ΕΡΓΑΣΙΑ - ΕΠΟ 10

ΕΑΠ-ΕΠΟ 10*, 2011-12

4η ΕΡΓΑΣΙΑ Γ. Β.

* Για την ενότητα αυτή δεν έχουν αναρτηθεί σημειώσεις.

«Να αναφερθείτε στα παγκόσμια και ευρωπαϊκά προβλήματα που οδήγησαν στην έκρηξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου το 1914. Ποια από αυτά ρυθμίστηκαν από τις συνθήκες που υπογράφηκαν μετά τη λήξη του πολέμου;»

ΒΑΘΜΟΣ: 9.5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 

ΚΕΦ.1^ο.ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

1.1.Γενικό Πολιτικό Κλίμα

1.2.Προβλήματα παγκόσμιου βεληνεκούς

1.3.Συμμαχίες

1.4.Εθνικισμός
1.5.Εσωτερικά προβλήματα και διεθνής κρίση

1.6.Μιλιταρισμός

1.7.Πορεία προς τον πόλεμο

ΚΕΦ.2^ο.ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

2.1.Πόλεμος και Επανάσταση

2.2.Συνθήκες 

2.3.Άλλες εξελίξεις 

2.4.Τέλος της Ευρωπαϊκής Κυριαρχίας

2.5.Κοινωνία των Εθνών

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μετά τις επαναστάσεις του 1848 οι πολιτικές, εθνικές και κοινωνικές ζυμώσεις αλλάζουν το πρόσωπο της Ευρώπης. Βρισκόμαστε, τώρα, στο τέλος της εποχής των αυτοκρατοριών, μιας μακράς περιόδου κοινωνικής σταθερότητας,[1] αισιοδοξίας και ευημερίας λόγω της εκβιομηχάνισης και της συνεχούς οικονομικής και τεχνολογικής προόδου.[2] Στην παρούσα εργασία θα παρουσιάσουμε τα παγκόσμια και ευρωπαϊκά προβλήματα τα οποία οδήγησαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ρυθμίστηκαν μετά τη λήξη του πολέμου.

ΚΕΦ.1^ο ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

1.1.Γενικό Πολιτικό Κλίμα

Από το 1871 η Ιταλική και Γερμανική ενοποίηση δημιουργούν νέα διπλωματικά δεδομένα,[3] που σε συνδυασμό με την έξαρση της αποικιοκρατίας, επηρεάζουν καθοριστικά τις σχέσεις των ευρωπαϊκών δυνάμεων.[4] Το Ανατολικό Ζήτημα, καθώς διατηρεί μια ζώνη έντασης στα Βαλκάνια[5], επιταχύνει τις εξελίξεις.[6] Η σύγκληση του Συνεδρίου του Βερολίνου (1878) υπό τον Βίσμαρκ, αποτελεί ορόσημο για την πορεία της Ευρώπης, αφού θα σημάνει την αρχή της πολιτικής της ισορροπίας των δυνάμεων[7] προκειμένου για την αποφυγή δημιουργίας ενός έθνους τόσο ισχυρού, ώστε να απειλεί την ειρήνη.[8] Οι διπλωματικοί ελιγμοί του Γερμανού καγκελάριου οδηγούν το 1879 στη Διπλή Συμμαχία, Αυστρίας-Γερμανίας [9]

1.2.Προβλήματα παγκόσμιου βεληνεκούς

Την περίοδο του ιμπεριαλισμού, οι διακρατικές τριβές παίρνουν γρήγορα παγκόσμιο χαρακτήρα, καθώς οι εθνικοί στόχοι κάθε χώρας και τα διεθνή συμφέροντα διαπλέκονται εν πολλοίς.[10] Οι αποικιοκρατικοί ανταγωνισμοί είναι ήδη έντονοι τόσο ανάμεσα στη Γαλλία και Βρετανία,[11] όσο και ανάμεσα στη Ρωσία και Βρετανία.[12] Η είσοδος της Ιταλίας και της Γερμανίας στο παιχνίδι αλλάζει εκ νέου τις ισορροπίες[13] και οξύνει το κλίμα.[14]

Με το πέρασμα από την πολιτική του Βίσμαρκ,[15] στην επεκτατική πολιτική του Γουλιέλμου,[16] η Γερμανία όχι μόνο αναδεικνύεται σε κυρίαρχη στρατιωτική και βιομηχανική δύναμη,[17] αλλά ενδιαφέρεται έντονα για την αποικιακή της εξάπλωση. Οραματίζεται τη δημιουργία μιας Μεσευρώπης υπό την κυριαρχία της,[18] ενώ παράλληλα προσβλέπει σε μια επέκταση προς ανατολάς και στον οικονομικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.[19] Προχωρά, μάλιστα, στη ναυπήγηση ενός μεγάλου ναυτικού στόλου, αμφισβητώντας τόσο την εμπορική, όσο και τη ναυτική υπεροχή της Βρετανίας ως παγκόσμια δύναμη.[20] Αυτή η μεταβολή της τάξης πραγμάτων ωθεί την Βρετανία σε διευθέτηση των αποικιακών διαφορών της με τη Γαλλία και με τη Ρωσία, προκειμένου να αποσοβηθεί ο κοινός κίνδυνος της ανερχόμενης Γερμανίας.[21]

Η Γαλλία, από τη μεριά της έχει κίνητρα τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά,[22] αφού το, γαλλικής επιρροής, Μαρόκο τυγχάνει και γερμανικού ενδιαφέροντος,[23] την ίδια στιγμή που η ανακατάληψη της Αλσατίας και της Λοραίνης,[24] αποτελεί για τη Γαλλία ζήτημα ζωτικής σημασίας. Η Αυστρία έχει βλέψεις στην ανατολή, αλλά και στα Βαλκάνια, καθώς είναι ο δρόμος προς τη θάλασσα, κάτι που τη βάζει σε περιπέτειες με τις βαλκανικές χώρες και δη με τη Σερβία.[25] Η Ιταλία ενδιαφέρεται να αποκαταστήσει τις «αλύτρωτες επαρχίες» της στην περιοχή των Αψβούργων[26] και την Τουρκία, στόχοι που θα την κάνουν να αμφιταλαντευτεί σοβαρά όσον αφορά τις συμμαχίες της.[27] Η Ρωσία αποσκοπεί στον έλεγχο των στενών Βοσπόρου και Δαρδανελίων, στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, στην πρόσβαση στη Μεσόγειο, στον Περσικό Κόλπο και στον Ινδικό Ωκεανό, ενώ αναζητά παράλληλα διέξοδο στον Ειρηνικό. Οι βλέψεις της Ρωσίας πραγματικά αναστατώνουν την Βρετανία, η οποία μάχεται τόσο για τη διατήρηση του status quo και την προστασία των γραμμών επικοινωνίας της αυτοκρατορίας της, όσο και για τη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ των δυνάμεων της ηπειρωτικής Ευρώπης.[28] Τη λύση θα δώσει η εμπλοκή της Ιαπωνίας[29] που θα μειώσει τη ρώσικη απειλή και θ΄ ανοίξει το δρόμο του συνασπισμού των δυνάμεών τους.[30]

Από το 1890 λόγω των πιέσεων για νέες αγορές, πρώτες ύλες και χώρους επένδυσης κεφαλαίων,[31] οι αντιπαραθέσεις και ο ανταγωνισμός των δυνάμεων με αποικιακά συμφέροντα,[32] αφορούν πια όλον τον πλανήτη.[33] Το αποτέλεσμα είναι εντονότερη ανασφάλεια και καχυποψία στο διεθνές περιβάλλον, κάτι που φέρνει μια «διπλωματική επανάσταση».[34]

1.3.Συμμαχίες

Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ο σχηματισμός δύο συνασπισμών δυνάμεων που θα αποτελέσουν τους άξονες του πολέμου που επίκειται. Από τη μια έχουμε την «Τριπλή Συμμαχία» της Γερμανίας, Ιταλίας, Αυστρίας και από την άλλη την «Τριπλή Συνεννόηση» Βρετανίας, Γαλλίας και Ρωσίας (Εntent).[35] Ο ανταγωνισμός, όμως, για ισχύ, ασφάλεια και οικονομικά οφέλη σε συνδυασμό με τους εθνικούς στόχους κάθε χώρας –που δημιουργούν, όπως είπαμε, αντικρουόμενα συμφέροντα– κάνουν αυτές τις συμμαχίες ασταθείς, διαμορφώνοντας ένα κλίμα αυξημένης αβεβαιότητας.[36]

1.4.Εθνικισμός

Η κατάσταση θα επιδεινωθεί εξαιτίας της έξαρσης του εθνικισμού, κυρίως στην ανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια. Το Ανατολικό Ζήτημα σε συνδυασμό με τις ενδο-εθνοτικές διαφορές της Αυστροουγγαρίας και τον σερβικό εθνικισμό,[37] που τρέφεται από τις, εις βάρος του, διεκδικήσεις της στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη[38] και ενισχύεται από τον Πανσλαβισμό της Ρωσίας,[39] θα επιταχύνουν τις εξελίξεις. Η Αυστρία νιώθει να απειλείται από την ίδρυση σλάβικων κρατών, λόγω της ρώσικης επιρροής τους.[40] Με τους Βαλκανικούς Πολέμους[41] οι λαοί των Βαλκανίων δημιουργούν νέες συνθήκες που θα επιδράσουν καθοριστικά στη γεωπολιτική διαμόρφωση της Ευρώπης.[42] Πάντως, διαφαίνεται γενικότερα η τεράστια ιδεολογική εμβέλεια της ιδέας του εθνικού κράτους, αφού εκατομμύρια νέοι θα συμμετάσχουν οικειοθελώς στον Μεγάλο Πόλεμο που θ΄ ακολουθήσει.[43]

1.5.Εσωτερικά προβλήματα και διεθνής κρίση

Διανύουμε μια περίοδο μεγάλης κοινωνικοπολιτικής αστάθειας που χαρακτηρίζεται από ένα γενικότερο κλίμα πόλωσης το οποίο δημιουργεί έντονα εσωτερικά προβλήματα στις ευρωπαϊκές χώρες.[44] Είναι εποχή οικονομικοκοινωνικού μετασχηματισμού και πολιτικών ταραχών που αποσταθεροποιούν τη διεθνή κατάσταση, αλλάζοντας την πορεία της ιστορίας.

Στη Γαλλία η δυναμική της Παρισινής Κομμούνας του 1871, ο αντισημιτισμός και ο αντικληρικανισμός, προκαλούν έντονο διχασμό και κυβερνητική αστάθεια.[45] Στη Βρετανία η άνοδος του Εργατικού Κινήματος δίνει ώθηση σε βίαιες συγκρούσεις και μαζικές απεργίες, ενώ παράλληλα, προβλήματα δημιουργούνται τόσο από το ιρλανδικό ζήτημα[46] όσο και από το νέο-αναδυόμενο γυναικείο κίνημα. Στη Γερμανία σημειώνεται άνοδος της σοσιαλδημοκρατίας, ενώ ενισχύονται τα προβλήματα στις σχέσεις εκκλησίας-κράτους.[47] Στην Ιταλία παρατηρούνται έντονες κοινωνικές αντιθέσεις και άνοδος του αναρχισμού,[48] ενώ στη Ρωσία ο αυταρχισμός του μονάρχη θα οδηγήσει στην αλλαγή πολιτικού σκηνικού και την επανάσταση του 1905.[49]

Η πίεση των εσωτερικών προβλημάτων ωθεί τις εκάστοτε κυβερνήσεις να μεταφέρουν το βάρος σε επιτυχίες της εξωτερικής τους πολιτικής, ώστε να εμπνεύσουν και να ενώσουν το διχασμένο λαό κάτω από εθνικιστικές ιδέες και οράματα.[50] Οι εσωτερικές, δηλαδή, κρίσεις «συγχωνεύονται με τις διεθνείς.»[51]

Όσο κι αν τα εργατικά και σοσιαλιστικά κινήματα εναντιώνονται στον πόλεμο,[52] αποδεικνύονται αδύναμα να τον σταματήσουν. Αντίθετα, παρατηρείται ένα κύμα πατριωτικού ενθουσιασμού και ενότητας.[53] Η επιθυμία, εξάλλου, των μαζών «για εθνικό μεγαλείο και υπερπόντια επέκταση» όχι μόνο θεωρείται δίκαια,[54] αλλά μετατρέπει ακόμα και τους σοσιαλιστές σε επιθετικούς εθνικιστές.[55]

1.6.Μιλιταρισμός

Από την άλλη μεριά, καθώς η ανάπτυξη του καπιταλισμού αυξάνει τον οικονομικό ανταγωνισμό[56] -ο οποίος με τη σειρά του συνυφαίνεται με πολιτικές και στρατιωτικές ενέργειες κρατών- κι εφόσον η εθνική ασφάλεια είναι συνάρτηση του βαθμού στρατιωτικής ετοιμότητας, είναι επόμενο η αύξηση της διεθνούς αστάθειας να δώσει ώθηση στην εξάπλωση ενός ανεξέλεγκτου μιλιταρισμού.[57] Η δημιουργία στρατών και στόλων, η υποχρεωτική θητεία και η καθολική στράτευση οδηγεί σε έναν πραγματικό αγώνα εξοπλισμών.[58] Μέχρι τα τέλη του 19^ουαιώνα συγκροτούνται ισχυρές, μαζικές ένοπλες δυνάμεις και οι εξοπλισμοί παίρνουν τόσο μεγάλη έκταση, ώστε ακόμα και το Συνέδριο της Χάγης που έγινε για τη μείωση των εξοπλισμών (1907) θα φέρει το αντίθετο αποτέλεσμα.[59] Με την εξέλιξη της τεχνολογίας του θανάτου, την αύξηση του ανταγωνισμού των εξοπλισμών και τη σύνδεση της πολιτικής με τη βιομηχανία όπλων η κατάσταση γίνεται εκρηκτική.[60]

1.7.Πορεία προς τον πόλεμο

Η διπλωματική αστάθεια σε συνδυασμό με τον εθνικισμό και τον μιλιταρισμό θα προκαλέσει μια σειρά κρίσιμων καταστάσεων. Μεταξύ άλλων,[61] η απαίτηση της Αυστρίας για περιορισμό των Σέρβων και οι μεθοδεύσεις της,[62] προκαλούν ένα καίριο πλήγμα στο σερβικό εθνικισμό που ξεσηκώνει κύμα οργής, ανάβοντας τη σπίθα του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου.[63]

Η ρευστότητα της διεθνούς κατάστασης, η παγίωση των συμμαχιών, η συμμετοχή της Βρετανίας[64] και αργότερα των ΗΠΑ[65] και της Ιαπωνίας[66] στο παιχνίδι, ήταν αυτά που καθόρισαν την έκβαση των εξελίξεων. Στον πόλεμο συμμετείχαν δυνάμεις απ΄ όλο τον κόσμο.[67] Κατά τη διάρκειά του σημειώθηκαν νέες συμμαχίες, όπως η μετατόπιση της Ιταλίας στις δυνάμεις της Entent[68] (1915) και η ένταξη της Τουρκίας και της Βουλγαρίας στο πλευρό της Γερμανίας και της Αυστρίας (1914).[69]

ΚΕΦ.2^ο.ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

2.1.Πόλεμος και Επανάσταση

Το 1918 σήμανε το τέλος του πολέμου με ήττα της Γερμανίας και των συμμάχων της.[70] Ελάχιστα, όμως, από τα προβλήματα που οδήγησαν σ΄ αυτόν ρυθμίστηκαν. Αντίθετα, η φρίκη του πολέμου δημιούργησε επιπλέον εντάσεις και πολώσεις, καθιστώντας την ειρήνη εξαιρετικά επισφαλή. Απελευθερώθηκαν τέτοιες επαναστατικές δυνάμεις, ώστε κατέρρευσαν οι αυτοκρατορίες[71] και τα δυναστικά πολιτεύματα, δίνοντας τη θέση τους στην αβασίλευτη δημοκρατία.[72] Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, άλλαξε το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό τοπίο, όχι μόνο στην ίδια τη Ρωσία, αλλά και σε πολλές χώρες του κόσμου.[73]

Η Ρωσία «τιμωρήθηκε» από τις νικήτριες χώρες, τόσο για την «προδοσία» της, αφού εγκατέλειψε τον πόλεμο νωρίς, όσο και για την πρωτοφανή επιτυχία της αριστεράς. Έτσι, ξένοι στρατοί εισέβαλαν και εγκαταστάθηκαν στην επικράτειά της, ενώ αποκλείστηκε η συμμετοχή της στις μεταπολεμικές διευθετήσεις. Η διεθνής απομόνωση και ο κίνδυνος της κατάρρευσης της οικονομίας της θα μετατρέψει σιγά-σιγά το νεογέννητο κομμουνιστικό καθεστώς σε άκρως καταπιεστικό σύστημα.[74] Παρόλα αυτά, ο κεντρικός ρόλος του κράτους στην οικονομία[75] και η νίκη των μπολσεβίκων αναπτέρωσε τις ελπίδες των απανταχού αριστερών για έναν νέο κόσμο, ενισχύοντας τους φόβους των δεξιών για την επικράτηση του κομμουνισμού στην Ευρώπη.[76] Η διαίρεση, όμως, της Αριστεράς[77] θα οδηγήσει, εντέλει, σε εμφύλιους πολέμους τόσο στη Γερμανία, Ουγγαρία και Ιταλία, όσο και στη Ρωσία, ενώ ο φόβος του μπολσεβικισμού φέρνει τους ακροδεξιούς στο προσκήνιο ως τη μόνη ισχυρή εναλλακτική λύση σε μια αναποτελεσματική δημοκρατία.

Η Ιταλία, αν και ήταν στην πλευρά των νικητών,[78] βρέθηκε με μεγάλες απώλειες και έντονη κοινωνική δυσαρέσκεια, κάτι που υποβοήθησε την εγκατάσταση του φασισμού. Έτσι, από τη μια ο φασισμός[79] κι από την άλλη ο κομμουνισμός θα αποτελέσουν το δίπολο που θα είναι υπεύθυνο για την αστάθεια των διεθνών σχέσεων του Μεσοπολέμου.[80]

2.2.Συνθήκες

Από το 1919 έως το 1920 υπογράφονται Συνθήκες Ειρήνης διαμορφωμένες εξολοκλήρου από τις νικήτριες δυνάμεις, με αρχικό άξονα την πρόταση των 14 σημείων του αμερικανού προέδρου Ουίλσον, εκ των οποίων, όμως, ελάχιστα υλοποιήθηκαν ως είχαν.[81]

Οι Συνθήκες υπογραμμίζουν την κατάρρευση των αυτοκρατοριών και προχωρούν στις αντίστοιχες εδαφικές ρυθμίσεις.[82] Νέα κράτη αναδύονται, ολοκληρώνοντας τη διαδικασία δημιουργίας της Ευρώπης των Εθνών. Το θέμα είναι ότι δημιουργούνται μαζί και εθνικές μειονότητες, αφού η προβλεπόμενη αρχή της αυτοδιάθεσης του Ουίλσον καταπατείται κατάφωρα. Ο αποκλεισμός δε της Γερμανίας και της Ρωσίας από τις διαπραγματεύσεις και οι σκληροί όροι που στόχευαν, στην τελειωτική οικονομική εξόντωση της πρώτης και στην απομόνωση της δεύτερης, θα δημιουργήσουν κάθε άλλο παρά μια κατάσταση σταθερότητας.[83]

Η Συνθήκη των Βερσαλλιών που υπογράφηκε το 1919[84] ήταν, ουσιαστικά, επικεντρωμένη στην καταδίκη της Γερμανίας. Επέβαλε τον αφοπλισμό της και την αποστρατιωτικοποίηση των συνόρων της, την επιστροφή της Αλσατίας και της Λοραίνης στη Γαλλία και εδαφικές παραχωρήσεις σε Πολωνία και Δανία.[85] Οι επιπλέον αξιώσεις των Γάλλων για διαίρεση του γερμανικού Δεύτερου Ράιχ σε μικρότερα κράτη –αξιώσεις που δεν ικανοποιήθηκαν, αλλά αντικαταστάθηκαν από βαριές οικονομικές και βιομηχανικές κυρώσεις εις βάρος της Γερμανίας[86]– προκαλούν την εθνική αγανάκτηση των Γερμανών και διατηρούν ζωντανή την ελπίδα τους για μελλοντική κυριαρχία.[87] Πάντως, η γεωπολιτική κατάσταση όπως διαμορφώνεται μετά τον πόλεμο, ευνοεί τη Γερμανία, αφού η ίδρυση αδύναμων κρατών στην Ανατολική Ευρώπη δημιουργεί κενό ισχύος, πράγμα που την καθιστά, εντέλει, δυνητικά ισχυρότερη απ΄ ό,τι ήταν πριν το 1914.[88]

Συνθήκες υπογράφηκαν και με τις άλλες χώρες-συμμάχους της Γερμανίας, την Αυστρία, τη Βουλγαρία και την Τουρκία.[89] Στη Συνθήκη Σεν Ζερμέν, με την αναγνώριση της αυτονομίας της Ουγγαρίας, αποτυπώνεται η οριστική διάλυση της Αυστριακής Αυτοκρατορίας.[90] Υπογράφεται η Συνθήκη Νεϊγύ με τη Βουλγαρία,[91] ενώ τον επόμενο χρόνο η Συνθήκη Τριανόν με την Ουγγαρία.[92] Τέλος, η Συνθήκη των Σεβρών χωρίζει την Τουρκία σε ζώνες επιρροής προκαλώντας την έντονη αντίδραση της κυβέρνησης Ατατούρκ και καταλήγοντας στη Συνθήκη της Λωζάνης,[93] που θα οδηγήσει σε πρωτοφανείς μετακινήσεις πληθυσμών και σε προσφυγιά, αλλάζοντας τον εθνογραφικό χάρτη των Βαλκανίων και της Μ. Ασίας.[94]

2.3.Άλλες εξελίξεις

Οι Συνθήκες εδραίωσαν και εμβάθυναν το θρίαμβο του εθνικισμού,[95] ενώ ο μιλιταρισμός θα συνεχίσει να αποτελεί κεντρική μέριμνα των ευρωπαϊκών χωρών. Ο οικονομικός αποκλεισμός της Γερμανίας και το πλήθος των νέων εθνών υπονόμευσαν την οικονομική σταθερότητα,[96] με αποτέλεσμα ο πληθωρισμός να εκτιναχθεί στα ύψη.[97] Αναζητήθηκαν νέες οικονομικές θεωρίες με στόχο «να σώσουν τον καπιταλισμό από τον εαυτό του».[98] Όσον αφορά το γυναικείο κίνημα, παρουσιάζεται τώρα δυνατότερο, αφού η συνεισφορά της γυναίκας στον πόλεμο και στην αγορά εργασίας βελτίωσε τη θέση της, ανοίγοντας το δρόμο της χειραφέτησής της.[99]

2.4.Ευρωπαϊκή κυριαρχία

Το τέλος του πολέμου αποτελεί και τέλος εποχής για την ευρωπαϊκή ηγεμονία στην παγκόσμια οικονομία.[100] Η Βρετανία, αν και με το μέρος των νικητών, δεν καταφέρνει να διατηρήσει τη μονοκρατορία της, ανοίγοντας το δρόμο σε νέες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Ιαπωνία. Παράλληλα, καθώς οι ευρωπαϊκές ιδέες και αρχές μεταφέρονται σε όλη την υφήλιο,[101] χώρες που μέχρι τώρα ήταν υπό την κηδεμονία ευρωπαϊκών κρατών,[102] διεκδικούν την εθνική τους αυτονομία και την εγχώρια βιομηχανική τους ανάπτυξη, αλλάζοντας τις σχέσεις μητροπόλεων και αποικιών.[103]

2.5.Κοινωνία των Εθνών

Ένα ουσιαστικό –και ίσως το πιο ελπιδοφόρο σημείο της πρότασης Ουίλσον– ήταν η δημιουργία και η αναγνώριση της Κοινωνίας των Εθνών από όλες τις Συνθήκες, με στόχο τη διατήρηση της ειρήνης μέσα από τη συνεργασία των κρατών. Ο αποκλεισμός,[104] όμως, της Γερμανίας και της Ρωσίας δημιούργησε ευάλωτα σημεία που την κατέστησαν ουσιαστικά αδύναμη να διαχειριστεί και να αποτρέψει μελλοντικές συγκρούσεις.[105] Το καίριο χτύπημα θα έρθει με την αποκήρυξή της από τις ίδιες τις ΗΠΑ.[106]

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Μετά τον πόλεμο, το παγκόσμιο μοντέλο της εποχής των αυτοκρατοριών έχει καταρρεύσει. Το φιλελεύθερο σύστημα και η αστική κοινωνία δεν αποτελούν πια το πρότυπο του πολιτισμού.[107] Ο φασισμός και ο κομμουνισμός ενισχύονται.[108] Η νίκη των μπολσεβίκων θα εμπνεύσει τη διαίρεση του κόσμου σε σοσιαλιστικά και μη σοσιαλιστικά κράτη,[109] μεταφέροντας την ταξική πάλη στον διεθνή στίβο.[110] Η αστική τάξη αφομοιώνεται από «ρεφορμιστικά» σοσιαλδημοκρατικά κόμματα,[111] που μετά τον πόλεμο θα βρεθούν στην εξουσία και θα σημάνουν την είσοδο σε μια εποχή φασισμού.[112] Ένας νέος εφιάλτης είναι τώρα προ των πυλών…

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.      E. M. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη: 2006

2.      Ε. J. Hobsbawm, Η εποχή των αυτοκρατοριών 1875-1914, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα: 2000

3.      Κ. Ράπτης, Γενική Ιστορία της Ευρώπης, τ. Β’: Γενική Ιστορία της Ευρώπης κατά τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα: 2000

4.      P. Preston, «Ο Μεγάλος Εμφύλιος Πόλεμος» από το Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης, επιμ. T. C. W. Blanning, εκδ. Τουρίκης, Αθήνα:2009

5.      J. Roberts, «Επανάσταση από τα πάνω και από τα κάτω» από το Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης, επιμ. T. C. W. Blanning, εκδ. Τουρίκης, Αθήνα:2009

---

[1] 1848-1870, «θριαμβικής αστικής προόδου», (E. J. Hobsbawm, Η εποχή των αυτοκρατοριών 1875-1914, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα: 2009, σ.25, 511)

[2] Η λεγόμενη και “Bell Epoque”. (P. Preston, «Ο Μεγάλος Εμφύλιος Πόλεμος», στο Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης, επιμ. T. C. W. Blanning, εκδ. Τουρίκης, Αθήνα:2009, σ.213)

[3] Κ. Ράπτης, Γενική Ιστορία της Ευρώπης, τ. Β’, Γενική Ιστορία της Ευρώπης κατά τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα:2000, σ.141

[4] Ο.π., σ.142

[5] Ο.π., σ.144

[6] Κίνδυνος αγγλορωσικού πολέμου. (Ο.π., σ.145)

[7] Ο.π., σ.145

[8] E. M. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη: 2006, σ.789, Στο συνέδριο αυτό αποφασίζεται και ο έλεγχος των μικρών κρατών από τις Μεγάλες Δυνάμεις. (Ράπτης, σ.145)

[9] Ράπτης, σ.146

[10] Ο.π., σ.163

[11] Για διεκδικήσεις τους στην Αφρική.

[12] Για διεκδικήσεις τους στην Ασία.

[13] Burns, σ.791

[14] Ράπτης, σ.142

[15] Realpolitik, (Ο.π., σ.144)

[16] Weltpolitik, (Ο.π., σ.147)

[17] Ο.π., σ.163

[18] Ο.π., σ.160

[19] Burns, σ.793

[20] Ράπτης, σ.147, Hobsbawm, σ.489

[21] Ράπτης, σ.142, Hobsbawm, σ.482

[22] Burns, σ.793

[23] Hobsbawm, σ.492, Burns, σ.798

[24] Περιοχές που έχασε από τη Γερμανία στον πόλεμο του 1870. (Burns, σ.793)

[25] Ο.π., σ.793

[26] O.π., σ.795, J. Roberts, «Επανάσταση από τα πάνω και από τα κάτω» στο Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης, επιμ. T. C. W. Blanning, εκδ. Τουρίκης, Αθήνα:2009, σ.60

[27] Burns, σ.795

[28] Ο.π., σ.793-795

[29] Η συμμαχία της Βρετανίας με την Ιαπωνία. (Hobsbawm, σ.483)

[30] Τη συμφωνία της Ρωσίας με τη Βρετανία. (Ο.π., σ.483)

[31] Να μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στη δεύτερη φάση της Βιομηχανικής Επανάστασης.

[32] Ράπτης, σ.149

[33] Hobsbawm, σ.482

[34] Burns, σ.791-792

[35] Ράπτης, σ.147, Burns, σ.792

[36] Burns, σ.791-792

[37] Από το 1870 η Σερβία παίρνει ηγετικό ρόλο και ενισχύεται έτσι ο νοτιοσλαβικός εθνικισμός. (Ράπτης, σ.146)

[38] Ο λαός της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης θεωρείται αδελφός του Σέρβικου λαού, γεγονός που ενισχύει το αίσθημα της δικαιοδοσίας της Σερβίας στην περιοχή. (Burns, σ.797)

[39] Η Ρωσία ως το ισχυρότερο σλαβικό κράτος αναλαμβάνει ρόλο καθοδηγητή, κάτι που, μάλιστα, αποτελεί μέρος της επίσημης πολιτικής της και που δικαιολογεί την επιθετικότητά της προς την Αυστρία. (Ο.π., σ.797) συνδέει προστασία Ορθόδοξη Εκκλησία με Σέρβων, δημιουργώντας κράτη δορυφόρους στα Βαλκάνια (Roberts, σ.61)

[40] Roberts, σ.62

[41] Ο.π., σ.62, Με τον Πρώτο Βαλκανικό (1912) εκδιώκονται οι Τούρκοι, ενώ με τον Δεύτερο (1913) διανέμονται τα απελευθερωμένα εδάφη. (Hobsbawm, σ.492)

[42] Ράπτης, σ.143

[43] Roberts, σ.63

[44] Εναντίωση φιλελευθερισμού-κοινοβουλευτισμού, σοσιαλισμού-εθνικισμού, ιδεολογιών και κινημάτων. (Ράπτης, σ.135-136

[45] Ο.π., σ.133, 135-136

[46] Roberts, 60

[47] Ράπτης, σ.134

[48] Ο.π., σ.140

[49] Ο.π., σ.138-139, Burns, σ.59, Η επανάσταση του 1905 αποτέλεσε πρόδρομο της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917.

[50] «Αντιμετώπισαν τα εσωτερικά προβλήματα της εκβιομηχάνισης, της αστυφιλίας και του σοσιαλισμού με τη διαδικασία της «αρνητικής ενσωμάτωσης», ενώνοντας το διαιρεμένο έθνος απέναντι σ΄ έναν κοινό εχθρό.» (Preston, σ.213)

[51] Hobsbawm, σ.496

[52] Ο.π., σ.498, «Αφού είναι αντίθετος στο διεθνικό πνεύμα αλληλεγγύης ανάμεσα στους εργάτες όλων των χωρών.» (Ράπτης, σ.149)

[53] Hobsbawm, σ.499, Η πλειονότητα του κόσμου θα δει τον πόλεμο ως απελευθέρωση (ο.π., σ.500) ενώ ειδικά οι αστοί θα τον δουν ως μια ευκαιρία υπέρβασης του κοινωνικού τους περιθωρίου. (Ράπτης, σ.150)

[54] Άλλωστε η διατήρηση της υπεροχής του διεθνούς δικαίου και ηθικής θα καταστήσει τον πόλεμο «ιερό» για την πλειονότητα του κόσμου. (Burns, σ.812)

[55] Ράπτης, σ.150

[56] Οικονομική ανάπτυξη σημαίνει οικονομική διαπάλη. (Hobsbawm, σ.485)

[57] Ο.π., σ.485-486

[58] Burns, σ.797, «Ο πόλεμος εκλαμβάνεται ως φυσιολογικό ενδεχόμενο της διεθνούς πολιτικής.» (Hobsbawm, σ.476)

[59] Ράπτης, σ.147, 150

[60] Hobsbawm, σ.472, 474

[61] Κρίση στο, γαλλικής επιρροής, Μαρόκο όπου οι Γερμανοί διεκδικούν την κυριαρχία του. (1911) (Ο.π., σ.492, Burns, σ.798)

[62] Ίδρυση Αλβανίας σε εδάφη που διεκδικούσαν Σέρβοι (Ράπτης, σ.148) και προσάρτηση Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στην Αυστροουγγαρία (1908), (Ο.π., 158) ενέργειες θα προκαλέσουν κρίση με τη φιλοσλαβική Ρωσία. (Hobsbawm, σ.492)

[63] Αφορμή ήταν η δολοφονία του αρχιδούκα της Αυστρίας, διάδοχου του θρόνου, Φερδινάνδου, από φοιτητή, Σέρβο εθνικιστή, στις 28 Ιουλίου 1914 στο Σαράγεβο της Αυστρίας. (Ράπτης, σ.148, 158)

[64] Hobsbawm, σ.481

[65] Αφορμή για την εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο ήταν οι λανθασμένοι χειρισμοί των Γερμανών που άρχισαν έναν υποβρύχιο πόλεμο. (Roberts, σ.65)

[66] Hobsbawm, σ.483

[67] Καναδοί, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, Βορειοαφρικάνοι, Ινδοί, Αμερικάνοι, Ιάπωνες, αναδεικνύοντας, μάλιστα, το στρατηγικό ρόλο των αποικιών. (Ράπτης., σ.157)

[68] Έγινε με υποσχέσεις και ανταλλάγματα που είχαν να κάνουν με τις «αλύτρωτες» περιοχές της Δαλματίας και του Τρεντίνο (Ο.π., σ.165, Roberts, σ.64)

[69] Ράπτης, σ.165

[70] Burns, σ.824

[71] Των Ρομανώφ (Ρωσία), των Χοεντσόλερν (Γερμανία) και των Αψβούργων (Αυστρία), κατάρρευση η οποία επιταχύνθηκε από τις Επαναστάσεις του 1917-18 (Ράπτης, σ.157, 161)

[72] Roberts, σ.66

[73] Ράπτης, σ.167

[74] Preston, σ.227

[75] Roberts, σ.63-64, Μια σοσιαλιστική ιδέα που έμελλε να πραγματοποιηθεί υπό την πίεση του πολέμου.

[76] Preston, σ.227

[77] Σε λιγότερο ή περισσότερο επαναστατικούς.

[78] Απέσπασε Νότιο Τυρόλο, Τεργέστη και Ιστρία. (Ράπτης, σ.188)

[79] Ο ιταλικός φασισμός θα αποτελέσει έμπνευση για τον μετέπειτα καταστροφικό γερμανικό ναζισμό. (Ο.π., σ.190)

[80] Preston, σ.224, 225

[81] Η πρόταση Ουίλσον ήταν βασισμένη, ως επί το πλείστον, στην αρχή της αυτοδιάθεσης των εθνών. Από τα 14 προτεινόμενα σημεία υλοποιήθηκαν: η αποκατάσταση του Βελγίου, η επιστροφή της Αλσατίας και της Λοραίνης στη Γαλλία και η ανεξαρτησία των λαών της Αυστροουγγαρίας. (Burns, σ.825, 832)

[82] Ράπτης, σ.166

[83] Ο.π., σ.164

[84] Σε χώρο και τόπο συμβολικό, δεδομένου ότι έκλειναν τώρα 5 χρόνια από τη δολοφονία του Φερδινάνδου και η Συνθήκη υπογράφηκε στον ίδιο χώρο που πριν μερικά χρόνια είχε υπογραφεί η ενοποίηση της Γερμανίας. (Ο.π., σ.165)

[85] Ο.π., σ.165, Preston, σ.226

[86] Preston, σ.226, Ράπτης, σ.165

[87] Preston, σ.225

[88] Ο.π., σ.226

[89] Burns, σ.836

[90] Ανεξαρτητοποιούνται, επίσης, η Τσεχοσλοβακία, η Γιουγκοσλαβία και η Πολωνία, ενώ παραχωρούνται εδάφη στην Ιταλία (Τεργέστη, Τυρόλο, χερσόνησος Ιστρίας) (Ο.π., σ.836) αντίθετα, βέβαια, από την αρχή αυτοδιάθεσης που είχε θέσει ο Ουίλσον.

[91] Που προέβλεπε επιστροφή εδαφών στην Ελλάδα, στη Ρουμανία και στη Γιουγκοσλαβία. (Ο.π., σ.837)

[92] Εκχώρηση εδαφών της Ουγγαρίας στην Τσεχοσλοβακία και στη Γιουγκοσλαβία. (Ράπτης, σ.165)

[93] Burns, σ.838-839

[94] Ράπτης, σ.170

[95] Roberts, σ.66

[96] Preston, σ.225

[97] Burns, σ. 844, Preston, σ.227

[98] Ο Κεϋνσιανισμός, για παράδειγμα, θα προτείνει ως λύση τη διαχείριση και τον έλεγχο της οικονομίας από το κράτος. (Hobsbawm, σ.511)

[99] Ράπτης, σ.167, Burns, σ.844

[100] Roberts, σ.67, Burns, σ.844

[101] Roberts, σ.68

[102] Όπως, για παράδειγμα, οι βρετανικής επιρροής Ινδίες.

[103] Burns, σ.844

[104] Ράπτης, σ.166, Burns, σ.840

[105] Ράπτης, σ.166

[106] Burns, σ.840

[107] Αφού έχει καταλυθεί η ουτοπία για παγκόσμια ειρήνη, πρόοδο και συνεχή βελτίωση της ζωής που ευαγγελιζόταν. (Hobsbawm, σ. 512, 518-519)

[108] Ως λύση σε ένα αναποτελεσματικό δημοκρατικό σύστημα, οδηγώντας σε αστάθεια τα επόμενα χρόνια. (Preston, σ.225)

[109] Hobsbawm, σ.515

[110] Preston, σ.227

[111] Hobsbawm, σ.509

[112] Ο.π., σ.512