ΕΠΟ 42 - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ: Θεωρητικά Διλήμματα και Κοινωνική Πραγματικότητα

(εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008)

ΜΕΡΟΣ Γ΄

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΥΛΟ

                                                                                            

ΚΕΦ. 3^ο

Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΑΞΗ (Παπαδόπουλος)

1. Εισαγωγή

Εκκίνηση κοινωνιολογικού προβληματισμού: σύγχρονη κοινωνία= διαιρεμένη σε διακριτές κοινωνικές ομάδες/κατηγορίες (συσπείρωση γύρω από συμφέροντα/κοινές εμπειρίες)

- Κοινωνικοί διαχωρισμοί: πρακτική κοινωνιολογίας

- Όροι προσέγγισης κοινωνικών διαφορών: στρωμάτωση, ανισότητες, τάξεις, φύλο

- Κάθε όρος/έννοια: συγκεκριμένο πλαίσιο ανάλυσης (=χρήση, ερμηνευτικό εύρος)

• Κοινωνική στρωμάτωση: μελέτη διαρθρωτικών συστηματικών κοινωνικών ανισοτήτων κοινωνικών ομάδων που βρίσκονται σε ιεραρχική σειρά βάσει γοήτρου/κύρους (ανάλυση τύπου Βέμπερ: έμφαση σε τρόπο ζωής)

- ιεράρχηση κοινωνικών ομάδων: αντανακλά σχέσεις εξουσίας

- διαχωρισμός βάσει διαφορών τρόπου ζωής, ευκαιριών επιβίωσης, γοήτρου

• Κοινωνική τάξη: πιο αυστηρή θεωρητική έννοια (όχι βάσει επιμέρους διαφορών)= διακριτές δομικές σχέσεις εντός οικονομικού συστήματος (σχέσεις ανταγωνιστικές/πολωμένες): Μαρξ

- οικονομικές σχέσεις σε σύγχρονη αστική κοινωνία, σχέσεις εκμετάλλευσης

- οικονομικές ανισότητες μεταξύ αντικειμενικά δομημένων απρόσωπων κοινωνικών ομάδων βάσει σχέσεων ιδιοκτησίας (κάτοχοι μέσων παραγωγής VS κατόχων εργατικής δύναμης): κοινωνική πόλωση

• Κοινωνικές ανισότητες= διαμορφώνουν κοινωνική πραγματικότητα= επιστημονικά θεμιτό/χρήσιμο εξηγητικό εργαλείο (ταξική θεωρία)

Κριτική στάση απέναντι σε θεώρηση κοινωνικών τάξεων ως κατηγοριών δηλ. διαφορετικά κοινωνικά όρια που καθορίζουν θέσεις σε καταμερισμό εργασίας

• Καταχώριση σε κοινωνική τάξη= κατοχή κοινωνικού ρόλου
• Καταχώριση κατά στρωμάτωση= αναφορά σε σύστημα θέσεων, όχι σε άτομα
• Απόδοση συλλογικής/ατομικής δράσης προσώπων σε κοινωνικά χαρακτηριστικά θέσεων ταξικού συστήματος κι όχι στα ίδια
• Σχέσεις ιδιοκτησίας + γραφειοκρατική εξουσία + καταμερισμός εργασίας= συμπαγείς οντότητες που καθορίζουν κοινωνική δράση κατόχων θέσεων
• Εγγενής αδυναμία ταξικών αναλύσεων: όχι ερμηνεία φυλετικών, εθνικών, θρησκευτικών, έμφυλων διαχωρισμών (κριτική Πάρκιν: εναντίον μαρξιστικής θεωρίας και θεωρίας κοινωνικής στρωμάτωσης)

- αγνόηση ή αδιαφορία «κοινωνικού φύλου» από ταξική θεωρία

- κοινωνιολόγοι Ηνωμένου Βασιλείου: υπόθεση κυριαρχίας μοντέλου «άνδρα κουβαλητή»= επιπτώσεις σε καταμερισμό εργασίας δύο φύλων (αμοιβόμενη εργασία γυναικών= δευτερεύουσα + όχι υπολογισμός οικιακής εργασίας)

Μέχρι 1970: διαχωρισμός κοινωνίας σε τάξεις= σύμπτωμα/πηγή ανισότητας (οικονομική κυριαρχία τάξης= πολιτική κυριαρχία): κρίσιμο ζήτημα σύγχρονης πολιτικής/κοινωνικής πολιτικής

• Κοινωνικές τάξεις= συστατικό σύγχρονων δυτικών κοινωνιών (δεν καταργούνται από λειτουργία ιδιότητας πολίτη): Μάρσαλ

- ιδιότητα πολίτη: μεταβάλλει μοντέλο κοινωνικής ανισότητας

- στόχος: απάλειψη μη νόμιμων ανισοτήτων (κριτήριο νόμιμου: όχι σταθερό)

• Όχι αμφισβήτηση κεντρικότητας έννοιας «κοινωνικής τάξης»

Από 1970: σημασία σε διακριτές θέσεις ανδρών-γυναικών (κοινωνικοί διαχωρισμοί βάσει κοινωνικού φύλου)

- άνδρες-γυναίκες: διαφορετικοί κοινωνικοί ρόλοι

- τυπικά απλώς αναλαμβάνουν διαφορετικά επαγγέλματα

- ερμηνεία διαφορών βάσει δομικών κοινωνικών χαρακτηριστικών: άνδρες, ως κοινωνική κατηγορία, έχουν μεγαλύτερη εξουσία από τις γυναίκες

• Λόγοι υπογράμμισης ζητήματος κοινωνικού φύλου ως σημαντικού:

- αύξηση αριθμού νοικοκυριών που δεν ταίριαζαν με κυρίαρχο μοντέλο «άνδρα κουβαλητή» (απουσία άνδρα) + διεύρυνση συμμετοχής γυναικών σε αγορά εργασίας + αφαίρεση τυπικών εμποδίων για συμμετοχή γυναικών σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής

- κριτική φεμινιστριών σε κοινωνική θεωρία και κοινωνική στρωμάτωση. [Δεν προέκυψε από συζητήσεις εντός της έρευνας, αλλά από εξωτερικές αιτίες (κίνημα γυναικών): Χάουαρντ Νιούμπη]

Φεμινιστική κριτική: έμφυλοι διαχωρισμοί= όχι φυσικοί, αναπόφευκτοι και αμετάβλητοι

- αίτιο θεώρησης γυναικών ως μη ξεχωριστή κοινωνική κατηγορία: γυναίκες μέσα από θεωρίες ανδρών

• Ολιστικές φεμινιστικές θεωρίες: καταπιεστική εξουσία εντός δομής κοινωνίας και καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος
• «Ρεαλιστική» φεμινιστική προσέγγιση: έμφυλοι διαχωρισμοί υπήρχαν στην κοινωνία περισσότερο χρόνο από τα άτομα που τους διαμόρφωσαν
• «Κονστρουβιστική» φεμινιστική προσέγγιση: έμφυλες σχέσεις στενά δεμένες με προσωπικές απόψεις (εκδήλωση σε καθημερινές αλληλοδράσεις)
• Πρώιμες φεμινιστικές θεωρίες: εστίαση σε θεωρητικοποίηση έμφυλων διαχωρισμών
• Από 1980 και μετά: σημασία σε τρόπο που φυλή, τάξη, ηλικία κλπ διαμορφώνουν εμπειρίες γυναικών

Διιστάμενες απόψεις για δυνατότητα συνολικής αποτίμησης έμφυλων διακρίσεων:

- θεωρητική εξήγηση υποταγής/εκμετάλλευσης γυναικών μέσω έννοιας πατριαρχίας

- παρά τις διαφορές υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά στις εμπειρίες των γυναικών

2. Η συζήτηση για το κοινωνικό φύλο και την κοινωνική τάξη

2.1 Η «συμβατική» προσέγγιση για την κοινωνική στρωμάτωση

-Θεωρητική συζήτηση περί κοινωνικού φύλου= άρθρο Goldthorpe: απάντηση σε φεμινιστική κριτική περί αδικαιολόγητης απουσίας γυναικών από θεωρίες/έρευνες κοινωνικής στρωμάτωσης: δικαιολόγηση συμβατικής αντίληψης

-Ολοκλήρωση αντιπαράθεσης: βιβλίο Κρόμτον/Μαν Φύλο και Στρωμάτωση: ναι σε σημασία κοινωνικού φύλου για κοινωνική στρωμάτωση)

- πολυπλοκότητα προσπάθειας θεωρητικής ενσωμάτωσης προβληματισμού περί κοινωνικού φύλου σε υφιστάμενη ταξική θεωρία

Συμβατική αντίληψη Goldthorpe (βάση: «δομολειτουργική» προσέγγιση Πάρσονς):

• Θέση συζυγικής οικογένειας= σημαντική για κοινωνική στρωμάτωση
• Δύο σημαντικά χαρακτηριστικά προσέγγισης Πάρσονς

- κυρίαρχη μορφή στρωμάτωσης δυτικών κοινωνιών= κοινωνικό στάτους (αποτέλεσμα διαφορετικών αξιολογήσεων οικογενειακών μονάδων σε σχέση με ποικίλα χαρακτηριστικά μελών οικογενειών + επίπεδο/τρόπος ζωής τους)= κοινωνικές τάξεις κατά Πάρσονς

- «λειτουργιστική» προσέγγιση Πάρσονς: καθολικότητα στρωμάτωσης βάσει κοινωνικής θέσης/κατάστασης (καθολικότητα λόγω ικανότητας ατόμων για ηθική αξιολόγηση= αναγκαία για λειτουργία κοινωνικών συστημάτων)

• Κεντρικότητα οικογένειας, όχι ατόμου, ως μονάδα αποτίμησης στρωμάτωσης
• «Λειτουργιστική» ερμηνεία που αποκωδικοποιεί «ανάγκες» σε 3 επίπεδα:

- ανάγκες συζυγικής οικογένειας: αναγκαία η ισότητα σε κοινωνική θέση για να επιτευχθεί αλληλεγγύη/ενότητα/κοινωνικοποίηση μελών. Δικαίωμα πατέρα-συζύγου «πλήρους/ανταγωνιστικής εμπλοκής» σε σύστημα επαγγελμάτων + διακριτοί έμφυλοι ρόλοι=όχι αναίρεση ενότητας, ναι στήριξη

- τοπική κοινότητα: απαιτείται ισότητα μεταξύ μελών οικογένειας για ορισμό θέσης της απέναντι σε άλλη. Αλλιώς απειλή ενότητας/συνοχής κοινότητας

- ευρύτερη κοινωνία: πλήρης συμμετοχή ενός μέλους (άνδρα) σε σύστημα επαγγελμάτων (μέσω αυτού: της οικογένειας)= βοηθά επίτευξη αναγκαίας συνθήκης σύγχρονων βιομηχαν. κοινωνιών για υψηλή κινητικότητα εργασίας

• Συμπέρασμα Goldthorpe: όχι έμφαση σε υποκειμενικές αξιολογήσεις ατόμων σχετικά με καθορισμό κοινωνικών τάξεων, ναι περιγραφή αντικειμενικά προσδιορισμένων κοινωνικών σχέσεων ατόμων-ομάδων με επίπτωση σε ζωή

- όχι αυθαίρετη η ταξική ανάλυση: απηχεί ιστορικά συγκεκριμένο σύστημα καταμερισμού εργασίας προς διάρθρωση θέσεων οικογενειών

- οικογένεια= βασική μονάδα αποτίμησης κοινωνικής στρωμάτωσης

- θέση οικογένειας= θέση «αρχηγού» της (πλήρης δέσμευση συμμετοχής σε αγορά εργασίας: καθοριστική θέση σε ταξική δομή)

- έμμεσος ταξικός καθορισμός άλλων μελών-συζύγων

- ταξική θέση γυναικών= ταξική θέση «αρχηγού» οικογένειας

• Όχι πρόθεση θεωρητικών/ερευνητών για υποβάθμιση θέσης γυναικών. Σύνδεση υποτίμησης γυναικών με κυρίαρχη ιεράρχηση σύγχρονων δυτικών κοινωνιών. Άρα δεν τίθεται ζήτημα αποκατάστασης θέσης γυναικών σε κοινωνική στρωμάτωση
• Αντίστοιχη θεώρηση από Πάρκιν: έννοια κοινωνικής περιχαράκωσης= υπογραμμίζει σημασία σχέσεων εξουσίας και κοινωνικής δράσης + παραπέμπει σε μορφές κοινωνικού αποκλεισμού

- ανισότητες λόγω έμφυλων διαφορών: όχι συστατικά κοινωνικής στρωμάτωσης

- αίτιο: κατανομή κοινωνικών/οικονομικών απολαβών γυναικών καθορίζεται από θέση οικογενειών τους και άνδρα/αρχηγού

- αν αδυναμίες λόγω θέσης γυναικών >(προηγούνται) ταξικών διαφορών, τότε θα έπρεπε να ληφθεί υπόψη το κοινωνικό φύλο στην κοινωνική στρωμάτωση

• Goldthorpe: σημασία οικογενειών ως μονάδων είναι αποτέλεσμα:

- ταξικού καθορισμού (είδος «μοίρας»)

- διαδικασίας σχηματισμού τάξεων: γυναίκες δεν κατέχουν στρατηγικές θέσεις σε σύστημα επαγγελμάτων= όχι διαπραγματευτική δύναμη

- ταξικής δράσης: όχι συγκρότηση αρραγούς γυναικείου ταξικού μετώπου (προέρχονται από οικογένειες διαφορετικών ταξικών θέσεων)

• Δυνατότητα υπονόμευσης «συμβατικής» αντίληψης λόγω δύο κοινωνικών τάσεων:

- διεύρυνση αριθμού οικογενειών χωρίς άνδρα-αρχηγό= όχι αναίρεση σημασίας συμβατικής αντίληψης για κοινωνικές τάξεις, ναι εισαγωγή πρακτικών/εμπειρικών προβλημάτων

- αυξανόμενος αριθμός παντρεμένων γυναικών που απασχολούνται σε διαφορετικό επάγγελμα από συζύγων= σημαντικά προβλήματα (οικογένειες με δύο αρχηγούς, άρα καταχωρίζονται σε διαφορετικές ταξικές θέσεις)

2.2 Η κριτική αντιπαράθεση στη «συμβατική» προσέγγιση

Κριτική από φεμινίστριες + από οπαδούς ταξικής θεωρίας. Ερωτήματα αμφισβήτησης εξηγητικής/ερμηνευτικής σημασίας «συμβατικής» προσέγγισης:

- Ποια η καταλληλότερη μονάδα ανάλυσης κοινωνικής στρωμάτωσης; (Α΄)

- Πώς εντάσσεται η οικιακή εργασία; (Β΄)

Α΄ ερώτημα:

• Θέση Goldthorpe (1983):

- ταξικές θέσεις= θέση ανδρών-αρχηγών οικογενειών σε αγορά εργασίας (αποκλεισμός γυναικών λόγω αδύναμης θέσης τους): από-ατομικοποίηση τάξεων (κυριαρχία δομικής ανάλυσης, βεμπεριανή/μαρξιστική)

- αντιμετώπιση εμπειρικής διάστασης ζητήματος: ταξική θέση οικογένειας= ταυτόσημη με επάγγελμα άνδρα-αρχηγού. Ταύτιση ταξικής θέσης με θέση στην αγορά. [Ανάλυση σε επίπεδο ατόμου, αλλά όχι εισαγωγή κοινωνικού φύλου. Απασχόληση= όχι ουδέτερο κοινωνικό φύλο.]

• Κριτική Stanworth (1984):

- περιορισμένες ευκαιρίες απασχόλησης γυναικών (δηλ. υποδεέστερες ταξικές  τους θέσεις)= έκφραση κυριαρχίας ανδρών μέσω διαδικασιών σχηματισμού κοινωνικών τάξεων/ταξικής δράσης (όχι απλή έκφραση οικογενειακής κυριαρχίας συζύγων)

- ανάλυση Goldthorpe: αγνοεί τρόπο εμπλοκής κοινωνικού φύλου σε παραγωγή και αναπαραγωγή ταξικού συστήματος

Ανασκευή επιχειρημάτων Goldthorpe από Stanworth:

• Ισχυρισμός Goldthorpe: εντός οικογενειών οι άνδρες έχουν πιο εκτεταμένη ανάμειξη με αγορά εργασίας, άρα είναι εκπρόσωποι της σχετικά ομοιογενούς οικογένειας και γι΄ αυτό μελετάται η ταξική τους θέση

- Επιμονή (χωρίς επιχειρήματα) σε ενιαία φύση οικογένειας= μετασχηματισμός υποδεέστερης εξέλιξης εργατικού δυναμικού σε ανθρώπινο δυναμικό που παραβλέπεται λόγω αναγκών ταξικής ανάλυσης

• Ισχυρισμός Goldthorpe: απασχόληση παντρεμένων γυναικών διέπεται από ταξικό πλαίσιο απασχόλησης συζύγου

- Διαφορά εμπειρίας απασχόλησης ανδρών-γυναικών= διαφορετικές προϋποθέσεις αποτίμησης ταξικής θέσης γυναικών σε σύγκριση με ανδρών. Ύπαρξη οικογενειακού σχεδίου= όχι αυτόματη αναγωγή ταξικής θέσης ενός στον άλλο + ενδυνάμωση θέσης ανδρών, αποδυνάμωση θέσης γυναικών

• Ισχυρισμός Goldthorpe: σύγχρονοι γάμοι= βασικά ομόλογοι ως προς κοινωνική τάξη

- Ασυμφωνία ανάμεσα σε ταξικές θέσεις συζύγων. Υψηλό ποσοστό γυναικών που κατέχει «προλεταριακές» ταξικές θέσεις. «Συμβατική» προσέγγιση= συσκοτίζει τις διαφορές στην ταξική θέση μεταξύ δύο φύλων (όχι παρόμοιες οι ταξικές εμπειρίες των δύο φύλων)

• Αποτέλεσμα κριτικής Stanworht σε 3^ο ισχυρισμό Goldthorpe για θέση Μπρίτεν/Χηθ: ταξινόμηση οικογενειών σε τάξεις βάσει επαγγελματικής κατάστασης άνδρα + γυναίκας

- Κριτική της Stanworth σε παραπάνω θέση: υιοθετούν οικογένεια ως μονάδα ανάλυσης τάξεων + υπογραμμίζουν υπέρμετρα μικρό αριθμό περιπτώσεων οικογενειών χειρωνάκτη-άνδρα και γυναίκας που εργάζεται πνευματικά (παντρεμένες γυναίκες σε υψηλότερη ταξική θέση από συζύγους τους)

• Θέση Goldthorpe για ταξινομήσεις Μπρίτεν/Χηθ: όχι ταξικές αναλύσεις (ναι περιγραφή κοινωνικού υποβάθρου οικογενειών)

- χρήση ακατάλληλων κατηγοριοποιήσεων: οδηγεί σε ποσοστό οικογενειών που συνδυάζουν διαφορετικά ταξικά χαρακτηριστικά= α) τεχνητή διάχυση ταξικών χαρακτηριστικών, β) τεχνητή κοινωνική κινητικότητα

- απασχόληση ή μη γυναικών: δημιουργεί διαφορετικές κατηγορίες οικογενειών + δύσκολη η εξαγωγή συμπερασμάτων (συνυπολογισμός γυναικών= προβληματικός: αποσυναρμολόγηση τάξεων)

• Stanworth: αναθεώρηση σχέσης γυναικών με ταξική δομή= ριζικότερη επανεπεξεργασία κατηγοριών ταξικής ανάλυσης. Ζητήματα που αγνοούνται:

- λειτουργία αγοράς απέναντι στις γυναίκες

- διαδικασίες μορφοποίησης αλληλο-συσχετίσεων ταξικών θέσεων ανδρών-γυναικών

- σημασία απλήρωτης εργασίας και άτυπης οικονομίας

- σχέσεις εντός ταξικού συστήματος ανάμεσα σε άτομα, νοικοκυριά, οικογένειες

Β΄ ερώτημα:

(ζήτημα συμπερίληψης οικιακής εργασίας σε κοινωνική στρωμάτωση)

Εξ αντικειμένου διάκριση όταν αναφερόμαστε σε κοινωνικές τάξεις/στρώματα:

α) ανισότητες από συμμετοχή σε απασχόληση (ιεράρχηση επαγγελμάτων) + ιδιοκτησία μέσων παραγωγής

β) ανισότητες από οικογενειακό και συγγενικό σύστημα

• Θέση Στέησυ (1986): κριτική σε «συμβατική» αντίληψη

- δύο σφαίρες σύγχρονης ζωής= ιδιωτική + δημόσια

- ιδιωτική: αγνοείται στη συζήτηση περί σχέσεως κοινωνικού φύλου-τάξης

- έμφυλη διάταξη οικιακής σφαίρας/εξουσία ανδρών= εκφράζεται και στη δημόσια σφαίρα (άνισες ευκαιρίες κλπ)

- έμφυλη διάταξη: επιπτώσεις σε μεταβίβαση ιδιοκτησίας, πόρων, δεξιοτήτων= διαδικασία σχηματισμού τάξεων και ομάδων βάσει κύρους

- ανάπτυξη καπιταλισμού= μετασχημάτισε οικογένεια

- σημασία μελέτης έμφυλων σχέσεων παράλληλα με ταξικές

- εμπειρική πραγματικότητα + ιδεολογία ατόμων (έννοια πατριαρχίας: αφορά οργάνωση συγγενικών δεσμών, νοικοκυριού, γραμμής καταγωγής ατόμων)

• Κριτική Ουάλμπυ (1986):

- εισαγωγή έννοιας πατριαρχίας

- άγνοια καταμερισμού εργασίας κατά φύλο εντός νοικοκυριού= αποσιώπηση διαχωρισμού ανδρών-συζύγων και νοικοκυρών (απλήρωτη οικιακή εργασία)

- μονάδα ανάλυσης η οικογένεια= απόκρυψη έμφυλων ανισοτήτων

- οικιακή εργασία= ιδιαίτερη μορφή εργασίας, άρα νοικοκυρές ως ξεχωριστή κοινωνική τάξη (πατριαρχικός τρόπος παραγωγής: άνδρες εκμεταλλεύονται απλήρωτη εργασία γυναικών)

- όχι όλες οι γυναίκες ως τάξη, ναι διττή ταξική θέση παντρεμένων γυναικών: συμμετοχή σε αγορά εργασίας + παροχή οικιακής εργασίας (διττή ταξική θέση ανδρών: σύνδεση με εργασία + ως σύζυγοι)

- προσπάθεια Ουάλμπυ για θεωρητική σύνθεση διάστασης κοινωνικού φύλου  με ταξική θεωρία: ζήτημα έμφυλης πολιτικής (διαφορετικές ταξικές κατηγορίες ανδρών-γυναικών βάσει εμπλοκής τους στη δημόσια ή/και οικιακή σφαίρα)

• Όχι αναίρεση χρηστικότητας και σημασίας «συμβατικής» προσέγγισης ταξικής ανάλυσης

Κορύφωση αντιπαράθεσης 1980 (ζήτημα: πόσοι οι άξονες κοινωνικής στρωμάτωσης)

Μορφοποίηση ακαδημαϊκών (τριών κατά Στέησυ) στρατοπέδων. 

α) συντηρητική άποψη: πρωτοκαθεδρία αγοράς για ορισμό κοινωνικών τάξεων

β) ισχυρή ριζοσπαστική άποψη φεμινιστών (Stanworth, Walby)

γ) ενδιάμεση, συνδυαστική θέση Crompton/Man

Θέση Μαν:

- ανάγκη ενιαίας θεώρησης κοινωνικού φύλου-στρωμάτωσης

- πατριαρχία= ιστορικός τύπος (εξουσία ανδρών-αρχηγών οικογενειών)

- Δύο διαστάσεις κοινωνικής στρωμάτωσης παρελθουσών κοινωνιών:

α) νοικοκυριό, οικογένεια, καταγωγή + κυριαρχία ανδρικού φύλου,

β) συνδυασμός χαρακτηριστικών δημόσιας στρωμάτωσης. Διαχωρισμός ιδιωτικού-δημόσιου

Υποθέσεις που ίσχυαν σε παρελθούσες οικογένειες:

- οικογένεια= μονάδα συστήματος στρωμάτωσης

- κοινωνική θέση οικογένειας= κύρος/γόητρο άνδρα-αρχηγού

- γυναίκες εντός οικογενειών

- εξίσωση κύρους/γοήτρου γυναίκας με συζύγου της

- προσωπικό γόητρο/κύρος γυναίκας μόνο όταν δεν ήταν προσαρτημένες σε άνδρες

- χειρότερη θέση γυναίκας + διαφορετική αξιολόγηση βάσει κοινωνικού φύλου: όχι σχέση με κοινωνική στρωμάτωση

- εσωτερική δομή δημόσιας στρωμάτωσης= όχι επιρροή από κοινωνικό φύλο

Σήμερα:

• δεν υφίσταται πατριαρχία (άρση διαχωρισμού δημόσιας-ιδιωτικής σφαίρας).

Αίτια:

- τάσεις απασχόλησης που οδηγούν σε τάξεις με καθολικά χαρακτηριστικά

- επέκταση κοινωνικών δικαιωμάτων σε όλα τα άτομα

- παρέμβαση κράτους μέσω προνοιακής πολιτικής σε νοικοκυριά/οικογένειες

• α) επιβίωση «νέο-πατριαρχικών» χαρακτηριστικών σε κουλτούρα σύγχρονων κρατών (αξίες, πρακτικές, ζητήματα πολιτικής),

β) κοινωνικό φύλο μετασχηματίζει κοινωνικές τάξεις (περίπλοκη μορφή κοινωνικής στρωμάτωσης: όχι διάκριση κυρίαρχου ρόλου φύλου ή τάξης)

Επιχείρημα Μαν: τηρεί ίσες αποστάσεις, είναι διττό:

- στρωμάτωση έμφυλη + κοινωνικό φύλο στρωματοποιημένο

Κρόμτον: αναφορά σε διεπιφάνεια κοινωνικού φύλου-κοινωνικής τάξης (γεφύρωση προσεγγίσεων και όχι αντιπαράθεσή τους)

Αντιπαράθεση περί απουσίας κοινωνικού φύλου από «συμβατική» προσέγγιση κοινωνικών τάξεων:

• αποτέλεσμα κριτικής στις «στρουκτουραλιστικές» και «λειτουργιστικές» κοινωνικές θεωρήσεις

- απουσία κοινωνικής δράσης

- άκρατος οικονομισμός

- άρρητη υπόθεση ανδρικής και κρατικής κυριαρχίας επί κοινωνιών

• πεδίο αμφισβήτησης βεβαιοτήτων παραδοσιακής κοινωνιολογικής σκέψης
• αμφισβήτηση ποσοτικής ταξικής ανάλυσης (κατάταξη ατόμων/οικογενειών)
• Επιπτώσεις συζήτησης: σημαντικές

3. Η ενσωμάτωση της διάστασης του κοινωνικού φύλου στις θεωρίες για την ταξική ανάλυση

- ταξική ανάλυση Goldthorpe (νέο-βεμπεριανή παράδοση)

- ταξική ανάλυση Wright (νέο-μαρξιστική παράδοση + επιρροές από Βέμπερ)

(υπάρχουν πολλές άλλες θεωρήσεις: Γκίντενς, Μπουρντιέ κ.α.)

Παρατήρηση Κρόμτον/Μαν: οι δύο θεωρήσεις συμφωνούν σε ορισμένες βασικές υποθέσεις (περιορισμένη ενσωμάτωση κοινωνικού φύλου):

• Τάξεις= από-προσωποποιημένες κοινωνικές θέσεις (διάταξη βάσει σχέσεων συγκεκριμένων). Κριτήριο: οικονομικές σχέσεις+ επαγγελματική απασχόληση

- στόχος: κατάταξη ατόμων μέσω οικογενειών σε κοινωνικές τάξεις/στρώματα

• Θέση γυναικών= όχι ιδιαίτερη σημασία για ταξική ανάλυση λόγω εγγενών χαρακτηριστικών οικονομικού συστήματος

- θεωρήσεις ταξικής ανάλυσης απηχούν κυρίαρχο οικονομικό σύστημα που μπορεί να συνδέεται με αυξημένη εκμετάλλευση γυναικών

3.1  Το ταξικό σχήμα του Ε. Ο. Ράιτ (1985)

Διάκριση 3 διαστάσεων ελέγχου οικονομικών πόρων σε σύγχρονη αστική κοινωνία (βοηθούν σε εντοπισμό/χαρακτηρισμό βασικών κοινωνικών τάξεων):

α) έλεγχος επενδύσεων ή χρηματικού κεφαλαίου

β) έλεγχος φυσικών μέσων παραγωγής

γ) έλεγχος εργατικής δύναμης

Κοινωνικές τάξεις που απορρέουν από το παραπάνω= δώδεκα

Δύο σημαντικές (πόλοι ταξικού συστήματος):

- αστική τάξη: ελέγχει και τις τρεις διαστάσεις

- εργατική τάξη: δεν ελέγχει τίποτα

Ενδιάμεσες: έλεγχο σε μία, ελέγχονται από άλλες= αντιφατικές ταξικές θέσεις

• Βασική θέση Ράιτ: ταξικές θέσεις= όχι σχέση με ατομικά χαρακτηριστικά, ναι ως αντικειμενικές εκφράσεις οικονομικών δυνατοτήτων ατόμων λόγω πλέγματος σχέσεων όπου ανήκουν

Τρία ζητήματα Ράιτ σχετικά με θέση γυναικών σε ταξική διάρθρωση, όπου:

α) η ενσωμάτωση του κοινωνικού φύλου δεν αλλάζει την ταξική διάρθρωση

β) οι έμφυλες σχέσεις βοηθούν σε μορφοποίηση κοινωνικών τάξεων, αλλά δεν αποτελούν άξονα ταξικής διάρθρωσης:

• απόκτηση/κατανομή πόρων μεταξύ ανδρών-γυναικών (έμφυλες σχέσεις ως  μια διάσταση)

γ) σχετικά με ταξική θέση γυναικών που βρίσκονται εκτός αγοράς εργασίας + νοικοκυρών: αδύνατη η συμπερίληψη καταπίεσης γυναικών σε έννοια τάξης (καταπίεση= όχι δικαιολογία ταξικού διαχωρισμού βάσει κοινωνικού φύλου)

Μεταγενέστερη προσπάθεια αναθεώρησης:

- ευαισθησία σε διάσταση κοινωνικού φύλου=

- κοινωνικό φύλο ως σημαντικός παράγοντας για κατανόηση εμπειριών ατόμων +

- όχι ενσωμάτωση κοινωνικού φύλου σε αφηρημένη έννοια κοινωνικής τάξης: μη-ενοποίηση δύο εννοιών + μελέτη τρόπου συνδυασμού τους

• αντιμετώπιση κοινωνικού φύλου μέσω έννοιας διαμεσολαβούμενης ταξικής θέσης (μέσω συγγενικών/οικογενειακών σχέσεων) VS άμεση ταξική θέση (έδρα η απασχόληση/ιδιοκτησία παραγωγικών μέσων)

- περίπτωση ζευγαριών με ταυτόσημο επάγγελμα/ιδιοκτησία= σύμπτωση άμεσης και διαμεσολαβούμενης ταξικής θέσης

- περίπτωση διαφορετικού επαγγέλματος: απόκλιση 

• Σχέση έμφυλων σχέσεων και ταξικής διάρθρωσης

α) ρόλος έμφυλων μηχανισμών για κατάταξη ατόμων σε τάξεις

β) τρόποι έμφυλων μηχανισμών ώστε να αποτελέσουν βάση συστηματικών διαχωρισμών εντός κοινωνικών τάξεων

γ) πρόβλημα ταξικών επιπτώσεων έμφυλων σχέσεων/συγκρούσεων σε μορφή-εξέλιξη ταξικής διάρθρωσης και αντίστροφα

δ) συνθήκες υπο τις οποίες οι έμφυλες σχέσεις θα μπορούσαν ανα αποτελέσουν συγκεκριμένο τύπο ταξικής σχέσης

• Υπογράμμιση σημασίας κοινωνικού φύλου σε μελέτη σχηματισμού τάξεων
• Εξέταση επιπτώσεων οικογενειακής ταξικής σύνθεσης σε ταξικές ταυτότητες παντρεμένων γυναικών (ΗΠΑ, Σουηδία): περιπτώσεις ταξικής διαφοράς επαγγέλματος από επάγγελμα συζύγου

- αύξηση συμμετοχής γυναικών σε εργατικό δυναμικό + ένταση συζητήσεων από φεμινίστριες = αναγκαία η μελέτη επαγγέλματος γυναικών

- τρόπος ορισμού ταξικής θέσης γυναίκας (ανάλογα με θέση αρχηγού ή αυτούσια ταξική θέση)= συνδυαστική απάντηση Ράιτ (ακόμα κι αν ταξική θέση γυναικών= συζύγου, τότε υποκειμενική ταξική ταυτότητα γυναικών καθορίζεται με συστηματικό τρόπο από ταξική θέση συζύγου)

• Εύρημα μελέτης Ράιτ:

- ΗΠΑ= όχι επιρροή ταξικής ταυτότητας γυναικών από δικό τους επάγγελμα,

- Σουηδία= ίδια επίδραση επαγγελμάτων άνδρα-γυναίκας σε ταξική ταυτότητα

- αλληλοσυσχέτιση ανάμεσα σε άτομα, οικογένειες και ταξική δομή= διαφορετική στις δύο χώρες

- αίτιο: χαμηλότερος βαθμός εξάρτησης Σουηδών γυναικών από συζύγους εξαιτίας αναδιανεμητικών πολιτικών κράτους + μεγαλύτερη ισότητα σε αγορά εργασίας ή σε τρόπους σχηματισμού κοινωνικών τάξεων (πιο στενή σύνδεση με επάγγελμα: καθορισμός ταυτότητας από επίδραση επαγγέλματος)

3.2  Το ταξικό σχήμα του Γκόντθορπ

Στο πιο γνωστό έργο του: επεξεργασία αποτελεσμάτων εμπειρικής έρευνας 1972 (Οξφόρδη) για Κοινωνική Κινητικότητα σε Αγγλία, Ουαλία

(στρωματοποιημένο δείγμα: άνδρες 20-64 ετών)

• Ταξικό σχήμα: επτά κατηγορίες (προήλθαν από αναλυτικό σχήμα 36 επαγγελμάτων)
• Επαγγελματικές κατηγορίες= μέλη τυπικά συγκρίσιμα σε σχέση με:

-πηγή/ύψος εισοδήματος + συνθήκες απασχόλησης,

-βαθμό οικονομικής ασφάλειας + ευκαιρίες οικονομικής βελτίωσης,

-θέση εντός συστήματος εξουσίας/ελέγχου βάσει διαδικασιών παραγωγής

2^η έκδοση βιβλίου: ενέταξε κεφάλαιο για ζήτημα κοινωνικής κινητικότητας γυναικών

- στοιχεία: όχι εμπειρική έρευνα (δείγμα= άνδρες, βάσει «συμβατικής» προσέγγισης), ναι από Βρετανική Γενική Εκλογική Μελέτη 1983 (δείγμα εθνικού επιπέδου)

Επισημάνσεις Goldthorpe για τις τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις κατανομής γυναικών σε τάξεις:

α) «συμβατική» προσέγγιση (ταξικές θέσεις οικογενειών προκύπτουν από ανδρών-αρχηγών): ανάγκη συμπλήρωσης με αναλύσεις γαμήλιας κινητικότητας γυναικών

β) «ατομοκεντρική» προσέγγιση (ταξικές θέσεις βάσει κοινωνικού φύλου ατόμων): προκύπτουν διαφορές σε ρυθμό κινητικότητας ανδρών-γυναικών (γυναίκες: συχνότερα με καθολική κινητικότητα σε σχέση κοινωνική τάξη απ΄ όπου ξεκίνησαν)

γ) «κυριαρχική» προσέγγιση (ανεξαρτήτως κοινωνικού φύλου, μελετά ποιο μέλος έχει δέσμευση για συμμετοχή σε αγορά εργασίας): διαφοροποιήσεις όταν εισάγεται η ταξική θέση γυναικών. Συνολική εικόνα δεν αλλάζει σημαντικά.

-Συνεισφορές προσέγγισης: συστηματική πληροφόρηση για εμπειρίες κινητικότητας γυναικών + ανάδειξη επιπτώσεων τάσεων κοινωνικής κινητικότητας οικογενειών στο βαθμό που επηρεάζονται από απασχόληση γυναικών.

Έρικσον («κυριαρχική προσέγγιση):

- πλουραλιστική θεώρηση ταξικής θέσης οικογένειας. Ταξική θέση οικογενειών= άθροισμα διαφορετικών ατομικών ταξικών θέσεων

- συμμετοχή γυναικών σε αγορά εργασίας= αλλαγή πραγματικότητας= ανατροπή πεποίθησης ότι επάγγελμα γυναικών είναι υποστηρικτικό ανδρών

- εννοιολογικός διαχωρισμός: κατάσταση απασχόλησης – κατάσταση αγοράς

- συμπέρασμα: διαφορετική κατάσταση απασχόλησης= ενδέχεται σύζυγοι να ανήκουν σε διαφορετικές ταξικές θέσεις + διαφορετική κατάσταση αγοράς= όχι σημασία ατομικού επαγγέλματος, αλλά ταξική θέση οικογένειας

- ταξική θέση οικογένειας: συσχετισμός κατάστασης απασχόλησης συζύγων (βάσει ατομικής θέσης που είναι κυρίαρχη εντός οικογένειας): σχετική θέση Goldthorpe

Σχετική θέση Goldthorpe: εντάσσει άποψη Έρικσον σε «συμβατική» του προσέγγιση (θεωρητική επεξεργασία + εμπειρική παρατήρηση: όχι άκριτη παράθεση συμπερασμάτων)

- δυναμική θεώρηση ταξικής διάρθρωσης (λαμβάνει υπόψη: δημογραφική βάση για σχηματισμό κοινωνικών τάξεων + ότι κατανομή ατόμων σε θέσεις στην κλίμακα του χρόνου καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από κοινωνικό φύλο)

- όχι αφηρημένες κοινωνικές δυνάμεις ή δρώντα υποκείμενα, ναι άνδρες-γυναίκες

- διαφορετικές εμπειρίες κοινωνικών φύλων= αλληλένδετες (συλλογικό αποτέλεσμα απασχόλησης γυναικών σε επαγγελματική διάρθρωση ευνοεί άνδρες= όχι αντίφαση)

Έρικσον + Goldthorpe:

- ταξική ταυτότητα (+πολιτική ένταξη) απασχολούμενων παντρεμένων γυναικών: σχετίζεται με ταξική θέση συζύγου παρά με δική τους=

- πιο αδύνατη η ταξική συνείδηση (+ταξική ψήφος) γυναικών=

- συνάδει με γενικότερη θέση «συμβατικής» προσέγγισης: σημαντικότερη η ταξική θέση οικογένειας (που απηχεί ταξική θέση άνδρα-αρχηγού) από ατομική ταξική θέση δύο φύλων

Ενδιαφέρουσα εξέλιξη σε μελέτη ταξικής διάρθρωσης= σύνθετη κατάταξη οικογενειακής ταξικής θέσης βάσει επαγγελματικών κ.α. χαρακτηριστικών συζύγων

- αγνοεί ταξική θέση νοικοκυρών (δεν έχουν επάγγελμα)

- επιτρέπει επικέντρωση σε διαφορετικούς τύπους οικογενειακών ταξικών θέσεων

• Διαχωρισμός Γκράετζ:(διευκολύνει χωριστή μελέτη κατηγοριών οικογενειών)

α) οικογένειες με έναν απασχολούμενο,

β) οικογένειες με 2 απασχολούμενους  

• Δεύτερο επίπεδο: διάκριση μεταξύ

α) ομοιογενών οικογενειών με 2 απασχολούμενους (παρόμοια ταξική θέση),

β) ταξικά ανομοιογενών οικογενειών: περαιτέρω διάκριση σε παραδοσιακές οικογένειες (ταξικά ανώτερος ο άνδρας) και μη παραδοσιακές (αντίστροφα)

Επίλογος Έρικσον & Goldthorpe:

- διαταξική οικογένεια= όχι τόσο διαδεδομένη, αναμονή ότι ποσοστό συζυγικών οικογενειών με γυναίκα πιο ενεργή επαγγελματικά θα αυξηθεί

-ταξική θέση παντρεμένων γυναικών βάσει απασχόλησης: θα είναι χαρακτηριστικό κυρίαρχο ταξικής τους ένταξης, κοινωνικής ταυτότητας, πολιτικής συμμετοχής κ.α.

-ταξική θέση γυναικών: εγείρει περίπλοκα ζητήματα (απαραίτητη: ποιοτική ανάλυση)

Απάντηση σε προσπάθειες ενσωμάτωσης θέσης γυναικών σε ταξική ανάλυση:

- αντικειμενικές οικονομικές συνθήκες= μία μόνο πλευρά κοινωνικής τάξης (όχι αντιπροσωπευτική κοινωνίας)

- περιορισμός συζήτησης τάξεων μόνο σε σφαίρα οικονομίας= περιθωριοποίηση γυναικών + αδιαφορία για διαφορετικούς τρόπους συμβολής ταξικών διαφορών σε ταξικές ανισότητες

πχ Ρηέυ (υλικό: συνεντεύξεις μητέρων): κοινωνική τάξη (+ φυλή, κοινωνικό φύλο, ηλικία, σεξουαλικότητα)= καθορίζει τι άτομα είμαστε και τι θα γίνουμε

- κοινωνική τάξη= δυναμικό + ασταθές συστατικό ταυτότητας (διαπερνά καθημερινές αλληλεπιδράσεις + κατέχει περιθωριακή θέση σε σύγχρονες κυρίαρχες συζητήσεις)

Αναλύσεις 1990: έννοια κοινωνικής τάξης/στρωμάτωσης= όχι σημαντικότερος κοινωνικός διαχωρισμός (όχι πρόσφορη για ερμηνεία/μελέτη ανισοτήτων)

- τρεις βασικοί κοινωνικοί διαχωρισμοί: τάξη + φύλο + φυλή

- πλουραλιστική, τοπικά συγκεκριμένη, εννοιολογικά αποσπασματική θεώρηση (δεν οδηγεί σε συνολικές ταξικές αναλύσεις, αλλά σε περιγραφές και ποιοτικές ερμηνείες, ιστορικά/χωρικά, συγκεκριμένων κοινωνικών μορφωμάτων)

Φεμινιστική παράδοση: εξετάζει αλληλεπιδράσεις κοινωνικής τάξης και φύλου

Κοινωνική τάξη: υποβαθμίζεται ως κυρίαρχος παράγοντας

Μεταμοντέρνα οπτική: αποδόμηση έννοιας κοινωνικής τάξης + εισαγωγή άλλων εννοιών

Στόχος: περιγραφή διαφορετικών κοινωνικών εμπειριών/ταυτοτήτων

Ανθρωπολογία Σκεγκς (εθνογραφική έρευνα 1982-1983, Αγγλία, γυναίκες εργάτριες)

- εμπειρία του ανήκειν: βάσει έμφυλης ταυτότητας

- μορφοποίηση ταυτοτήτων ατόμων μέσω αμοιβαίας συγκρότησης κοινωνικής τάξης και φύλου: κατασκευή γυναικείων υποκειμενικοτήτων + έμφαση σε υλικές (οικονομικές) και πολιτισμικές (κοινωνικές) ανισότητες στις ζωές γυναικών

- «αξιοπρέπεια»= βάση συγκρότησης γυναικείας ταυτότητας συνυπολογίζοντας κοινωνική τάξη, φύλο, φυλή, σεξουαλικότητα («αξιοπρεπής γυναίκα»)

Δύο αλληλένδετες κινήσεις για συζήτηση κοινωνικής τάξης/φύλου: ενδυνάμωση κρίσης ταξικής ανάλυσης:

- δομικές προσεγγίσεις (+φεμινιστικές αναλύσεις περί πατριαρχίας): τμηματοποίησαν ευρήματα και αποδυνάμωσαν ταξική θεωρία

- φεμινιστικές + μεταμοντέρνες αναλύσεις: (σχέση τάξης-φύλου, κατασκευή ατομικών/συλλογικών ταυτοτήτων, διαφορών ταξικών εμπειριών μεταξύ φύλων)= αναίρεση σημασίας κοινωνικών τάξεων για μελέτη σύγχρονων κοινωνιών

4. Η συνεχιζόμενη αμφισβήτηση της σημασίας της κοινωνικής τάξης: «Ένα άλμα στο κενό»;

Τέλη 1980: αμφισβητήσεις για σημασία κοινωνικής τάξης/στρωμάτωσης για μελέτη σύγχρονων μετα-μοντέρνων κοινωνιών (υπηρεσιών/πληροφορίας)

- Παρλ: κριτική σε χρησιμότητα ταξικής θεωρίας

- Πακούλσκι/Ουώλτερς: κριτική σε κοινωνική τάξη ως μη μεστή νοήματος κατηγορία

Πακούλσκι/Ουώλτερς (1996): 4 σημεία κριτικής στην ταξική ανάλυση (υποστηρίζουν «θάνατο των κοινωνικών τάξεων»)

• 1^ον: οικονομικός παράγοντας + σχέσεις ιδιοκτησίας + συμμετοχή σε αγορά εργασίας= όχι βασικές παράμετροι κοινωνικής διάθρωσης και ατομικών ευκαιριών επιβίωσης
• 2^ον: βάση μορφοποίησης κύριων ομαδώσεων= μη-οικονομικά, μη-ταξικά χαρακτηριστικά φυλής, φύλου, αξιών, τρόπου ζωής και κατανάλωσης
• 3^ον: κοινωνικές τάξεις= όχι βάση/βασική παράμετρος για κατασκευή ταυτοτήτων, ιδεολογιών, κοινωνικών διαχωρισμών, πολιτικής ενεργοποίησης, πρόβλεψης εισοδήματος, τρόπου ζωής, πρόσβασης σε υγεία/εκπαίδευση κ.α.
• 4^ον: μοτίβα κοινωνικής αλλαγής= όχι καθορισμός από ανταγωνισμό τάξεων

Πακούλσκι/Ουώλτερς= απήχηση επιχειρημάτων Παλ: κοινωνική τάξη ως αδύνατη να αντεπεξέλθει σε νέα φαινόμενα σύγχρονης πραγματικότητας

- κοινωνική αλυσίδα «Διάρθρωση-Συνείδηση-Δράση»= όχι ανθεκτική: διάψευση κλασικής μαρξιστικής ταξικής ανάλυσης [σχέση ανάμεσα σε «τάξη καθ΄ εαυτή» (αντικειμενικά οικονομικά χαρακτηριστικά) και «τάξη για τον εαυτό της» (ταξική συνείδηση)]=υποτίμηση έννοιας τάξης ως παράγοντας κοινωνικής/πολιτικής αλλαγής

- αμφισβήτηση πρακτικής χρησιμότητας έννοιας τάξης (άτομα παρόμοιων ταξικών θέσεων οδηγούνται σε διαφορετικές ευκαιρίες επιβίωσης)

Πακούλσκι/Ουώλτερς, Παλ:

- αμφισβητούν κοινωνική τάξη: περιορισμένα αποτελέσματα

- ψέγουν κοινωνική τάξη: περιορίζεται σε συγκεκριμένες σφαίρες κοινωνικής ζωής (οικονομική, παραγωγή, απασχόληση, ιδιοκτησία) + ανάγκη επέκτασης (κατανάλωση, ιδεολογία, πολιτισμός)

Ράιτ: όχι επαρκείς αποδείξεις για θάνατο έννοιας κοινωνικής τάξης

- ταξική ανάλυση δεν υπονοεί πρωτοκαθεδρία έννοιας τάξης ως πρωταρχικής αιτίας κοινωνικής οργάνωσης (ταξικοί αγώνες: όχι απαραίτητα κινητήρια δύναμη αλλαγής)

- κοινωνικές τάξεις= σημαντική παράμετρος κοινωνικής ζωής

- ταξικά όρια (ιδιοκτησιακό όριο): εμπόδια σε ανθρώπινες ζωές, ανισότητες κατανομής κεφαλαιουχικών αγαθών (επιπτώσεις σε υλικά συμφέροντα), καπιταλιστές εξάγουν εργασία μη-κατεχόντων, ταξικές θέσεις= επιπτώσεις σε άτομα

- αυξανόμενη πολυπλοκότητα ταξικών σχέσεων σε σύγχρονες κοινωνίες= ανάγκη ανακατασκευής ταξικής ανάλυσης

- πρόταση: σχετικοποίηση «αντικειμενικών» διαστάσεων κοινωνικής τάξης εισάγοντας ενδιάμεσες ταξικές κατηγορίες, εκμετάλλευση σε επίπεδο οικογένειας και κοινωνική κινητικότητα

- στόχος: κοινωνική τάξη έχει σημασία + ταξική ανάλυση έχει ερμηνευτική αξία

Κριτική σε επικριτές κοινωνικής τάξης:

- αγνοούν επιμέρους ζητήματα + δεν ακυρώνουν ταξική ανάλυση

- δεν στοιχειοθετούν εμπειρικά τη θέση τους

«Κρίση» ταξικής ανάλυσης= αποτέλεσμα μετάβασης κοινωνιολογικής σκέψης από μοντέρνα, δομολειτουργική, μαρξιστική σε αποδόμηση και μεταμοντέρνα προσέγγιση

- περιθωριοποιήση εννοιολογικών εργαλείων/βεβαιοτήτων

- υπέρ ερμηνευτικής αξίας ταξικής ανάλυσης + ανάγκη αναθεώρησης ταξικής θεωρίας

5. Συμπεράσματα

Περιπλοκότητα σχέσης τάξης-φύλου + έμφαση σε κοινωνικό φύλο/έμφυλες διαφορές

Σημαντική ομοφωνία κοινωνιολόγων:

- ουσιώδεις αλλαγές σε απασχόληση γυναικών +

- διατήρηση έμφυλων διαφορών σε μακρο-επίπεδο

Γενικότερες τάσεις:

α) ραγδαία αύξηση ρυθμού συμμετοχής γυναικών στην αγορά εργασίας (ευρύ κοινωνικό φάσμα + επέκταση χαμηλά αμειβόμενης μερικής απασχόλησης)

β) βελτίωση προσόντων γυναικών + αύξηση πρόσβασης σε εξειδικευμένα επαγγέλματα + αύξηση γυναικών σε χαμηλού επιπέδου εργασίες

γ) μείωση διαφορών σε μισθούς ανδρών-γυναικών (για πλήρως απασχολούμενους)

δ) μείωση επαγγελματικών διαχωρισμών σε πλήρως απασχολούμενο εργατικό δυναμικό + αύξηση επαγγελματικών διαχωρισμών σε μερικώς απασχολούμενο

ε) παρουσία μικρής σχετικά ευνοημένης ομάδας γυναικών για πλήρεις/υψηλού γοήτρου εργασίες + διατήρηση παραδοσιακού «γυναικείου» μοντέλου ασυνεχούς απασχόλησης σε χαμηλού επιπέδου εργασίες. Αύξηση γυναικών ως εργάτριες + διατήρηση μειονεκτικής θέσης σε αγορά εργασίας

Ανάδειξη κοινωνικού φύλου= αμφισβήτηση έννοιας κοινωνικής τάξης (ως παρωχημένη= μικρή εξηγητική σημασία απέναντι σε αλλαγές σύγχρονης κοινωνίας)

Κριτική σε ταξική θεωρία: παραμερισμός της + ανάδειξη έμφυλων διαφορών

Σήμερα: αναγκαία η επαναφορά της κοινωνικής τάξης ως εξηγητικό εργαλείο

Συμπεράσματα Κρόμτον για μελέτη διεπιφάνειας κοινωνικού φύλου-τάξης:

1. προβληματική η συζήτηση: ταξικοί αναλυτές έδωσαν σημασία σε (επαγγελματικά) ταξικά αποτελέσματα απ΄ ό,τι στις διαδικασίες σχηματισμού κοινωνικών τάξεων

2. «πολιτισμική στροφή»: οδήγησε σε επικάλυψη φύλου από σεξουαλικότητα και από εγκατάλειψη έννοιας κοινωνικής τάξης= έμφυλος καταμερισμός εργασίας ως λιγότερο σημαντικός της φεμινιστικής αντιπαράθεσης

3. έννοια τάξης= ουσιώδης: κατανόηση, ανάλυση επιπτώσεων αλλαγών σε έμφυλο καταμερισμό εργασίας και σε μοτίβα απασχόλησης γυναικών

Συμβατική θεώρηση= αναποτελεσματική

Προσπάθειες ενσωμάτωσης κοινωνικού φύλου σε σώματα ταξικής θεωρίας

Πλήγμα ταξικής θεωρίας= αδυναμία για απαντήσεις σε σύγχρονα ζητήματα

- Επικριτική διάθεση απέναντι σε κοινωνικές τάξεις= δομολειτουργική κριτική + μαρξιστική προσέγγιση από πλευρά μεταμοντερνισμού

- Επικριτές επικριτών: όχι μελέτη νεών πολυπλοκοτήτων ταξικής θεωρίας + όχι εμπειρική στοιχειοθέτηση επιχειρημάτων τους

Ανάγκη αποκατάστασης ταξικής ανάλυσης με νέους όρους. Έμφαση σε:

- ποιοτικά χαρακτηριστικά

- διαδικασίες σχηματισμού κοινωνικών τάξεων

- απροσδιοριστία ταξικών θέσεων

- συνεχή (ανα)κατασκευή ταξικών ταυτοτήτων

- πολλαπλούς κοινωνικούς διαχωρισμούς συνδυαστικοί με κοινωνική τάξη

Πλήρης αμφισβήτηση σημασίας κοινωνικής τάξης= «ένα άλμα στο κενό»

ΚΕΦ. 4^ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ (Καβουνίδη)

1. Εισαγωγή

Μεγάλη σημασία κοινωνικού φύλου για κατανόηση κοινωνικού κόσμου

Κοινωνικό φύλο: νόημα βιολογικού γεγονότος ύπαρξης δύο φύλων

Νόημα: υπό αίρεση κοινωνική κατασκευή (διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία)

- δεν αναφέρεται σε παγιωμένους ρόλους

- ταυτότητες δύο φύλων, συμπεριφορές, σχέσεις= όχι δεδομένα

Τομέας όπου είναι σημαντικό το κοινωνικό φύλο για κατανόησή του: μετανάστευση

Σημασία μετανάστευσης λόγω:

α) μεγάλης έκτασης μετανάστευση τελευταίων χρόνων,

β) οικονομικών, κοινωνικών, πολιτισμικών επιπτώσεών της       

Αύξηση διεθνούς μετανάστευσης: σύνδεση με διαδικασία παγκοσμιοποίησης

- άνιση κατανομή οφελών μετανάστευσης

- ανισότητες χωρών και κοινωνικών ομάδων χώρας: πίεση για μετανάστευση

-παγκοσμιοποίηση:σχέσεις/συνδέσεις περιοχών κόσμου=διευκόλυνση μετανάστευσης

Ευρώπη: χώρες αποστολής έγιναν χώρες υποδοχής

Διαφοροποίηση ως προς πληθυσμό μεταναστών σε αναλογία με συνολικό πληθυσμό

Μεταμορφωτική δύναμη μετανάστευσης (οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική): ενδιαφέρον επιστημονικής κοινότητας + κυβερνήσεων (χάραξη πολιτικών)

Επίκεντρο ενδιαφέροντος: οικονομικός τομέας

- οικονομικές ευκαιρίες για χώρες υποδοχής (νέα προσόντα, δεξιότητες, φιλοδοξίες, εργατικότητα μεταναστών)= συμβολή σε εθνική οικονομία

- κοινωνικές/πολιτισμικές συνέπειες για χώρες υποδοχής + διαδικασίες κοινωνικής ένταξης/αποκλεισμού μεταναστών

Πρόκληση: σχεδιασμός πολιτικών (πολύπλοκη διαδικασία η ένταξη μεταναστών)

α) οφέλη μετανάστευσης

β) διατήρηση κοινωνικής συνοχής (προβλήματα περιθωριοποίησης/αποκλεισμού)

Μεταναστευτικά θέματα= υψηλής πολιτικής προτεραιότητας (υψηλό το κόστος αποτυχίας μεταναστευτικής πολιτικής)

- διαχείριση μεταναστευτικών ροών

- πολιτική ένταξη μεταναστών

- ζήτημα δημογραφικής γήρανσης ευρωπαϊκών χωρών (αρνητικές συνέπειες για μέγεθος/σύνθεση εργατικού δυναμικού + αναλογία εργαζομένων-συνταξιούχων)

- ζήτημα ενσωμάτωσης σε αγορά εργασίας και ευκαιριών

- κατανόηση διαδικασιών ένταξης= υψίστης σημασίας για χάραξη πολιτικών

Απαραίτητη η συμβολή πολλών επιστημονικών κλάδων: δημογραφία, οικονομική επιστήμη, κοινωνιολογία, ανθρωπολογία, ψυχολογία

Εξέταση παράγοντα κοινωνικού φύλου= κατανόηση διαδικασίας μετανάστευσης + κοινωνικής ενσωμάτωσης μεταναστών + διαμόρφωση αυτών των διαδικασιών

- σχέσεις δύο φύλων= επηρεάζουν αποφάσεις/διαμορφώνουν μεταναστευτικές ροές

- μέχρι πρόσφατα φύλο/γυναίκα: γυναίκες= απουσίαζαν από αναλύσεις μεταναστευτικού, όχι συμπερίληψη φύλου σε συλλογή στατιστικών δεδομένων (γυναίκες ως συνοδοί ανδρών μεταναστών, ως σύζυγοι/μητέρες)

- γυναίκες= σημαντικό μέρος μεταναστευτικών ροών (συζήτηση περί «θηλυκοποίηση μετανάστευσης) 49% των διεθνών μεταναστών (2005)

Από 1970: έρευνες που είτε συμπεριλαμβάνουν, είτε επικεντρώνονται σε γυναίκες

(Συμπερίληψη γυναικών: διαφέρει από μελέτη κοινωνικού φύλου ως παράγοντα που διαμορφώνει μεταναστευτικές ροές και εμπειρίες μεταναστών σε χώρες υποδοχής)

- γυναίκες ως ανεξάρτητα υποκείμενα (λαμβάνουν αποφάσεις για μετανάστευση)

- αναγκαία η εξέταση τρόπων επιρροής ρόλων/σχέσεων δύο φύλων σε μετακινήσεις και βιώματα μεταναστών

2. Ευρώπη: Μετανάστευση και κοινωνικό φύλο

2.1 Η μετανάστευση προς την Ευρώπη

Αιτίες μετανάστευσης:

- οικονομική μετανάστευση (κυρίαρχη αιτία)

- οικογενειακή επανένωση

- μετανάστευση λόγω σπουδών (ρυθμίσεις που απαγορεύουν εργασία)

Πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες: 3 βασικά πλαίσια ρύθμισης και επιπτώσεις τους

α) βάσει αποικιακών σχέσεων: πολίτες αποικίας= δικαιώματα εισόδου (Αγγλία)

β) προσωρινού εργαζόμενου («φιλοξενούμενου εργάτη»): Γερμανία, Ελβετία (Ελλάδα: χώρα προέλευσης)

γ) συνδυασμός προηγούμενων ρυθμίσεων («μεικτή»): Γαλλία, Κάτω Χώρες (μετανάστευση ως εργαλείο κάλυψης δημογραφικού ελλείμματος, έμφαση σε οικογενειακή μετανάστευση: Γαλλία)

1970: μεταβολή πλαισίων ρύθμισης

Αίτια: αλλαγές οικονομικής κατάστασης/αγοράς εργασίας+ προβλήματα οικονομικής και κοινωνικής ενσωμάτωσης μεταναστών: αλλαγές σε μεταναστευτική πολιτική

- κατάργηση σχεδόν αυτόματης απόκτησης υπηκοότητας πολιτών πρώην αποικιών

- αλλαγή προϋποθέσεων οικονομικής μετανάστευσης (ειδικές ρυθμίσεις για επαγγέλματα χωρίς προσφορά εργασίας + ενθάρρυνση παλιννόστησης). Γυναίκες: λιγότερο πρόθυμες για παλιννόστηση (ελευθερίες, παιδιά)

- εμφάνιση ροών προς χώρες Ν. Ευρώπης (αποτέλεσμα περιοριστικής μεταναστευτικής πολιτικής Β. Ευρώπης + εξελίξεις σε χώρες Ν. Ευρώπης)

«Πρότυπο μετανάστευσης της Νότιας Ευρώπης» (Κινγκ 2000): διαφορετικοί τύποι ζήτησης εργασίας

- προς Βόρεια Ευρώπη: ζήτηση εργασία σε κλάδο βιομηχανίας

- προς Νότια Ευρώπη: άλλη πορεία ανάπτυξης (μικρή εκβιομηχάνιση, πολλές μικρές επιχειρήσεις + άτυπη οικονομία): ζήτηση ευέλικτης εργασίας (εποχικές δραστηριότητες) + προσωπικών υπηρεσιών (οικιακή εργασία, φροντίδα παιδιών- υπερηλίκων)= παράνομη απασχόληση μεταναστών (ευκαιρίες για μετανάστες)

- βελτίωση εκπαίδευσης/συνθηκών ζωής γηγενών + μείωση γεννήσεων= νέες φιλοδοξίες, εργασίες κύρους, όχι πρόθυμοι για παραπάνω εργασίες +  όχι προσφορά χειρωνακτικής εργασίας

- μεταβολές σε αντιλήψεις περί δύο φύλων: συμμετοχή γηγενών γυναικών σε αγορά εργασίας= μεγαλύτερη ζήτηση για οικιακή βοήθεια (όχι επάρκεια δημόσιων υπηρεσιών και παροχών κράτους πρόνοιας)

Διαφορές ως προς χαρακτηριστικά μεταναστευτικών ροών:

- ποικιλία υπηκοοτήτων σε ροές προς Νότο (σε σχέση με Βορρά)

- ανισόρροπη κατανομή κατά φύλο (πχ καθολικές χώρες προορισμού= γυναίκες μετανάστριες, ισλαμικές χώρες προορισμού= άνδρες): χαρακτηριστικό σε Ελλάδα

2.2 Ευρώπη: Κοινωνικό φύλο και διαμόρφωση μεταναστευτικών ροών

- Βασική αιτία μετανάστευσης: προσδοκία βελτίωσης οικονομικής κατάστασης

- Απόφαση μετανάστευσης: συνάρτηση με θέμα κοινωνικού φύλου (απόφαση εντός ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου: αντιλήψεις/προσδοκίες που διέπουν συμπεριφορές)

Σημασία σχέσεων δυο φύλων για μεταναστευτικές ροές.

- άνισες σχέσεις ανδρών-γυναικών εντός οικογένειας

- άνισος καταμερισμός ανδρών-γυναικών (απλήρωτη οικιακή εργασία VS επάγγελμα)

- κατά φύλο διαχωρισμός επαγγελμάτων εκτός σπιτιού (έντονες διαφοροποιήσεις στην κατά φύλο σύνθεση μεταναστευτικών ροών)

- συγκυρίες χωρών αποστολής

- κοινωνικοί περιορισμοί, γάμος, συζυγική βία, όχι πρόσβαση σε διαζύγιο= επιρροή απόφασης για μετανάστευση (επιθυμία για ανεξαρτησία, προσωπική αυτονομία, ισότητα= κίνητρα)

Σημασία κοινωνικών δικτύων (άτυπων: οικογένεια/συγγενείς, φίλοι/γνωστοί) σε διαμόρφωση αποφάσεων μετανάστευσης= έμφυλες διαστάσεις δικτύων

- Παλαιότερες αναλύσεις διεθνούς μετανάστευσης: παράγοντες «ώθησης» (από χώρες καταγωγής) + παράγοντες «έλξης» (προς χώρες προορισμού)

- Νεότερες αναλύσεις: σημασία δικτύων σε διαδικασία μετανάστευσης= σύνδεση «εν δυνάμει» μεταναστών με κοινότητες μεταναστών σε χώρα υποδοχής: γέφυρα ανάμεσα σε παράγοντες «ώθησης» και «έλξης» (διευκόλυνση απόφασης μετανάστη)

- παροχή πληροφοριών για ευκαιρίες απασχόλησης, εύρεση εργασίας, οικονομική ενίσχυση, παροχή προσωρινής στέγης, συναισθηματική στήριξη

- ενδεχόμενη αιτία διαμάχης συζύγων/μελών οικογένειας

- κοινωνικά δίκτυα γυναικών= διαφορετικά από ανδρών (πχ rotation migration: δίκτυο συνεργασίας γυναικών= διαδοχή σε θέσεις μισθωτής εργασίας/καθηκόντων)

2.3 Ευρώπη: Κοινωνικό φύλο και εργασία

Χώρες υποδοχής: μεγάλη κατά φύλο διαφοροποίηση εργασιών μεταναστών

Ευκαιρίες εργασίας: διαφορετικές από χώρα σε χώρα

Πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες: επίπτωση πλασίου ρύθμισης σε ευκαιρίες εργασίας

- Αγγλία: γυναίκες πρώην αποικιών σε επιστημονικά/εξειδικευμένα επαγγέλματα

- Γερμανία (πολιτική «φιλοξενούμενου εργάτη»): εναλλαγή μεταναστών, απασχόληση γυναικών σε ανειδίκευτα ή χαμηλής ειδίκευσης επαγγέλματα

Σήμερα σε Νότια Ευρώπη: κοινά εργασιακά χαρακτηριστικά

- εργασία μετανάστριας= σημαντική πηγή οικονομικής στήριξης οικογενειών (αντίληψη μετανάστευσης ως μέρος οικογενειακής στρατηγικής)

- τύπος εργασίας μετανάστριας: τομέας υπηρεσιών (οικιακές υπηρεσίες), άτυπη απασχόληση + εξάρτηση από εργοδότη για άδεια παραμονής (εκμετάλλευση)

- εξάρτηση απασχόλησης γηγενών γυναικών από πρόσληψη μεταναστριών

Ερωτήματα περί καταπίεσης γυναικών από γυναίκες= σχέσεις εξουσίας

1990: αύξηση διακίνησης/εμπορίας γυναικών για σεξουαλική εκμετάλλευση

3. Ελλάδα: Μετανάστευση και κοινωνικό φύλο

3.1 Η μετανάστευση προς την Ελλάδα

Μετατροπή της από παραδοσιακή χώρα αποστολής μεταναστών σε χώρα υποδοχής

1970: εισροές μεγαλύτερες των εκροών (παλιννόστηση Ελλήνων από Β. Ευρώπη+ εισροές μεταναστών από Ασία/Αφρική)

1980: νέα τροπή λόγω εξελίξεων σε σοσιαλιστικά καθεστώτα Κεν.Αν. Ευρώπης

1989: κατάρρευση πρώην Σοβιετικής Ένωσης= αλλαγή όγκου/σύνθεσης μετανάστευσης

Απογραφή 2001: σημασία κοινωνικού φύλου σε:

- κατά φύλο σύνθεση μεταναστευτικών ροών

- οικογενειακή σύνθεση ροών

- επαγγελματική δομή απασχόλησης

[Στοιχεία πριν 2001: αφορούσαν αλλοδαπούς (ζήτημα ιθαγένειας) κι όχι μετανάστες]

Διαφορές μετανάστευσης προς Ελλάδα από άλλες χώρες Ν. Ευρώπης:

- ροές από πρώην σοσιαλιστικές χώρες Ευρώπης

- μεγάλη παρουσία μίας υπηκοότητας (αλβανικής)

- μετανάστες από χώρες με κοινά σύνορα ή κοντινές (συνέπειες για ενοποίηση αγορών και αναπτυξιακές προοπτικές Νοτιο-ανατολικής Ευρώπης)

Σήμερα: διαφοροποίηση μεταναστευτικών ροών (μείωση ροών από Κεν.Αν. Ευρώπη + αύξηση από Ασία/Αφρική)

3.2 Κοινωνικό φύλο και διαμόρφωση μεταναστευτικών ροών

Εξέταση κατά φύλο σύνθεσης υπηκόων διαφόρων χωρών στην Ελλάδα: σημασία κοινωνικού φύλου σε διαμόρφωση μεταναστευτικών ροών

- υπεροχή γυναικών σε κάποιες υπηκοότητες= ένδειξη αυτόνομης μετανάστευσης (φιλιππινέζες, ουκρανές, μολδαβές, ρωσίδες, βουλγάρες, βρετανές)

- ισχνή παρουσία γυναικών= το αντίθετο

Συμπεράσματα:

- γυναίκες μεταναστεύουν ανεξάρτητα από άνδρες

- γυναίκες αφήνουν πίσω συζύγους/παιδιά (έρευνα πεδίου 2000)

- γυναίκες ως προς άνδρες: μεγαλύτερο μέσο όρο ηλικίας + ίδιο ποσοστό παντρεμένων + λιγότερες γυναίκες ανύπανδρες + περισσότερες διαζευγμένες

Εξέταση «οικογενειακής σύνθεσης» μετανάστευσης κατά φύλο/υπηκοότητα: διαφορές σε μεταναστευτικές στρατηγικές (ορισμένες ομάδες: μετανάστευση ως «οικογενειακή υπόθεση» + άλλες ομάδες: αποχώρηση από σύζυγο/παιδί)

- παντρεμένες αφήνουν πιο συχνά συζύγους πίσω στην πατρίδα

- χαρακτηριστικό υπηκοοτήτων= τονισμός έμφυλης διάστασης μετανάστευσης

πχ Βουλγαρία, Γερμανία, Ουκρανία: γυναίκες αφήνουν σύζυγο

Αλβανία: όχι διαφοροποίηση κατά φύλο (μετανάστευση μαζί με σύζυγο)

- γονείς: γυναίκες αφήνουν πιο συχνά τα παιδιά πίσω στην πατρίδα (όχι διαφοροποίηση σε Αλβανούς)

Παλιά παραδοχή: γυναίκες μεταναστεύουν ως συνοδοί ανδρών= διαψεύδεται

- υπεροχή γυναικών σε εισροές προς Ελλάδα

- συχνά γυναίκες μεταναστεύουν αφήνοντας πίσω παιδιά/συζύγους

Συμπέρασμα για Ελλάδα:

- από ορισμένες περιοχές προέλευσης μεταναστεύουν κυρίως γυναίκες

- οικογενειακή σύνθεση μετανάστευσης= εξάρτηση από φύλο+υπηκοότητα

Σημαντικές οι σχέσεις δύο φύλων σε χώρες αποστολής/υποδοχής για εισροές

Ζητήματα προς μελέτη: ποιοι, γιατί, πού, για πόσο;

- πρόσβαση δύο φύλων σε εκπαίδευση

- καταμερισμός εργασίας κατά φύλο

- πολιτικές χωρών

- αντιλήψεις/ιδεολογίες για ρόλους δύο φύλων

- ιεραρχίες εξουσίας ανάμεσα στα δύο φύλα

Περίπτωση Φιλιππίνων: διαφοροποιημένες κατά φύλο κρατικές πολιτικές= διαμόρφωση ροών (μετανάστευση= εθνική οικονομική πολιτική: εμβάσματα)

- νοσηλευτικές σχολές: «εξαγωγή» νοσοκόμων + οικιακών βοηθών

- κρατικά ελεγχόμενα πρακτορεία ευρέσεως εργασίας: ανέλαβαν εκπαίδευση (στόχος: δημιουργία «τυποποιημένου προϊόντος»)

- αφοσίωση γυναικών σε οικογένεια (ανατροφή)= χρηματοδότηση μετανάστευσης από οικογένεια ως καλή επένδυση (θα στέλνει εμβάσματα): όντως, αν και γυναίκες κέρδιζαν λιγότερα χρήματα, έστελναν πίσω περισσότερα (πιο φερέγγυες)

- γυναίκες: έμφαση σε ευημερία οικογένειας – άνδρες: έμφαση σε κατανάλωση

- ρόλος εμβασμάτων: άμβλυνση φτώχειας, δημιουργία αναπτυξιακών ευκαιριών, συμβολή σε οικονομική ενίσχυση οικογενειών και τοπικών κοινοτήτων (επιπτώσεις σε σχέσεις δύο φύλων, σε ισορροπίες εξουσίας και αντιλήψεις για ρόλο τους)

Ροές από πρώην σοσιαλιστικές χώρες (νέες χώρες αποστολής) προς Ελλάδα (νέα χώρα υποδοχής):

- περιορισμένες οι γνώσεις μας για συνέπειες κατάρρευσης σοσιαλιστικής οικονομίας και μετάβασης προς οικονομίες αγοράς σε ρόλους/σχέσεις φύλων

Κατά φύλο διαφορές ως προς οικογενειακή σύνθεση μετανάστευσης εισροών=

- συνέπειες για διάρκεια παραμονής

- συνέπειες για διαδικασία κοινωνικής ένταξης

3.3 Κοινωνικό φύλο και απασχόληση

Έντονος κατά φύλο διαχωρισμός επαγγελμάτων (γνώρισμα και των γηγενών)

Μεγάλη πλειονότητα δύο φύλων: ανειδίκευτοι ή χαμηλής εξειδίκευσης

Στοιχεία Έρευνας Εργατικού Δυναμικού της ΕΣΥΕ: μεγάλη συγκέντρωση σε μικρό αριθμό ομάδων επαγγελμάτων.

Κοινό στοιχείο δύο φύλων: περιορισμένη συμμετοχή σε επαγγέλματα ανώτερης επαγγελματικής ιεραρχίας (ανώτερα διοικητικά/διευθυντικά/επιστημονικά)

Κλαδική διάρθρωση (απόκρυψη κατά φύλο διαφορών λόγω ενιαίας κατηγορίας ανειδίκευτων επαγγελμάτων):

- άνδρες: κατασκευές, μεταποιητικές βιομηχανίες, χονδρικό/λιανικό εμπόριο, γεωργία, κτηνοτροφία

- γυναίκες: οικιακή βοήθεια, κλάδος ξενοδοχείων/εστιατορίων, μεταποιητικών βιομηχανιών, χοντρικό/λιανικό εμπόριο

- αλλοδαπές: 71% συνόλου γυναικών απασχολούνται σε ιδιωτικά νοικοκυριά (αν και είναι το 7% του πληθυσμού απασχολούμενων γυναικών)

Αίτια αύξησης ζήτησης οικιακών υπηρεσιών:

- διαδικασία «αποδόμησης» κράτους πρόνοιας (μείωση παροχών/υπηρεσιών), Ελλάδα: πρόνοια σε επίπεδο οικογένειας= εμπόδιο συμμετοχής γηγενών γυναικών σε αγορά εργασίας

- προσφορά φτηνής οικιακής εργασίας μεταναστριών= διευκόλυνση συμμετοχής γηγενών γυναικών σε αγορά εργασίας

- παρουσία μεταναστών: εφικτή η παρουσία ηλικιωμένων στα χωριά τους

Οικιακή εργασία: ταύτιση επαγγέλματος με γυναίκες= ιστορική εξέλιξη 2 αιώνων (μέχρι τότε κυρίως ανδρικό επάγγελμα)

1990: άνδρες μετανάστες σε επάγγελμα οικιακής εργασίας (Ιταλία: εισάγει νέες κοινωνικές/πολιτιστικές τάσεις στην Ευρώπη)

Προβλήματα οικιακών βοηθών: χαμηλές αποδοχές, υποβάθμιση σε σχέση με εκπαιδευτικά/επαγγελματικά τους προσόντα, πολύωρη εργασία + αδήλωτη εργασία (όχι κοινωνική ασφάλιση) + όχι εύρεση νόμιμης εργασίας

Διαφοροποίηση μεταξύ γυναικών διαφορετικών υπηκοοτήτων ως προς το αν εργάζονται ως «εσωτερικές»:

- Φιλιππινέζες: μένουν στο σπίτι εργοδότη

- Αλβανίδες: δεν μένουν σε σπίτι εργοδότη, λόγω οικογενειακής σύνθεσης μετανάστευσης

Ιδιαιτερότητα σχέσεων μεταξύ οικιακών βοηθών και εργοδοτριών

- ευάλωτη θέση μεταναστριών + προσωπικές σχέσεις με εργοδότρια= δύσκολη η διεκδίκηση τήρησης συμφωνημένων όρων εργασίας ως προς ώρες και αποδοχές + ψυχολογική/φυσική βία

4. Συμπέρασμα

Προηγούμενοι αιώνες: μετανάστευση Ευρωπαίων προς υπερπόντιους προορισμούς

Σήμερα: χώρες Ευρώπης= χώρες υποδοχής

Οικονομικές επιπτώσεις μετανάστευσης

- σε αγορές εργασίας χωρών αποστολής/υποδοχής

- σε συστήματα κοινωνικής ασφάλισης

- έμφαση σε χάραξη πολιτικών ώστε να αυξηθούν τα οφέλη της μετανάστευσης

Κοινωνικές επιπτώσεις:

- επιρροή στις σχέσεις δύο φύλων σε χώρες προέλευσης/υποδοχής

- επιρροή σε σχέσεις δύο φύλων γηγενούς πληθυσμού σε χώρες προορισμού

Σύνδεση κοινωνικού φύλου με μετανάστευση= όχι αντιληπτή μόνο σε σχέση με αλλαγές στις σχέσεις των δύο φύλων.

- Κοινωνικό φύλο ως συστατικό στοιχείο μετανάστευσης (διαμορφώνει ροές)

Κατανόηση μετανάστευσης: κοινωνικό φύλο ως βασικός παράγοντας κοινωνικής συμπεριφοράς και κοινωνικής πραγματικότητας

Άρα κεντρική θέση κοινωνικού φύλου (όπως κοινωνική τάξη) σε διερεύνηση κοινωνικού κόσμου και κατασκευή σχετικών θεωριών.