Τετάρτη 29 Ιουνίου 2016

ΕΠΟ 42 - ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ, ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ & ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Εμπιστοσύνη & Κοινωνία των Πολιτών
(επιμ. Κονιόρδος Μ. Σ., εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2010)

Το Κοινωνικό Κεφάλαιο στους Alexis de Tocquevill και Robert D. Putnam: Συνέχειες και Ασυνέχειες (Κωνσταντακόπουλος Σ.)

  • Πατναμ: «Κοινωνικό κεφάλαιο»= απόθεμα εμπιστοσύνης + κανόνες αμοιβαιότητας+ κοινωνικά δίκτυα: συντονισμένη/αποτελεσματική συλλογική δράση με στόχο τη βελτίωση ποιότητας δημόσιας ζωής + αποδοτικότητα θεσμών + οικονομική ανάπτυξη
  • Τοκβίλ: άνθρωποι συνασπισμένοι σε εθελοντικές οργανώσεις:
α) υπερασπίζονται την ελευθερία τους,
β) συντελούν στην εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας (έμπνευση Πάτναμ)

Τοκβίλ (φιλελεύθερος)
  • υπέρ προάσπισης δικαιωμάτων ατόμου απέναντι σε επεμβάσεις κεντρικής εξουσίας
  • κατάλληλος τρόπος προστασίας ατόμου: όχι απεριόριστη ανεξαρτησία (απομόνωση ατόμου= ανίσχυρο μπροστά στο κράτος)
  • εναλλακτικά: αυτενέργεια πολιτών (τέχνη συνεταιρίζεσθαι/με ομοίους= επανασύσταση κοινωνικού δεσμού: αποτροπή δεσποτικής εξουσίας)
  • παράδειγμα πολιτικών/θρησκευτικών/πολιτιστικών ενώσεων πολιτών: Αμερική (αίτιο ενώσεων: ασαφή κοινωνικά/πολιτισμικά χαρακτηριστικά αμερικανικού λαού + απουσία συγκεντρωτικού κράτους)
  • συγκεντρωτισμός= αποτροπή κάθε πρωτοβουλίας πολιτών
  • Τοκβιλ: όχι υπέρ άμεσης δημοκρατίας (ναι νοσταλγία ανασύστασης αριστοκρατιών) Ελίτ: μέσο ανακοπής δράσης κράτους + μετριασμός ταξικών ανταγωνισμών. Οριζόντιες οργανώσεις πλούσιων/φτωχών: μείωση εντάσεων
  • Διατυπώνει/αναλύει κοινωνικά φαινόμενα, δεν εμβαθύνει σε αιτίες τους
  • Ατομικισμός= εγκατάλειψη δημόσιου χώρου (ανάληψη δραστηριοτήτων πολιτών από συγκεντρωτικό κράτος)
  • Αντιμετώπιση ατομικισμού: τέχνη (ανασύσταση κοινωνικών δεσμών, συγκρότηση συλλογικοτήτων, παραγωγή κοινωνικού κεφαλαίου)
  • Στόχος= διαφύλαξη ελευθερίας
Πάτναμ (κληρονόμος διδάγματος Τοκβιλ): εμπειρική επαλήθευση (όχι ανανέωση/εμβάθυνση παράδοσης Τοκβίλ)
  • Κάνοντας τη Δημοκρατία να αποδώσει, 1993 (αναδεικνύει συγκριτικό πλεονέκτημα βόρειας Ιταλίας έναντι νότιας):
- πλούσιο δίκτυο τοπικών ενώσεων (κοινωνικού κεφαλαίου)= ενεργή συμμετοχή πολιτών + εμπιστοσύνη + πνεύμα ισότητας/υποταγής στο νόμο= εύρυθμη λειτουργία θεσμών, αποδοτική οικονομία + ενίσχυση δημοκρατίας
- ισχυρό κοινωνικό κεφάλαιο= ισχυρή/αποτελεσματική κυβέρνηση
  • Παίζοντας μόνοι μπόουλινγκ, 2001 (κατάσταση κοινωνικού κεφαλαίου ΗΠΑ σε τέλη 20ου αι.):
- μείωση κοινωνικού κεφαλαίου/συμμετοχής στα κοινά (συγκριτικά με α΄ μεταπολεμική περίοδο):
- εγκατάλειψη πολιτικής συμμετοχής και συλλογικής δραστηριότητας
Αίτια πτώσης κοινωνικού κεφαλαίου:
-έλλειψη ελεύθερου χρόνου μεσαίων/ανώτερων τάξεων +
-οικονομική ανασφάλεια κατώτερων τάξεων (ανεργία, πτώση μισθών) +
-φυγή κατοίκων αστικών κέντρων προς προάστια +
-τηλεόραση (μείωση κοινωνικής εμπλοκής, απομόνωση ανθρώπων) +
-διαδοχή γενεών: επικράτηση baby-boomers 1946-1964 + X-generation 1965-1980 (εγκατάλειψη συλλογικής προσπάθειας), έναντι πρώτης γενιάς (έντονο πολιτικό ενδιαφέρον)
  • Πάτναμ δεν λαμβάνει υπόψη:
- ρόλο διευρυνόμενων κοινωνικών ανισοτήτων (μικρότερη εμπλοκή στο πολιτικό γίγνεσθαι, ιδιαίτερα των κατώτερων τάξεων)
- κυριαρχία ιδεών ατομικισμού (όχι σε συλλογική έκφραση συμφερόντων)
- κοινωνικο-οικονομικούς και ιδεολογικούς δομικούς παράγοντες
  • Εγχείρημα Πάτναμ= εμπειρικό
  • Συνέχειες-ασυνέχειες με Τοκβιλ:
- ναι σε δραστήρια κοινωνία πολιτών
- όχι σε αποτροπή ισοπεδωτικής λειτουργίας κράτους (όπως Τοκβιλ)
- ναι σε εύρυθμη λειτουργία κράτους
- πρόβλημα κατά Πάτναμ: όχι η καταπνιγή του ατόμου από κράτος (θέση Τοκβιλ), αλλά η παράλυση κράτους λόγω αδράνειας κοινωνίας πολιτών
- ζήτημα Τοκβιλ: υπέρ αποδυνάμωσης κυβέρνησης μέσω ανάπτυξης ενώσεων
  • Διαφορετική αποτίμηση πλεονεκτημάτων συλλογικής αυτό-οργάνωσης:
- Τοκβίλ: ενώσεις αποσπούν πολίτες από απάθεια ατομικισμού καθιστώντας τους ενεργά πολιτικά υποκείμενα ιστορίας + απόλαυση ελευθερίας
- Πάτναμ: σημασία ενώσεων σε ενδυνάμωση/σταθερότητα διοίκησης
  • Διαφορετική εκτίμηση πολιτικών ενώσεων:
- Τοκβίλ: κίνδυνος κλονισμού ευρυθμίας κράτους+ υπέρ δημιουργίας και διάρκειας ενώσεων (ευκολία ένταξης+ υπαγωγή επιμέρους προσπαθειών σε κοινή δράση: πολιτικές ενώσεις= σχολεία συλλογικής προσπάθειας/τέχνης συνεταιρίζεσθαι)
- Πάτναμ: απαξιώνει πολιτικές ενώσεις και κοινωνικά κινήματα θεωρώντας ότι εντείνουν κοινωνικές συγκρούσεις. Υπέρ ενώσεων αλλά όχι πολιτικών, όχι αντιπροσώπευση διακριτών κοινωνικών συμφερόντων (πλουραλιστική παράδοση: υπέρ πολλαπλότητας οριζόντων ιδιωτικών ενώσεων= όχι κοινωνικές συγκρούσεις= απρόσκοπτη λειτουργία κράτους)
  • Απόδοση διαφορών των δύο στοχαστών σε ριζικά διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές συγκυρίες εποχής τους (και άρα ιδεολογικούς φόβους)

Περί Εμπιστοσύνης: Από την Πολιτιστική Παράδοση στη Θεσμική Πολιτική (Αλεξανδρόπουλος Σ.)

Εισαγωγή: Ανάπτυξη, Εμπιστοσύνη και Κοινωνικό Κεφάλαιο
Έννοια εμπιστοσύνης: κέντρο σύγχρονης κοινωνικο-επιστημονικής σκέψης (σημασία αξιών, κουλτούρας, θεσμικο-ιστορικής παράδοσης σε οικονομική ανάπτυξη)
  • Κόλμαν: συμπερίληψη μη στενά οικονομικών πλευρών που επηρεάζουν οικονομία στον όρο «κοινωνικό κεφάλαιο»
- «ανθρώπινο κεφάλαιο»: γνώσεις/δεξιότητες ανθρώπου
- «κοινωνικό κεφάλαιο»: ικανότητα συνένωσης/συνεργασίας ανθρώπων
  • Πάτναμ: κοινωνικό κεφάλαιο= σχέση που αναφέρεται σε χαρακτηριστικά κοινωνικής οργάνωσης (εμπιστοσύνη, αμοιβαιότητα, δίκτυα εθελοντικής συμμετοχής πολιτών): αύξηση αποτελεσματικότητας.
- εμπειρική θεμελίωση έννοιας κοινωνικού κεφαλαίου
- σύνδεση κοινωνικού κεφαλαίου με εμπιστοσύνη

Ιστορικά Προλεγόμενα
Έννοια εμπιστοσύνης: προέρχεται από ηθική-φιλοσοφική παράδοση
- Λούμαν, Γκίντενς: νεωτερική σύνδεση εμπιστοσύνης με διακινδύνευση (risk)
- Χομπς, Λοκ: τήρηση συμφωνιών/συμβάσεων ή άρση αβεβαιότητας για τήρηση μελλοντικών υποχρεώσεων (εμπιστοσύνη: βάση προσδοκιών/κινήτρων δρώντων= πραγματοποίηση οικονομικών συναλλαγών)
- Τ. Σ. Μιλ: εμπιστοσύνη ως παράγοντας μείωσης κόστους παραγωγής/συναλλαγών
- Κέυνς, Βέμπερ, Ζίμελ: χρήμα= σχέση εμπιστοσύνης
- 19ος - 20ος αι.: μικρή σημασία σε έννοια εμπιστοσύνης (βάρος σε φιλελευθερισμό-σοσιαλισμό: καπιταλισμός αγοράς-κρατικός σοσιαλισμός= δρόμοι ανάπτυξης)
  • Αναζωογόνηση έννοιας εμπιστοσύνης: δεκαετία 1980 (παγκοσμιοποίηση + κατάρρευση κρατικού σοσιαλισμού)
- άνευ περιεχομένου η αντιπαράθεση καπιταλισμού-σοσιαλισμού= μετατόπιση ενδιαφέροντος σε κουλτούρα, ηθική, αξίες, ψυχολογικό κλίμα κ.α.
- δυσκολίες θεσμού αγοράς σε χώρες πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού ή τρίτου κόσμου: ανάδειξη σπουδαιότητας ηθικού, πολιτιστικού, αξιακού πλαισίου
- έννοια εμπιστοσύνης: μέρος παρακίνησης/προσδοκιών δρώντων (στρατηγικής σημασίας για διευκόλυνση οικονομικών μεταβολών)
- παγκοσμιοποίηση: αύξηση διακινδύνευσης και πολυπλοκότητας= επαναφορά έννοιας εμπιστοσύνης

