ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ 2015-2016 - ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ
(Στην Ύλη της χρονιάς 2015-2016 ΔΕΝ συμπεριλαμβάνεται ο Χάμπερμας. Παρόλα αυτά αφήνω τις σημειώσεις ως έχουν μήπως αυτό αλλάξει για τους επόμενους.)
ΒΙΒΛΙΟ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ
ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ, επιμ. Κονιόρδος Σ., εκδ. Gutenberg,
Αθήνα 2010
ΑΠΟ ΤΟΝ Μονοδιάστατο Άνθρωπο ΣΤΗΝ
Αποικιοκποίηση του Βιόκοσμου:
ΧΕΡΜΠΕΡΤ ΜΑΡΚΟΥΖΕ - ΓΙΟΥΡΓΚΕΝ ΧΑΜΠΕΡΜΑΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ (Ν.
Φωτόπουλος)
Εισαγωγή
Ζητήματα κριτικής σε νεωτερικότητα:
-παράδοση που κληροδότησε
-κατά πόσο απέτυχε/πέτυχε
διακηρυγμένους της στόχους
-κατά πόσο ο Λόγος εγκαθιδρύθηκε
ως πολιτικό/κοινωνικό πρόγραμμα χειραφέτησης
Νεωτερικότητα ως πνευματική
παράδοση + κοινωνικό/πολιτικό πρόγραμμα:
-15οςαι. δημιουργία
έθνους-κράτους: άρση φεουδαλισμού
-Διαφωτισμός 17ου-18ου
αι.: Λογοκεντρικό πρόταγμα
-Βιομηχανική επανάσταση
-Άνοδος καπιταλισμού
Μαρκούζε: ώριμη
καπιταλιστική κοινωνία= απόληξη νεωτερικότητας
-κριτική σε τρόπο δόμησης ύστερου
καπιταλισμού: μονοδιάστατο μοντέλο κυριαρχίας ως «παρά φύσιν» εξέλιξη
διαφωτισμού
-προτάσσει κοινωνικό-πολιτικό
πρόγραμμα χειραφέτησης μέσα από διαλεκτικό εργαλείο Μεγάλης Άρνησης
Χάμπερμας: διαφοροποιείται
από Σχολή Φρανκφούρτης και Μαρκούζε + συνέχεια κριτικής σε κυρίαρχο μοντέλο
μεταπολεμικής κοινωνικής ανάπτυξης
- Μονοδιάστατη Κοινωνία του Χέρμπερτ Μαρκούζε και Μεγάλη Άρνηση
Νεωτερικότητα= διάψευση
υποσχέσεων/διακηρύξεων Λογοκεντρικής περιόδου + ερμηνεία μονοδιάστατου
χαρακτήρα καπιταλιστικής κοινωνίας
Διαπίστωση: σύγχρονη κοινωνία=
καταπιεστική
Ερμηνεία καταγωγής καταπίεσης:
φροϋδική θεωρία (ιστορία ανθρώπου= ιστορία απώθησης επιθυμιών+ καταστολή
κοινωνικών/βιολογικών ενστίκτων ως προϋπόθεση προόδου/ευημερίας ανθρώπινης
κοινωνίας)
-Ιστορικό άλμα από αρχή ηδονής
σε αρχή πραγματικότητας (από άμεση ικανοποίηση σε ενσυνείδητα
καθυστερημένη): απαραίτητο τραυματικό γεγονός
Δόμηση πολιτισμού: απαίτηση minimum καταπίεσης
(αποδοχή περιορισμών και τροποποιήσεων ενστικτικών αναγκών για υλοποίηση ομαλής
κοινωνικής οργάνωσης)
+ πλεονάζουσα απώθηση
(επιπρόσθετοι περιορισμοί από κοινωνική κυριαρχία και πλέγμα θεσμών
καπιταλιστικής κοινωνικής ιστορικής πραγματικότητας)
+ καταπίεση από εντατικοποίηση
τρόπου παραγωγής: αναφορά σε όρο αρχής απόδοσης (κυριαρχούσα ιστορική
μορφή αρχής πραγματικότητας)
Κριτική σε παθογένεια
μονοδιάστατης κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας:
(σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία:
ως τεχνολογική ορθολογικότητα)
- παράλογη/αντιφατική λειτουργία σχετικά με αντικειμενικές δυνατότητες/υποσχέσεις
- τεχνολογία: απρόσωπος μηχανισμός που χειραγωγεί/καταπιέζει ένστικτα= ακύρωση πρωταρχικού νοήματος Λόγου (πρόταγμα/διακύβευμα Δυτικού πολιτισμού). Τεχνολογικός ορθολογισμός: ανορθολογική απόληξη λογοκεντρικής παράδοσης= ολοκληρωτικός κόσμος (αποξένωση ατόμου από ουσία του κ νόημα ύπαρξής του)
- status quo εμφανίζεται ως φυσική αρχή και αδιαπραγμάτευτος νόμος (άτομο= ενσωματωμένο)
- ηγεμονία τεχνικής= εκλογικεύει/ορθολογικοποιεί έλλειψη ελευθερίας: (εδραίωση άποψης ότι αυτοκαθορισμός/αυτονομία είναι τεχνικά αδύνατο για τον άνθρωπο)
- όχι αμφισβήτηση νομιμότητας κυριαρχίας από τεχνολογική ορθολογικότητα
- ναι αναπαραγωγή/επιβολή κυριαρχίας από κοινωνικό φάσμα: εργαλειακός Λόγος τεχνολογίας= έμβλημα κοινωνίας οργανωμένης βάσει ολοκληρωτισμού
- επιβολή θετικισμού ως ιδεολογικό δόγμα τεχνοκρατικής κοινωνίας=ψευδής συνείδηση
- καταπίεση/ολοκληρωτισμός διαπερνούν κοινωνικό φάσμα χωρίς αντιστάσεις
- τεχνική= σύνολο μεθόδων/πρακτικών + παράγοντας ιδεολογίας (συμβάλλει σε κοινωνική συναίνεση/αποδοχή status quo)
- μηχανισμοί παραγωγής/διανομής προϊόντων + ορθολογικοποίηση καταμερισμού εργασίας + καταναλωτισμός + κομφορμισμός σε θεοποίηση αγοράς= ομοιομορφία, ομογενοποίηση κοινωνικής συμπεριφοράς, σύνθλιψη ατόμου σε μονοδιάστατη ζωή
Αναζήτηση υπέρβασης
ανορθολογισμού: επαναδιατύπωση αιτήματος χειραφέτησης
-θεμελίωση συλλογιστικής σε Μαρξ
+ λογική προέκταση μαρξικής προβληματικής (Μαρκούζε= γκουρού Νέας Αριστεράς
΄60)
Σχέδιο χειραφέτησης/άρσης της
αλλοτρίωσης (από αποξένωση σε απελευθέρωση): πολιτική λύση, μετάφραση
κριτικής θεωρίας σε όρους ιστορικής/πολιτικής πρακτικής (όχι περιορισμός
σε σφαίρα πολιτικής, ναι αναζήτηση ποιοτικού μετασχηματισμού ανθρώπινης
κατάστασης)
Μεγάλη Άρνηση: ποιοτικός μετασχηματισμός βάσει τέχνης/αισθητικής
-αυτονόμηση αισθητικού= αυτόματη μετατροπή
του σε πολιτικό
-αυτονόμηση τέχνης λόγω
αισθητικότητας= δύναμη αμφισβήτησης και ανατροπής κυρίαρχης συνείδησης
-αναφορά σε ρόλο μαζικής
κουλτούρας + εναντίωση σε κυρίαρχη λογική της (παρεμποδίζει βιοψυχοκοινωνική
ανάγκη ανάπτυξης ανθρώπινων δυνατοτήτων)
-ανάγκη διάκρισης
πολιτισμού-κουλτούρας
-διάχυση μονοδιάστατης κουλτούρας
μέσω:
α. πολιτιστικής βιομηχανίας,
β. θεσμικού Λόγου τυπικού
ορθολογισμού/αρχής αποδοτικότητας (κόστος-ωφέλεια),
γ. ΜΜΕ, υπερκαταναλωτισμού,
μαζικής διασκέδασης
Συνέπειες:
=διαμόρφωση κοινωνικά
καθορισμένου τρόπου ζωής + θεμελίωση αναπαραγωγής κυρίαρχου status quo + μαζικοποίηση κουλτούρας
(τέχνη χωρίς αυτονομία)
=εξασθένηση συλλογικής επιθυμίας
για γνήσια επιστημονική αναζήτηση και ελεύθερο κοινωνικό αναστοχασμό για
αυτό-ανάδειξη ανθρώπινων δυνατοτήτων
-εργαλειοποίηση Λόγου + υπαγωγή
του σε λειτουργία/σκοπούς αγοράς= απανθρωποποίηση ανθρώπου, εξαφάνιση
δημιουργικότητας, νομιμοποίηση μονοδιάστατης ζωής ως φυσιολογικής
Λύση:
-επαναπροσδιορισμός κουλτούρας= ποιοτικός
μετασχηματισμός ανθρώπου= μαρξικό πέρασμα από βασίλειο αναγκαιότητας σε
βασίλειο ελευθερίας
-δημιουργία μη απωθητικού
πολιτισμού= συμπόρευση αρχής πραγματικότητας με αρχή ηδονής + εναρμόνιση
αντικειμενικού-υποκειμενικού κόσμου, φύσης-κοινωνίας
Τρόπος επίτευξης:
-αναγκαία μια κοινωνική κατάσταση
αφθονίας (μαρξική συλλογιστική) με ελάχιστη κατανάλωση σωματικής/διανοητικής
ενέργειας= οικοδόμηση μη καταπιεστικού πολιτισμού και κοινωνίας χειραφέτησης
αισθήσεων
-αναδιοργάνωση τρόπου υλοποίησης
εργασίας: όχι σε απάνθρωπους μηχανισμούς κ ομοιόμορφες πρακτικές + εξοικονόμηση
χρόνου/χώρου για ελεύθερη ανάπτυξη= παραγωγή-παιχνίδι,
αποδοτικότητα-ευχαρίστηση, παραγωγικότητα-δημιουργικότητα: νομοτελειακά η πλέον
αναγκαία ριζοσπαστική/επαναστατική επιταγή
-προϋπόθεση ελεύθερου πολιτισμού:
από-εξύψωση Λόγου + αυτό-εξύψωση αισθητικότητας= νέα διαλεκτική ενότητα
Λόγου-βιοψυχικού υποβάθρου ανθρώπου + μετουσίωση φαντασιακού σε πολιτικό +
επαναφορά αιτήματος χειραφέτησης
Νέα αισθητικότητα= δύναμη
αισθητικού σε πολιτική διαδικασία
-ορμή τέχνης ως πρωτοπορία σε
διαδικασία μετασχηματισμού ανθρώπινης κοινωνίας
-επιβολή ενστίκτων ζωής πάνω σε
επιθετικότητα, βία και αποξένωση
-ζωή ως έργο τέχνης
-πράξη νέας αισθητικότητας ως
πολιτικός συντελεστής: ενσυναίσθηση
Νέα Τέχνη= νέα αισθητικότητα + νέα λογική
-συνδιαλλαγή φαντασίας με
θεωρητικό/πρακτικό Λόγο= ριζοσπαστική αλλαγή κοινωνικών σχέσεων +
απεξιδανίκευση Λόγου/Πολιτισμού
-τέχνη αρνητική: αποδομεί
εργαλειακό Λόγο
-αυτονομία τέχνης: πραγμάτωση
ευτυχίας
-μορφοποίηση συστημάτων αξιών,
κωδίκων ηθικής και επικοινωνίας: Λόγος-Ελευθερία, μόχθος-ηδονή,
διάνοια-φαντασία, ως αρμονία
-Ελευθερία=
θεμελιώδες/αδιαπραγμάτευτο βιοψυχικό δεδομένο
Δυνάμεις υλοποίησης
μετασχηματισμού κοινωνίας (υλοποίησης Μεγάλης Άρνησης):
-αναζήτηση ανατρεπτικών δυνάμεων
εντός/εκτός καπιταλιστικού συστήματος
-εντοπισμός νέου επαναστατικού
συλλογικού υποκειμένου
-εργατική τάξη αναπτυγμένης βιομηχανικής
κοινωνίας (καλύτεροι όροι ύπαρξης=ένταξη/εφησυχασμός): δυνάμει ή υπό προϋποθέσεις
επαναστατικό υποκείμενο, όχι φορέας ανατροπής (ρήξη με επίσημο μαρξισμό)
-προϋπόθεση: πολιτική
διαπαιδαγώγηση μαζών προς συνειδητοποίηση δύναμης και ιστορικού τους ρόλου
-αναζήτηση επαναστατικού
υποκειμένου σε περιθωριακές ομάδες: γκέτο, άστεγοι, έγχρωμες κοινότητες, hippys: έξω από λογική/ηθική
κυρίαρχου συστήματος αξιών + κίνημα νεολαίας (σπουδαστικό κίνημα) ως μελλοντική
εργατική τάξη
Ριζοσπαστικοποίηση κ πολιτική
στράτευση Μαρκούζε= βάση Νέας Αριστεράς
- Γιούργκεν
Χάμπερμας και Αποικιοποίηση του Βιόκοσμου
Χάμπερμας: συνεχιστής
Σχολής Φρανκφούρτης (δεν ακολούθησε επαναστατικότητα Δυτικού Μαρξισμού, ούτε
πολιτικό πεσιμισμό/απαισιοδοξία προηγούμενων)
-αναζήτησε δυναμικό τρόπο
διεξόδου από κρίση νεωτερικότητας
-στροφή σε κλασική κοινωνική
θεωρία και μέθοδο Πάρσονς (ανάλυση επιμέρους στοιχείων θεσμών + μεταξύ τους
συσχετίσεις)
-υπεράσπιση Νεωτερικότητας: μη
ολοκλήρωση προτάγματος λόγω λάθους κατεύθυνσης: άρα όχι διάψευση/αποτυχία
-διαφορετική βάση κριτικής από
Κριτική Θεωρία + αντίθεση με μεταμοντερνισμό: (νεωτερικότητα= δυναμική
ελευθερίας-χειραφέτησης)
Θεμελιακή συμβολή Χάμπερμας:
- α. ερμηνεία εργαλειακού Λόγου ως τεχνική:
-αναγκαία συνθήκη ύπαρξης (για
γνώση + κοινό όφελος)
-δημιουργεί πρακτικό ενδιαφέρον
για απόκτησης γνώσης
-προβληματικό: υπεροχή
εργαλειακού Λόγου= παρεμποδίζει αυτόνομη/ελεύθερη ανάπτυξη άλλων περιοχών
ανθρώπινης δράσης/έκφρασης/δημιουργίας
- β. ερμηνεία σε επίπεδο γλώσσας:
-δεν αρκεί από μόνη της η εργασία
για: εξανθρωπισμό ανθρώπου, μεταβολή φύσης και διανοητική διαφοροποίηση από ζώα
-γλώσσα= ειδολογική διαφορά
ανθρώπου-έμβιων όντων
-μέσω γλώσσας/ερμηνειών=
θεμελίωση γνωστικής ικανότητας/επικοινωνίας
-ρόλος/δυναμική ανθρώπινης
επικοινωνίας σε διαμόρφωση κοινωνικών δομών
-μέσω γλώσσας/ανάλυσης
συμβολικής/δι-αντιδραστικής λειτουργίας της= νέα ηθική επικοινωνίας + ανάδειξη
δημιουργικών δυνατοτήτων υποκειμένων
Σκοπός νέας σκέψης:
-δημιουργία νέου πρακτικού
ενδιαφέροντος για αποκατάσταση της αλήθειας +
-κατάρριψη στρεβλώσεων
συλλογικότητας +
-εξασφάλιση ισότιμης συμμετοχής
σε κοινωνική ζωή και λήψη αποφάσεων
Θεμελιακό έργο: Η Θεωρία της Επικοινωνιακής Δράσης (μέσω
φιλοσοφίας γλώσσας: επαναδιατύπωση χειραφετητικού προτάγματος + εξεύρεση λύσης
σε αδιέξοδο εργαλειακού Λόγου)
[Δράσεις: ορθολογική, στρατηγική,
ωφελιμιστική, επικοινωνιακή]
Επικοινωνιακή δράση:
-έδρα= συναίνεση + κατανόηση
δράσης (όχι η κυριαρχία και η επιβολή),
-βάση=ερμηνεία κινήτρων
συμπεριφοράς (όχι σε εξουσία από τεχνική/ορθολογισμό)
-προτάσσει επικοινωνιακή δράση
έναντι τεχνικής-στρατηγικής
-πραγμάτωση ορθολογισμού μέσω
γλώσσας (συμφωνίες-συμπράξεις δρώντων βάσει αμοιβαίας συνεννόησης)
-οικουμενικές διαστάσεις
επικοινωνικής δράσης + ολιστικός χαρακτήρας προτάγματος (αντίθετα:
μεταμοντερνισμός= αποδόμηση καθολικών και ολιστικών βεβαιοτήτων)
Διάσωση Λόγου: δημιουργία οικουμενικής
ηθικής αντίληψης δια του Ορθού Λόγου
-νέα διαδικαστική ηθική: ως
διαδικασία διαμόρφωσης κανονικοτήτων κοινωνικής ζωής (όχι βάσει ρύθμισης
τρόπου δόμησης περιεχομένου κοινωνικών κανόνων)
-μέσω αυθεντικά δημοκρατικής
κοινωνίας (Ορθός Λόγος= ισότιμος, συμμετοχικός)
-γνώση + ορθός λόγος + κοινωνική
εταιρικότητα= εργαλεία προόδου, δημοκρατίας (όχι κυριαρχίας/επιβολής)
Διαφορές από Μαρξ:
-Αντί εργασία ως στοιχείο
ειδολογικής διαφοράς από ζώα= γλώσσα/επικοινωνία
-Όχι πρωτοκαθεδρία οικονομικού
παράγοντα σε ερμηνεία κοινωνικών σχηματισμών
-Κάθε κοινωνικό μόρφωμα έχει
ιδιαίτερο θεσμικό σύμπλεγμα (ιδέα Πάρσονς)
-Ιστορική πορεία= δεδομένη ως
εξελικτική διαδικασία (διαμόρφωση εξίσου από οικονομικούς και πολιτικούς
σχηματισμούς): μετάβαση από στάδιο σε στάδιο εντός ενιαίου/συνεχούς όλου + εστίαση
στο ιδεολογικό επίπεδο (φροϋδικό σκεπτικό ερμηνείας ιστορικής εξέλιξης/προόδου)
-Ζήτημα κοινωνικής εξέλιξης:
ανακατασκευή μαρξισμού μέσα από επικοινωνιολογική συμπλήρωση/αναδιατύπωση
μαρξιστικού υλισμού
-Εγελιανού τύπου εξελικτική
θεωρία: ιστορία ως πορεία προς «ανώτερη ηθική» συνείδηση νεωτερικότητας
(ταύτιση με τυπικές αρχές διαλόγου-επικοινωνίας)
Διαφοροποίηση από απαισιόδοξη
Σχολή Φρανφούρτης:
-Θεωρία δράσης
-Στόχος: οικοδόμηση καθολικής
ορθολογικότητας μέσω επικοινωνίας/αλληλόδρασης ελεύθερων υποκειμένων
Κριτική σε κυριαρχία τεχνολογίας/εργαλειακού
Λόγου κατά τη μετάβαση από πρώιμο προς ώριμο καπιταλισμό (οπότε και
ενισχύεται):
=μετατροπή διαδικασίας λήψης αποφάσεων
δημόσιου βίου: τεχνικά εξορθολογισμένη
=τεχνικού τύπου δημοκρατία χωρίς
ουσία/περιεχόμενο
=συρρίκνωση συμμετοχής ανθρώπου
=στόχος δημόσιας επικοινωνίας:
τεχνική διαχείριση καταστάσεων (αντί συλλογικής επίλυσης προβλημάτων)
Κοινωνικές συγκρούσεις σε σφαίρα
παραγωγής + άλλα πεδία κοινωνικού γίγνεσθαι
Κάθε κοινωνία: ιδιαίτερες
συνθήκες κυριαρχίας/καταπίεσης + προοπτικές χειραφέτησης. Άρα: ναι σε διερεύνηση
δυνατοτήτων κοινωνίας= επιστράτευση παρσονικών όρων συστημικής (δομή) και
κοινωνικής ενσωμάτωσης (δράση)= επανερμηνεία ζητήματος κοινωνικής
αλλαγής/μεταβολής
-Κοινωνική ενσωμάτωση:
συναίνεση μέσω κανονιστικού τρόπου ή επικοινωνίας (σύνδεση με εσωτεριστική
προοπτική συμμετεχόντων)
-Συστημική ενσωμάτωση: μη
κανονιστική ρύθμιση αποφάσεων ατόμων πέρα από συνείδηση μεμονομένων φορέων
δράσης (σύνδεση με εξωτεριστική προοπτική παρατηρητών)
Ανάλυση καπιταλισμού:
κρίσεις που ανάγονται στα στάδια ανάπτυξής του
Έννοια κρίσης: αλλαγές σε κοινωνική
ενσωμάτωση (ναρκοθετεί status quo
και κυρίαρχη ιδεολογία) + τεχνοκρατικά ορθολογικό σύστημα: υπονόμευση
δυνατότητας συμμετοχής σε δημόσιο βίο (από-ιδεολογικοποίηση, πολιτική απάθεια)
-συστημικό επίπεδο: κρίσεις
ορθολογικότητας
-πεδίο κοινωνικής ολοκλήρωσης:
κρίσεις κινήτρων
-συστημικό/κοινωνικό επίπεδο:
κρίσεις νομιμοποίησης
Ζήτημα βιοκόσμου:
επαναδιατύπωση έννοιας δράσης (κοινωνικής ενσωμάτωσης)
Θεμελίωση βιοκόσμου:
επικοινωνιακή δράση + ορθολογική συναίνεση (αποσύνδεση από παράδοση)
-Πέρασμα σε σύνθετες κοινωνίες:
παρακμή συγγένειας ως κυρίαρχος θεσμός
-Πολύπλοκες κοινωνικές δομές:
διαφοροποίηση βιοκόσμου (δημιουργία εξειδικευμένων θεσμών πχ κράτος, αγορά,
γραφειοκρατία)
-Ηγεμονικοί θεσμικοί χώροι
(πολιτική, οικονομία): επιβάλλονται υποσκάπτοντας αυτόνομη λειτουργία βιοκόσμου
(κοινωνία, πολιτισμό)
-Μέσα συντονισμού συστήματος
(χρήμα, εξουσία, εργαλειακός Λόγος) υπερτερούν έναντι μέσων βιοκόσμου
(οικογένεια, θρησκεία, επικοινωνιακός Λόγος)= παύση παραδοσιακών κανόνων ως
βασικότερος μοχλός κοινωνικής ενσωμάτωσης/συνοχής
-Ναι σε ύπαρξη ελεύθερου πεδίου
ανάπτυξης επικοινωνιακής δράσης για δημιουργία συνθηκών επικοινωνιακού
εξορθολογισμού. Αποτέλεσμα= απελευθέρωση δυνάμεων για τη δημιουργία συνθηκών
γνήσιας κοινωνικής συναίνεσης
-Ανάπτυξη νέας ηθικής επικοινωνιακής
δράσης= πρόοδος κοινωνικού συστήματος
Κριτική ανάγνωση λειτουργισμού
(Πάρσονς): συγκερασμός στοιχείων (παραδοσιακή κριτική θεωρία +
δομο-λειτουργισμός)
-διάκριση τεσσάρων βασικών
θεσμικών χώρων: οικονομικός-πολιτικός-κοινωνικός-πολιτισμικός
-πολιτικο-οικονομική κυριαρχία
πάνω στο βιό-κοσμο: όχι αυτόνομη/δυναμική λειτουργία άλλων θεσμικών χώρων
-σύγχρονη εποχή: αγορά + πολιτική
εξουσία-κράτος αποικιοποιούν κοινωνικό και πολιτισμικό χώρο (βιόκοσμο)
εμποδίζοντας την ελεύθερη διαμόρφωσή τους
-χρήμα/εξουσία: ηγεμονικά μέσα
εντός οικονομίας/πολιτικού συστήματος (βαθμιαία τεχνικοποίηση βιοκόσμου)= κρίση
νεωτερικότητας
Συνέπειες εποικισμού/κατάκτησης
βιοκόσμου από εργαλειακό Λόγο:
-όχι περιθώρια ανάπτυξης
ελεύθερης έκφρασης/επικοινωνίας,
-όχι ανάδειξη δυνατοτήτων
υποκειμένων,
-σύνθλιψη ατομικότητας μέσα σε
μοναξιά σύγχρονου ανθρώπου,
-εκφυλισμός συλλογικότητας σε
μαζική/απρόσωπη συμπεριφορά,
-διάβρωση περιεχομένου ανθρώπινων
σχέσεων,
-εκμηδένιση ρόλου
υποκειμενικότητας σε κοινωνικό γίγνεσθαι,
-αποδυνάμωση συλλογικής έκφρασης
κ ορθολογικής διαχείρισης δημόσιου χώρου,
-κατάληψη δημόσιου χώρου από
τεχνοκράτες διαχείρισης (τεχνικοί εξουσίας),
-θρυμματισμός κοινωνικής
συνείδησης κ συλλογικής ταυτότητας υποκειμένων
Κριτική στάση Χάμπερμας
απέναντι σε α. λειτουργισμό, β. ορθόδοξο μαρξισμό
Διαλεκτική ανάγνωση όρων: βάση,
εποικοδόμημα, δομή, δράση, σύστημα, βιόκοσμος
Κριτική
πραγμοποίησης/ορθολογισμού.
Στόχοι:
α. θεωρητική εξήγηση κρίσης
κράτους-πρόνοιας +
β. ανάπτυξη νέων κινημάτων χωρίς
εγκατάλειψη σχεδίου μοντερνικότητας (όχι σε εκφυλισμό μετα- και αντι-μοντερνισμού)
- Χάμπερμας και Μαρκούζε: Απέναντι στο Ζήτημα της Νεωτερικότητας
Χάμπερμας:
-πιο ήπια στάση απέναντι σε
ζητήματα δυτικού ορθολογισμού εντός νεωτερικότητας
-όχι αναζήτηση άλλης διάστασης πραγματικότητας
(όπως Μαρκούζε)
-ανίχνευση δυνατοτήτων βελτίωσης
υπαρκτού πεδίου πραγματικότητας (όχι σε εναλλακτικές δυνατότητες ριζικής
ανατροπής status quo)
-πέρασμα από εποχή Μεγάλης
Άρνησης Μαρκούζε σε εποχή Κριτικής Κατάφασης Χάμπερμας
Θέσεις Χάμπερμας:
- όχι πολιτική/φιλοσοφική επένδυση σε επαναστατικότητα αρνητικού,
- αποδοχή αισιόδοξης προοπτικής καλυτέρευσης ήδη υπάρχοντος,
- υπέρ παρόντος Είναι (σχέδιο νεωτερικότητας: ποτέ δεν ολοκληρώθηκε)
- προώθηση προγράμματος διαφωτισμού μέσω τροποποιήσεων/βελτιώσεων
- κριτική σε πολιτικό σχέδιο Διαφωτισμού: εστίαση σε στρεβλώσεις
- όχι σε ανώδυνη κριτική σε νεωτερικότητα που νομιμοποιεί ανορθολογισμό/βίας
- θεμελίωση επικοινωνιακού Λόγου: επιτρέπει ανάπτυξη κριτικού ορθολογισμού
- έμφαση σε έννοια συστήματος (επιρροή Πάρσονς) κι όχι τόσο σε φορείς/υποκείμενα δράσης
- επιτεύγματα τεχνικής= παράγωγα οικουμενικής σκέψης
- χρήση επιτευγμάτων= αντικείμενο δημόσιας διαβούλευσης κ κοινωνικού διαλόγου προς όφελος κοινωνικής εξέλιξης (προϋπόθεση: επικοινωνία υποκειμένων για κατανόηση αναγκαιότητας νέου ορθολογισμού)=
- επικοινωνιακός Λόγος δίπλα σε εργαλειακό: περιθώριο ευελιξίας ως προς ορθολογικό σκοπό χρήσης τεχνικής: διάκριση χώρων
α. μεταξύ εργαλειακού Λόγου και επικοινωνιακού Λόγου,
β. μεταξύ κοινωνικών
χώρων Συστήματος κ βιο-κόσμου
- κατανόηση εξελικτικής πορείας ιστορίας και συμβολή της σε ανθρώπινη χειραφέτηση: μετατροπή παθητικής προσαρμογής θεσμικού πλαισίου σε ενεργητική συμμετοχή φορέων δράσης
- όχι στοιχείο σύγκρουσης ως κοινωνικό/πολιτικό διακύβευμα
ζητούμενο:
συνεννόηση, συνεργασία, συναίνεση= θεμελίωση επικοινωνιακής ορθολογικότητας
(ιδεώδη συνθήκη ομιλίας= απόλυτη συνθήκη ορθολογικότητας)
- εργαλείο κατασκευής φυσικής/κοινωνικής πραγματικότητας= γλώσσα (συστατικό κοινωνικής έκφρασης/ηθικής)
- επικοινωνία βάσει αλληλεγγύης, συναίνεσης, επαφής, αλληλόδρασης
- νέα ηθική: γλώσσα-επικοινωνία-ιστορική εξέλιξη
- διάσωση πυρήνα νεωτερικής κληρονομιάς και διαφωτιστικού προτάγματος
- αντίθεση συστημικής και επικοινωνιακής ορθολογικότητας (σύστημα-βιόκοσμος)= ο ένας αποικιοποιεί τον άλλο
- όχι σε επαναστατικό υποκείμενο, όχι σε Μεγάλη Άρνηση παρόντος Είναι, όχι σε ολιστική υπέρβαση μέσω χειραφετητικού άλματος
Μαρκούζε: (απαισιοδοξία +
φιλοσοφία χειραφέτησης)
- μονοδιάστατη όψη σύγχρονου ανθρώπου
- υποδεικνύει δυνάμει συλλογικά επαναστατικά υποκείμενα για πραγμάτωση νέας αισθαντικότητας (ομάδες προσδοκίας με ιστορικό ρόλο ως καταλύτες)
- ώριμος καπιταλισμός= αλλοτριωμένη έκφραση μονοδιάστατου πολιτισμού
- κριτική σε σχέδιο Διαφωτισμού= συστημική/ολιστική
- δεν ξέφυγε από μαρξικό σχέδιο δράσης υπέρβασης καπιταλισμού ως νομοτελειακής έκβασης ιστορία
- τεχνική ως κυρίαρχη ιδεολογία: αναπαράγει αλλοτρίωση, ολοκληρωτισμό, εκμετάλλευση, χειραγωγεί πολιτικά και κοινωνικά την ανθρωπότητα
- δικαίωμα σε ουτοπία + βιο-ψυχο-κοινωνικός επαναπροσδιορισμός ανθρώπινης κατάστασης
- προϋπόθεση μαρξιστικού άλματος από αναγκαιότητα σε ελευθερία: μετατροπή καταφατικής κουλτούρας μαζών σε ορμή αρνητικού, δύναμη διαλεκτικής= ανατροπή status quo. Σκοπός κοινωνικο-πολιτικού προγράμματος= απελευθέρωση
- αποδέσμευση ενστίκτων από πλεονάζουσα καταπίεση (η καταπίεση συντηρείται και αναπαράγεται βάσει εκμετάλλευσης νομιμοποιούμενης από τεχνολογική ορθολογικότητα)
- άτομο δέσμιο ιδεολογικής/τεχνολογικής ηγεμονίας κεφαλαίου= παθητική στάση
- προϋπόθεση αισθητικού/πολιτικού μετασχηματισμού πραγματικότητας= σύγκρουση με σύστημα
- αίτημα για απελευθέρωση ενστίκτων εντός μη καταπιεστικού πολιτισμού ειρήνευσης της ύπαρξης (επίγεια κ ρεαλιστική ουτοπία Μαρκούζε)
Κοινά Μαρκούζε-Χάμπερμας:
- πρακτικός χαρακτήρας φιλοσοφίας (κοντά σε νεαρό Μαρξ): νομοτελειακή ενότητα θεωρίας-πράξης, ερμηνείας-μεταποίησης πραγματικότητας
- άρνηση δογματικού μαρξισμού (υπέρβαση οικονομίστικης/ολοκληρωτικής λογικής σοβιετικού μαρξισμού)
- ενσυναίσθηση αδιεξόδου + συνειδητοποίηση διαχρονικής και συγχρονικής κρίσης (διαφορά σε βαθμό έντασης συνειδητοποίησης - Μαρκούζε: σε επίπεδο υπαρξιακό)
- ναι σε αναζήτηση εναλλακτικής λύσης: Χάμπερμας= Οικολογία, πράσινα κινήματα, φεμινισμός, ΜΚΟ= σύγχρονο κίνημα από-αποικιοποίησης βιοκόσμου, Μαρκούζε= Μεγάλη Άρνηση, κινήματα
Αντί Συμπεράσματος
Διακύβευμα σύγχρονης κοινωνικής
θεωρίας: τρόπος μετάφρασης αναζήτησης εναλλακτικής διεξόδου σε όρους
ρεαλιστικής ιστορικής και πολιτισμικής προοπτικής
Μαρκουζιανή προβληματική:
επιχείρησε πολιτικά ανέφικτο (εποχή έντονης κινητικότητας σε κοινωνικό επίπεδο:
κοινωνικά κινήματα, φοιτητικές εξεγέρσεις, ενάντια σε πόλεμο/ιμπεριαλισμό,
σχεδιάσματα ασθητικής/πολιτικής ουτοπίας)
Οπτική Χάμπερμας: νέα
συνθήκη επικοινωνίας σε συλλογικό επίπεδο= κοινωνική δράση ως δύναμη
μεταρρύθμισης και κοινωνικής αλλαγής σε συστημικό επίπεδο
Project νεωτερικότητας:
-Μαρκούζε: διάψευση, γενικευμένη
ανακολουθία
-Χάμπερμας: δεν ολοκληρώθηκε, γιατί παρεκτράπηκε από πορεία/σκοπό
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου