίθετη με τυπικές μορφές αναπτυξιακού «εκσυγχρονισμού», αριστοποίησης/μεγιστοποίησης μορφών οργάνωσης παραγωγής

- διατήρηση νοοτροπιών (αφετηρία επιλογών ανεξάρτητης εργασίας): όχι τυπική εσωτερίκευση αξιών πειθαρχίας, συντονισμού, συλλογικότητας, ναι σε εγωκεντρική πρωτοβουλία+μη ελέγξιμες μορφές ατομικιστικής συμπεριφοράς

• ΙΙΙ. Εξαρτημένη εργασία που διευρύνεται συνεχώς: δημόσια απασχόληση

-μεγέθυνση κρατικών μηχανισμών: όχι λόγω επέκτασης λειτουργιών κράτους, ναι λόγω υπερπλήθυνσης προσωπικού

- πελατειακή λογική: ενίσχυση οργανωτικής ανορθολογικότητας

- πολλαπλασιασμός μεσαίων/ανώτερων βαθμίδων υπαλληλικής ιεραρχίας (υπεροχή πτυχιούχων δημοσίου τομέα)

- δημόσιος τομέας: σημαντικότερο μέσο ανιούσας κοινωνικής κινητικότητας

- κοινωνικό φαντασιακό= θέση στο δημόσιο (διάρκεια, ασφάλεια, συνθήκες εργασίας, χρόνος για μη σύννομες επικερδείς δραστηριότητες)

- μισθοί ως πρόσοδοι (όχι αγοραίες τιμές εργατικής δύναμης): βάσει πολιτικών κριτηρίων (δικαιούχες ομάδες), όχι βάσει κανόνων αγοράς

- διαπότιση κοινωνικού ιστού από ήθος δημόσιου τομέα

• ΙV: Ανάπτυξη ανεπίσημων/αφανών μορφών εισοδήματος/απασχόλησης

- εποχική, μερικού χρόνου, περιστασιακή εργασία

- πολυσθένεια, εναλλαξιμότητα ειδικοτήτων, ρόλων/τόπων εργασίας

- συχνή αλλαγή είδους επαγγέλματος: λιγότερο πιθανή η εσωτερίκευση κανόνων εργασιακής πειθαρχίας

- προτίμηση ευκαιριακής οικονομικής πειρατείας από οργανωμένο πόλεμο αγοράς: συνειδητή στρατηγική ατόμων/οικογενειών (στόχος: μεγιστοποίηση εισοδήματος + ελαχιστοποίησης κόπου)

- αποδεκτές μορφές συμπεριφοράς: φοροδιαφυγή, πολλαπλή απασχόληση, απουσία επαγγελματικής αξιοπρέπειας, ελλιπής πειθαρχία/ήθος στην εργασία

- κυρίαρχοι κώδικες ηθικής: συμβατοί με free rider ατομικές πρακτικές

- καθολικά συγχωρητέος οικονομικός καιροσκοπισμός

- δημόσια απασχόληση + αυτοαπασχόληση: παρέχουν περιθώρια για μορφές κοινωνικο-οικονομικής ενσωμάτωσης

= δυσκολία εμπέδωσης εσωτερικευμένων μορφών πειθαρχίας/ελέγχου

• V. Αποτύπωση συνολικής εικόνας σε εκπαιδευτικό σύστημα

- υψηλά ποσοστά εγγεγραμμένων σε δευτεροβάθμια/τριτοβάθμια εκπαίδευση + χαμηλά ποσοστά υψηλής επιστημονικής ειδίκευσης

- αντιπαραγωγικός προσανατολισμός σπουδών (στόχος: δημόσιο)

- μεγάλη ζήτηση εκπαίδευσης: μαζική ιδιωτική χρηματοδότηση σπουδών στο εξωτερικό (ιδεολογική σημασία προγραμματισμού σπουδών για οικογένεια)

- θεωρία εκπαιδευτικής επένδυσης ανθρώπινου κεφαλαίου: Ελλάδα (κοινωνική άνοδος μέσω δημόσιας απασχόλησης: μετατροπή προσοντούχων σε προσοδούχους= κοινωνικό φαντασιακό)

- ισότητα εκπαιδευτικών ευκαιριών/κινητικότητα= αποτέλεσμα/προϋπόθεση φετιχοποιημένης πίστης στη δημοκρατική/ισωτική λειτουργία δικαιώματος στην εκπαίδευση (αναπαλλοτρίωτο κοινωνικό κεκτημένο)

• VI. Ιδιόμορφες δομές οικογένειας: καθοριστικές για παραγωγή/αναπαραγωγή συλλογικού «ανορθολογικού» συστήματος

- προσδιορισμός εισοδηματοφόρων στρατηγικών: σε οικογενειακό επίπεδο

Έτσι εξηγούνται:

- το μέλημα διατήρησης οικογενειακών επιχειρήσεων

- η προτίμηση για ανεξάρτητες δραστηριότητες (αναπαραγωγή συλλογικής πολυσθένειας)

- η συλλογική ασφάλεια μέσω μόνιμης απασχόλησης ενός μέλους στο δημόσιο

- η παγίωση α) οικογενειοκεντρικού συστήματος αξιών, β) γενικής κοινωνικής αντίστασης σε αφηρημένους κανονιστικούς κώδικες δυτικού τύπου

ΧΩΡΙΣ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟ, ΧΩΡΙΣ ΘΑΥΜΑΤΑ

• Αίτια εξουδετέρωσης/αντίστασης μεταρρυθμίσεων/θεμελιωδών μέτρων

- εκσυγχρονισμός σε πλαίσιο οικονομίας ελεύθερης αγοράς= κρατική παρέμβαση: ανάπτυξη παραγωγικότητας/ανταγωνιστικότητας ιδιωτικού τομέα

- ελληνική αντίληψη συμβολής Κράτους: ως βελτίωση καθυστερημένης υποδομής, ξεπέρασμα αναποτελεσματικότητας διοίκησης, δημιουργία εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού για παραγωγική ανάπτυξη οικονομίας

- διοίκηση= δημόσιοι υπάλληλοι (διοικούντες): τόπος αναπαραγωγής εξατομικευμένων μη λογοδοτικών εργαλειακών ορθολογικοτήτων= γενική έλλειψη εμπιστοσύνης σε ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις

- ερμηνεία οικουμενικών προταγμάτων ως πρόσχημα συμφερόντων

- αντίσταση σε απειλή status quo (παραβίαση κεκτημένων + πολιτικό κόστος)

- «εκδημοκρατισμός» παγίωσης/επέκτασης μηχανισμών παροχής προστασίας, ασφάλειας, απασχόλησης= «εκδημοκρατισμός» κατανομής της προσόδου

• Τα αντίστοιχα ισχύουν για τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες εκπαίδευσης:

- ζήτηση εκπαίδευσης για σταδιοδρομία στο δημόσιο: τυπική απόκτηση προσόντων

- εργαλειακή ορθολογικότητα (μεγιστοποίηση οφέλους + ελαχιστοποίηση κόστους): απαξίωση καθαρά «γνωσιακών» πτυχών παιδευτικής διαδικασίας (αρχή ήσσονος προσπάθειας)

- φοιτητικοί σύλλογοι: μετατροπή πανεπιστημίου σε τόπο αναπαραγωγής free rider εργαλειακών συμπεριφορών

- αδύνατη η εφαρμογή μεταρρυθμίσεων χωρίς πολιτικό κόστος

• Οικονομική αποδοτικότητα δυτικού πολιτισμικού μοντέλου προκαλεί κοινωνική αθλιότητα= καθιστά άκυρο το επιχείρημα για αλλαγή Ελλήνων
• Η free rider ορθολογικότητα ενίοτε έχει οδηγήσει σε συνολικές κοινωνικές λύσεις πιο ανθρώπινες/ανεκτές/αποδεκτές από νομοταγών κοινωνιών Δύσης
• Όμως: τέλος «αύξησης χωρίς ανάπτυξη» (= φως για εκσυγχρονισμό;)

- διαρκής περιορισμός διαθέσιμων διεξόδων για ατομικές στρατηγικές

- ανταγωνισμός free rider= συναγωνισμός για εξασφάλιση θέσης

- όχι σεβασμός κανόνων, τάση για ατομική αναρχία

• Αναζήτηση τρόπου υλοποίησης εκσυγχρονισμού:

- απαραίτητη η πλήρης πολιτική συναίνεση ως προς συνολικό στόχο +

- απαραίτητη η συμφωνία ως προς τις μεθόδους

• Πιθανές συνέπειες: έμμεσος περιορισμός αναδιανομής εισοδήματος + ενίσχυση/κρυστάλλωση κοινωνικών ανισοτήτων + ανεργία/φτώχεια

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ

«ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΕΣ» ΑΤΟΜΟΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΕΝΟΣ «ΑΝΟΡΘΟΛΟΓΙΚΟΥ» ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (Παναγιωτοπούλου)

1. ΕΚΔΗΜΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΩΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ

1974-1994 μακρά περίοδος σταθερότητας δημοκρατικού πολιτεύματος στην Ελλάδα

• 1974-1984 κυριαρχεί το αίτημα του εκδημοκρατισμού: θεμέλια σύγχρονου κράτους δικαίου + ενίσχυση δημοκρατικής λειτουργίας βασικών πολιτικών/κοινωνικών θεσμών

-1981 ένταξη σε Ε.Ο.Κ.: σταθεροποίηση κοινοβουλευτικού συστήματος + σύνδεση χώρας με οικονομικές/πολιτικές αποφάσεις χωρών Δ. Ευρώπης: αναγκαιότητα εκσυγχρονισμού κοινωνικο-οικονομικών δομών + προσδοκία συμμετοχής σε κέντρο αποφάσεων διεθνούς ευρωπαϊκής πολιτικής

- συμμετοχή μεσαίων στρωμάτων στην εξουσία

- λαϊκισμός ως ιδεολογικο-πολιτικό πλαίσιο και συνειδητή πολιτική επιλογή= νομιμοποιητική κάλυψη συνέχισης/έντασης κινητικότητας

• 1984-1994 γενικεύεται αίτημα για εκσυγχρονισμό κράτους/θεσμών

- όχι όμως παγίωση κοινωνικών στρωμάτων/σχέσεων

- επικράτηση ρευστότητας σε κοινωνική ενσωμάτωση ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων (ταχύτατη κοινωνική κινητικότητα)

- βάση κοινωνικής συνοχής= ευκαιριακή συνένωση διαφορετικών κοινωνικών ομάδων για πολιτική έκφραση μελήματος ατομικής, οικογενειακής κοινωνικής ανέλιξης χωρίς θεσμικούς περιορισμούς και ηθικές δεσμεύσεις προς γενικό συμφέρον/κοινωνικό σύνολο

2. ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

Προϋπόθεση κοινωνικών ανακατατάξεων= μεταβολές σε λειτουργία κράτους-θεσμών

- Σημαντικότερες μεταβολές που συνέβαλαν σε ενίσχυση κοινωνικής κινητικότητας:

• 1. ανακατανομή εισοδήματος + θεμελιακοί θεσμοί κράτους πρόνοιας

- υπέρβαση αντιδημοκρατικών πρακτικών μεταπολέμου

- αποκατάσταση κράτους δικαίου και πρακτική λειτουργία του

- κοινωνική συναίνεση για κατασκευή κοινωνικού κράτους

Συγκυρία: εμφάνιση διεθνούς οικονομικής κρίσης= συρρίκνωση πλήρους απασχόλησης και κράτους πρόνοιας

- οικονομική ενίσχυση ΕΟΚ για αναδιάρθρωση δομών= αναλώθηκε σε αντιπαραγωγικές παροχές, επιδοτήσεις, φοροαπαλλαγές κλπ με στόχο αναδιανομή εισοδήματος υπέρ εργασίας και όχι κεφαλαίου

• 2. άρση διαχωριστικής τομής «Αριστεράς-Δεξιάς», περίοδος επαναπροσδιορισμού ιδεολογικών/πολιτικών αντιπαραθέσεων + ευκαιριακών συμμαχιών για διεκδίκηση κοινωνικών συμφερόντων
• 3. αυξανόμενη τάση ομογενοποίησης βασικών κοινωνικών-πολιτικών χαρακτηριστικών κοινωνικού συνόλου

- εσωτερική μετανάστευση και ανάμιξη πληθυσμών

- επέκταση εκπαιδευτικού συστήματος σε ευρύτερα στρώματα

- εξαφάνιση γλωσσικών ιδιαιτεροτήτων

- μικτοί γάμοι: συγγενικά δίκτυα

- σύγκλιση σε πρότυπα κατανάλωσης, τρόπους ψυχαγωγίας, προσδοκίες για βελτίωση τρόπου ζωής

= σταδιακή μείωση περιφερειακών/κοινωνικών ανισοτήτων + αύξηση μεσαίων στρωμάτων (από μικροϊδιοκτησία επιχειρήσεων + συμμετοχή σε αναδιανομή κρατικών πόρων + πολυαπασχόληση + παραοικονομία)

- όχι απάλειψη ανισοτήτων (πολιτικές αντιθέσεις= κοινωνική πόλωση)

• 4. ενίσχυση πελατειακών σχέσεων=

α) παγίωση σε συνείδηση πολιτών «νομιμοποίησης» επιλεκτικής συμμετοχής σε παροχές κράτους, β) εδραίωση κομμάτων

- όλοι επιδιώκουν συμμετοχή σε άναρχο «δημοκρατικό» σύστημα επινομής πόρων (διεκδίκηση για οφέλη και ισόβαθμη μεταχείριση)

3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

Κυριαρχία πρακτικών αυταρχικής κρατικής παρέμβασης μεταπολίτευσης: χορηγήσεις με κομματικά κριτήρια

• δυνατότητα σύγχρονου ανταγωνιστικού οικονομικού πλαισίου και συγκρότησης κοινωνικών ομάδων για διεκδίκηση εναλλακτικών πρακτικών από αδιέξοδα κρατισμού/αυταρχικότητας= ανέφικτα
• σταθεροποίηση συγκεντρωτικών δομών ελεγχόμενων κομματικά + κοινωνική ενσωμάτωση μέσω πελατειακών σχέσεων
• καλυτέρευση επιπέδου διαβίωσης= διαχρονική αξία για ελληνική κοινωνία

Τρόποι ανέλιξης για όλους:

α) νέο επάγγελμα (αμοιβή/συνθήκες εργασίας),

β) βελτίωση εκπαιδευτικού επιπέδου

- πάνδημο αίτημα + σιωπηρή συναίνεση= εγγύηση κοινωνικής συνοχής

- στρατηγική: μισθωτή απασχόληση (σε δημόσιο) + αυτοαπασχόληση= τυπικό νοικοκυριό πολυαπασχόλησης-παραοικονομίας (νοοτροπία)

- πλειονότητα κοινωνικής προέλευσης πτυχιούχων τριτοβάθμιας: κατώτερα κοινωνικά στρώματα (όχι μεταβολή τάσης κοινωνικής κινητικότητας)

4. ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Ένταξη χώρας σε ΕΕ= αίτημα για ουσιαστικό εκσυγχρονισμό δομών ελληνικής κοινωνίας

- βάση πορείας εξέλιξης: κοινωνικό συμβόλαιο (θέσμιση αποπροσωποποιημένων και ορθολογικών σχέσεων πολίτη-κοινωνίας)

- όχι σαφές πρόγραμμα δράσης για κατεύθυνση/διαδικασίες επίτευξης (αρνητικές εμπειρίες προγραμμάτων εκσυγχρονισμού: στασιμότητα ή επιδείνωση οικονομίας)

- αποτυχία βιομηχανικής αναδιάρθρωσης και αύξησης παραγωγικότητας-ανταγωνιστικότητας ελληνικής οικονομίας

- αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις: επιβάρυνση κράτους + δημιουργία χρεών

- δυσπιστία πολιτών απέναντι σε εφαρμοζόμενη πολιτική, αποστασιοποίηση

- εξάντληση ορίων πελατειακών σχέσεων κράτους (κόμματα/πολιτικοί= λιγότερο χρήσιμοι για επίτευξη ατομικών στόχων ανέλιξης)

- λύση: συλλογική πειθάρχηση + ενεργοποίηση πρωτοβουλιών βάσει εξορθολογισμού οικονομικών/πολιτικών συμπεριφορών (επιβολή από υπερεθνικές στρατηγικές)

- περιορισμένα χρονοδιαγράμματα σύγκλισης προς μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης χωρών ΕΕ + απόκλιση από στόχο= απειλή χώρας με διεθνή απομόνωση

- ανάγκη θυσιών λαού + αμφίβολο το προσδοκώμενο αποτέλεσμα

5. ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ

Κρίση πολιτικής διαχείρισης= όχι πειθώ για ορθόν συλλογικού σκοπού εκσυγχρονισμού και υπαγωγής ατομικού συμφέροντος σε κοινωνικό σύνολο

- ουδέποτε έγινε διαχωρισμός ελληνικού κράτους από κοινωνία, πολιτικών κομμάτων από κυβέρνηση και σφαίρα ιδιωτικού από δημόσια

- ελληνική ερμηνεία δυτικού ατομικισμού ως ατομική δραστηριοποίηση βάσει συγγενικών-οικογενειακών κανόνων και προσωπικών δεσμεύσεων

- κατανομή ευθυνών + συγκρότηση αξιών= βάσει μορφών οικογενειακής-συγγενικής αλληλεγγύης (όχι ατόμου)

- άτομο: όχι ως φορέας συγκεκριμένων δικαιωμάτων σεβαστών από όλους + όχι αυτονομία (ναι ως τμήμα οικογένειας/σογιού)

- συγκρότηση ταυτότητας μέσω σχέσεων οικογένειας/κοινότητας/έθνους (VS άλλοι)

- διχοτομική αντίληψη: έντονες σχέσεις ενσωμάτωσης-αποκλεισμού (ένταξη μεταναστών σε αστικά κέντρα χώρας= συχνά ομαλότερη ενσωμάτωση)

- παραδοσιακή αντίληψη αμοιβαίων υποχρεώσεων ατόμου-κοινωνίας= διαταξική

- οικογένεια= θεμέλιος λίθος ελληνικής κοινωνίας/κοινωνικής ενσωμάτωσης (καλύπτει κενά/ελλείψεις κρατικής πολιτικής)

- πρότυπο κοινωνικής αναπαραγωγής για ανάγκες/αξίες μεσαίων στρωμάτων

- ηθικοί κώδικες συμπεριφοράς Δύσης: όχι διαπέραση κοινωνικού ιστού

- επικράτηση «άναρχου ατομικισμού» (ελευθερία= ανευθυνότητα σε νόμους/άλλους)

- ταύτιση ατόμου με συλλογικό υποκείμενο (έθνος)= μεγέθυνση εγώ (όχι υπέρβαση)

• Καταστρατήγηση τυπικής και ορθολογικής λειτουργίας κρατικών θεσμών:

α) από ιστορικές συγκυρίες συγκρότησης ελληνικού πολιτικού συστήματος

β) νοοτροπίες πολιτών

• Διττή μορφή στρατηγικών ατόμων σε σημερινές συνθήκες:

- αγοραία ορθολογικότητα για μεγιστοποίηση κέρδους

- παράλληλες δραστηριότητες για διασφάλιση ανορθολογικών πρακτικών (πχ διασυνδέσεις με άτομα εξουσίας) με στόχο μεγιστοποίηση απολαβών

(δικτύωση + βλέψεις για πολιτική επιρροή= «ορθολογικές» επιλογές)

• Ανορθολογική λειτουργία κρατικών υπηρεσιών= ίδια νοοτροπία σε όλες τις κοινωνικές κατηγορίες (προσπάθεια παράκαμψης κανονιστικών ρυθμίσεων)
• Όχι καθολικά αποδεκτοί σταθεροί κανόνες/αξίες για σύνδεση ατομικού με γενικό συμφέρον (καθολικά δεσμευτικοί/αμοιβαίοι απ΄όλους)
• Αμοιβαιότητα/αλληλεγγύη: ΜΟΝΟ σε σχέση με οικογενειακό/συγγενικό περιβάλλον: συγκυριακή τήρηση κανόνων συμπεριφοράς (μόνο όταν είναι ευνοϊκοί για συμφέροντα υποκειμένου)
• ατομοκεντρικός σχετικισμός ως αξιακό/πραγματολογικό πλαίσιο δραστηριοποίησης υποκειμένων= αποτυχία εκσυγχρονισμού (ηθική υποχρέωση αμοιβαιότητας= βασική προϋπόθεση προγραμματισμού δράσης)
• εστίαση σε ικανοποίηση του σήμερα: αδυναμία για μεσο- μακρο- πρόθεσμο προγραμματισμό
• όχι αντίληψη για δέσμευση ατόμων σε εκ των προτέρων κανόνες
• δημιουργία διαρκούς ανασφάλειας, δυσαρέσκειας, ανυποληψίας σε σχέσεις ατόμων/πολιτών με κράτος/πολιτικά κόμματα: κίνδυνος για διατήρηση ευημερίας, προνομίων, κοινωνικής θέσης που αποκτήθηκαν χωρίς κοινωνική νομιμοποίηση
• έλλειψη στοιχειώδους εμπιστοσύνης σε κρατική πολιτική/θεσμούς + παντελής έλλειψη αμοιβαιότητας ως προς τήρηση κανόνων= αμοραλισμός + υπέρτατη ηθική δέσμευση προς ατομικά/οικογενειακά συμφέροντα
• γίνεται εντονότερα συνειδητό ότι κοινωνική ανέλιξη είναι αδύνατη μέσω παλιών συνταγών/ρυθμών + αγανάκτηση για ανορθολογικότητα λειτουργίας πολιτικού συστήματος (απαίτηση λύσεων)
• δύσκολη η αναστροφή ατομοκεντρικών/εργαλειακών πρακτικών προς κατεύθυνση αποδοχής γενικού συμφέροντος

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ

Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΑΙΘΑΝΟΛΗΣ (Κονιόρδος)

Προβληματικότητα σχέσης ανάμεσα σε περιβαλλοντική προστασία και ανάπτυξη:

- αίτημα για περιβαλλοντική προστασία: προβάλλει δημόσιο χαρακτήρα αγαθών= επίδραση σαν ιδεολογία= ευρύτατη κατ΄ όνομα αποδοχής + όχι μετασχηματισμός -κατά τρόπο ενιαίο/γενικό- επιδίωξης για άμεση/ιδιωτική ωφέλεια

- ανταγωνισμός για άντληση πόρων= σύγκρουση

·         βιοαιθανόλη: δυνατότητα συγκερασμού στοιχείου περιβαλλοντικής προστασίας και κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης (=αειφόρος ανάπτυξη: αντιμετώπιση αναγκών παρόντος χωρίς περιορισμό ικανότητας μελλοντικών γενεών να ανταποκριθούν στις δικές τους ανάγκες)

·         καθοριστικός παράγοντας: σχέσεις ατόμων/ομάδων/οργανισμών και βαθμού εμπιστοσύνης

Βασικά χαρακτηριστικά της βιοαιθανόλης

- πρώτες ύλες διαθέσιμες σε πρακτικά απεριόριστες ποσότητες (αίτημα αειφορίας)

- θετική επίπτωση στο περιβάλλον (ιδιαίτερα φιλικό προς περιβάλλον)

Η εκ νέου ανακάλυψη της βιοαιθανόλης ως καύσιμο

- άνοδος τιμής πετρελαίου

- ανάγκη περιορισμού εξάρτησης από ξένες πηγές μη ανανεώσιμων καυσίμων

- πρόβλημα μόλυνσης περιβάλλοντος

- κρίση αγροτικής οικονομίας (ανάγκη διατήρησης εισοδήματος/απασχόλησης καλλιεργητών)

Η βιοαιθανόλη στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία

- Σειρά μελετών για διερεύνηση προϊόντος και εφαρμογών του

- Διερεύνηση περιοχής για ανάπτυξη ενεργειακών καλλιεργειών (Θράκη)

- Πειραματικές διερευνήσεις για επεξεργασία/απόδοση πρώτων υλών

- Πειραματικές καλλιέργειες για μελέτη καλλιεργητικών προβλημάτων/απόδοσης

Οργανωτική μορφή, Προώθηση της Βιοαιθανόλης και Εμπλοκή

- Εμπλοκή: Υπουργείων, κρατικών φορέων/ιδρυμάτων, αγροτικών συνεταιρισμών, νομάρχων + περιορισμένη συμμετοχή ιδιωτικών εταιρειών

- Χρηματοδότηση: ΕΕ + περιορισμένα από ιδιώτες

- Οργάνωση: κατά τρόπο άτυπο, χαλαρό (εν είδει ανεπίσημου φορέα: μεσαίο επίπεδο στελεχών στην ιεραρχία + αυτονομία + αποτελεσματικότητα + αποδοχή= γόητρο): άτυπος άξονας εξουσίας/κύρους

- συνθήκη αυτονομίας: επαφές/δικτυώσεις με ειδικούς άλλων οργανισμών/ερευνητές

- όχι σύγκρουση σκοπού προαγωγής περιβάλλοντος με ανάπτυξη/συμφέρον

- Ζητήματα που η ομάδα θεωρούσε ότι αντιμετωπίζονται με τη βιοαιθανόλη:

• πρόβλημα κρίσης ελληνικής γεωργίας (άρση επιδοτήσεων, ανταγωνισμός)

- μεταστροφή σε ενεργειακές καλλιέργειες= εισόδημα αγροτών= συγκράτηση πληθυσμού στην ύπαιθρο

- παραγωγή υποπροϊόντων + ενεργειακή αυτάρκεια παραγωγικών μονάδων

• πρόβλημα περιβαλλοντικής μόλυνσης και επιπτώσεων στην υγεία

- μείωση εκπομπής ρύπων αυτοκινήτων

Σχέδιο: παραγωγή βιοαιθανόλης= μοχλός ανάπτυξης (ίσως και σε εθνική εμβέλεια)

- συντονισμός/διοργάνωση: μικρή άτυπη αποκλειστική διατμηματική ομάδα/κλίκα Α΄

+ δημιουργία αντιθετική της ομάδα (κλίκα Β΄) [κλίκα νέων VS κλίκα πρεσβυτέρων)

- δημιουργία κλικών εντός γραφειοκρατίας, βάσει δεσμών κομματικής συγγένειας

- συγκρότηση κύκλου επιρροής ομάδας Α΄: σε βάση ιδεολογική (όραμα: «πράσινος εκσυγχρονισμός»)

- αποτέλεσμα: εκπόνηση «Ελληνικού Προγράμματος Δράσης για την Κλιματική Μεταβολή» (θέση Ελλάδας σε Συνδιάσκεψη Βερολίνου για το Περιβάλλον)= διαμόρφωση απτού στόχου με καταληκτική ημερομηνία (σταθερό σημείο αναφοράς)

- χρηματοδότηση: από Β Πακέτο Ντελόρ (1996)

- η επιτυχία ΔΕΝ είχε συνέχεια γιατί έλειπε η ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ανάμεσα στους επιμέρους φορείς που θα πραγματοποιούσαν το έργο (κρατικούς/ιδιωτικούς)

Διακηρύξεις ομάδας Α΄ για:

α) δημιουργία νομοθετικού πλαισίου (ρυθμίσεις/διαμόρφωση αγοράς βιοκαυσίμων)

β) δημιουργία φορέα (τύπου «κοινωνικών εταίρων» για παραγωγή/διάθεση)

Πρόβλημα: όχι εμπιστοσύνη ανάμεσα σε υποψήφιους επενδυτές, όχι εμπιστοσύνη προς μέλη ομάδας Α΄

- ομάδα Α΄: δεν αναλάμβανε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες (για να προφυλαχθεί από μελλοντικές επιθέσεις μεροληψίας): μη κατανοητή στάση από εθισμένους σε κρατικούς σχεδιασμούς μέχρι κεραίας

- καχυποψία υποψήφιων συνεργατών (εμμονή για έλεγχο του 51% για αποφυγή «ριξίματος»: νοοτροπία επιχειρήσεων προσωπικού χαρακτήρα)

Αποτέλεσμα: αν και είχαν γνώση της ευκαιρίας οι συνεταίροι δεν ανοίχτηκαν μεταξύ τους, δεν καλλιέργησαν τις σχέσεις τους:

- όχι ανάπτυξη εμπιστοσύνης= όχι ύπαρξη οικονομικής δραστηριότητας (όχι συμφωνίες, όχι προτάσεις για δημιουργία μεταποιητικής μονάδας βιοαιθανόλης)

- η ομάδα Β΄ αποκαθήλωσε με ευκολία τη βιοαιθανόλη από ημερήσια διάταξη (συγκυρία νέου πρωθυπουργού + υψηλά στην ιεραρχία πρόσωπα με περιορισμένα προσόντα= άρνηση καθοδήγησης από υφιστάμενους= ανταγωνισμοί/έριδες): επιδίωξη μεταβολής πολιτικής μέσω έκδοσης εντολών (κι όχι βάσει τεχνικών ζητημάτων), παρεμπόδιση μέσω διοικητικών ενεργειών

- καταγγελία ομάδας Α΄ εναντίον ομάδας Β΄ για αναξιοκρατία= αποκαθήλωση-απόλυση/διάλυση ομάδας Α΄

Συζήτηση και συμπέρασμα

Κοινωνική έδραση ομάδων προώθησης βιοαιθανόλης: όχι αποφάσεις βάσει γενικευμένης ηθικής στάσης προάσπισης περιβάλλοντος + όχι εξάρτηση από απρόσωπες θεσμικές ρυθμίσεις και επιμέρους συμφέροντα

Καθοριστικά: διαπροσωπικές-διομαδικές σχέσεις (+πολιτισμικό στοιχείο)+ συγκυρίες

- αν υπήρχε υψηλός βαθμός πυκνότητας στις σχέσεις το έργο θα είχε επιτυχία

- επιμέρους όπλα: θεσμικό πλαίσιο, τεχνογνωσία, ιεραρχία, διαθέσιμοι πόροι, φορέας συντονισμού/υλοποίησης εγχειρήματος

Προβληματικότητα σχέσης ανάπτυξης – περιβαλλοντικής προστασίας: όχι ζήτημα στενά τεχνικό, οικονομικό, γραφειοκρατικό ή οργανωτικό, προσωπικού χαρακτήρα, ανορθολογισμού, αντιτιθέμενων ηθικών και συμφερόντων.

Προβληματικότητα σχέσης= φαινόμενο κοινωνικοπολιτικό