Κοινή Σημασία - Προβλήματα Εννοιολογικού Προσδιορισμού της Εμπιστοσύνης
Trust= να αποδίδεις πίστη ή αξιοπιστία σε ιδιότητα/χαρακτηριστικό προσώπου ή πράγματος ή σε αλήθεια δήλωσης
Confidence= εμπιστοσύνη + θάρρος/διακινδύνευση (πεποίθηση επέλευσης αποτελέσματος) + πίστη (ασθενής επαγωγική γνώση: στηρίζει συναλλαγές με μελλοντικό αποτέλεσμα)
- Ζίμελ, Κέυνς: σύνδεση εμπιστοσύνης χρηματικών συναλλαγών με «δημόσια εμπιστοσύνη» στην κυβέρνηση που εκδίδει το χρήμα

Η Έννοια της Εμπιστοσύνης στον Λοκ
Λοκιανή κριτική στον Χομπς (προβληματική όρων διασφάλισης συναλλακτικού πλαισίου): πρώτη αναφορά σε θέμα εμπιστοσύνης
- Ουσία συναλλακτικού/κοινωνικού δεσμού= πίστη, ηθική δέσμευση
- Εύτακτη κοινωνία: αξιοπιστία, φερεγγυότητα, εμπιστοσύνη, ηθική δέσμευση, συναλλακτική καλή πίστη (όχι ξεκάθαρος διαχωρισμός αξιακού-αιτιακού στοιχείου)
- εκπλήρωση συμβατικών/κοινωνικών υποχρεώσεων βάσει αρνητικών συνεπειών μη εκπλήρωσής τους= πρόβλημα «τζαμπατζή»-free rider (αύξηση κόστους συμφωνιών)
- προϋπόθεση συναλλαγών: εσωτερίκευση αξίας συνεργασίας/εντιμότητας
- ποινή: δεν αναπληρώνει πρόβλημα αξιοπιστίας
- σχέση πίστης, αξιοπιστίας, εμπιστοσύνης [Λοκ: υπέρ θρησκευτικής ανοχής + αποκλεισμός άθεων από δημόσια σφαίρα (όχι αξιοπιστία/δέσμευση όρκου)]
- έννοια πολιτικής εξουσίας: σύνδεση με πίστη/εμπιστοσύνη (ως καταπίστευμα που οι πολίτες έχουν εμπιστευθεί υπό όρους στα χέρια του ανώτατου άρχοντα)
- ζήτημα εμπιστοσύνης σε πλαίσιο συμβολαιικής θεωρίας: πρόβλημα στερέωσης θεσμού αγοράς (τήρηση συμβάσεων) + σύνδεση με συναλλακτικό κόστος κ.α.

Σύγχρονες Οικονομολογικές Προσεγγίσεις
  • Κλασική/νεοκλασική οικονομική θεωρία: δεν λαμβάνουν υπόψη σημασία εμπιστοσύνης ως παράγοντας επηρεασμού οικονομικών δραστηριοτήτων
- Σμιθ: εξωαγοραίες συνεννοήσεις= νόθευση κανόνων αγοράς (αν και θέτει ηθικο-κοινωνικές προϋποθέσεις στην οικονομική του θεωρία)
- νεοκλασική θεωρία: πλήρως ανταγωνιστική αγορά (προϋπόθεση: τέλεια πληροφόρηση: άρα εμπιστοσύνη= άνευ περιεχομένου)
  • Τ. Σ. Μιλλ: πρώτη επισήμανση οικονομικής σημασίας εμπιστοσύνης (αύξηση εμπιστοσύνης= μείωση συναλλακτικού κόστους + αύξηση αποτελεσματικότητας/παραγωγικότητας): απήχηση σε σύγχρονες οικονομολογικές προσεγγίσεις
  • «νεοθεσμική σχολή» οικονομικής ανάλυσης (εναλλακτικό μοντέλο): οικονομικά «συναλλακτικού κόστους» (Ουίλλιαμσον)
- παράγοντες δημιουργίας συναλλακτικού κόστους:
α) ανθρώπινα χαρακτηριστικά: περιορισμένη ορθολογικότητα (γνωστικοί περιορισμοί)
β) ειδικά χαρακτηριστικά συναλλαγών: καιροσκοπισμός (εγωιστής ορθολογιστής), εξαπάτηση άλλων στο βαθμό που δεν υπάρχουν κυρώσεις (δυσκολία ελέγχου καιροσκοπικής συμπεριφοράς σε συνθήκες ατελούς ή δαπανηρής πληροφόρησης)
- συνδυασμός παραπάνω χαρακτηριστικών με 3 γνωρίσματα συναλλακτικών πράξεων: α. συναλλαγή (κατά πόσο συμφέρει σε χρόνο, χρήμα, ενέργεια), β. βαθμός αβεβαιότητας συναλλαγής, γ. συχνότητα ορισμένου είδους συναλλαγών (σχέση με κόστος θεσμικού πλασίου οργάνωσής τους)
- βάση: η ύπαρξη/απουσία συμβολαιικών διασφαλίσεων παρά η εμπιστοσύνη (Ουίλλιαμσον)
- μη πειστική εξήγηση μορφών οικονομικής δραστηριότητας (ατέλειες θεωρίας + απαραίτητο να ληφθεί υπόψη το πλαίσιο των κοινωνικών σχέσεων)
  • Εμπιστοσύνη: συναλλαγές χωρίς αυστηρότητα/έξοδα ιεραρχικών οργανώσεων + μείωση κινδύνου καιροσκοπικής συμπεριφοράς και ατελούς αγοράς
  • Προϋποθέσεις υπολογιστικής μορφής εμπιστοσύνης:
α) δυνατότητα επιλογής ορθολογικού δρώντος
β) έννοια διακινδύνευσης (άρα όχι ύπαρξη εμπιστοσύνης)
- λύση εμπιστοσύνης ως η πλέον ορθολογική
- δεν λαμβάνει υπόψη φύση θεσμών/πλαίσιο/κανόνες/ηθική κοινωνίας
- πχ θεωρία παιγνίων (υπολογισμός ωφελειών έντιμης συμπεριφοράς και ζημίας μη έντιμης συμπεριφοράς/στοίχημα)

Κριτικά Συμπεράσματα και Παραπέρα Κατευθύνσεις της Έρευνας
Εμπιστοσύνη: σύνδεση με ανθρώπινη προθετικότητα (προσδοκίες)
- Βέμπερ: εξάρτηση συμπεριφοράς από προσδοκίες («εργαλειακή ορθολογικότητα»: προσδοκίες= συνθήκες/μέσα επίτευξης ορθολογικά επιδιωκόμενων σκοπών ατόμων)
- μεγαλύτερη αβεβαιότητα= μείωση ορθολογικής δράσης δρώντων
- συνθήκες ατελούς πληροφόρησης, αβεβαιότητας, ρίσκου: εμπιστοσύνη ως σταθεροποιητής προσδοκιών (άρα ανήκει σε όρους ένσκοπης ορθολογικής δράσης)
  • Δύο καταστάσεις κοινωνικής δράσης που αποκλείουν εμπιστοσύνη:
- κατάσταση υπολογιστικής γνώσης βάσει τέλειας πληροφόρησης
- κατάσταση ρίσκου δρώντος (τύχη): χωρίς διασφαλίσεις προσδοκιών
  • Βάσεις εμπιστοσύνης ως κατάσταση που σταθεροποιεί προσδοκίες:
α) ορισμένη, έστω ασθενή, επαγωγική γνώση ή πληροφόρηση
β) παραδοσιακά, αξιακά ή συναισθηματικά στοιχεία
  • Ζήτημα νεωτερικότητας: δημιουργία εμπιστοσύνης/κοινωνικού κεφαλαίου ως αποτέλεσμα συνειδητής παρέμβασης/σχεδιασμού (σημαντικό το ουσιαστικό περιεχόμενο κι όχι μόνο το φορμαλιστικό πλαίσιο: μειονέκτημα Πάτναμ)
  • Μπουά, Πόσνερ: σύνδεση κοινωνικού κεφαλαίου/εμπιστοσύνης με συνεργασία υπό πρίσμα θεωριών συλλογικής δράσης-ορθολογικής επιλογής
- κριτική σε σχήμα Πάτναμ: θεώρηση ύπαρξης ή μη συνεργασίας-κοινωνικού κεφαλαίου ως ξεχωριστές καταστάσεις ισορροπίας (όχι σε αυτοπεριορισμό ορθολογικής επιλογής σε δεδομένες καταστάσεις ισορροπίας)
- προϋπόθεση συνεργασίας: τάξη κινήτρων μεταξύ κοινωνικών δρώντων (βάση θεσμοποιημένης τάξης συνεργασίας-εμπιστοσύνης= ισότητα συνθηκών)
Α. κατάσταση συνεργασίας-κοινωνικού κεφαλαίου: όχι κατάσταση που είτε υπάρχει ιστορικά είτε όχι (δημιουργείται)
Β. προϋπόθεση δημιουργίας κατάστασης κοινωνικού κεφαλαίου, συνεργασίας, εμπιστοσύνης= συνθήκες ισότητας (αλλιώς οδηγεί σε συγκρουσιακές στρατηγικές δράσης)
  • Λεβί: εμπιστοσύνη= σχεσιακή έννοια (όχι κανονιστικά καλή ή κακή)
- σχέση Α προς Β ή προς αμερόληπτο τρίτο ως εγγυητή συμφωνιών (κράτος)
- πηγές εμπιστοσύνης: ηθική, συνήθεια, συμφέρον (αποκλίνον), δομές (πχ οικογένεια)
- δυσπιστία: ως βάση οικοδόμησης αποτελεσματικών οργανώσεων (πχ εργατών, φυλετικών ομάδων κλπ)
- εμπιστοσύνη ως ιδιότητα συστημάτων πχ κράτους, θεσμών
- θέσεις Λεβί: σημασία πολιτικών μεταρρυθμίσεων σε δομή κράτους που να προωθούν διαφάνεια, καταπολέμηση διαφθοράς, απάθειας, μεροληψίας κ.α.
  • Ουάιλτυ: κοινωνικό κεφάλαιο συνδέεται με οικονομική ανάπτυξη, αλλά δεν είναι αναγκαστικά αποτέλεσμα μακρόχρονης ιστορικής εξέλιξης (Πάτναμ)
- δυνατότητα διαμόρφωσης κοινωνικού κεφαλαίου από policy-makers
Α. ευρύς ορισμός κοινωνικού κεφαλαίου: προθυμία μέσου πολίτη να εμπιστευτεί τους άλλους
Β. συμπερίληψη χωρών μη δημοκρατικών και κομμουνιστικών
Γ. επίδραση κοινωνικού κεφαλαίου σε οικονομική ανάπτυξη= ίδιας σημασίας με ανθρώπινο κεφάλαιο/εκπαίδευση και με δυνατότητα σύγκλισης πλούσιων-φτωχών χωρών μέσω τεχνολογικών καινοτομιών/προσαρμογών
=σημασία εστίασης πολιτικών σε δημιουργία και διατήρηση κοινωνικού κεφαλαίου
  • Κοινή συνισταμένη παραπάνω κριτικών/ερευνών:
α) προσπάθεια αποφόρτισης εννοιών εμπιστοσύνης/κοινωνικού κεφαλαίου από «δυτικοκεντρισμό» (μονοσήμαντη σύνδεση πολιτικών θεσμών αναπτυγμένου καπιταλισμού με έννοια πολιτοφροσύνης/κοινωνίας πολιτών με εμπιστοσύνη/κοινωνικό κεφάλαιο)
β) τονισμός ρόλου κρατικών πολιτικών/policy-makers σε μεταρρυθμίσεις για διαμόρφωση όρων παραγωγής εμπιστοσύνης/κοινωνικού κεφαλαίου
γ) προϋπόθεση δημιουργίας εμπιστοσύνης/κοινωνικού κεφαλαίου ως αποτέλεσμα κοινωνικών/κρατικών στρατηγικών= μετάβαση από φορμαλιστική προσέγγιση εννοιών σε περιεχομενική προσέγγιση όρων παραγωγής εμπιστοσύνης σε σύγχρονη κοινωνία: ένταξη σε μακροκοινωνική και μακροοικονομική θεώρηση μεταρρυθμιστικής πολιτικής ανάπτυξης
  • ύπαρξη εμπιστοσύνης, συναίνεσης, συνεργασίας= παράγοντας διαμόρφωσης συμφερόντων: εξάρτηση πραγματοποίησης μεταρρυθμίσεων
  • προϋπόθεση ανάπτυξης σε συνθήκες εμπιστοσύνης= παραδοχές είτε συμπληρωματικές είτε αντιθετικές του νεοφιλελευθερισμού
  • περίπτωση Ελλάδας: αντιφάσκει με διαπιστώσεις Πάτναμ
- πριν μεταπολίτευση: αυταρχικό καθεστώς + χαμηλό κοινωνικό κεφάλαιο= υψηλοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης
- μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης βάσει αυταρχισμού, φτηνής εργασίας, χαμηλού κόστους αποφάσεων, κοινωνικού αποκλεισμού= όχι αποτελεσματικό επ΄ άπειρον (ανάγκη μετάβασης σε κοινωνικά σύγχρονες δομές: ανταπόκριση σε παγκοσμιοποιημένες οικονομικές διαδικασίες)
  • ευαίσθητο σημείο σύγχρονης κοινωνικής/κρατικής στρατηγικής μεταρρύθμισης κατά Βέμπερ: «θεμελιακό όριο» τυπικής ορθολογικότητας (=αδιαφορία έναντι τμημάτων πληθυσμού χωρίς αγοραστική δύναμη)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Περί Εμπιστοσύνης: Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις

Η κοινωνιολογική προσέγγιση: α) Ο Λούμαν
  • Οικονομική σημασία εμπιστοσύνης: μορφή υπολογιστικής σκέψης (μείωση συναλλακτικών εξόδων, αύξηση παραγωγικότητας, ανάπτυξη κλπ)
  • Κοινωνική σημασία: σύνδεση με θεμέλια αναπαραγωγής κοινωνίας
  • Ζίμελ: προϋπόθεση λειτουργίας εγχρηματισμένων κοινωνικο-οικονομικών σχέσεων= εμπιστοσύνη
  • Λούμαν, Γκίντενς: προϋπόθεση αναπαραγωγής κοινωνικών σχέσεων= εμπιστοσύνη (σύνδεση με δράση σε συνθήκες συστημικής πολυπλοκότητας, διακινδύνευσης και οντολογικής ασφάλειας/ύστερος καπιταλισμός)
Λούμαν: αναπαράγει τμήμα Λοκιανής προβληματικής
- Εμπιστοσύνη= βασικό στοιχείο αναπαραγωγής σχέσεων
- Εμπιστοσύνη= προϋπόθεση/συμπλήρωμα ορθολογικού υπολογιστικού συμφέροντος
- Λοκ: θεμελίωση σε υπερβατολογικό φυσικό-δικαιικό πλαίσιο (πίστη)
- Λούμαν: θεμελίωση σε ιδιότητες-λειτουργίες συστήματος (ιδιότητα συστήματος)
  • Εμπιστοσύνη: είδος λειτουργικού ισοδύναμου (διαφορετικό από ορθολογιστικό υπολογισμό). «Εμπιστοσύνη δεν είναι πρόβλεψη.» (Λούμαν)
  • Ουίλλιαμσον: κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο καθιστά περιττή την εμπιστοσύνη
  • Λούμαν: εμπιστοσύνη ως ουσιωδώς αναγκαία προϋπόθεση υπολογισιμότητας (λειτουργικά συμπληρωματική της υπολογιστικής ορθολογικότητας)
Αίτιο: πολυπλοκότητα σύγχρονων κοινωνικών συστημάτων (αβεβαιότητα + έλλειψη πληροφόρησης= απειλή σύνθλιψης ικανότητας για δράση)
- εμπιστοσύνη: όχι αντιθετική, ναι συμπληρωματική σε υπολογισμό
- μείωση περιοχών προβληματικότητας-υπολογισμού-απόφασης= μείωση πολυπλοκότητας κοινωνικών συστημάτων/συστημάτων κοινωνικής δράσης
- εμπιστοσύνη: ενυπάρχει σε δομή κοινωνικής δράσης (όχι προϊόν ορθολογικού υπολογισμού)= εκφράζει το αυτονόητο/δεδομένο (συστημικές όψεις εμπιστοσύνης)
  • Εμπιστοσύνη ως στοιχείο στρατηγικής δράσης μεμονωμένου οικονομικού δρώντος (εκτίμηση δεδομένων από το παρελθόν)
- επεκτείνει διαθεσιμότητα χρόνου κάνοντας εφικτή ικανοποίηση στο μέλλον
- αυξάνει ανοχή σε περιβάλλον αβεβαιότητας (αντιμετώπιση απροσδιοριστίας και ελευθερίας των άλλων ανθρώπινων όντων)
- σταθεροποιημένες προσδοκίες (δεδομένα)= παράκαμψη αβεβαιοτήτων, κινδύνων από επίπεδο προβληματισμού
- εμπιστοσύνη σύγχρονης κοινωνίας: λιγότερο κανονιστική, ηθική, αισθηματική + περισσότερο θεμελιωμένη σε γνωστικές παραδοχές χαρακτηριστικών συστημάτων (θεσμούς, πρακτικές, στερεότυπα ρόλων)
=θεμελίωση ορθολογικής βάσης εμπιστοσύνης σε αιτιώδη ανάλυση κοινωνίας και όχι σε ηθική θεωρία κριτηρίων ατομικής εμπιστοσύνης

Η παραπέρα ανάπτυξη των απόψεων του Λούμαν: Trust και Confidence
Εννοιολογικός διαχωρισμός trust (εμπιστοσύνης) – confidence (γενικευμένης προσδοκίας/πίστης):
α) στενά συνδεδεμένες έννοιες
β) σύνδεση εμπιστοσύνης με διακινδύνευση και πίστη με κίνδυνο
Risk: μη προβλεπόμενα αποτελέσματα ως συνέπεια δραστηριοτήτων-αποφάσεων δρώντος (όχι ως άρρητες προθέσεις θείου/φύσης): αντικαθιστά τύχη-πεπρωμένο
γ) προϋπόθεση έννοιας εμπιστοσύνης: συνείδηση περιστάσεων ρίσκου
- confidence (πίστη): το αντίθετο
δ) confidence (γενικευμένη προσδοκία): δεδομένα, οικεία, αυτονόητα πράγματα (αλλιώς: μόνιμη αβεβαιότητα + απόσυρση προσδοκιών)
ε) trust (εμπιστοσύνη): ύπαρξη εναλλακτικών επιλογών δρώντος
στ) διαφοροποίηση trust - confidence: διαφορετικές αντιδράσεις σε διάψευση
- διάψευση νομιμοποιημένης προσδοκίας-confidence: ευθύνη στους άλλους
- διάψευση εμπιστοσύνης-trust: συνειδητή επιλογή-διακινδύνευση

Επιρροή Λούμαν σε οικονομολογικές αναλύσεις:
Στόρπερ: όλα τα συστήματα παραγωγής εμπεριέχουν αβεβαιότητες/κινδύνους
- συστημική μορφή εμπιστοσύνης= σε συμβατικές συνθήκες, κανόνες/πρακτικές
- διαφορετικοί συνδυασμοί αβεβαιοτήτων= διαφορετικοί συνδυασμοί συμβατικών συνθηκών: «πλαίσια οικονομικής δράσης» (διαφορετικά από χώρα σε χώρα)

Η κοινωνιολογική προσέγγιση: β) Οι απόψεις του Άντονυ Γκίντενς
Διαφορετική σύλληψη trust-confidence: trust= είδος της confidence
Εννοιολόγηση εμπιστοσύνης ως trust:
  • 1. σύνδεση με έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης/ελέγχου
- παραδοσιακή κοινωνία: σχέσεις διαφανείς, διαπερατές  
- σύγχρονη κοινωνία: αναγκαία η εμπιστοσύνη (αποστάσεις σε χρόνο-τόπο= αύξηση διακινδύνευσης/αβεβαιότητας/συγκυριακότητας)
- χαρακτηριστικό σύγχρονων κοινωνιών: από-έδραση κοινωνικών σχέσεων-συστημάτων (απόσπαση από τοπικά πλαίσια διάδρασης μέσω α) συμβολικών ανταλλακτικών μέσων πχ χρήμα, β) συστημάτων ειδικών: βάση τους η εμπιστοσύνη= θεμελιώδης η ύπαρξη της εμπιστοσύνη σε θεσμούς νεωτερικότητας)
  • 2. σύνδεση εμπιστοσύνης με συμβεβηκότα κι όχι με ρίσκο (εμπιστοσύνη σε άτομα ή συστήματα). Αξιοπιστία= απόδοση εντιμότητας/αγάπης
  • 3. εμπιστοσύνη (trust)= όχι ταύτιση με πίστη/αξιοπιστία (ναι ως αποτέλεσμα)
-μη ύπαρξη «ασθενούς επαγωγικής γνώσης» σε εμπιστοσύνη (όχι έλεγχος συνθηκών: εμπιστοσύνη= τυφλή)
  • 4. βάση εμπιστοσύνης προς συμβολικά ανταλλακτικά μέσα ή συστήματα ειδικών= αρχές που το άτομο αγνοεί (όχι βάσει ηθικών προθέσεων άλλων)
  • 5. ορισμός εμπιστοσύνης: απόδοση πίστης στην αξιοπιστία προσώπου ή συστήματος (εντιμότητα/αγάπη ή ορθότητα αφηρημένων αρχών)
  • 6. κατανόηση εμπιστοσύνης: εντός νεωτερικών εννοιών διακινδύνευσης, συμβεβηκότος (=αποτελέσματα κοινωνικά δημιουργημένων καταστάσεων κοινωνικών δράσεων, όχι μοίρας/τύχης)
  • 7. διαφορά εννοιών κινδύνου-διακινδύνευσης
- (σε σχέση με Λούμαν) α) ακόμα και η μη δράση συνεπάγεται ρίσκο, β) όχι πάντα ύπαρξη συνείδησης ρίσκου/κινδύνων σε ανάληψη δράσης
- κίνδυνος= απειλή προς τα επιθυμητά αποτελέσματα (άρα διακινδύνευση προϋποθέτει τον κίνδυνο)
- εμπιστοσύνη: προϋπόθεση/συμπληρωματική υπολογιστικής δράσης
  • 8. εμπιστοσύνη-διακινδύνευση= αλληλοδιαπλέκονται
- εμπιστοσύνη: μείωση κινδύνων δραστηριοτήτων (θεσμοποίηση μορφών διακινδύνευσης ως στερεότυπα πχ χρηματιστήριο, επικίνδυνα αθλήματα κ.α.)
- σύνδεση με «ασθενή επαγωγική γνώση» (πχ βάσει στατιστικών)
  • 9. Όχι περιορισμός διακινδύνευσης σε πλαίσιο ατομικής δράσης. «Περιβάλλοντα διακινδύνευσης»: επιδρούν συλλογικά σε μάζες ατόμων. Θεμελίωση εμπειρίας ασφάλειας= εμπιστοσύνη + αποδεκτή διακινδύνευση
  • 10. αντίθετο εμπιστοσύνης= υπαρξιακό άγχος (όχι έλλειψη εμπιστοσύνης)

Ενδιαφέρον Γκίντενς: οντολογική ασφάλεια ως στοιχείο κοινωνικής αναπαραγωγής
Ενδιαφέρον Λούμαν: αποπολυπλοκοποίηση συστημικών διαδικασιών, προώθηση υπολογιστικών ενεργειών και ανάπτυξη κοινωνικών συστημάτων


«Κοινωνικό Κεφάλαιο και Εμπιστοσύνη (και Κοινωνία των Πολιτών) – Ταύτιση ή Απόκλιση» (Κονιόρδος Μ. Σ.)

Εισαγωγή
Σχέση εμπιστοσύνης-κοινωνικού κεφαλαίου: βάσει κοινού τόπου
- όχι ταύτιση των δύο εννοιών

Κοινωνικό Κεφάλαιο
Μπουρντιέ:
- κοινωνικό κεφάλαιο: σε σύνδεση με άλλες μορφές κεφαλαίου (οικονομικό, πολιτισμικό, συμβολικό)
- οικογένεια= βασική πηγή κοινωνικού κεφαλαίου (εντός ανώτερης μεσαίας/αστικής τάξης: λόγω προσδιορισμού τάξης βάσει κατοχής οικονομικού κεφαλαίου)
- σύσταση κοινωνικού κεφαλαίου: κοινωνικές υπευθυνότητες/δεσμοί/διασυνδέσεις + ενδεχόμενη μετατροπή του σε οικονομικό κεφάλαιο
- ιδεοτυπική/θεσμοθετημένη μορφή κοινωνικού κεφαλαίου= τίτλος ευγενείας
- άνιση/στρωματοποιημένη διανομή κοινωνικού κεφαλαίου
- σχηματισμός κοινωνικού κεφαλαίου: μέσω ενσωμάτωσης/ένταξης δρώντων σε δίκτυα κοινωνικών σχέσεων (δίκτυο σχέσεων αμοιβαίας γνωριμίας-αναγνώρισης + κοινές ιδιότητες δρώντων + δεσμοί χρήσιμοι/μόνιμοι)
- χαρακτηριστικό κοινωνικού κεφαλαίου: ορισμένη απροσδιοριστία (πχ αίσθηση υποχρέωσης), δεν διαθέτει υλική μορφή, δεν είναι διαυγές
- προϋπόθεση αναπαραγωγής κοινωνικού κεφαλαίου: συνεχής προσπάθεια «κοινωνικότητας»/επαφών (επιβεβαίωση αμοιβαίας αναγνώρισης μελών ομάδας= διατήρηση συνοχής)
- θεώρηση κοινωνικού κεφαλαίου: κοινωνιολογική ερμηνεία κοινωνικο-οικονομικού φαινομένου

Κόλμαν:
- κοινωνικό κεφάλαιο= μέσο ενίσχυσης/υποστήριξης (πχ ενδυνάμωση δημιουργίας ανθρώπινου κεφαλαίου/γνώση): συνδυασμός με άλλες μορφές κεφαλαίου
- κοινωνικό κεφάλαιο (ΚΚ) ως αποτέλεσμα μεταβολών σχέσεων ατόμων προς διευκόλυνση κοινωνικής δράσης (παραγωγικό)
- ορισμός βάσει λειτουργίας και αποτελέσματος
- τονισμός μη-συγκεκριμένου, μη-υλικού/απροσδιόριστου χαρακτήρα του
- κοινωνικό κεφάλαιο: δημόσιο αγαθό (διαφοροποίηση από άλλες μορφές κεφαλαίου) όχι απλή ιδιότητα/ευεργέτημα ατόμου, αλλά και άλλων (αλληλόδραση)
- έδρα ΚΚ= κοινωνικό πλαίσιο: άρα χαρακτηριστικά που διευκολύνουν την εμφάνισή του= εμπιστοσύνη, αμοιβαιότητα, κανονιστικές ρυθμίσεις
- θεμελιακά θετική κοινωνική επιρροή κοινωνικού κεφαλαίου (επίλυση κοινωνικών προβλημάτων)

Πόρτες:
- πηγή κοινωνικού κεφαλαίου/προνομίων του= οι άλλοι (κίνητρα μελών δικτύου)
- πρόβλημα άλλων θεωρήσεων: σύγχυση για πηγή (ταύτιση με αποτέλεσμα δράσης)
- λύση: διάκριση πηγών και αποτελεσμάτων δράσης
  • Τέσσερις πηγές κεφαλαίου:
- εσωτερίκευση αξιών
- αμοιβαίου χαρακτήρα δοσοληψίες
- μορφές συλλογικής αλληλεγγύης
- επιβολή εμπιστοσύνης από αρνητικές/θετικές κυρώσεις
= σύνθετη δημιουργία κοινωνικού κεφαλαίου ως ικανότητα διασφάλισης ωφελημάτων μέσω συμμετοχής σε δίκτυα/κοινωνικές ομάδες (χώροι δραστηριοποίησης κοινωνίας πολιτών
  • Κίνητρα μελών δικτύου:
α) «κίνητρα ολοκλήρωσης»: από αρχική κοινωνικοποίηση= εσωτερίκευση αξιών/κανονιστικών προτύπων πχ αλληλεγγύη εντός κοινότητας
β) «εργαλειακά κίνητρα»: αναμονή αμοιβαιότητας=διασφάλιση εμπιστοσύνης
  • απόρριψη εκ προοιμίου θετικής αποτίμησης κοινωνικού κεφαλαίου
- ενδιαφέρον για ζήτημα αρνητικής όψης κοινωνικού κεφαλαίου

Έννοια εμπιστοσύνης στις κοινωνιολογικές ερμηνείες κοινωνικού κεφαλαίου:
- ως μη-προβληματική έννοια + παράγοντας υποβάθρου + κοινωνική κατάσταση
- ρόλος: περιορισμός αβεβαιότητας
- εμπιστοσύνη κατ΄ ελάχιστον= στήριξη
- σε σχέση με κοινωνικό κεφάλαιο: προώθηση συνεργασίας μελών
- εμπιστοσύνη= συνθήκη που διευκολύνει ανάπτυξη κοινών δεσμών, διασυνδέσεων, ιδιοτήτων μελών= προώθηση εύρυθμης λειτουργίας ομάδας= ωφελήματα για μέλη
- εμπιστοσύνη – κοινωνικό κεφάλαιο: έννοιες σαφώς διακριτές

Εμπιστοσύνη
Κοινωνιολογική κατανόηση εμπιστοσύνης: διάσταση κοινωνικής διάδρασης
  • Εμπιστοσύνη= ιδιότητα συλλογικοτήτων + «λειτουργικό προαπαιτούμενο» οργανωμένης κοινωνικής ζωής (ενδογενώς κοινωνική συνθήκη)
  • Λούμαν: αν εμπιστοσύνη= λύση προβλημάτων ρίσκου σύγχρονων κοινωνιών, τότε= εμφάνιση κοινωνικής λειτουργικότητας εμπιστοσύνης σε καταστάσεις όπου δεν είναι διαθέσιμη= μείωση συνθετότητας/αβεβαιότητας δια απλοποίησής τους: εμπιστοσύνη= εναλλακτική λύση απέναντι σε πρόγνωση
  • Σύγχρονη κοινωνία: αδύνατος ο έλεγχος προϋποθέσεων κοινωνικής ζωής, άρα προϋποθέσεις/αφετηρίες «επί τη πίστη» (πχ πίστωση σύγχρονων οικονομιών)
  • Γκίντενς: νέο εννοιολογικό περιεχόμενο εμπιστοσύνης σε παγκοσμιοποιημένη ύστερη νεωτερικότητα (απόλυτη πίστη σε άτομα/θεσμούς)
  • Δυνατότητα επέκτασης/επαναδιαμόρφωσης αίσθησης εμπιστοσύνης ως διαδικασία κοινωνικής κατασκευής, ως πολιτισμικό εμπόδιο ή χειραφέτηση (λειτουργία εμπιστοσύνης σε μέσο- ή μακρο- κοινωνικό επίπεδο)
  • Άτομα=χρησιμοθηρικά όντα, άρα νόημα εμπιστοσύνης=προσωπική ωφέλεια
- εμπιστοσύνη σε μέσο-μακρο-επίπεδο= «εγκεκυστωμένο συμφέρον»
- ατομικιστική λειτουργία εμπιστοσύνης εντός γενικευμένης εμπιστοσύνης
  • Εμπιστοσύνη: κοινωνική ρύθμιση/πρακτική που έχει νόημα σε μικρο-κοινωνικό διαπροσωπικό επίπεδο διάδρασης + επέκτασή της μέσω κοινωνικοποίησης ή οργανωσιακά (διαφάνεια διεργασίας= συστήματα υψηλής-χαμηλής εμπιστοσύνης πχ σε εργασιακά περιβάλλοντα, κουλτούρες)
  • Γκίντενς: εμπιστοσύνη διαπερνά αφηρημένα συστήματα και απρόσωπες δεσμεύσεις= αναγκαία/απαραίτητη για έλεγχο ρισκών διαβίωσης
  • Εμπιστοσύνη: πολιτισμικός πόρος (αποτελείται από πίστεις-δεσμεύσεις)= λειτουργεί σε «ως εάν» βάση + στοίχημα για μελλοντική ενδεχομενική δράση των άλλων= καθιστά δυνατή την κοινωνική διαβίωση
  • Όχι άμεσος συσχετισμός εμπιστοσύνης με κοινωνικό κεφάλαιο: διακριτές έννοιες (διαφοροποίηση θέσης Πάτναμ: ταύτισή τους)
Κοινωνικό Κεφάλαιο και Εμπιστοσύνη
Οι δύο έννοιες σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν θεωρηθεί ισοδύναμες
- εμπιστοσύνη ως εκπρόσωπος/υποκατάστατο κοινωνικού κεφαλαίου (ταύτιση)
Θέση Κονιόρδου: διαθέτουν κοινά στοιχεία, αλλά αποτελούν διακριτές εννοιες


Συγχώνευση του Κοινωνικού Κεφαλαίου και της Εμπιστοσύνης
Οι Απόψεις του Ρόμπερτ Ντ. Πάτναμ (επιρροή από Κόλμαν)

  • Μορφοποίηση κοινωνικού κεφαλαίου από χαρακτηριστικά κοινωνικών οργανισμών: εμπιστοσύνη, νόρμες, δίκτυα= διευκόλυνση συντονισμένων δράσεων= βελτίωση αποτελεσματικότητας κοινωνίας (1993)
  • Νέα εκδοχή (1995): κοινωνικό κεφάλαιο= χαρακτηριστικά κοινωνικής ζωής: διεύρυνση βεληνεκούς κοινωνικού κεφαλαίου από οργανισμό (μεσο-επίπεδο) σε κοινωνική ζωή (μακρο-επίπεδο)
  • Κόλμαν: σιωπή για ουδέτερο χαρακτήρα οριζόντιων δεσμών
  • Πάτναμ: νέο-πλουραλιστικό συμμετοχικό πλαίσιο= κυριαρχία/σημασία συμμετοχικότητας (δημιουργεί πρόσθετες μορφές κοινωνικού κεφαλαίου)
  • Κοινωνικό κεφάλαιο: συγκολλά, συνδέει, γεφυρώνει κοινωνικές ομάδες
  • Εξίσωση αποθέματος κοινωνικού κεφαλαίου με συμμετοχικότητα
  • Μέτρηση βαθμού συμμετοχικότητας με δείκτες
  • Συμμετοχικότητα= ήθος πολιτοφροσύνης/πολιτειακότητας (απότοκο εθελοντικών οργανώσεων, δηλ. κοινωνίας πολιτών)
  • Πυκνή συμμετοχικότητα= περισσότερο κοινωνικό κεφάλαιο= ανάπτυξη
  • Ανάγκη συγκεκριμενοποίησης/εξειδίκευσης συμμετοχικότητας (διάκριση ειδών/τρόπων συμμετοχής) : όχι κοινωνικά ωφέλημο κάθε είδος συμμετοχής
  • Εμπιστοσύνη κατά Πάτναμ= διαμεσολαβητής συνεργασίας (μορφή/ουσία κοινωνικού κεφαλαίου)
- δημιουργείται από νόρμες αμοιβαιότητας + δίκτυα αστικών/πολιτικών δεσμεύσεων δια της κοινωνικοποίησης

Κριτικές σε πατναμική αντίληψη κοινωνικού κεφαλαίου: πολύμορφες/ποικίλες
Αφορούν:
  • κεφαλαιακή υφή κοινωνικού κεφαλαίου + μετάβαση νοήματος από ατομικό σε επίπεδο οργανισμών/κοινοτήτων + επίπεδο/είδος ανάλυσης + ζήτημα λογικής κυκλικότητας ισχυρισμών/απροσδιοριστίας αιτιακής κατεύθυνσης
  • επάρκεια δεικτών για διακρίβωση κοινωνικού κεφαλαίου (ιδέα πυκνότητας σχέσεων και πολιτισμικής διάστασης)
  • όχι ενδιαφέρον ύστερης νεωτερικότητας για εμπιστοσύνη (εντός συστημάτων)
  • κοινωνικό κεφάλαιο-εμπιστοσύνη= ταυτόσημοι όροι (κατά Πάτναμ): άρα μέτρηση κοινωνικού κεφαλαίου μέσω μέτρησης εμπιστοσύνης. Αλλά:
- αγνοεί κοινωνιολογική άποψη ότι κοινωνικό κεφάλαιο αφορά πρόσβαση σε πόρους μελών εσω-ομάδας
- ύπαρξη εμπιστοσύνης= κρίσιμη, αλλά όχι επαρκής συνθήκη για δημιουργία-κατοχή κοινωνικού κεφαλαίου
= όχι αποδεκτή η εμπιστοσύνη ως εκπρόσωπος κοινωνικού κεφαλαίου
  • συντόμευση εννοιολόγησης εμπιστοσύνης= συνήθης ερώτηση (μετρά στάσεις-απόψεις)
Η συνηθισμένη ερώτηση για την εμπιστοσύνη
Καταβολές ερώτησης: 1952 (έρευνα για σχέση ιδεολογίας-μισανθρωπίας)
«Γενικά, πιστεύετε ότι μπορούμε να εμπιστευόμαστε τους περισσότερους ανθρώπους ή ότι πρέπει να είμαστε πάντα επιφυλακτικοί στις σχέσεις μας με άλλους;»
- «γενικευμένη εμπιστοσύνη» ή «διαπροσωπική εμπιστοσύνη»

Κριτική: εμπιστοσύνη ως εκπρόσωπος κοινωνικού κεφαλαίου= ταύτιση (αμφίβολο-αδικαιολόγητο από κοινωνιολογική άποψη)
- αν εμπιστοσύνη= συναίσθημα, τι νόημα έχει η μετάβαση σε άλλα επίπεδα; πχ γενικευμένη εμπιστοσύνη
- πατναμική διατύπωση κοινωνικού κεφαλαίου-εμπιστοσύνης= γενικόλογη και α-θεωρητική
- έννοια εμπιστοσύνης συνηθισμένης ερώτησης= καθημερινή-κοινή έννοια
- αμφισβήτηση καταλληλότητας συνηθισμένης ερώτησης (επιλογή μεταξύ εμπιστοσύνης-επιφυλακτικότητας= όχι αντιθετικές έννοιες): ακατάλληλη/λαθεμένη η λεκτική διατύπωση (παρόλα αυτά η χρήση της συνεχίζει…)
- χρήση της για συγκρίσεις παρόλο που παραγόμενα δεδομένα δεν δηλώνουν πράγματα συγκρίσιμα (ξεπέρασμα προβληματικής χρήσης για λόγους ευκολίας)
- όχι θεωρητική επεξεργασία έννοιας εμπιστοσύνης (όχι έμφορτη θεωρίας): όχι ροή από έννοια στους εμπειρικούς δείκτες (χρήση με καθημερινό, μη ακριβές, νόημα)
- μεγαλύτερο κοινωνιολογικό ενδιαφέρον: ερωτήσεις πραγματολογικού χαρακτήρα (πιο ουσιαστικές πληροφορίες) παρά ερωτήσεις στάσεων (ενδογενώς περιορισμένες)

Συμπερασματικές παρατηρήσεις
  • Ταύτιση εννοιών κοινωνικού κεφαλαίου-εμπιστοσύνης= μη κατάλληλες για συγκρίσεις (ενδογενώς διακριτές έννοιες)
  • Κοινωνικό κεφάλαιο: περιγραφή ωφελημάτων ως αποτέλεσμα κοινωνικών σχέσεων/διάδρασης εντός μικρών/στενών κοινωνικών ομάδων/κοινωνιών
  • Μπουρντιέ: πόροι ως υπο-προϊόντα υψηλής οικονομικο-κοινωνικής θέσης
  • Κόλμαν: ρόλο σε πλαίσια οικογενειών/κοινωνικών ομάδων για προώθηση πολιτισμικού (μορφωτικού) κεφαλαίου μελών
  • Παραπάνω προσεγγίσεις:
- διαδικασία δημιουργίας ωφελημάτων
- κοινωνικό κεφάλαιο= καθορισμένο/συγκεκριμένο
- εμπιστοσύνη= παράγοντας πλαισίου/υποβάθρου (διευκόλυνση λειτουργίας εσωομάδας+ περιορισμός αβεβαιότητας+ μικρο-κοινωνική βάση+ γενίκευσή της πχ σφοδρή κρίση Ελλάδας: διαλύει εμπιστοσύνη σε μεσο-μακρο-κοινωνικό επίπεδο (ως έξωθεν απειλή) + ενισχύει συνοχή μικρο-κοινωνικού επιπέδου (οικογένεια, στενές κοινωνικές ομάδες)
  • Ανάλυση εμπιστοσύνης από κοινωνιολογική άποψη (Ζίμελ,Λούμαν,Γκίντενς)
- ρόλος: υποκαθιστά έλλειψη δυνατότητας υπολογισμού= μειώνει συνθετότητα-αβεβαιότητα (τσιμέντο κοινωνικής ζωής)
- καθιστά καθημερινή ζωή δυνατή εντός τεχνολογικά σύνθετης (πέραν της κατανόησης του μη-ειδικού) σύγχρονης κοινωνικής ζωής
  • όχι έννοια ταυτόσημη/συγκρίσιμη με κοινωνικό κεφάλαιο
  • Πάτναμ: ναι ως ταυτόσημες έννοιες: μέτρηση κοινωνικού κεφαλαίου= δημοφιλής (θετικιστές: ποσοτική διάσταση= ανώτερη ποιοτικής, όχι ως συμπληρωματικές)
- κριτικές σε Πάτναμ: αυθαίρετος ορισμός κοινωνικού κεφαλαίου + αιτιακή κυκλικότητα δημιουργίας κοινωνικού κεφαλαίου + μετάβαση επιπέδου χωρίς καθορισμό βάσεων κατά τρόπο ρητό
- Πάτναμ: προέρχεται από πολιτική επιστήμη (άλλη επιστημονική πειθαρχία): επιχειρεί εμπειρική ποσοτική έρευνα βάσει συνηθισμένης ερώτησης
  • συνηθισμένη ερώτηση: ελαττωματική (όχι μέτρηση βαθμού εμπιστοσύνης)
- εκλαμβάνεται ως ένδειξη γενικευμένης εμπιστοσύνης (κοινωνικού κεφαλαίου): ακαταλληλότητα συγχώνευσης ΚΚ με εμπιστοσύνη
- ανάγκη διαφορετικής εννοιολόγησης εννοιών + κατάλληλη επιχειρησιακή εφαρμογή= πιο έγκυρα/αξιόπιστα αποτελέσματα
- διακριτότητα κοινωνικού κεφαλαίου-εμπιστοσύνης


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΜΕΤΑΞΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΣΑΦΗΝΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΥΣΗΣ (Κονιόρδος)

Εννοιολόγηση κοινωνικού κεφαλαίου σε αντιστοιχία με εφαρμογή
Κατακερματισμός διαφορετικών προσεγγίσεων: δυσχέρεια επιστημονικής συζήτησης
Υιοθέτηση έννοιας από διεθνικούς οργανισμούς/κυβερνήσεις= ιδεολογικοποίησή της

Εισαγωγή
Καθημερινότητα:
- χρήση επιστημονικών εννοιών με τρόπο μη ακριβή/θολό/λαθεμένο
- επιστημονική επεξεργασία λέξεων: αμετάβλητο ουσίας τους (κατάλοιπο μαγικο-θρησκευτικών αντιλήψεων)

Επιστημονική σκέψη:
- βελτίωση γνώσης για πολλαπλές όψεις κόσμου (φυσικού/κοινωνικού)
- ναι σε εννοιολογική διασαφήνιση + κίνδυνος ουσιοκρατικής παρέκκλισης
- τεστ ξυραφιού Σορόκιν: για εξήγηση κοινωνικού φαινομένου χρήση μόνο απαραίτητων κοινωνιολογικών ερμηνευτικών εννοιών
- μη επιστημονική ενασχόληση με έννοιες: αμφισβήτηση/υποτίμηση επιστημονικού λόγου λόγω χρήσης του ως δικαιολογία/απολογητική ιδεολογίας/εξουσίας: αυτό έχει συμβεί στον όρο «κοινωνικό κεφάλαιο»

Κοινωνικό κεφάλαιο: σχέσεις ανθρώπων ως εν δυνάμει πηγή ωφέλειας
(όχι κοινά αποδεκτός ορισμός: πλουραλισμός προσεγγίσεων/απόψεων)

Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις για το κοινωνικό κεφάλαιο Καταβολές

Νέα έννοια: προσοχή επιστημονικής κοινότητας και φορέων πολιτικής (ουσία κοινωνικού κεφαλαίου= ωφέλεια)

- Τοκβίλ: ατομικισμός ως προϊόν δημοκρατικών κοινωνιών. Αντιμετώπιση: τέχνη επανασύστασης κοινωνικών δεσμών (συγκρότηση συλλογικοτήτων)
- Μαρξ: οικονομική διάσταση/λειτουργία. Ορισμός κεφαλαίου ως κοινωνική σχέση Κοινωνικό κεφάλαιο= συνολικό κεφάλαιο κοινωνίας (άθροισμα κεφαλαίων)
- Ντυρκέμ: όχι ρητή ενασχόληση με κοινωνικό κεφάλαιο. Σημασία σε ενδιάμεσους συνδέσμους/ενώσεις (ανάμεσα σε κράτος και άτομα) + άξονας καταμερισμού εργασίας= κοινωνικότητα (πηγή ωφέλειας για μέλη)
- Βέμπερ: έμμεση αναφορά σε κοινωνικό κεφάλαιο. Πατναμική εκδοχή (σύνδεση με εμπιστοσύνη). Εμπιστοσύνη όχι μόνο σε εκούσια βάση, αλλά και επιβεβλημένη από οργανώσεις στα μέλη τους.
- Πρώτη αναφορά: Hannifan (1916): κοινωνικό κεφάλαιο= καλή θέληση, συναδελφότητα, αμοιβαία συμπάθεια, κοινωνικές επαφές (σημασία σε καθημερινή ζωή: συνοχή κοινοτήτων)
- Jacob (1961): αναφορά σε κοινωνικά δίκτυα (διάλυση δικτύων= απώλεια εμπιστοσύνης): πρώτη χρήση έννοιας με την τρέχουσα σημασία
- Loury (1977): χρήση όρου για προσδιορισμό καταβολών/επιπτώσεων δομημένων κοινωνικών ανισοτήτων μειονοτικών εθνοτικο-φυλετικών ομάδων (λύση: ενίσχυση κοινωνικού κεφαλάιου μειονεκτούντων κοινωνικών ομάδων)
Pierre Bourdieu (έργο: 1983-1985)
Κεφάλαιο: συσσωρευμένη ανθρώπινη εργασία διακριτή-υλική ή ενσωματωμένη (μέρος αντικειμενικής ή υποκειμενικής δομής): μαρξικής έμπνευσης εννοιολόγηση
- τρεις μορφές κεφαλαίου: οικονομική, πολιτισμική (+συμβολική), κοινωνική
  • Οικογένεια= βασική πηγή κοινωνικού κεφαλαίου
  • Κοινωνικό κεφάλαιο= κοινωνικά ισχυροί, ανώτερη αστική τάξη
  • Καθορισμός κοινωνικής τάξης από ύπαρξη ή μη κεφαλαίου
  • Χαρακτηριστικά μορφών κεφαλαίου:
- οικονομικό: μετατρέψιμο σε χρήμα. Θεσμοποίηση: ιδιοκτησιακά δικαιώματα
- πολιτισμικό: υπό συνθήκες μετατρέψιμο σε οικονομικό. Θεσμική έκφραση= τεκμήρια σπουδών (τίτλοι)
- κοινωνικό: υποχρεώσεις/διασυνδέσεις, υπό συνθήκες μετατρέψιμο σε οικονομικό. Ιδεοτυπική θεσμοποιημένη μορφή= τίτλος ευγενείας
  • Διαδικασίες δημιουργίας διάφορων κεφαλαίων= όχι ταυτόσημες
  • Κοινωνικό κεφάλαιο: μέσω ένταξης σε δίκτυα + όχι απτή-υλική μορφή, απροσδιοριστία (όχι σειρά κοινών αγοραίων συναλλαγών)
[μη αγοραίες συναλλαγές: προσωποποιημένες, ανταποδοτικότητα]
  • Ορισμός κοινωνικού κεφαλαίου: σύνολο εν ενεργεία/εν δυνάμει πόρων που συνδέονται με κατοχή δικτύου μόνιμων σχέσεων αλληλογνωριμίας, αλληλοαναγνώρισης (ένταξη σε ομάδα). Μέλη με κοινές ιδιότητες + δεσμοί μόνιμοι/χρήσιμοι (παροχή υποστήριξης συλλογικά κατεχόμενου κοινωνικού κεφαλαίου)
  • Δεσμοί: σχέσεις εγγύτητας στο φυσικό, οικονομικό, κοινωνικό χώρο
  • Μέγεθος/όγκος κοινωνικού κεφαλαίου που κατέχει φορέας δράσης (άτομο/μέλος): εξάρτηση από μέγεθος δικτύου συνδέσεων + όγκος κεφαλαίου (οικονομικού, πολιτιστικού/συμβολικού) που έχει οικειοποιηθεί
  • Όχι αναγωγή κοινωνικού κεφαλαίου σε οικονομικό/πολιτιστικό + όχι όμως και πλήρως ανεξαρτητοποιημένο (ελάχιστη αντικειμενική ομοιογένεια μελών ομάδας + πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα λόγω συντονισμού ομάδας, δηλ. κέρδη από ένταξη σε ομάδα= βάση αλληλεγγύης δυνατότητας κερδών)
  • Δίκτυο: όχι φυσική/κοινωνική σταθερά, ναι αποτέλεσμα σκόπιμων ατομικών ή συλλογικών επενδυτικών στρατηγικών με στόχο την εγκαθίδρυση-αναπαραγωγή κοινωνικών διασυνδέσεων χρήσιμων/ωφέλιμων για μέλη
- χαρακτηριστικό σχέσεων: χρησιμοθηρική αναγκαιότητα + επιλεκτικότητα (υποκειμενικές διαρκείς υποχρεώσεις μελών ή θεσμικά κατοχυρωμένες)
  • Προϋπόθεση αναπαραγωγής κοινωνικού κεφαλαίου: αδιάκοπη προσπάθεια κοινωνικότητας/επαφών όπου αμοιβαία αναγνώριση διαρκώς επιβεβαιώνεται από μέλη ομάδας με στόχο τη διατήρηση της συνοχής της
  • Σύνδεση έννοιας κοινωνικού κεφαλαίου με όψεις κοινωνιολογίας/ εκπαίδευσης (ομοίως με Coleman)
James S. Coleman (έργο: 1987-1988)
- Κοινωνικό κεφάλαιο ως τρόπος ενδυνάμωσης ανθρώπινου κεφαλαίου (μόρφωσης)
- Συνάρτηση κοινωνικού κεφαλαίου (σχέσεις ατόμων προς διευκόλυνση κοινωνικής δράσης) με οικονομικό-χρηματιστικό, φυσικό (εργαλεία, γη κλπ) και ανθρώπινο (δεξιότητες/γνώσεις): παραγωγικό (επιτρέπει πραγματοποίηση επιδιώξεων)
  • Ορισμός κοινωνικού κεφαλαίου βάσει λειτουργίας του: ποικιλία οντοτήτων με δύο κοινά χαρακτηριστικά
α)  ως όψη κοινωνικών δομών (διευκόλυνση δράσης δρώντων εντός δομής),
β) ως μέσο επίτευξης στόχων
  • Τρεις μορφές κοινωνικού κεφαλαίου:
- υποχρεώσεων-προσδοκιών (εξάρτηση από αξιοπιστία περιβάλλοντος)
- ικανότητα μεταφοράς πληροφοριών κοινωνικής δομής
- κανόνων που συνοδεύονται από κυρώσεις
  • Τονισμός μη απτού, ακαθόριστου χαρακτήρα κοινωνικού κεφαλαίου
  • Διαφορισμός από άλλες μορφές κεφαλαίου: διάσταση δημόσιου αγαθού (δημιουργία κοινωνικού κεφαλαίου= ωφέλεια ατόμου + κοινότητας)
  • Έδρα κοινωνικού κεφαλαίου= κοινωνικό πλαίσιο
- ύπαρξη ορισμένων χαρακτηριστικών πλαισίου διευκολύνουν εμφάνιση κοινωνικού κεφαλαίου: εμπιστοσύνη, αμοιβαιότητα, κανονιστικές ρυθμίσεις
- εξάρτηση από είδος ενυπαρχόντων κοινωνικών δομών (κλειστές ή ανοιχτές)
  • Όσο περισσότερο χρησιμοποιείται το κοινωνικό κεφάλαιο, τόσο αναπτύσσεται (και ομοίως τα ευεργετικά του αποτελέσματα)
Μηχανισμοί δημιουργίας κοινωνικού κεφαλαίου (πχ προσδοκία αμοιβαιότητας και ομαδική εφαρμογή κανόνων) + αποτελέσματα κατοχής κοινωνικού κεφαλαίου (πχ προνομιακή πρόσβαση πληροφοριών) + κατάλληλη κοινωνική οργάνωση ως πλαίσιο υλοποίησης πηγών-αποτελεσμάτων= προσδιορισμός κοινωνικού κεφαλαίου
- Portes: αναγκαία η διάκριση μεταξύ πόρων και ικανότητας απόκτησης λόγω συμμετοχής σε δίκτυα/κοινωνικές δομές (ασαφής σε Coleman)
- εξίσωση κοινωνικού κεφαλαίου με πόρους= ταυτολογία (θολή η εννοιολόγηση Coleman)

Alejandro Portes και οι συνεργάτες του: πηγές - επιπτώσεις κοινωνικού κεφαλαίου
Κατοχή κοινωνικού κεφαλαίου= σχέσεις με άλλους (άλλοι= πηγή): σύγχυση πηγής με αποτέλεσμα επενέργειας (πρόβλημα σε Coleman και Putman): όχι προσδιορισμός αιτιότητας, ναι κυκλικότητα και ταυτολογία
Portes και Sensenbrenner: σαφή διάκριση πηγών και αποτελεσμάτων
Πηγές προέλευσης κοινωνικού κεφαλαίου:
  • εσωτερίκευση αξιών
  • ανταλλαγές βάσει αμοιβαιότητας
  • εμπιστοσύνη μέσω αρνητικών/θετικών κυρώσεων
  • Κίνητρα μελών δικτύου/ομάδας:
- κίνητρα ολοκλήρωσης βάσει αρχικής κοινωνικοποίησης/οικογένεια (εσωτερίκευση αξιών/κανονιστικών προτύπων) ή εντός πλαισίων κοινότητας με την οποία νιώθει αλληλέγγυος (πχ απεργίες συμπαράστασης)
- εργαλειακά κίνητρα (αναμονή αμοιβαιότητας= διασφάλιση εμπιστοσύνης)
  • Διαφορετικές πηγές προέλευσης κοινωνικού κεφαλαίου= συνθετική διαμόρφωσή του= ποικιλομορφία ως προς επιπτώσεις/αποτελέσματα πχ
- ενίσχυση τήρησης κανόνων/κοινωνικού ελέγχου,
- ενίσχυση μελών από οικογένεια
- προώθηση ωφελημάτων μέσω εξω-οικογενειακών δικτύων (πχ πεδίο κοινωνικής στρωμάτωσης: εξηγεί πρόσβαση σε απασχόληση, κινητικότητα μέσω επαγγελματικών κλιμακίων, επιχειρηματική επιτυχία κλπ): σημασία διασυνδέσεων
  • Ορισμός κοινωνικού κεφαλαίου: ικανότητα εξασφάλισης ωφελημάτων μέσα από συμμετοχή σε δίκτυα/κοινωνικές δομές
  • Bourdieu: αδιάφορος για θετική/αρνητική επίδραση κοινωνικού κεφαλαίου
- Coleman: θεμελιακή θετική κοινωνική επίδραση (αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων και επίλυση μέσω κοινωνικού κεφαλαίου)
- Pοrtes: ενδιαφέρον για ζήτημα της αρνητικής του διάστασης
  • Αρνητικές όψεις κοινωνικού κεφαλαίου:
α) αποκλεισμός των «εκτός δικτύου»/εξωομάδας, μέσω «διπλής περιχαράκωσης» (έννοια Βέμπερ, Parkin)
β) υπερβολικές απαιτήσεις προς μέλη δικτύου/ομάδας για πειθάρχηση, ή άκριτη αποδοχή κ.α.
γ) περιορισμός προσωπικών ελευθεριών σε μέλη
δ) εξισωτικοί κανόνες που δεν επιτρέπουν προσωπική ανάδειξη (τραβούν προς τα κάτω, προς κοινά αποδεκτή μετριότητα)
ε) εμφάνιση τσαμπατζήδων (free-riders): επωφελούνται από το δίκτυο χωρίς να συνεισφέρουν οι ίδιοι
  • Portes: ισορροπημένη ανάγνωση κοινωνικού κεφαλαίου και δυνατοτήτων του
- συγκεκριμενοποιεί και εξορθολογίζει την έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου
- τονίζει ανάγκη για συστηματική μελέτη επενέργειας κοινωνικού κεφαλαίου + αποφυγή απόδοσης αποτελεσμάτων συμπτωματικών ή επίπλαστων αιτιών

Το κοινωνιολογικό ενδιαφέρον για το κοινωνικό κεφάλαιο
Σημαντικό για κοινωνιολογία:
- ως τρόπος προσέγγισης αιτήματος για συνειδητή επανασύσταση ανθρώπινων πρωταρχικών κοινωνικών δεσμών: ουμανιστική-ορθολογιστική ανασυγκρότηση σύγχρονης κοινωνίας (εστίαση σε επιπτώσεις κοινωνικότητας + κλειδί κατανόησης-αντιμετώπισης κοινωνικών προβλημάτων)
- λόγω εξελίξεων σε μακρο-κοινωνιολογικό επίπεδο: κυριαρχία καπιταλισμού μετά από πτώση υπαρκτού σοσιαλισμού= σύνδεση κοινωνικού κεφαλαίου με μη στενά οικονομικές μορφές κεφαλαίου ως πηγές δύναμης, εξουσίας, επιρροής (προδρομική η συνεισφορά του Bourdie)
- λόγω αδιέξοδων κοινωνιολογικής θεωρίας (κατάρρευση «μεγάλης θεωρίας» Parsons + μη επιτυχία θεωρίας Giddens): προσανατολισμός προς δημιουργία θεωριών μέσου βεληνεκούς (χρήση έννοιας κοινωνικού κεφαλαίου)
- πίεση για πρωτοτυπία/πρωτότυπες δημοσιεύσεις ακαδημαϊκού χώρου (=μεγάλος αριθμός δημοσιεύσεων περί κοινωνικού κεφαλαίου)

Roberd D. Putnam. Το κοινωνικό κεφάλαιο ως χαρακτηριστικό των κοινοτήτων και των εθνών
Υιοθέτηση έννοιας και από άλλους επιστημονικούς κλάδους μέσω έργου Putnam

Έργο Making Democracy Work (1993):
  • Προβληματική περί πολύπλευρης ανάπτυξης βόρειας Ιταλίας. Αίτια:
- ανάπτυξη σε ιστορική πορεία βόρειας Ιταλίας συμμετοχικών θεσμών-ήθους κατά τρόπο χωρικά αποκεντρωμένο +
- ενεργοποίηση ιδιότητας πολίτη σε τοπικό επίπεδο +
- ενεργοποίηση κοινωνίας πολιτών (από 14οαι.)= έντονη συνεργασία ποικίλων κοινωνικών ομάδων/δικτύων/εταίρων
- κοινή πεποίθηση: επίλυση προβλημάτων μέσω πυκνής/έντονης συνεργασίας
- αμοιβαιότητα, συμμετοχικότητα, αλληλεγγύη κοινωνών-πολιτών + κλίμα εμπιστοσύνης, αποδοχής (αστικο)δημοκρατικού πλαισίου + κοινές, τυπικές-άτυπες κανονιστικές ρυθμίσεις, κλίμα συνοχής
- ενοποιητικό στοιχείο= κοινωνικό κεφάλαιο
  • Ορισμός κοινωνικού κεφαλαίου Putnam (χαρακτηριστικά= εμπιστοσύνη, νόρμες, δίκτυα):
α) χαρακτηριστικά κοινωνικών οργανισμών που διευκολύνουν συντονισμένες δράσεις βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα της κοινωνίας
β) χαρακτηριστικά κοινωνικής ζωής που ενισχύουν συμμετέχοντες για κοινή δράση προς επίτευξη κοινών σκοπών
  • Δίκτυα ως οχήματα κοινωνικού κεφαλαίου:
- σε ατομικό επίπεδο δρώντων (προσωπικό ή ομαδικό): δεσμοί ανθρώπων εντός παρόμοιων περιστάσεων, προσανατολισμός προς εσωτερικό κοινωνικής ομάδας (αποκλειστικός χαρακτήρας)
- σε επίπεδο οργανώσεων/κοινοτήτων:  συσχέτιση ανθρώπων σε απόσταση με ανόμοιες συνθήκες και εντός διαφορετικών ομάδων (περιεκτικός χαρακτήρας)
- σε επίπεδο πόλεων/περιοχών/χωρών: επαφή ετερογενών κοινωνικών ομάδων εντός διαφορετικών/ανομοιογενών κοινωνικών περιστάσεων: συνέργιες που έχουν νόημα στο επίπεδο της ευρύτερης κοινότητας/χώρας
  • Συμμετοχικότητα σε κοινοτικές δικτυώσεις= πρόσθετες μορφές κοινωνικού κεφαλαίου (=συγκολλά, γεφυρώνει, συνδέει κοινωνικές ομάδες)
Έργο Bowling Alone (2000):
  • Ζήτημα: συμμετοχικές πρακτικές/παραδόσεις κοινωνίας πολιτών ΗΠΑ (έντονες σε 19ο αι. + συρρικνωμένες σήμερα)
  • Συμμετοχή σε μορφές κοινωνικής ενεργοποίησης βάσει συλλογικότητας= έχει μειωθεί σήμερα λόγω αύξησης ιδιωτικού χαρακτήρα μορφών χρήσης χρόνου, τάση εξατομίκευσης σύγχρονης κοινωνίας (πχ παρακολούθηση τηλεόρασης)
  • Λύση προβλήματος: ενίσχυση κοινωνικού κεφαλαίου
  • Απόθεμα κοινωνικού κεφαλαίου= επίπεδο συμμετοχής σε ενώσεις/σωματεία + συμμετοχική συμπεριφορά σε κοινότητα
  • Μέτρηση κοινωνικού κεφαλαίου βάσει δεικτών:
- βαθμός συμμετοχής σε εθελοντικές οργανώσεις= συμμετοχικότητα σε κοινωνία πολιτών
- εκδήλωση εμπιστοσύνης απέναντι σε αρχές/άλλους= ύπαρξη εμπιστοσύνης
- ανάγνωση εφημερίδων= ενδιαφέρον για κοινά
  • Κλειδί κοινωνικού κεφαλαίου: συμμετοχικότητα + ήθος πολιτοφροσύνης (πολιτειακότητα: από εδώ απορρέει η συμμετοχικότητα)
Κριτική στον Putnam
Κριτική πολλαπλή και πολυεπίπεδη (βασική + εσωτερική κριτική)
Βασική κριτική:
  • Περί της νοηματικής μετατόπισης/επέκτασης κοινωνικού κεφαλαίου από ατομικό σε επίπεδο κοινοτήτων:
- έλλειψη ανάλογης θεωρητικής επεξεργασίας
- μελέτη ως ιδιότητα οργανισμών παρά ατομικών/ομαδικών δικτύων δράσης
- πχ απόθεμα κοινωνικού κεφαλαίου= εύρυθμη λειτουργία γραφειοκρατίας προς όφελος όλων
- αποτελέσματα: α) έννοια ΚΚ χάνει ευρετικό της χαρακτήρα β) σύγχυση ως προς επίπεδο λειτουργίας κοινωνικού κεφαλαίου (μικρο- μεσο- μακρο-επίπεδο)
  • περί κατάλληλου επιπέδου ανάλυσης: σύγχυση ως προς μεθόδους (εθνογραφικού τύπου/μικρο-επίπεδο ή προσεγγιστικά/μακρο-επίπεδο)
  • περί κυκλικού χαρακτήρα ισχυρισμών Putnam + απροσδιοριστία ως προς διάσταση αιτιότητας: ασάφεια (ύπαρξη κοινωνικού κεφαλαίου: πιστοποιείται από αποτελέσματα επενέργειάς του): λογική κυκλικότητα ισχυρισμών
Εσωτερική ή επιμέρους κριτική:
  • αφορά στη συνάφεια, ακρίβεια και επάρκεια δεικτών απ΄ όπου συνάγεται το κοινωνικό κεφάλαιο
  • αμφισβήτηση ότι η ανάπτυξη της Τρίτης Ιταλίας σχετίζεται με κοινωνικό κεφάλαιο + ρηχή άποψη Putnam περί εξαρτημένης από ιστορική διαδρομή εξέλιξη των περιοχών Ιταλίας
  • όχι εξήγηση από Putnam «τάσης εξατομίκευσης» ως αίτιο συρρίκνωσης συμμετοχικότητας και άρα κοινωνικού κεφαλαίου (βάση ένστασης Goffman: σύλληψη εαυτού ως αποτέλεσμα διαδραστικής παράστασης κι όχι αιτία της)
  • πατναμική ταύτιση κατοχής κοινωνικού κεφαλαίου με βαθμό κοινωνικών επαφών και αλληλοεξυπηρέτησης (πυκνότητα σχέσεων):
- ένσταση από Loizos (εργασία πάνω σε εμπειρικά παραδείγματα προσφύγων-μεταναστών): πυκνότητα σχέσεων με ομοίους τους (επιβίωση σε χώρα υποδοχής)= συμβολή σε κανονικοποίηση κοινωνικής τους απομόνωσης (άρα όχι ταύτιση κοινωνικού κεφαλαίου με πυκνότητα σχέσεων)
·         πολιτισμική διάσταση που εμφανίζεται σε έρευνες για κοινωνικό κεφαλαίο:
- άρθρο Lindstom περί σχέσης κοινωνικού κεφαλαίου – καπνίσματος
- ειδικό βάρος ανά χώρα τυπικών/άτυπων σχέσεων (τυπικού/άτυπου κοινωνικού κεφαλαίου): «δυτικοκεντρισμός» κοινωνικού κεφαλαίου Putnam
·         προβλήματα προσδιορισμού/μέτρησης κοινωνικού κεφαλαίου πχ συμμετοχικότητα:
- όχι διάκριση σε είδη (ασάφεια)
- όχι αποτύπωση διαφορετικών ποιοτικών χαρακτηριστικών/έντασης (πχ τυπική διάσταση συμμετοχής σε σχέση με ουσιαστική συμμετοχή)
- όχι καταγραφή άτυπης κοινωνικής δραστηριοποίησης (πιθανολόγηση)
·         όχι ουσιαστική συζήτηση περί παλαιών και νέων μορφών συμμετοχής
- θέση Nan Lin (αντίθετα από Πατναμ): άνοδος συμμετοχικότητας μέσω δικτύων κυβερνοχώρου= έκφραση σε υλική κοινωνική ζωή
·         κριτική σε ταύτιση εμπιστοσύνης με κοινωνικό κεφάλαιο (ως εκπρόσωπος)
·         ζήτημα πλαισίου εντός του οποίου πραγματοποιείται έρευνα/ανάλυση/μελέτη κοινωνικού κεφαλαίου

Το κοινωνικό κεφάλαιο στην πολιτική ατζέντα
Επίδραση έργου Putnam σε πρόεδρο ΗΠΑ Bill Clinton
- ένταξη κοινωνικού κεφαλαίου στην πολιτική ατζέντα= αύξηση ορατότητας έννοιας (μιντιακό γεγονός: παγκοσμιοποίηση έννοιας)
- προσέλκυση όλων όσων επιδιώκουν εξεύρεση φτηνών/εξω-οικονομικών τρόπων επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων (εθνικοί/διεθνικοί οργανισμοί, πολιτικοί, κόμματα, εθνικές κυβερνήσεις, υπουργεία, Ευρωπαϊκή Επιτροπή κλπ)
- Putnam: έργο Bowling Alone (τίτλος κεφ.: Προς μια ατζέντα για κοινωνικούς καπιταλιστές)= πρόγραμμα επιδιώξεων για αύξηση κοινωνικού κεφαλαίου (πολιτική, ιδεολογική παρέμβαση)
- αποτέλεσμα εισδοχής κοινωνικού κεφαλαίου σε πολιτική ατζέντα + ενδογενής ασάφεια Putnam= ιδεολογικοποίηση έννοιας από πολιτικούς (κοινωνικό κεφάλαιο ως θεραπεία παντοειδών κοινωνικών προβλημάτων)
- Halpen (2005): κοινωνικό κεφάλαιο ως συνταγή μη οικονομικών λύσεων σε κοινωνικά προβλήματα (τρίτος δρόμος): κοινωνική συμμετοχή/συμμετοχικότητα, εμπιστοσύνη, κοινωνική συνοχή, κοινωνική ενσωμάτωση, κοινότητα= ενίσχυση πολιτοφροσύνης= αύξηση κοινωνικού κεφαλαίου

Συμπερασματικές παρατηρήσεις
- Παρέμβαση Putnam= κατακόρυφη αύξηση ενδιαφέροντος για κοινωνικό κεφάλαιο
- υιοθέτηση έννοιας κοινωνικού κεφαλαίου από ιδεολογικούς/πολιτικούς φορείς
- γενίκευση χρήσης του + εννοιολογική ασάφεια
- οικονομολόγοι: όχι αναγνώριση κοινωνικού ως κεφάλαιο (όχι κοινά με οικονομικό)
- πρόβλημα όρου κοινωνικού κεφαλαίου= υπερέκταση χρήσης του
- αναγκαία η ανασυγκρότηση της έννοιας κατά τρόπο συστηματικό


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου