ΕΠΟ 12 - ΓΕΝΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ, ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΕΠΟ 12 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Γ.Α.Β. 2014

Περιεχόμενα:

Ευρωπαϊκές Γεωγραφίες, Τεχνολογία και Υλικός Πολιτισμός

Αγεωγράφητος Χώρα

Μικρές περιλήψεις

ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΕΣ, ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΕΦ. 1^ο ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ, ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ «ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

1.4. Οριοθέτηση της «Ευρώπης» και ανάδυση της ΕΕ

Σύνορα και δημιουργία εθνών-κρατών στην Ευρώπη

Άνθρωποι: ενταγμένοι σε ομάδες

(κώδικες/κανόνες συμπεριφοράς, σχέσεις= μορφές εδαφικότητας)

i. Από την πόλη-κράτος στο έθνος-κράτος: μορφές συνόρων ανά τους αιώνες

Τρία στάδια ιστορίας ανθρωπότητας:

α. προ-αγροτικό: όχι ανάγκη θεσμικής οργάνωσης

β. αγροτικό: πολιτική οργάνωση με μορφή κράτους ως επιλογή (όχι ενιαίο προφίλ)

γ. βιομηχανικό: κράτος ως προϋπόθεση για λειτουργία κοινωνίας (σύνθετη παραγωγική δραστηριότητα: ανάγκη θεσμών)

• Ρώμη: πρόσθεση έννοιας δικαίου, δημόσιο δίκαιο ως νομική θεωρία κράτους

• Πρώτη μορφή κράτους: πόλη-κράτος (συνένωση οικισμών): κυρίαρχο κράτος

- Εφαρμογή νόμων, προστασία πολιτών (αυτάρκεια-ασφάλεια)

- Εντός των τειχών: πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές διεργασίες.

- Εκτός των τειχών: αγροτική και κτηνοτροφική δραστηριότητα.

- Συμμαχίες= αύξηση ισχύος.

- Αδιευκρίνιστα σύνορα: όχι κυριότερο στοιχείο.

- Διαμορφωμένη «εθνική συνείδηση» (Έλληνες-Βάρβαροι)

- πόλεις σε όχθες θαλασσών/ποταμών, σύνορα: βουνά, δύσβατες εκτάσεις

• Αυτοκρατορίες: πολυφυλετικές, αχανείς

- Ζήτημα συνόρων= όχι προτεραιότητα

- Διατήρηση τάξης

- Διάδοση-σταθεροποίηση διοικητικών δομών

- Κυκλοφορία αγαθών/ιδεών

- Σύνορα: μορφολογία εδάφους + κίνδυνος εξάπλωσης που απειλούσε κεκτημένα

- Βυζαντική αυτοκρατορία: απόρθητα οχυρά στα σύνορα

- Ρωμαϊκή αυτοκρατορία: λεγεώνες κατά μήκος των συνόρων

- Πτώση Ρώμης: εισβολή νομαδικών λαών= επιρροές σε σύνθεση πληθυσμού κ οργανωτικές δομές κοινωνιών (μετακινήσεις πληθυσμών/φυλών): στόχος= εύφορες/ καλλιεργήσιμες εκτάσεις (κι όχι λειτουργία κρατικών μορφών)

• Φεουδαρχική εποχή (στοιχειώδη οριοθέτηση)

- Μισθοφορικοί στρατοί

- Κοινωνίες κατά βάση αγροτικές

- Σύνορα: τέλος καλλιεργήσιμης γης ή λόγω μορφολογίας εδάφους= ιδιοκτησίες

• Αλλαγή σε χαρακτήρα συνόρων: αρχές 16^ου αιώνα

Αλλαγή στις σχέσεις με Ρωμαιοκαθολική εκκλησία (όχι πια μοναδικός οργανωμένος φορέας εξουσίας στην Ευρώπη): καλλιέργεια εθνικής συνείδησης

Παράμετροι δημιουργίας εθνικής συνείδησης:

α. Μεταρρύθμιση Λούθηρου 1517: μετάφραση Βίβλου σε τοπικές γλώσσες+ αμφισβήτηση ρωμαιοκαθολικού κατεστημένου + ανάγκη αποκοπής από Ρώμη, τυπογραφία= μετάδοση ιδεών

β. Συνθήκη Βεστφαλίας 1648: θρησκευτικός πλουραλισμός, πολιτικός κατακερματισμός Γερμανίας, αίσθηση διαφορετικότητας, διεκδίκηση δικαιωμάτων

γ. Πρώτες ανακαλύψεις έως βιομηχανική επανάσταση: επιρροή σε δομή και λειτουργία παραγωγικής διαδικασίας, καθολική συμμετοχή στη γνώση, αστικοποίηση, αστική τάξη: ταξική συνείδηση, βάση κοινωνίας= συναλλαγές, αλληλεξάρτηση, ανάγκη για ειδικευμένο προσωπικό βιομηχανικής οικονομίας= υιοθέτηση καθολικής παιδείας= α. διεκδίκηση κοινωνικής/οικονομικής ανόδου, β. διαμόρφωση καθολικής κουλτούρας από κράτος

Κράτος= κοινωνικό μόρφωμα με μονοπώλιο έννομης βίας και επιβολή νόμιμης κουλτούρας (συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα), εξουσίες που ασκούνται σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Ενότητα με:

• Κοινά δημογραφικά χαρακτηριστικά
• Κοινή γλώσσα, θρησκεία, πολιτισμός, αξίες= εθνική συνείδηση
• Έθνος: εθνικισμός (κοινά στοιχεία) + Κράτος (γεωγραφική έκταση)
• Εθνικισμός: έθνος ως υπέρτατο αγαθό, φόβος για τους «άλλους» (απώλεια κεκτημένων), ελπίδα για καλύτερο μέλλον (προστασία κράτους)
• Περιχαράκωση εθνών-κρατών (εδαφική, πολιτική, ιδεολογική, εθνική)= πόλεμος
• 19^ος: ταύτιση έθνους με κράτος= σαφή σύνορα (συνθήκες τερματισμού ενόπλων συρράξεων)
• 20^ος: τρεις σημαντικοί όροι: ιμπεριαλισμός (εδαφικός, πολιτικός), σύνορα, γεωπολιτική

Γεωπολιτική ανάλυση: αναλυτικό εργαλείο για διάγνωση δομής ισχύος κ συμφερόντων στο διεθνή χώρο με σταθερές (εδαφική επικράτεια κ στοιχεία που την συνθέτουν: οικονομία, πολιτισμός, τεχνολογία, θρησκεία κ.α + γεωγραφικά χαρακτηριστικά.) και μεταβλητές (χαρακτηριστικά πληθυσμού: κοινωνική συνοχή, εργατικό δυναμικό, μετανάστευση, κουλτούρα) παραμέτρους.

Στόχος: εκπλήρωση εθνικών στόχων, εξωτερική πολιτική

• Γερμανοί/Σκανδιναβοί ερευνητές: κράτος ως ζωντανός οργανισμός (αγώνας για επιβίωση, αύξηση ισχύος κ διεύρυνση εδαφών), κόσμος=ολότητα, παγκόσμια οπτική, νομιμοποίηση ιμπεριαλιστικών βλέψεων

- Γερμανός γεωγράφος Ratzel: ανταγωνισμός κρατών για ζωτικό χώρο

- Αμερικανός Mahan: έλεγχος θαλάσσιων οδών= κρίσιμος για παγκόσμια ισχύ

- Βρετανός Mackinder κ Αμερικανός Spykman: θεωρία Κεντρικής Γης (περίμετρος Ευρασίας κ έλεγχός της= πιο σημαντικός από Ευρασία): δόγμα Kennan για ανάσχεση κυριαρχίας Σοβιετικής Ένωσης επί ψυχρού πολέμου

Η ανάδυση της ΕΕ

Τέλος Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου: κατεστραμμένη/διχασμένη Ευρώπη, σύνορο οικονομικό, ιδεολογικό, πολιτικό, στρατιωτικό= νέα εποχή

• Εξωτερική εξισορρόπηση Ευρώπης-Σοβιετικής Ένωσης από ΗΠΑ (εγγυητές)
• Ειρηνικά μέσα επίλυσης διαφορών= υπερεθνικοί θεσμοί
• Ζήτημα ασφάλειας: ΝΑΤΟ
• Οικοδόμηση ενότητας και εμπιστοσύνης: ΕΟΚ, ΕΚΑΧ, ΕΚΑΕ, ΕΕ
• Στόχος: προώθηση συνεργασίας κρατών (ασφάλεια, ειρήνη κρατών-μελών)
• Διαδικασία ενοποίησης= προσπάθεια σύγκλισης/εξομοίωσης ενδοκρατικής κ διακρατικής τάξης πραγμάτων βάση θεσμικών και αντι-ηγεμονικών κριτηρίων
• Νέα κατανομή ισχύος στο μεταπολεμικό περιβάλλον (τεράστιες καταστροφές + αποαποικιοποίηση)
• Κίνητρα ένωσης: πρωτίστως οικονομικά και εμπορικά + εξωτερική απειλή Σοβιετικής Ένωσης
• Πολιτική άποψη: βιώσιμες συνεργασίες= οδός επίλυσης διαφορών
• Διεύρυνση αγορών, απελευθέρωση κεφαλαίων, αύξηση εμπορίου/συναλλαγών, εδραίωση/εμπέδωση ειρήνης και ασφάλειας
• Παράδοξο: ισχυροποίηση εθνών-κρατών στη διεθνή σκηνή, αντί υπαναχώρηση έναντι διεθνικών ή/και υπερεθνικών προτύπων διακυβέρνησης
• Συνθήκη Schengen: από-εδαφικοποίηση συνόρων εντός της ΕΕ (όχι εσωτερικά σύνορα), αρχή ελεύθερης διακίνησης προσώπων
• Ενοποίηση Γερμανίας (πτώση τείχους Βερολίνου): υπογραφή συνθήκης Μάαστριχ= νέα μεταψυχροπολεμική εποχή, κατάρρευση ανατολικού συνασπισμού= κοσμογονικές αλλαγές σε ευρωπαϊκή γεωγραφία
• Μετασχηματισμός ΕΕ: πολυμελής πολυεθνικός οργανισμός

- Η μεγαλύτερη εσωτερική αγορά του πλανήτη

- 27 μέλη (γιγάντωση γεωγραφική/πληθυσμιακή)

- αποδυνάμωση στόχου συνοχής μπροστά σε ανάγκη ένταξης νέων χωρών

- Πλαίσιο: α. δημοκρατικοί θεσμοί, β. αλληλεγγύη, γ. ειρηνική επίλυση διαφορών, δ. ασφάλεια, ε. αδιαπραγμάτευτο συνόρων

• Ευρώπη= κοινή αγορά = σύστημα αξιών/συμπεριφορών (μέσο ισόρροπης ανάπτυξης/ευημερίας)

1.1.  Η Γεωγραφία στον κόσμο: από τις «εθνικές σχολές» στην παγκοσμιοποίηση

Βασικές έννοιες της Ανθρωπογεωγραφίας

Ιστορία: παραθετική συστηματοποίηση πραγματικότητας (χρονικές σειρές γεγονότων)

Γεωγραφία: μη γραμμική ερμηνεία χωρικότητας κοινωνικής ζωής

Ζεύγματα (μεταβολές υλικών παραμέτρων και χωρικότητας)

- Φυσική Γεωγραφία – Ανθρωπογεωγραφία

- Υλικός Πολιτισμός – Πνευματικός πολιτισμός, Άυλος πολιτισμός

- Τόπος – Χώρος

- Φύση – Τεχνολογία

- Φυσικό Περιβάλλον – Δομημένο περιβάλλον, Οικισμοί

- Σύνορο – Ενιαία περιφέρεια

- Άνιση ανάπτυξη – Ισόρροπη ανάπτυξη

- Ουτοπία, Ευτοπία – Ετεροτοπία

- Ύπαιθρος, αγρός – Πόλη, Αστικός χώρος

- Πρώτες ύλες, Φυσικοί Πόροι, Φυσικά διαθέσιμα, Γεωργία – Παραγωγικές δραστηριότητες, Μεταποίηση, Βιομηχανία

- Τοπική ανάπτυξη – Παγκοσμιοποίηση, Διεθνοποίηση

- Παράδοση – Νεωτερικότητα

- Μοντερνισμός – Μεταμοντερνισμός

Κεντρικά στοιχεία κάθε ορισμού Γεωγραφίας:

• Γεωγραφία = προϊόν κοινωνίας
• Κοινωνικό= χωρικό
• Η λειτουργία των κοινωνικών διαδικασιών διαφοροποιείται στο χώρο
• Η διαφοροποίηση αυτή έχει επιπτώσεις στη λειτουργία των διαδικασιών
• Όχι ένας και μοναδικός ορισμός (εξάρτηση από κοινωνικοπολιτικό, φυσικό, τεχνολογικό περιβάλλον)
• Κάθε εποχή και τόπος: διαφορετική τροπή στη γεωγραφική σκέψ

Κλασική Γεωγραφία (Γερμανία)

• Διερεύνηση επιρροών κανόνων φύσης στην ανθρώπινη δραστηριότητα
• Αποκλειστικός παράγοντας εξέλιξης: περιβάλλον (περιβαλλοντική αιτιοκρατία)

Περιφερειακή Γεωγραφία ή Πιθανοκρατία (Γαλλία)

• Ιδιογραφική ιστορία τόπου (κοινωνικές συμπεριφορές/αξίες)
• Γεωγραφία= επιστήμη χωρικής διαφοροποίησης ανθρώπινης δραστηριότητας
• [μετατόπιση: επιστημολογική (από αιτιοκρατία σε πιθανοκρατία) + γεωγραφική (από Γερμανία στη Γαλλία)

Ποσοτική Γεωγραφία (μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο)

• Λογικός θετικισμός, επικράτηση ποσοτικών κ στατιστικών μεθόδων
• Έμφαση σε θεωρία χωροθέτησης κ χωρική ανάλυση
• Ερμηνεία χώρου με μαθηματικούς κ γεωμετρικούς όρους/μοντέλα
• Κοινωνικό πλαίσιο: φορντισμός, ανάγκες φυσικού σχεδιασμού, υπολογιστές

Κριτική Γεωγραφία (από Μάη 1968 και μετά)

• Αλληλεπίδραση ανθρώπινου παράγοντα με κοινωνική κατασκευή χώρου
• Ανάλυση φαινομένων στο χώρο

Μεταβατικά Παραδείγματα (από πολυεπιστημονικότητα σε διεπιστημονικότητα)

(Γεωγραφία-Ιστορία= ενδογενή διεπιστημονικότητα)

• Συμπεριφορική
• Ανθρωπιστική
• Ριζοσπαστική
• Φιλελεύθερη
• Οικο-γεωγραφία: Ανθρωπογεωγραφία + Φυσική Γεωγραφία (κοινωνία-φύση)
• Ένωση κοινωνικής, πολιτιστικής, πολιτικής, οικονομικής Γεωγραφίας με στόχο τη μελέτη της σχέσης χώρου-κοινωνίας (υποκειμενικού χώρου, άνισης ανάπτυξης κ χωρικής διαφοροποίησης σε διεθνές, περιφερειακό κ τοπικό επίπεδο)
• Μετα-θετιστική Γεωγραφία (1980): κριτικός ρεαλισμός + πολιτικο-οικονομική προσέγγιση + πολιτιστική στροφή (μεταμοντέρνο κίνημα)

Μελέτη επιστήμης Γεωγραφίας + αναδιάρθρωση χώρου Νεότερης Ευρώπης:

- Αρχαιότητα/Αναγέννηση: πόλη-κράτος (τόπος + κοινή γλώσσα, ίδια ήθη/έθιμα/εμπειρία)

- Παρακμή φεουδαλικής δομής: εμφάνιση έθνους-κράτους

- Βιομηχανική Επανάσταση: νέα Ανθρωπογεωγραφία

- Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση: έμφαση σε συνοχή ευρωπαϊκού χώρου (ανισότητες, ισόρροπη ανάπτυξη, σύνορα)

Ευρωπαϊκή γεωγραφική σκέψη και «εθνικές σχολές»

19^ος: εξέλιξη Γεωγραφίας από επιστήμη-εργαλείο αποικιοκρατίας σε ακαδημαϊκό κλάδο (υποστηρικτικός μηχανισμός εξουσιών)

• Γερμανία: Κλασική (ή Συστημική) Γεωγραφία – περιβαλλοντική αιτιοκρατία (το φυσικό περιβάλλον καθορίζει με νομοτελειακό τρόπο τις ανθρώπινες δραστηριότητες)
• Γαλλία: Περιφερειακή Γεωγραφία (περίοδος Μεσοπολέμου)
• Ρωσία: Αναρχική Γεωγραφία (Kropotkin, Reclus)
• Η.Π.Α.: Σχολή του Σικάγο (ανθρωπο-οικολογία)
• Η.Π.Α.: περιφερειακή Γεωγραφία του Hartshorne
• Αγγλία-Αμερική: Ποσοτική επανάσταση
• Αγγλία-Αμερική: σύγχρονη Κριτική Γεωγραφία (διάδοση σε Δυτική Ευρώπη)

Γερμανία: Γεωπολιτική, Πολιτική Γεωγραφία

(Αφύπνιση ευρωπαϊκών εθνικισμών= αποζητά γεωγραφικές φαντασίες)

Ίδρυση επιστήμης Γεωγραφίας στη Γερμανία

18^ος: Καντ= κύρος Γεωγραφίας

1820, Βερολίνο: ίδρυση πρώτης πανεπιστημιακής έδρας Γεωγραφίας (Ritter)

• Γεωπολιτική Ritter: στόχος η παραγωγή γνώσης προς ανάγκες διοίκησης για άσκηση πολιτικής κ διαχείρισης του χώρου

Επιρροή από ιδέες Δαρβίνου κ κοινωνικό δαρβινισμό Spencer= περιβαλλοντική αιτιοκρατία (δικαίωση «εκπολιτιστικής» επέμβασης στις αποικίες)

• Πολιτκή Γεωγραφία Ratzel: κράτος=ζωντανός οργανισμός, απαιτεί ζωτικό χώρο (ναζιστική γεωπολιτική σκέψη, δικαίωση επεκτατικών βλέψεων Γερμανίας)

Γαλλία: Περιφερειακή Γεωγραφία

• Κριτική περιβαλλοντικής αιτιοκρατίας
• Εκπρόσωπος: Vidal de la Blache
• Διακήρυξη δυναμικού ρόλου ανθρώπινου παράγοντα στη διαμόρφωση του γεωγραφικού περιβάλλοντος (περιβάλλον= μόνο ένας από τους παράγοντες)
• Σχέση φυσικού-κοινωνικού περιβάλλοντος: όχι μηχανιστικά προκαθορισμένη (σχέση ανοιχτή: ανοιχτά ενδεχόμενα)
• Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν ανθρώπινη δραστηριότητα: οικονομικοί, κοινωνικοί, πολιτικοί, πολιτιστικοί
• Αλληλεπίδραση παραγόντων: ιδιαιτερότητα τόπου (περιφέρειας)
• Φιλοσοφικό υπόβαθρο περιφερειακής Γεωγραφίας: πιθανοκρατία
• Μεσοπόλεμο: μεταπήδηση σε ΗΠΑ με εκπρόσωπο τον Hartshorne
• Έμφαση σε ιδιομορφία τόπου (περιφέρειας)
• Διεπιστημονική προσέγγιση

Μεγάλη Βρετανία: Ποσοτική Γεωγραφία

(Αγγλο-αμερικανικός χώρος)

• Πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες: ανάδυση Ποσοτικής Γεωγραφίας
• Ακολούθως: μετάλλαξή της από μεταθετικιστικές/κριτικές προσεγγίσεις
• Πανεπιστημιακή Γεωγραφία με παγκόσμια ακτινοβολία

Ελλάδα: ίδρυση Τμήμα Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου το 1989

- Αποδυνάμωση αναλυτικής, ποιοτικής κ κριτικής διάστασης γεωγραφικών γνώσεων

- Ενδυνάμωση ποσοτικής-τεχνοκρατικής κ εφαρμοσμένης διάστασης για αγορά εργασίας

(διολίσθηση από περιοχές ανάλυσης/ερμηνείας προς εφαρμογών: χαμηλό επίπεδο οικονομικής κ κοινωνικής ανάπτυξης χώρας)

Παγκοσμιοποίηση και χωρο-χρόνος στην Ευρώπη

i. Οικονομικές Γεωγραφίες της παγκοσμιοποίησης

(ξεθώριασμα «εθνικών σχολών» μπροστά στο φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης)

Ασπίδα Αχιλλέα (Ομηρικά Έπη): κυκλικότητα χρόνου, διακειμενικότητα, ισορροπία κ νομιμοποίηση φυλετικής οργάνωσης κ βασιλικής εξουσίας (απέχει ακόμα η δημοκρατική οργάνωση της πόλης-κράτους), κοινοί κανόνες δράσης, δεδομένες ιεραρχίες

Σήμερα: δυναμική παγκοσμιοποίηση= αντιθετικές τάσεις

• Ολοκλήρωση – αποσπασματικότητα, Ομοιογένεια – διαφοροποίηση, Κεντρικότητα – αποκέντρωση, Ανάπτυξης οικονομίας πόλεων – ανταγωνισμμός, Κοινωνικές ανισότητες – αλληλεγγύη
• Αυτό σημαίνει: αμφισβήτηση ιεραρχικών, νέοι κανόνες δικαίου, χωρική έκταση κ χρονική διάρκεια εξαρτώμενες από δίκτυα, ανοιχτή η αφήγηση του μέλλοντος
• Πολιτική φόρτιση παγκοσμιοποίησης (αντιπαράθεση συμφερόντων, φαντασίες)
• Ουδέτεροι ορισμοί παγκοσμιοποίησης: επικέντρωση σε χρήση νέων τεχνολογιών κ μορφών επικοινωνίας

Αφετηρία γεωγραφικών θεωρητικοποιήσεων παγκοσμιοποίησης:

• Μη αποτελεσματική άσκηση οικονομικών λειτουργιών/εξουσιών έθνους-κράτους Μεταφορά σε: α. υπερεθνικό επίπεδο (ΕΕ), β. υποεθνικό επίπεδο (περιφέρειες, πόλεις) + μεταβολές εδαφικής επικράτειας
• Αύξηση όγκου διεθνούς εμπορίου, διεθνών μετακινήσεων κεφαλαίου/εργασίας= νέος διεθνής καταμερισμός εργασίας (όχι ακόμα σταθεροποιημένος)
• Χρήση πληροφορικής, ψηφιακής τεχνολογίας κ τηλεπικοινωνιών, χωριά άνιση εξάπλωση στον πλανήτη
• Αλλαγές σε οργάνωση εργασίας-παραγωγής: νέος καταμερισμός εργασίας, νέες κοινωνικές ανισότητες

Θέσεις Wallerstein:

• Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι νέο φαινόμενο (αλληλεξαρτήσεις από 15^ο αιώνα)
• Παγκοσμιοποίηση= όχι ένδειξη απόλυτης κυριαρχίας καπιταλισμού, αλλά κρίση
• Παγκόσμια οικονομία= συνάρτηση τεχνολογικής συνθήκης (μεταφορές και επικοινωνίες). Σήμερα: επέκταση ορίων παγκόσμιας οικονομίας
• Παγκοσμιοποίηση= όχι μόνο οικονομικό φαινόμενο (πολιτισμικά χαρακτηριστικά= κριτήριο για καταμερισμό εργασίας μεταξύ περιοχών)
• Δύο είδη παγκόσμιων συστημάτων: α. παγκόσμιες αυτοκρατορίες (ένα πολιτικό σύστημα), β. παγκόσμια οικονομία (όχι μόνο ένα πολιτικό σύστημα, καπιταλισμός)

- Καπιταλισμός: αφομοίωση οικονομικής ζημίας από πολιτικές οντότητες και οικονομικού οφέλους από ιδιώτες (λειτουργία οικονομικών συντελεστών σε αρένα μεγαλύτερη απ΄ αυτή που μια πολιτική οντότητα θα μπορούσε να ελέγξει)

- Τρίτη πιθανή μορφή παγκόσμιου συστήματος: σοσιαλιστική κυβέρνηση

Θέσεις Harvey:

• Σύγχρονη μορφή παγκοσμιοποίησης= νέα εκδοχή ιμπεριαλισμού (παλιά+νέα χαρακτηριστικά)
• Παλιά χαρακτηριστικά: εγγενείς αντιφάσεις καπιταλιστικής ανάπτυξης=κρίσεις (μετακίνηση κεφαλαίου σε νέα εδάφη, εγκαθίδρυση καπιταλιστικών σχέσεων με βία/ληστεία)= «συσσώρευση μέσω της αφαίρεσης πόρων από άλλους» πχ α. ευέλικτες εργασιακές σχέσεις= απώλεια βασικών κοινωνικών δικαιωμάτων, β. ποικιλία άτυπων σχέσεων (τοπικές συνήθειες κ εξουσιαστικές πρακτικές)
• Νέο χαρακτηριστικό: πολιτικός κ ιδεολογικός τρόπος οργάνωσης «αφαίρεσης πόρων»: πολιτισμικός ιμπεριαλισμός Αμερικής: αισθητική της εικόνας: α. νομιμοποίηση νεοφιλελεύθερων ρυθμίσεων, β. είδωλα πολιτισμού= εμπορεύματα
• Εναλλακτική παγκοσμιοποίηση: με αντι-καπιταλιστικό προσανατολισμό

Θέσεις Castells:

• Δημιουργία νέου «πληροφοριακού μοντέλου ανάπτυξης»
• Ανάδυση «κοινωνίας πληροφορίας», αντικατάσταση παραδοσιακής εργασίας με γνώση= νέα οικονομία της γνώσης
• Έδρα παγκοσμιοποίησης: νέα μορφή τεχνολογικής οργάνωσης με επεκτάσεις στην οικονομία, στην πολιτική και στον πολιτισμό
• Δημιουργία νέων χωρικών κ κοινωνικών ανισοτήτων ως προς πρόσβαση στην ηλεκτρονική οικονομία κ το διαδίκτυο

ii. Κοινωνικές κ πολιτιστικές Γεωγραφίες της παγκοσμιοποίησης: από το «παγκόσμιο χωριό» στην «κοινωνία των δικτύων»

Παγκόσμιο χωριό: όρος του Marshal McLuhan (1960)

• Διασύνδεση διαφορετικών περιοχών πλανήτη μέσω ηλεκτρονικών μέσω επικοινωνίας= οργάνωση κόσμου ως απέραντο χωριό
• Τεχνολογικός ντετερμινισμός/απαισιοδοξία (προσδιορισμός πολιτισμού κ χειραγώγηση συνείδησης από τεχνολογικές ανακαλύψεις, media: νευρικό σύστημα, κίνδυνος ολοκληρωτικού ελέγχου εξουσίας)
• Castells: «δικτυακή» κοινωνία= νέες προκλήσεις (όχι απαραίτητη χειραγώγηση):

α. δυνατότητα διαφοροποίησης από επιβαλλόμενα πολιτισμικά πρότυπα (ενιαίο καταναλωτικό πρότυπο VS ιστοσελίδες για το τοπικό/ιδιαίτερο)

Διαδικασίες διαμόρφωσης ταυτότητας τόπων:

- νομιμοποιημένες ταυτότητες από κυρίαρχους θεσμούς,

- ταυτότητες αντίστασης (ενίσχυση τοπικισμού/εθνικισμού),

- κατασκευή νέας ταυτότητας, πρόταση συνολικά διαφορετικής οργάνωσης κοινωνίας

β. δυνατότητα αποτροπής νέων κοινωνικών κ χωρικών ανισοτήτων (χώρος= ροές και δίκτυα που κατανέμονται άνισα στο χώρο, «ψηφιακό χάσμα»). Οικοδόμηση οικονομίας και κοινωνίας από δίκτυα αλληλεπίδρασης, αλλά συγκέντρωση πληθυσμού και δραστηριοτήτων στο χώρο. Λύση: επέκταση δικτύου, διεκδίκηση πόρων για ένταξη αποκλεισμένων στα ηλεκτρονικά δίκτυα (ηλεκτρονικός αναλφαβητισμός, ηλεκτρονικός αποκλεισμός. Συμμετοχή στην παραγωγή πληροφορίας= συμμετοχή στην κατασκευή του νοήματος

iii. Νέες γεωγραφικές έννοιες: αποστασιοποίηση του χρονο-χώρου και συμπίεση του χρονο-χώρου

Αποστασιοποίηση χρονο-χώρου του Giddens= αύξηση διάρκειας/έκτασης συστήματος

• Οργάνωση χώρου και χρόνου= θεμελιώδη λογική κοινωνίας ως σύστημα

Κοινωνικό σύστημα πριν και μετά τη διάδραση: διάρκεια κ χωρική έκταση μεγαλύτερη της φυσικής παρουσίας των δρώντων= ευρύτερα από τόπους

• «Ενθήκευση»: υποστήριξη συστήματος από κοινωνικές σχέσεις στους τόπους που επεκτείνεται. Επέκταση συστήματος: σχέσεις εξ αποστάσεως= από-ενθήκευση (παράδοξο)

Συμπίεση του χρονο-χώρου του  Harvey= τρόπος επέκτασης συστημάτων (αποστασιοποίησης χρονο-χώρου)

• Οργάνωση ανθρώπινων δραστηριοτήτων: διάνυση αποστάσεων (χρονοαπόσταση)
• Συμπίεση χρονο-χώρου= μείωση χρονο-αποστάσεων: επέκταση συστημάτων

1.2.  Μεταμορφώσεις του υλικού πολιτισμού της Ευρώπης

Πολιτισμός, κουλτούρα και υλικός πολιτισμός

Ετυμολογία λέξεων «κουλτούρα» ή «πολιτισμός»= παράγωγο ιστορικών διεργασιών: πληθώρα αλληλοεπικαλυπτόμενων κ αμφισβητούμενων εννοιών κ ορισμών

Προσεγγίσεις κλασικής κοινωνικής θεωρίας:

• Karl Marx: κινητήρια δύναμη καπιταλιστικής κοινωνίας= οικονομική βάση κ τρόπος παραγωγής. Κουλτούρα= υλικός πολιτισμός κ κυρίαρχη ιδεολογία που εκφράζει σχέσεις παραγωγής
• Durkheim: λειτουργισμός ή φονξιοναλισμός: κοινωνία ως ηθικό φαινόμενο, ανάπτυξη συλλογικής συνείδησης και αλληλεγγύη, σταθερή φύση κοινωνίας αποτελούμενη από κοινά πρότυπα/αντιλήψεις/ρόλους (θεσμοί με ρόλο βοηθητικό)
• Weber: ρόλος θρησκευτικής (προτεσταντικής) πεποίθησης στην ανάπτυξη του καπιταλισμού (αντιτίθεται σε μαρξιστικές υλιστικές προσεγγίσεις)
• Simmel: αρνητική επίδραση χρήματος στις ανθρώπινες σχέσεις, ζητήματα ατομικής ταυτότητας, παραγωγής, κατανάλωσης μαζικής κουλτούρας
• Parsons: πολιτιστικό σύστημα= συντονίζει δράσεις ατόμων μέσα από πεδία ιδεών, τεχνών, ηθικών αξιών
• Gramci: σύνδεση κουλτούρας με πολιτική, κοινωνία πολιτών, λογική επανάστασης, αστικοποίηση. Ιδέες= μηχανισμοί ελέγχου ιδεών (κυρίαρχη κουλτούρα, ηγεμονία: μετατροπή κουλτούρας σε υλικό πολιτισμό ή ακόμα και εμπορεύσιμο βιομηχανικό προϊόν)

Τεχνολογική πρόοδος στην Ευρώπη

Αντανάκλαση κουλτούρας στον υλικό πολιτισμό (μέρος του: τεχνολογική ανάπτυξη)

Τεχνολογική ανάπτυξη: καθοριστικό ρόλο σε γεωγραφική μετακίνηση, εγκατάσταση ανθρώπων, συγκέντρωση κ διάρθρωση δραστηριοτήτων

• Νέα εργαλεία: μεγαλύτερη απόδοση παραγωγής: μείωση θνησιμότητας, αύξηση/επιτάχυνση παραγωγής, βελτίωση συνθηκών διαβίωσης
• Τεχνολογικές εξελίξεις σε γεωργία, βιοτεχνία, οικιστική εγκατάσταση, μεταφορές, εμπόριο
• Αλληλένδετες οι τεχνολογικές εξελίξεις με φυσικές/κοινωνικές συνθήκες εποχής

i.                    Η προκαπιταλιστική Ευρώπη

14^ος: Κορύφωση οικονομικής ανάπτυξης Μεσαίωνα (όχι αύξηση καλλιεργειών/παραγωγής, ναι παραγωγή ρουχισμού, μεταλλουργία, οικοδομή)

14^ος-16^ος : Ύστερος Μεσαίωνας: οικονομική κρίση, εχθροπραξίες, επιδημίες (κτηνοτροφικές πρακτικές, τοπικές βελτιώσεις στις καλλιέργειες, νέοι τομείς βιομηχανικής παραγωγής: σιδηρουργία + υψικάμινος, μεταφορές)

ii.                  Νεότερη Ευρώπη

Διαμόρφωση πρωτοβιομηχανικού συστήματος (βιοτεχνική παραγωγή): μετάβαση σε εργοστασιακή παραγωγή, πρόοδος σε επιστήμη και τεχνολογία, κλίμα καινοτομίας, πειραματισμού, τυπογραφία, καινοτομία.

iii.                Από Βιομηχανική Επανάσταση και μετά

Τέλη 18^ου: έκρηση βιομηχανίας, εξειδίκευση σε γεωργία, αύξηση παραγωγής (τρόφιμα, υφαντουργία)

Β΄ μισό 19^ου: δεύτερη επανάσταση, νέο κύμα καινοτομιών, ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων: αναχωροθέτησή τους= διαμόρφωση νέων βιομηχανικών περιοχών (λιμάνια), ανάδυση νέων κλάδων βιομηχανικής παραγωγής (κεφαλαιουχικά κ καταναλωτικά αγαθά)

Παραμονές Α΄ Παγκόσμιου πολέμου: Ευρώπη (βόρεια Βρετανία ως βορειοδυτική Γερμανία)= παγκόσμια κυρίαρχη βιομηχανική δύναμη (άνθρακας, σίδηρος, χάλυβας, χημική βιομηχανία)

Αρχιτεκτονική, οικισμοί και υποδομές ως υλικός πολιτισμός: Παραδείγματα από τον 19^ο αιώνα

Αγγλία: Βιομηχανική Επανάσταση

Γαλλία: Τεχνολογική επανάσταση, Αρχιτεκτονική 18^ου-19^ου αιώνα: πρόθεση καθυπόταξης φύσης, μεγαλεπίβολα σχέδια, θεατρικότητα, αναγεννησιακή παράδοση + γεωμετρία Νεύτωνα, αρχιτεκτονική Διαφωτισμού με ποιητικό χαρακτήρα, αλλαγές σε αστικό τοπίο (κατασκευαστικές/αρχιτεκτονικές επαναστάσεις), αιώνας εσωτερικού χώρου, φωτογραφία, τηλεόραση, κινηματογράφος, αναπαραγωγή, ηχογράφηση= αποτύπωση χώρου. Μητροπόλεις ως έργα τέχνης, αστική ιδεολογία.

Πολεοδομικές μορφές ιστορισμού 19^ου:

• Ανα-παραγωγή παρελθόντος: νεοκλασικό, εκλεκτικιστικό στιλ
• Ίδρυση μεγάλων μουσείων
• Διατήρηση «αρχαϊκών» αστικών στρωμάτων (μνημεία/ερείπια αστικά)

Α. στενή σχέση με παρελθόν

Β. σύνδεση με απρόσμενη, περίεργο, μαγικό ως όψεις του μοντέρνου

Γ. νέο αστικό τοπίο τεχνολογίας (απεικόνιση από ιμπρεσιονισμό κλπ)

Δ. αρχιτεκτονική «μηχανικού»= επανάσταση, «καλλιτεχνική» αρχιτεκτ.= αστική τάξη

Ε. νεωτερικότητα: διαλεκτική αιώνιου-εφήμερου, μεσαιωνικού-ρασιοναλιστικού, διάθεση για πειραματισμό, ανατροπή (Le Corbusier: εκκαθάριση ιστορικού αστικού ιστού συνοδείας), σύλληψη πόλης ως έργο τέχνης, ως τόπο μνήμης, νέα όραση (σύγχρονες τεχνολογίες)

Ζ. μοντέρνος υλικός πολιτισμός Ευρώπης= αλλαγές στις ανθρώπινες σχέσεις, συνείδηση, αντίληψη χώρου, κόσμου, αστική στρωματογραφία ως προ-ιστορία

Γεωγραφία, υλικός πολιτισμός και Ανθρωπο-Οικολογία: Διαβάζοντας τον Pounds

Ιστορική Γεωγραφία:

• 1930-1960: Περιφερειακή Γεωγραφία + Γεωμορφολογία (μελέτη τοπίου), οικονομική ιστορία+χαρτογράφηση Γεωγραφιών παρελθόντος (ιστορία από πλούσιους κ σημαντικούς)
• Περιθωριοποίηση Ιστορικής Γεωγραφίας κατά την Ποσοτική Επανάσταση (φονξιοναλισμός, γενικές θεωρίες γενικής ανάπτυξης)
• 1970-1980: Ανθρωπιστικές Ιστορικές Γεωγραφίες, θεωρία δομοποίησης Giddens, ιστορία όχι μόνο των σημαντικών, ενσωμάτωση ποσοτικών μεθόδων (αρχειακή ανάλυση)
• Εκλεκτικισμός για Γεωγραφία παρελθόντος βάση διεπιστημονικότητας ερευνών κ ιστορικότητα Γεωγραφίας. Πολιτιστική στροφή: ιστορικότητα της γνώσης (γνώση= διαχρονική, ιδέες/μέθοδοι= προσδιορίζονται από εποχή: μεταμοντερινισμός). Επανεμφάνιση χρονο-γεωγραφίας (μοντερνισμός)

Παράγοντες διαμόρφωσης ιστορικού ευρωπαϊκού χώρου κατά Pounds:

α. Φυσικό περιβάλλον, β. Κοινωνική οργάνωση, αντιλήψεις, γ. Πληθυσμός, δ. Τεχνολογική καινοτομία, τεχνολογική ανάπτυξη

• Διαρκής σχέση αλληλεπίδρασης κ ανάδρασης
• Επίδραση Σχολής Σικάγου στον Pounds
• Οικολογικές διαδικασίες ανθρωπο-οικολόγων (οικολογικό σύμπλεγμα POET): πληθυσμός, οργάνωση, περιβάλλον, τεχνολογία
• Ευρωκεντρισμός Pounds (εστιάζει σε σταθμούς δυτικοευρωπαϊκής ιστορίας)
• Υλιστική, ανθρωπο-οικολογική γεωγραφική προσέγγιση

ΚΕΦ. 2^ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΕΙΣ 16^ος-20^ος

2.1. Πληθυσμιακή Γεωγραφία: Πηγές έρευνας, Δείκτες και διαιρέσεις της Ευρώπης

Επίκεντρο Ανθρωπογραφίας= Πληθυσμιακή Γεωγραφία

Κύρια αντικείμενα:

• Καταγραφή ιστορικής/μελλοντικής εξέλιξης χαρακτηριστικών πληθυσμού
• Προσδιορισμός παραγόντων/διαδικασιών διαμόρφωσης κ διαφοροποίησης στο χώρο

Η εξέλιξη των θεωριών για τον πληθυσμό

i. Μαλθουσιανές θεωρίες και η εξέλιξή τους (Thomas Malthous 18^ος αιώνας)

• Αύξηση του πληθυσμού: ταχύτερη των μέσων επιβίωσης
• Αποφυγή κρίσης: λιμοί, πόλεμοι, αρρώστιες
• Λύσεις: α. αύξηση ηλικίας σύναψης γάμου, β. παιδιά όσα αντέχει μια οικογένεια
• 19^ος νεομαλθουσιανός Άγγλος Galton: θεωρία περί ευγονικής (ναζιστική Γερμανία)
• Αντίθεση Μαρξ: πληθυσμός= κοινωνικός πλούτος, υπερπληθυσμός= άνιση κατανομή αγαθών παρά έλλειψή τους

Θεωρία δημογραφικής μετάβασης (προσέγγιση εξέλιξης γεννητικότητας και θνησιμότητας): σύνδεση πληθυσμού με οικονομική/κοινωνική ανάπτυξη περιοχής

Φάσεις αύξησης πληθυσμού:

• Α. ρυθμός χαμηλός: υψηλά επίπεδα γεννητικότητας/θνησιμότητας (όχι έλεγχο)
• Β. αύξηση ρυθμού: μείωση θνησιμότητας (βελτίωση συνθηκών διαβίωσης)
• Γ. μείωση ρυθμού: μείωση επιπέδου γεννητικότητας και μείωση θνησιμότητας
• Δ. στασιμότητα: εξομοίωση αριθμού γεννήσεων-θανάτων σε χαμηλά επίπεδα

Δημογραφία/πληθυσμιακή Γεωγραφία: «κατηγορείται» για α. έλλειψη θεωρητικών επεξεργασιών, β. μονοσήμαντη προσήλωση σε εμπειρικά δεδομένα/ποσοτικές αναλύσεις

Νέα προσπάθεια: μεταμοντέρνα προσέγγιση

Κριτική, φεμινιστική Γεωγραφία: ζητήματα μετανάστευσης, σύνδεση πληθυσμιακής με κοινωνική θεωρία

Αλλαγή Παραδείγματος: κριτική Δημογραφία (επιπλέον παράγοντες πχ ρατσισμός)

ii. Ο ρόλος της Φυσικής Γεωγραφίας και του Περιβάλλοντος

• πληθυσμιακές εξελίξεις= άρρηκτα συνδεδεμένες με περιβάλλον

πχ οικολογική καταστροφή: περιβαλλοντικοί πρόσφυγες (διαντίδραση ανθρώπου-φύσης)

• Gold: η φύση αλλάζει νόημα για εμάς (φύση= σύνδεση με κοινωνία/αξίες)
• Massey: συγκρούσεις για την κυρίαρχη άποψη για έννοια φύσης= αγώνες για οργάνωση κοινωνίας

Χαρακτηριστικά φυσικής Γεωγραφίας Ευρώπης:

• Κλιματικές διακυμάνσεις (καλλιέργειες, μετανάστευση, λιμοί, μείωση παραγωγής, λιώσιμο πάγων=αλλαγή τοπογραφία γης κλπ)
• Βουνά νότου (Άλπεις): φράγμα σε στρατιωτικές, εμπορικές διαδρομές
• Εδάφη βόρειων περιοχών μη καλλιεργήσιμων χωρίς εργαλεία
• Μεσόγειος θάλασσα: δίοδο επικοινωνίας
• Ποτάμια: εμπορικές λεωφόροι

iii. Η αξιοποίηση των ιστορικών δεδομένων

πηγές 19^ου: δυσκολίες πληρότητας αρχείων και προσδιορισμού αναλογίας αριθμών με πραγματικότητα= μειωμένη αξιοπιστία αποτελεσμάτων (υπόψη ως τάσεις/ενδείξεις)

Δεδομένα και δείκτες για τη σύγχρονη Ευρώπη

i.                    Πηγές δημογραφικών φαινομένων: ιστορική επισκόπηση

·         Πρώτες απογραφικές εργασίες: Βαβυλωνία, Αίγυπτος, Κίνα, Ισραήλ

Αίτια απογραφής: εξακρίβωση αριθμού φορολογούμενων, νέων σε στρατεύσιμη ηλικία, αρχηγών νοικοκυριών, όχι απογραφή παιδιών

·         Ευρώπη: απογραφές αρχαίας Ελλάδας (καθορισμός προνομίων, ιδιοκτησίας, φορολογίας πολιτών)

·         Ρώμη: στόχος η μέτρηση ατόμων/περιουσιών τους

·         Μεσαίωνας: μικρός αριθμός καταμετρήσεων + όχι αξιοπιστία μετρήσεων

·         Α΄ απογραφή με επιστημονικό τρόπο: Σουηδία 1749 (στόχος: στρατιωτικός/φορολογικός + ανάγκες διοίκησης, εκπαίδευσης, απασχόλησης, επιστημονικής έρευνας κ.α.

ii.                  Σύγχρονες πηγές δημογραφικών δεδομένων και προβλήματα

Τρεις πηγές άντλησης δημογραφικών δεδομένων:

Α. Απογραφή: τελικός πληθυσμός χωρικής ενότητας= πραγματικός πληθυσμός (μόνιμος ή νόμιμος)

Β. Ληξιαρχικές καταγραφές: δημογραφικά γεγονότα (γάμοι, γεννήσεις, θάνατοι)

Γ. Έρευνα πεδίου (συμπληρωματική των παραπάνω): δειγματοληπτική (δεδομένων και απόψεων)

Οργανισμοί/φορείς συλλογής δεδομένων: εθνικοί κ διεθνείς (Eurostat)

Οικονομικές ανισότητες: ποιότητα διαδικασιών καταγραφής

iii.                Χωρική μονάδα αναφοράς (NUTS) – Γεωγραφικές ενότητες – Μεταβλητές – Μέτρηση διαφοροποιήσεων

Διάθεση δεδομένων κατά χωρικές μονάδες αναφορές (διοικητικές και (πιο σπάνια) οικοδομικού τετραγώνου)

Πλάνες: απόκρυψη/ισοπέδωση διαφοροποιήσεων/ανισοτήτων

EUROSTAT: ακολουθεί κοινή περιφερειακή ταξινόμηση= «ονοματολογία των εδαφικών στατιστικών μονάδων» ή NUTS (ιεραρχική, ανάλογα με πληθυσμιακό μέγεθος)

iv.                Πληθυσμός και πληθυσμιακή πυκνότητα

Μέγεθος πληθυσμού= απόλυτα μεγέθη

Πληθυσμιακή πυκνότητα= πληθυσμός διά έκταση χωρικής ενότητας

Μικτή πυκνότητα= μόνο εδάφη ξηράς

Καθαρή πυκνότητα= αφαίρεση ορεινών εκτάσεων, δάσεων κλπ

Έννοια αναλογούσας γης (διαφορετικές εκδοχές): πρώτο μέτρο σύγκρισης

Δείκτες= είδος γενίκευσης (ερμηνευτικές πλάνες)

Συντελεστής μεταβλητότητας: μέγεθος διαφοροποίησης στο εσωτερικό Ευρώπης, αλλά και επιμέρους γεωγραφικών ενοτήτων ως προς τις μεταβλητές

Τυπική απόκλιση: μέσος όρος βαθμού απομάκρυνσης τιμών μεταβλητής από μέση τιμή της (πλεονέκτημα: επιτρέπει σύγκριση βαθμού διαφοροποίησης)

v.                  Ηλικιακή σύνθεση

·         Φύλο/Ηλικία (στόχος οι χωροταξικές πολιτικές)

·         Πυραμίδα ηλικιών (γραφική απεικόνιση κατά φύλο/ηλικία): κοινωνική κ οικονομική σημασία (αντανάκλαση τάσεων γεννητικότητας/θνησιμότητας + επιπτώσεις πολέμων, φυσικών καταστροφών, μεταναστεύσεων κ.α.)

·         Διαφορετικές μορφές πυραμίδας σε αστικές κ αγροτικές περιοχές (μεταναστεύσεις)

·         Δείκτες εξάρτησης: παιδιά+ηλικιωμένοι/ενήλικες (παραγωγικό δυναμικό)

Δείκτες γήρανσης: ηλικιωμένοι/παιδιά (δημογραφική δυναμική)

vi.                Μεταβολή πληθυσμού: ορισμοί και υποδείγματα

·         Εξίσωση πληθυσμιακού ισοζυγίου: μεταβολή πληθυσμού (απόλυτη μεταβολή, φυσική κίνηση πληθυσμού, καθαρή μετανάστευση)= ετήσιος ρυθμός μεταβολής (γεωμετρικό δείγμα σε εκατοστιαίες μονάδες)

vii.              Γεννητικότητα

Ενδείκτες διαφοροποίησης ποιότητας ζωής: θνησιμότητα/γεννητικότητα

Γεννητικότητα: θεμελιώδες μέγεθος μεταβολής πληθυσμού

Αίτια διαφοροποίησης: ταξικά, αστικοποίηση, θρησκεία, εθνικότητα.

·         Δείκτες ως προς συνολικό πληθυσμό κ ως προς γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας= μέσος όρος παιδιών ανά γυναίκα

·         Γενικός Δείκτης Γονιμότητας= αναλογία γεννήσεων/1000 γυναίκες ανά έτος

·         Δείκτης Ολικής Γονιμότητας: έκφραση μέσου επίπεδου τεκνοποίησης

viii.            Θνησιμότητα

Θνησιμότητα: θεμελιώδες μέγεθος εξίσωσης πληθυσμιακού ισοζυγίου

Αίτια διαφοροποίησης: επάγγελμα, προσβασιμότητα σε υπηρεσίες υγείας, περίβάλλον. Διαχρονικές και διαχωρικές συγκρίσεις.

·         Αδρός Δείκτης Θανάτων (μειονέκτημα: θεωρεί ίδιες πιθανότητες για όλες τις ηλικίες)

·         Ειδικοί Δείκτες κατά ηλικία: Δείκτης Βρεφικής Θνησιμότητας, Δείκτης προσδοκώμενης ζωής κατά τη γέννηση 

ix.                Πληθυσμιακές προβολές

Προβολή δημογραφικών φαινομένων στο μέλλον: προϋποθέτει σειρά υποθέσεων σχετικά με μέγεθος και τάσεις εξέλιξης πληθυσμού

Επιφύλαξη: απλή προέκταση τάσεων εμπεριέχει διατήρηση αιτίων= λάθος

Υποβόσκει η παραδοχή ότι οι τάσεις που ισχύουν θα διατηρηθούν στο μέλλον.

Μεθοδολογία προβολών:

·         Εφαρμογή μαθηματικών υποδειγμάτων: μαθηματική εξίσωση/μοντέλο

·         Μέθοδος των πληθυσμιακών συνιστωσών:  δημογραφική εξίσωση, ποσοτική επίδραση επιμέρους παραγόντων

·         Μέθοδος των συνισταμένων κοορτών (καθιερωμένη): εξέλιξη ομάδων πληθυσμού ως προς φύλο και ηλικία (ρυθμοί θνησιμότητας και γεννητικότητας)

2.2. Η πληθυσμιακή Γεωγραφία της Ευρώπης σε ιστορική προοπτική

(Εισαγωγή στην Ανθρωπογεωγραφία της Ευρώπης)

Δημογραφικές μεταβολές από το Μεσαίωνα ως την Αναγέννηση

• 9^ος-14^ος: κύμα εισβολών κ δημογραφική αύξηση

Αίτια: πολιτική κατάσταση Νορβηγίας, υπερπληθυσμός, κλιματικές αλλαγές, πλούτος πολιτικά αδύναμης Δυτικής Ευρώπης

• Ανάπτυξη πόλεων κ επέκταση καλλιεργειών: ενδείξεις αύξησης πληθυσμού (πηγές ασαφείς, ελάχιστες καταμετρήσεις)
• Διπλασιασμός πληθυσμού Ευρώπης στη διάρκεια των 5 αιώνων. Αίτια: τερματισμός μεγάλων εισβολών, πολεμικών απωλειών, λιγότερες επιδημίες/λιμοί, πλεόνασμα διαθέσιμης γης για επέκταση καλλιεργειών

i.                    Η πληθυσμιακή ύφεση του ύστερου Μεσαίωνα

·        Αίτια: εξαντλητική γεωργική εκμετάλλευση γης, κακή διατροφή, ασθένειες, καταστροφή σοδειάς, πανώλη= μεγάλη θνησιμότητα, περιορισμός μετακινήσεων

·        Συσσώρευση πληθυσμού πόλεων= σχηματισμός κοινωνικής ομάδας απόρων/επαιτών

·        Ανάλυση πληθυσμιακών εξελίξεων= ανάλυση αφομοίωσης γλωσσών: αντικατοπτρίζει τοπικό πολιτισμό (ιστορία/γεωγραφία πολέμων, μετακινήσεις, κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες)

·        Πανώλη= διατάραξη ισορροπίες αγορών: α. έλλειψη εργατικής δύναμης= αύξηση τιμής υπηρεσιών, απαιτήσεις μεγαλύτερων μισθών, β. μείωση ζήτησης τροφίμων= πτώση τιμής δημητριακών, εγκατάλειψη καλλιεργειών/χωριών, γ. ζήτηση για μάλλινα υφάσματα= αλλαγή χρήσης χωραφιών από καλλιέργειες σε βοσκοτόπια

ii.                  Η εποχή της Αναγέννησης

Έναρξη δημιουργίας εθνών-κρατών, αποικίες, κριτικό πνεύμα, τυπογραφία, πολεμικές συρράξεις.

Ισορροπία ισχύος= μέγεθος στρατού: μέγεθος πληθυσμού

Λόγοι μείωσης πληθυσμού:

·         Λιμός (κακές σοδειές, δυσχέρειες στις μεταφορές, τεχνητή άνοδος τιμών=αύξηση θνησιμότητας)

·         Επιδημίες (πανώλη, συνθήκες υγιεινής)

·         Πόλεμος (λεηλασίες, ασθένειες)

·         17^ος-18^ος: αύξηση ηλικίας γάμου (έλλειψη οικονομικών πόρων), υψηλά ποσοστά γεννητικότητας/θνησιμότητας, άνοδος πληθυσμού: μείωση θνησιμότητας

·         Μετανάστευση (οικονομικοί μετανάστες, πρόσφυγες, υπερπόντια μετανάστευση)

·         Ποικιλία γεωγραφίας πληθυσμιακών εξελίξεων: τοπικές συνθήκες

·         Αυξημένη πυκνότητα υπαίθρου (περίοδος οικοτεχνίας)

Ανακατατάξεις κατά την εκβιομηχάνιση

Τέλος Ναπολεόντειων πολέμων: αποδυναμωμένη πληθυσμιακά Ευρώπη

19^ος αιώνας: όχι στοιχεία, σφάλματα στις απογραφές

• Μεγάλη Βρετανία: πυκνοκατοικημένα βιομηχανικά κέντρα, αραιοκατοικημένες αγροτικές περιοχές (παρωχημένες καλλιεργητικές πρακτικές)
• Γαλλία: επιβράδυνση ανάπτυξης (πόλεμος, μείωση γεννήσεων λόγω Ναπολεόντειου Κώδικα: διανομή γης σε όλους τους κληρονόμους)
• Κάτω Χώρες: ανάπτυξη (βιοτεχνίες, πρώτα εργοστάσια)
• Γερμανική συνομοσπονδία: διαφοροποιήσεις, πυκνοκατοικημένα: κατασκευαστική βιομηχανία κ οικιακή βιοτεχνία
• Ισπανία/Πορτογαλία: μείωση πληθυσμού (Χερσονησιακός Πόλεμος)
• Ιταλία: αύξηση πληθυσμού (ανεπηρέαστη)
• Σκανδιναβικές περιοχές: κλιματικές αλλαγές (εξαίρεση η Δανία: αύξηση πληθυσμού)
• Ανατολική Ευρώπη/Βαλκάνια: ανεπαρκή στοιχεία

 1800-1910: αύξηση πληθυσμού (πορεία φυσικής κίνησης κ μετανάστευσης)

Πορεία φυσικής κίνησης.

Αίτια θνησιμότητας:

• Συνθήκες διαβίωσης πληθυσμού (ασθένειες)
• Κακή διατροφή

Αίτια μείωσης γεννητικότητας:

• Μειωμένη ικανότητα σύλληψης εξαιτίας ασθενειών/διατροφής
• Οικονομικά, κοινωνικά αίτια

Μετανάστευση:

• Αναβολή γάμου
• Δημιουργία διασπορών. Εβραίοι: μη επιστροφή, έμποροι/τεχνίτες (δεν τους επιτρεπόταν η κατοχή γης)
• Ρεύματα αστικοποίησης (εκβιομηχάνιση πόλεων)
• Μεσογειακή Ευρώπη: αστικοποίηση χωρίς εκβιομηχάνια

Αύξηση πληθυσμού= ανακατανομή του στο χώρο (διαφορετικοί ρυθμοί μετανάστευσης κ φυσικής κίνησης σε επιμέρους χωρικές ενότητες)

Επιστρέφοντας στη σύγχρονη εποχή

20^ος αιώνας: δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, φορντικό μοντέλο ανάπτυξης

Μαρξ: ο καπιταλισμός προτιμά την καταστροφή του περισσεύματος κι όχι την αναδιανομή του= πρόσωπο πολέμου

Εποχή ανασύνταξης: μετανάστευση από νότο προς βορρά, ψυχρός πόλεμος

Νέα χιλιετία: ασύμμετρες απειλές

2.3. Μετανάστες στη σύγχρονη Ευρώπη: από τον αποκλεισμό στη διαφοροποίηση

Μεταβολές πληθυσμού στη μεταπολεμική Ευρώπη: μεταναστεύσεις (χώρος ροών)

Μετανάστευση στο χώρο των ροών: Ιστορία και τύποι μετανάστευσης

Αλλαγές στη σύνθεση των μεταναστών και στους τόπους προέλευσης/προορισμού:

α. μεγαλύτερη κινητικότητα προσφύγων/αδήλωτω μεταναστών,

β. κινητικότητα μεσαίων και υψηλών κοινωνικών στρωμάτων + γυναικεία μετανάστευση

Μεταναστευτικές κοινότητες ανειδίκευτων εργατών

Εμφάνιση μικρών επιχειρηματιών= πυρήνας «διεθνικής» μετανάστευσης (σχέσεις χώρας αποστολής κ χώρας υποδοχής)

Αναπτυγμένες χώρες: μετακίνηση στελεχών πολυεθνικών επιχειρήσεων κ αύξηση μεσοστρωματικών κατηγοριών στο χώρο των υπηρεσιών

Δημιουργία χώρου ροών: πηγή ανισοτήτων= όχι βάση ταξικών δομών, αλλά γεωγραφικής κινητικότητας + δυνατότητας νέων κοινωνικών στρωμάτων αξιοποίησης τεχνολογίας κ απόλαυσης αγαθών παγκοσμιοποιημένου πολιτισμού

Μετανάστευση και μορφές κοινωνικού διαχωρισμού στον ευρωπαϊκό Νότο

• Μετατροπή χωρών Νότιας Ευρώπης από χώρες αποστολής σε χώρες υποδοχής μεταναστών: 1980-1990
• Χώρες Βόρειας Ευρώπης: ρύθμιση μεταναστευτικών ροών ανάλογα με ζήτηση εργατικού δυναμικού στη βιομηχανία (πρότυπο «εργάτη μετανάστη»)
• Δεκαετία ’70: πετρελαϊκές κρίσεις= δημογραφικές ανισορροπίες (μετανάστευση Αφρικανών προς ευρωπαϊκό νότο)
• Τέλη ’80: πολιτικές αναταραχές (τέλος ψυχροπολεμικής περιόδου) + οικονομική ανάπτυξη + γειτνίαση με Βαλκάνια κ Βόρεια Αφρική + αδυναμία ελέγχου συνόρων + απουσία θεσμών κ οργάνων άσκησης μεταναστευτικής πολιτικής= αδήλωτη μετανάστευση
• Νότιες ευρωπαϊκές χώρες: α. άτυπες σχέσεις εργασίας σε οργάνωση παραγωγής, διόγκωση κλάδου υπηρεσιών, εποχική εργασία= ευκαιρίες απασχόλησης, β. διάδοση εικόνων/πληροφοριών για ευημερία στο Δυτικό Κόσμο, μεσάζοντες διακίνησης εργατικού δυναμικού, τουρισμός, εκπαίδευση, διεθνές εμπόριο, ενεργειακοί/μεταφορικοί δρόμοι= διεύρυνση πληθυσμιακών ροών
• 1990 και μετά: εμφάνιση όρων όπως «πολυεθνοτικές πόλεις», «εθνο-πόλεις», «εθνοτικός διαχωρισμός», «εθνοτικές διαιρέσεις χώρου»
• Μεταναστευτικές ροές= μετασχηματισμός δομής μεγαλουπόλεων (διχασμένη πόλη, πόλωση: πλούσιοι κοσμοπολίτες-φτωχοί μετανάστες)
• Κριτική για διχασμένη πόλη:

Α. Αμερική: πιο σύνθετη η κατανομή κοινωνικών ομάδων κ μεταναστευτικών ροών (σύνθετο εθνο-κοινωνικό χαρακτήρα), πολύχρωμες πόλεις, όχι ασπρόμαυρες

Ευρώπη: διαχωρισμός βάσει ταξικών διακρίσεων/ανισοτήτων (παρελθόν), αυξημένη σημασία οι εθνοπολιστικών παραγόντων (παρόν)

Β. μετασχηματισμός πόλεων όχι μόνο από κινήσεις κεφαλαίου (διεθνείς-εξωγενείς παράγοντες), αλλά κ από ιδιαιτερότητες, ιστορία κάθε πόλης (ενδογενείς παράγοντες)

• Εναλλακτικά στην υπόθεση διχασμένης πόλης: κοινωνική δομή που εξαρτάται από τύπους κράτους-πρόνοιας κ παρεμβάσεων στην ανάπτυξη των πόλεων (όχι ομοιόμορφη εξάπλωση νέο-φιλελεύθερων πολιτικών)
• Συμβολή μεταναστών σε αναπαραγωγή κ ευημερία μεσοστρωμάτων: χαμηλό κόστος κατασκευής κατοικιών, οικιακή φροντίδα (ένταξη γυναικών σε νέες υπηρεσίες), μεταποίηση, ενοικίαση σπιτιών, διατήρηση/επέκταση κοινωνικού εξοπλισμού (σχολεία, πάρκα, κέντρα υγείας)

Κοινωνικός διαχωρισμός: κατοίκηση επιμέρους κοινωνικών ομάδων σε διαφορετικές περιοχές σε μια πόλη

Διαφορετικές μορφές διαχωρισμού: ειδικό χωρικό σχήμα (πρότυπα/μοντέλα): ανάλυση από α. Σχολή Σικάγο, β. παραγοντική οικολογία

• Ταξικός διαχωρισμός (επάγγελμα/εισόδημα): τομεακό-ταξικό μοντέλο (εργασιακή πρόσδεση: ευρωπαϊκός νότος, προκαπιταλιστική πόλη).

Χαμηλή ένταση ταξικού διαχωρισμού σε νοτιοευρωπαϊκές πόλεις. Αίτια:

α. εγγύτητα κατοικίας-εργασίας,

β. διάχυση μικρής βιομηχανίας σε αστικό ιστό,

γ. λαϊκή προαστικοποίηση

• Διαχωρισμός μεταναστών: σημασία κριτηρίων ταξινόμησης (τύπος μετανάστευσης, εθνοτική/φυλετική ταυτότητα, ιθαγένεια)

Ευρύτερος από εθνοτικό διαχωρισμό.

Χαμηλή ένταση διαχωρισμού μεταναστών ευρωπαϊκού νότου. Αίτια: ακολουθούν το υπάρχον ταξικό πρότυπο διαχωρισμού

• Συνθετότερα πρότυπα: συνδυασμός παραμέτρων

Εθνοκοινωνικός διαχωρισμός: θύλακες εθνοτικών ομάδων σε ευρύτερους τομείς οικονομικού-κοινωνικού προτύπου.

Πρότυπα διαχωρισμού: αποτύπωση με ειδικούς δείκτες/μεθόδους χαρτογράφησης:

• Συντελεστές χωροθέτησης: ανάδειξη κοινωνικών/οικονομικών παραγόντων κ πρόσδεσης κατοικίας απασχόλησης (εκπροσώπηση μεταναστών/εθνοτικής ομάδας σε συγκεκριμένη περιοχή) – τομεακό μοντέλο
• Δείκτες διαχωρισμού (ανομοιότητας): διαφοροποίηση ομάδας από γενικό πληθυσμό, διάγνωση ύπαρξης εθνοτικών θυλάκων (κλασικός δείκτης)
• Δείκτες ανομοιογένειας (ποικιλομορφίας): τάση συνύπαρξης ή διαχωρισμού περισσότερων μεταναστευτικών ή κοινωνικών ομάδων

Μετανάστευση, αποκλεισμός και ένταξη

Τέλη ΄80, νέα έννοια: «κοινωνικός αποκλεισμός» (αντιπαραβάλλεται με «φτώχεια» και διαφοροποιείται από «κοινωνικό διαχωρισμό»)

• Ευρεία έννοια αποκλεισμού: οικονομικές + κοινωνικές, πολιτισμικές ανισότητες

Ανάδειξη αλληλεξάρτησης χωρικού διαχωρισμού με οικονομικές, κοινωνικές κ πολιτισμικές παραμέτρους (αποκλεισμός= έννοια ευρύτερη της φυσικής γεωγραφικής απομόνωσης)

• Πολιτική χρήση «αποκλεισμού»: ιδεολογίες, στρατηγικές διαχείρισης φτώχειας και ελέγχου διαφοροποιημένων ομάδων

Συντηρητικές κ φιλελεύθερες αντιλήψεις:

Α. παράβλεψη κοινωνικής δικαιοσύνης + τονισμός πολιτισμικών παραγόντων

Β. αντιμετώπιση ανισοτήτων ως απειλή κοινωνικής συνοχής

Βασική αιτία αποκλεισμού: παρεκκλίνουσα συμπεριφορά κ πολιτισμική ιδιαιτερότητα

Βασικός τρόπος ένταξης: αφομοίωση (συμμόρφωση σε κυρίαρχες αξίες)

«Διαχωριστική» εκδοχή «πολυπολιτισμικότητας»: διακριτοί πολιτισμοί σε απόσταση (Σχολή Σικάγο: γκέτο, Ανθρωπο-οικολόγοι: αστικός σχεδιασμός κ χωρισμός πόλεων σε ζώνες)

Οικονομίστικες/κρατιστικές αντιλήψεις:

Α. άγνοια πολιτισμικών παραμέτρων

Β. θεώρηση ανισοτήτων ως παράγωγα καπιταλιστικής οικονομίας κ κρατικής μεροληψίας υπέρ κεφαλαίου

• Φιλελεύθερη χρήση όρου: αναγνώριση διαφορετικότητας, πλαίσιο πολυπολιτισμικότητας

Ένταξη: εξατομικευμένη προσέγγιση (ελευθερία επιλογής), μέσω αγοράς εργασίας, κατανάλωσης (εμπορική ή εταιρική πολυπολιτισμικότητα)

Κράτος: εγγυητής φιλελεύθερων αρχών (όχι παρεμβάσεις)

Αξιοποίηση πολιτισμικών διαφορών από μεγάλες επιχειρήσεις και τράπεζες (ανάληψη ανάπλασης περιοχών με στόχο ελαχιστοποίηση κοινωνικού κόστους ή αντιδράσεων στις παρεμβάσεις τους)

Βασική αιτία αποκλεισμού: έλλειψη εργασίας ή διακρίσεις σε αγορές

• Σοσιαλδημοκρατικές ή ριζοσπαστικές αντιλήψεις:

Βασική πηγή ανισοτήτων: ατέλεια αγορών εργασίας/κατοικίας

Εργαλείο αντιμετώπισης αποκλεισμού: κράτος πρόνοιας, αναδιανομή πόρων

«Κριτική πολυπολιτισμικότητα»: επέκταση εξατομικευμένης καταπολέμησης διακρίσεων σε συλλογικό επίπεδο, αίτημα οικονομικής/κοινωνικής ισότητας με δύναμη πολιτισμικού πλουραλισμού

Κριτική Γεωγραφία, νέα αστική κοινωνιολογία

Κριτικές πρακτικές ένταξης: υποστήριξη κατοικίας μειονοτικών ομάδων, υπεράσπισή τους

• Συνδυασμοί των παραπάνω τύπων: κοινωνική πραγματικότητα

Κυρίαρχες πρακτικές ένταξης ευρωπαϊκού νότου: πλέγμα συντηρητικών, αυταρχικών, πελατειακών κ φιλανθρωπικών θεσμών που διαχέονται στον αστικό ιστό + κερδοσκοπικές πρακτικές αξιοποίησης γης

Δημιουργία θυλάκων ένταξης από: εργατικό εποικισμό, αυτοστέγαση, αλληλεγγύη (έχασαν μέρος του κριτικούς τους χαρακτήρα: μικρό κεφάλαιο επωφελείται στα επίκεντρα εντατικής εμπορευματοποίησης γης αξιοποιώντας φτηνό εργατικό δυναμικό κ άτυπες σχέσεις εργασίας)

ΚΕΦ.2^ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ (2) ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Α΄μεγάλη επιστημολογική τομή: ανάδυση Παραδείγματος Ποσοτικής Γεωγραφίας (υπόβαθρο: θετικισμός): 1950-1960 (ποσοτική επανάσταση)

Β΄επιστημολογική τομή: ανάδυση μεταθετικιστικών και κριτικών Παραδειγμάτων

3.1. Η πρώτη επιστημολογική τομή: Ποσοτική επανάσταση και θετικισμός στη Γεωγραφία

Οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες

• Τέλος Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου: αναπτυξιακές πολιτικές, φυσικός σχεδιασμός πόλεων, μεταφορικών, επικοινωνιακών, ενεργειακών υποδομών, χρήσεων γης, ζωνών βιομηχανικής συγκέντρωσης
• Ανάγκη φυσικού σχεδιασμού χώρου: συλλογή, ποσοτικοποίηση, στατιστική επεξεργασία +τεχνολογία ηλεκτρονικών υπολογιστών= ευνοϊκές συνθήκες ανάδυσης ποσοτικής Γεωγραφίας
• Μανία ποσοτικοποίησης: άμεσες πρακτικές ανάγκες οικονομικής και χωρικής ανασυγκρότησης καπιταλιστικών χωρών
• Υλικό πλαίσιο μεταπολεμικής ευρωπαϊκής «κοινωνίας της ευημερίας:

Νέο καθεστώς συσσώρευσης: φορντισμός (μαζική παραγωγή)

Τρόπος κοινωνικής ρύθμισης= κεϋνσιανισμός (έντονος κρατικός παρεμβατισμός, ανάπτυξη προνοιακών πολιτικών: συνοχή/σταθερότητα για εύρυθμη αναπαραγωγή κοινωνικών σχέσεων κ καπιταλιστικού συστήματος)

• Τεϋλορισμός: αρχές επιστημονικής διαχείρισης εργασίας= αποδοτική λειτουργία συστήματος μαζικής παραγωγής κ καταμερισμού εργασίας στα εργοστάσια (εργάτης= έμψυχο «μηχανικό αυτόματο», κριτήριο: οικονομικός ορθολογισμός)
• Εξιδανίκευση «μηχανικού αυτόματου» από Ποσοτική Γεωγραφία: χωρική συμπεριφορά επιχειρήσεων/νοικοκυριών με όρους μεγιστοποίησης ωφελιμότητας
• Συγκέντρωση μαζικής παραγωγής σε αστικο-βιομηχανικούς πόλους= δημιουργία χωρικών ανισοτήτων (λύσεις μέσω εφαρμογής ρυθμιστικών χωρικών πολιτικών)
• Τάση εποχής: γενίκευση κ συστηματοποίηση γεωγραφικών γνώσεων περιφερειακής ανάπτυξης κ βιομηχανικής χωροθέτησης, προτύπων αστικοποίησης, χωρικών αλληλεξαρτήσεων, υποδομών, ελέγχου χρήσεων γης
• Αναδιάρθρωση γεωγραφικών γνώσεων= εργαλείο σχεδιασμού χώρας

Λογικός θετικισμός, πολυεπιστημονικότητα-κατακερματισμός γεωγραφικής γνώσης

- Βάσεις Ποσοτικής Γεωγραφίας: Γερμανική Σχολή Χωροθέτησης: χωροθετήσεις και κατανομές οικονομικών δραστηριοτήτων βάσει απλοϊκής ποσοτικής-γεωμετρικής αντίληψης χώρου ως στατικού συνόλου σημείων, αποστάσεων και μεταφορικών ροών

Αφετηρία: ΗΠΑ

- Παλαιότερη επιστημολογική διαμάχη Hartshorne (περιφερειακό Γεωγράφο: ιδιογραφική επιστήμη η Γεωγραφία: περιγραφή ιδιόμορφου/μοναδικού) και Schaefer (Θετικιστή: νομοθετική επιστήμη η Γεωγραφία: γενικευτικά μοντέλα, καθολικοί νόμοι)

- Σημαντική επιρροή: έργο Isard (προσπάθεια εισαγωγής συνθήκης χώρου στη λογική των νεοκλασικών οικονομικών)

- Garrison: ίδρυση «χωρικής ανάλυσης» με θέματα έρευνας βιομηχανική χωροθέτηση, πρότυπα χρήσεων γης, αστικοποίηση, μεταφορικά δίκτυα κλπ

- Alonso: μελέτη κατανομής δραστηριοτήτων κ διαμόρφωσης χρήσεων γης στην πόλη

- Επανάκαμψη ποσοτικής Γεωγραφίας: 1990 («Νέα Οικονομική Γεωγραφία», ΗΠΑ)

Βασικοί μεθοδολογικοί άξονες ποσοτικής Γεωγραφίας:

• Παραδοχή ύπαρξης αναλογιών φυσικών - γεωγραφικών φαινομένων= φυσικές νομοτέλειες ανεξάρτητες από τόπο/χρόνο - οικουμενικοί νόμοι χωρικοί οργάνωσης ανεξάρτητοι από τοπικά/ιστορικά πλαίσια (αξίες, πεποιθήσεις κλπ)
• Βάση γεωγραφικής μελέτης= ποσοτικοποιήσιμα γεωγραφικά φαινόμενα (μαθηματική/στατιστική επεξεργασία + έλεγχος επαληθευσιμότητας: νέα γεωγραφική αιτιοκρατία, χωρικός φετιχισμός)
• Γεωγραφικός χώρος= απόλυτη «νευτώνεια» φυσική οντότητα, αδρανές, μονοδιάστατο, αμετάβλητο πεδίο-σύνολο σημείων (ομοιογενές/αδρανές πεδίο). Προσδιορισμός χωρικών κατανομών μέσα από: α. γεωμετρίες αποστάσεων, β. κόστη υπερνίκησής τους

- Επιστημολογικό υπόβαθρο ποσοτικής Γεωγραφίας και χωρικής ανάλυσης: λογικός θετικισμός (εγγενής συμμετρία γνώσης-επαλήθευσης εμπειρικά μετρήσιμων γεγονότων)

Κίνητρα νομοθετικής στροφής: α. επιστημολογικά, β. μεταπολεμική «γεωγραφική φαντασία»: κατάλυση αυτονομίας τοπικού υπό ταχύρρυθμη φορντική εκβιομηχάνιση (ομοιογενοποίηση χώρου, αστικοβιομηχανικά τοπία χωρικής οργάνωσης)

Λογικός Θετικισμός, εξάρτηση επιστημονικού κύρους προτάσεων από:

• Θεμελίωση προτάσεων στην εμπειρική πραγματικότητα
• Δυνατότητα ποσοτικοποίησης: υπαγωγή σε εμπειρικό έλεγχο: επαλήθευση
• Επαληθευμένες προτάσεις (αθροιστικά): κατασκευή νόμων καθολικής ισχύος
• Αποκλείονται αξιολογικές κρίσεις κ ηθικές προτάσεις (όχι εμπειρικός έλεγχος)
• Μεθοδολογικές πορείες:

α. επαγωγική μέθοδος (αισθητηριακή εμπειρία: αταξινόμητα γεγονότα: ορισμός/ταξινόμηση/μέτρηση: ταξινομημένα γεγονότα: επαγωγική γενίκευση: νόμοι/κατασκευή θεωρίας),

β. υποθετικο-απαγωγική μέθοδο (αισθητηριακή εμπειρία: εικόνα δομής πραγματικού κόσμου: a-priori μοντέλο-αναπαράσταση εικόνας: υπόθεση: πειραματικός σχεδιασμός: δεδομένα: διαδικασίες επαλήθευσης: νόμοι.κατασκευή θεωρίας)

• Κύκλος Βιέννης: διάκριση αναλυτικών (ταυτολογικές, δεν χρήζουν εμπειρικής επαλήθευσης) και συνθετικών προτάσεων (εμπειρική απόδειξη, βάση κατασκευής επιστημονικής θεωρίας). Έγκυρες προτάσεις= υποδείχνουν τρόπο επαλήθευσης
• Βασική παραδοχή: απόλυτος διαχωρισμός γεγονότων – αξιών (κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές, θεσμικές πτυχές χωρικής οργάνωσης δραστηριοτήτων που δεν ποσοτικοποιούνται= όχι αντικείμενο επιστημονικής ενασχόλησης)
• Εξωγενή συνεργασία εξειδικευμένων επιστημονικών κλάδων δια της αλληλεπίθεσης (αθροιστικά)= πολυεπιστημονικότητα (κατακερματισμένη αντίληψη κόσμου: κατακερματισμός Γεωγραφίας)

Γεωγραφία 19^ου αιώνα: ενοποιημένη (φυσική+ανθρώπινη)

Περιφερειακή Γεωγραφία (Μεσοπόλεμος): γεωγραφικός χώρος ως ενότητα σύνθεσης πολλαπλών επιμέρους τοπικών ιδιαίτερων πτυχών

Ποσοτική Γεωγραφία: διχοτομίες, εδαφικότητες, στεγανά, σκληρή εξειδίκευση

Κατακερματισμός Φυσικής Γεωγραφίας: Γεωμορφολογία, Κλιματολογία, Βιογεωγραφία, Περιβαλλοντική Γεωγραφία

Κατακερματισμός Ανθρωπογεωγραφίας: Οικονομική Γεωγραφία (Αγροτική + Βιομηχανική + Γεωγραφία Υπηρεσιών + Μεταφορών + καινοτομιών), Κοινωνική Γεωγραφία, Αστική, Πολιτική, Γεωπολιγική, Πληθυσμιακή, Πολιτισμική και Πολιτιστική, Ιστορική

Μη δυνατότητα κατανόησης και ερμηνείας σύνθετων γεωγραφικών φαινομένων (παγκοσμιοποίηση, άνιση ανάπτυξη, σύνορα, μετανάστευση, κοινωνικός αποκλεισμός, αποβιομηχάνιση, αναδιάρθρωση κλπ): ταυτόχρονα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά φαινόμενα στο χώρο= απαίτηση ολιστικών, συνθετικών κ διεπιστημονικών προσεγγίσεων (κριτική Γεωγραφία)

Γενικοί νόμοι χωρικής ισορροπίας= χίμαιρα

Χρησιμότητα θετικιστικού γεωγραφικού κατακερματισμού: α. αύξηση ειδικών γνώσεων κ ακαδημαϊκό καταμερισμό εργασίας, β. διδασκαλία κατά τμηματικό/αθροιστικό τρόπο

3.2. Η ανάδυση μεταβατικών παραδειγμάτων

Εναλλακτικές προσεγγίσεις που προλείαναν έδαφος για β΄μεγάλη επιστημολογική τομή μεταπολεμικής εξέλιξης Ευρωπαϊκής Γεωγραφίας (ανάδυση Κριτικής Γεωγραφίας)

Συμπεριφορική Γεωγραφία

Αμφισβήτηση έννοιας κλειδί επιστημολογικής κ πραγματολογικής θεμελίωσης Ποσοτικής Γεωγραφίας: «homo economicus»

• Homo socialis (αντί «homo economicus»)
• Κοινωνικές, ψυχολογικές πτυχές ανθρώπινης συμπεριφοράς στο χώρο (αντί γενικούς νόμους χωρικής οργάνωσης)
• Συμπεριφορές: ενθηκευμένες σε ευρύτερα συστήματα κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων, δεσμεύσεων, θεσμικών διακανονισμών κ πολιτισμικών αξιών (όχι μόνο σύμφωνα με κίνητρα οικονομικού ορθολογισμού)
• Χωρικές συμπεριφορές με βάση υποκειμενικών δυνατοτήτων κ επιλογών= όχι αντικειμενικοί γενικοί νόμοι χωρικής οργάνωσης
• Κριτική: homo economicus (συμφέρον πάνω απ΄ όλα)= homo ludens (άνθρωπος παιγνίου): καταβολές ανθρώπινης βαρβαρότητας (ύβρις, έλλειψη μέτρου)

Ομοιότητα Συμπεριφορικής-Ποσοτικής Γεωγραφίας:

• Διατήρηση ατομικιστικού προτύπου (homo socialis): βουλησιαρχική εικόνα κόσμου (εκ των ένδον κριτική θετικιστικής ποσοτικής Γεωγραφίας κι όχι ρήξη)

Ανθρωπιστική Γεωγραφία (είδος αντίδρασης σε ποσοτική Γεωγραφία)

• Αδύνατο να υπαχθεί η ανθρώπινη συμπεριφορά σε γενικούς νόμους χωρικής οργάνωσης
• Έμφαση σε ελευθερία ανθρώπινης βούλησης: κατάλυση αιτιοκρατίας και αντι-ουμανισμού Ποσοτικής Γεωγραφίας
• Μετατόπιση γεωγραφικής έρευνας από ποσοτικά γεγονότα κ στατιστικούς ελέγχους στην κατανόηση του νοήματος και των αξιών
• Κεντρική έννοια: διυποκειμενικότητα (συμπεριφορά: αλληλεξαρτήσεις ανάμεσα σε δρώντα υποκείμενα + αξίες)
• Φιλοσοφικό υπόβαθρο: φαινομενολογία
• Μεθοδολογικό επίπεδο: ποιοτικές μεθόδους γεωγραφικής έρευνας
• Διαφοροποίηση από Ποσοτική Γεωγραφία, αλλά χωρίς μεγάλα αποτελέσματα

Φιλελεύθερη Γεωγραφία

• Μετατόπιση έμφασης από υποκειμενική δράση στο χώρο σε ευρύτερες χωρο-κοινωνικές δομές
• Χωρικές δομές που διαμορφώνονται από δυνάμεις αγοράς
• Στόχος: κοινωνική δικαιοσύνη (όχι σε σφαίρα παραγωγής, ναι εισοδηματική αναδιανομή και κατανάλωση)= βελτιώσεις όρων διαμονής στο χώρο (όχι ριζικές κοινωνικές αλλαγές)

3.3. Η δεύτερη επιστημολογική τομή: Ανάδυση Κριτικής Γεωγραφίας

Οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες

Τέλη ’60-αρχές ’70: όρια βεβαιοτήτων φορντιστικού μοντέλου εκβιομηχάνισης

• Πτώση ανάπτυξης
• Μείωση βιομηχανικής απασχόλησης (ανεργία)
• Αποβιομηχάνιση
• Παγκόσμιες πετρελαϊκές κρίσεις
• Κοινωνικές/πολιτικές αναταραχές (πόλεμος Βιετνάμ, αιτήματα για ειρήνη, ανθρώπινα δικαιώματα, οικολογία κ.α)
• Όχι λύσεις από Ποσοτική Γεωγραφία, αλλά ούτε και από Συμπεριφορική κ Ανθρωπιστική (έμφαση στο υποκειμενικό).
• Στροφή κρατικών ρυθμιστικών πολιτικών από φυσικό/τεχνοκρατικό σχεδιασμό χώρο στον κοινωνικό σχεδιασμό (κοινωνικές προσεγγίσεις προβλημάτων)
• Ανάδυση Παραδείγματος Κριτικής Γεωγραφίας (διεπιστημονικότητα, κοινωνικές διαστάσεις γεωγραφικού χώρου, κριτική θεώρηση καπιταλιστικής χωρο-κοινωνικής πραγματικότητας κ οργάνωσης συλλογικής δράσης)

Κριτική του θετικισμού, κοινωνική διάσταση χώρου κ έννοια διεπιστημονικότητας

Hume:  Επαγωγή: συντήρηση αλήθειας επιβεβαιωμένων γεγονότων, όχι γενική αλήθεια

Bacon: πεπερασμένος ο αριθμός των περιπτώσεων που επιβεβαιώνουν (όχι εγκυρότητα)

Popper: επαληθευσιμότητα= όχι κριτήριο επιστημονικής αλήθειας. Αρκεί 1 διάψευση. Επιστημονική εγκυρότητα κατά Popper: θεωρίες που επιδέχονται επιλάθευση/ανασκευή

Γεωγραφική κριτική:

• γεωγραφικά φαινόμενα= όχι αποτέλεσμα γεωγραφικών αιτίων, αλλά κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών κ ιστορικών αιτίων.
• Δεν υπάρχουν χωρικά φαινόμενα παρά μόνο κοινωνικά.
• Χώρος= κοινωνική κατασκευή
• Χώρος= σύνθετη ολότητα σχέσεων σε διαρκή αλληλεπίδραση με κοινωνική δυναμική: Χωρο-κοινωνική διαλεκτική
• Όχι δυαδικό σχήμα χώρου-κοινωνίας, η μία έννοια συνυπάρχει με την άλλη σε εσωτερική ενότητα αντιθέτων (διαλεκτική). Αλληλονοηματοδότηση.

Τρεις εκδοχές χωρο-κοινωνικής διαλεκτικής:

Α΄ εκδοχή: δεν υπάρχει πεδίο «χωρικού» χωρίς κοινωνικό περιεχόμενο. Χώρος= κοινωνική κατασκευή (αμφίδρομη σχέση) – Massey

Β΄ εκδοχή: χωρικές σχέσεις/γεωγραφικά φαινόμενα= θεμελιώδεις, ενεργητικές στιγμές μέσα σε αντιφατική δύναμη καπιταλισμού – Harvey

Γ΄ εκδοχή: χωρικότητα/χρονικότητα, ανθρώπινη γεωγραφία/ιστορία= σύνθετη κοινωνική διαδικασία που δημιουργία ιστορική αλληλουχία χωρικοτήτων (χωροχρονική διάρθρωση κοινωνικής ζωής). Παραγωγή χώρου (χρόνου)= αποτέλεσμα κοινωνικής δράσης/σχέσης. Χωρικές δομές/σχέσεις= υλική μορφή κοινωνικών δομών/σχέσεων – Soja

• Θεμελίωση χωρο-κοινωνικής διαλεκτική από Κριτική Γεωγραφία= κατάλυση πολυεπιστημονικότητας κ κατακερματισμού γνώσεων
• Διεπιστημονικότητα κ συνθετική/ολιστική προσέγγιση
• Αλληλεξάρτηση οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών διαστάσεων χώρου
• Κατακερματισμός επιμέρους πτυχών φαινομένων μόνο για αναλυτικούς λόγους. Σύνθεση επιμέρους σε σφαιρικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις
• Θέματα μελέτης Κριτικής Γεωγραφίας (που είχαν αγνοηθεί από άλλα Παραδείγματα): άνιση ανάπτυξη, παγκοσμιοποίηση, σύνορα, μεταναστεύσεις, χωρική διαφοροποιήση σε τοπικό, περιφερειακό κ διεθνές επίπεδο, χωρικές κατανομές παραγωγής κ εργασίας, κινήματα για χώρο/περιβάλλον κ.α.
• Αποκατάσταση ιστορικής διάστασης γεωγραφικών φαινομένων

ΚΕΦ. 4^ο ΑΝΙΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

4.1 Άνιση ανάπτυξη στην ευρωπαϊκή Ιστορία

• Εγκατάλειψη κληρονομιάς ελληνορωμαϊκής περιόδου + πολιτιστική, οικονομική, κοινωνική, πολιτική παρακμή ρωμαϊκής αυτοκρατορίας= Μεσαίωνας/φεουδαρχία

Εγκατάλειψη επιτευγμάτων πολιτισμού= νέες δομές σε κοινωνικό ιστό Μεσαίωνα

• Συχνές αλλαγές σε σύνθεση πληθυσμού: εισβολές βαρβαρικών φύλων= πλήρης αποδιοργάνωση παλαιών προτύπων δομής εξουσίας/οικονομίας: οπισθοδρόμηση
• Ρώμη: πολιτισμός των άστεων. Βάρβαροι: γεωργοί, περιορισμένες υλικές απαιτήσεις, όχι ενδιαφέρον για εμπόριο. Ώσμωση.
• Πόλεμοι, εισβολές, πειρατεία= τοπική αυτόνομη οργάνωση (γαιοκτήματα, έπαυλη, τοπική αριστοκρατία): φεουδαρχία, ανταλλακτική κοινωνία
• Ανάπτυξη Βυζαντίου (εμπόριο, διοικητικές δομές, ισχυρή οικονομία: επάρκεια χρυσού, δασμολογική πολιτική στις εισαγωγές, κρατική μηχανή, δημόσια έργα)
• Κοινωνική ιεραρχία Μεσαίωνα: εργάτες, πολεμιστές, ιερείς
• Άνοδος των πόλεων κ τεχνολογικές ανακαλύψεις= αύξηση παραγωγής/εμπορίου (προάγγελοι νεότερων χρόνων: νέο σύνολο πολιτισμικών αξιών κ οικονομικής οργάνωσης)
• Τεχνολογικές ανακαλύψεις: όπλα (παγκόσμια κυριαρχία), επιχειρηματικές μέθοδοι, επενδύσεις, εξωτερικό εμπόριο, εμπορικές εταιρείες, αγορά τίτλων/μετοχών (εταιρείες)
• Αντιστροφή άνισης ανάπτυξης από Νότο προς καινοτόμο Βορρά

4.2. Άνιση ανάπτυξη μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση

• 18^ος Αγγλία: Βιομηχανική Επανάσταση= ριζική αλλαγή παγκόσμιου οικονομικού και εμπορικού σκηνικού, παγίωση άνισης ανάπτυξης στην Ευρώπη
• Νέες πηγές ενέργειας: κάρβουνο, πετρέλαιο, ηλεκτρισμός: υπεροχή Ευρώπης
• Α΄κύμα Βιομηχανικής Επανάστασης: υφαντουργία, μέταλλα +καινοτομίες= αύξηση παραγωγής
• Β΄κύμα Βιομηχανικής Επανάστασης: χημικά, φαρμακευτικά προϊόντα, βαφές, χαλύβδινα πλοία, αυτοκίνητα, μηχανικά όργανα, εργαλεία. Συγκέντρωση κεφαλαίων από εμπόριο/αποικίες. Αποδοτική γεωργία. Αύξηση πληθυσμού
• Άνθηση βιομηχανίας: α. πλούσιο υπέδαφος, β. αγορές (διαμετακομιστικά κέντρα: θάλασσες, ποτάμια)= βορειοδυτική Ευρώπη
• Βελτίωση συνθηκών ζωής. Τόνωση απασχόλησης (προσφορά εργασίας). Σιδηρόδρομος, εκπαίδευση, στρατιωτική θητεία, αστυφιλία αγροτικού κόσμου.
• Ανάπτυξη Βορρά/Δύσης. Στάσιμος Νότος. Ευρώπη κάρου και Ευρώπη ατμού
• Προβλήματα Νότου: έλλειψη πλουτοπαραγωγικών πηγών + παρατεταμένη οικονομικοπολιτική παρακμή.
• Προβλήματα Ανατολής: παρακμάζουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία (αγροτικός κόσμος, φεουδαλικές αντιλήψεις)
• Βιομηχανική εποχή= αφετηρία άνισης ανάπτυξης

4.3. Πόλεμοι, αποικιοκρατία και άνιση ανάπτυξη

17^ος-19^ος αιώνας:

• κυριαρχία λιμανιών Βορρά, βιοτεχνιών, εργοστασίων, σιδηροδρόμου, τάση συγκέντρωσης κεφαλαίου κ πληθυσμού, μαζική αστικοποίηση= διαμόρφωση παγκόσμιας γεωγραφία αποικιοκρατικού κόσμου εποχής.
• Χάσμα βιομηχανικών και μη βιομηχανικών περιοχών Ευρώπης (Βορρά-Νότου)
• Έντονος εθνικισμός, ανισότητες αποικιοκρατίας, αυτονομιστικά κινήματα + ιμπεριαλισμός + οικονομική/τεχνολογική ανάπτυξη= ασταθής ισορροπία δυνάμεων= Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: (ΗΠΑ/Ιαπωνία οι νέες δυνάμεις)
• Διαμόρφωση τοπίων γεωγραφικής ανισότητας, ζωνών ανάπτυξης/υπανάπτυξης σε παγκόσμια και τοπική κλίμακα (οικονομική/κοινωνική κρίση, ανεργία + εθνικισμός, ακροδεξιά κινήματα= φασισμός, ναζισμός, δικτατορία)
• Τέλος Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου: Ευρώπη διχασμένη σε σφαίρες επιρροής (ΗΠΑ/ΕΣΣΔ): αντανάκλαση σε στρατιωτικούς κ οικονομικούς σχηματισμούς= περίοδος ψυχρού πολέμου έως 1989.
• 1990 τέλος διπολισμού Ανατολής-Δύσης= τέλος ψυχρού πολέμου= νέο στάδιο ενιαίας πορείας, παγκοσμιοποίηση

4.4. Άνιση ανάπτυξη και προκλήσεις για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση

Άνιση ανάπτυξη: α. λόγοι εσωτερικής λειτουργίας κρατών (υποδομές), β. λόγοι ιστορικής συγκυρίας (πχ Νότια-Ανατολική Ευρώπη, ισλαμικές χώρες)

• 1990: Ανατολική Ευρώπη σε μεταβατικό στάδιο (από απολυταρχικά κράτη σε δημοκρατίες, από κεντρικά ελεγχόμενες οικονομίες σε φιλελεύθερες)= πολιτικές και θεσμικές διεγασίες για είσοδο σε ΕΕ (οικονομικές διεργασίες: πιο δύσκολες= ξεπερασμένες βιομηχανικές δομές, έλλειμμα ανταγωνιστικότητας)
• Νότος/Μεσόγειος: σχετικά ανεπτυγμένες, υστέρηση τεχνολογικής ανάπτυξης
• Σκανδιναβικές χώρες: ανάπτυξη, δημοκρατικοί θεσμοί, κοινωνία πολιτών
• Βαλκάνια: ένοπλες συγκρούσεις, εθνοτικά προβλήματα, εθνικισμοί
• Βαλκτική: διαρθρωτικά προβλήματα οικονομίας, υψηλή ανεργία
• Πρόβλημα: Ευρώπη «πολλών ταχυτήτων»= άνιση ανάπτυξη κι όχι σύγκλιση κρατών= αναίρεση προοπτικής ολοκλήρωσης
• Στόχος ΕΕ: περιορισμός άνισης ανάπτυξης μέσω διαρθρωτικών ταμείων κ ταμείου συνοχής, συνοχή/σύγκλιση των κρατών-μελών, προσπάθεια άμβλυνσης αντιθέσεων (Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης)
• Γεωγραφικός διαχωρισμός βάσει α. ιστορική προέλευση, β. γεωγραφική θέση, γ. παραδοσιακές οικονομικές λειτουργίες, δ. κλιματολογικές συνθήκες= δυσκολία εμπέδωσης εννοιών καινοτομίας και ανταγωνιστικότητας
• Ανισότητα στην κατοχή γνώσης και άρα καινοτομίας= όχι ισότιμη συμμετοχή σε αναπτυξιακή πορεία + ανισότητα στις υποδομές των περιφερειών= Διεύρυνση διαφορών μεταξύ περιφερειών Ευρώπης (εισοδηματικές διαφορές)
• Στόχος: α. διακρατική και ενδοκρατική συνοχή, β. αναδιάρθρωση οικονομιών ώστε να είναι ανταγωνιστικές, γ. μέλλον κράτους πρόνοιας
• Τρία πρόσωπα Ευρώπης από γεωγραφική άποψη: α. βιομηχανικά ανεπτυγμένος Βορράς, β. αποβιομηχανισμένος Μεσογειακός Νότος (εξαίρεση: Β. Ιταλία) με σημαντικό αλλά μειούμενο αγροτικό πληθυσμό, γ. ξεπερασμένη βιομηχανικά κ μεγάλο αγροτικό πληθυσμό Ανατολή

4.5. Άνιση ανάπτυξη και παγκοσμιοποίηση

• Καπιταλισμός= γεωγραφικές ανισότητες ως ενδημικό χαρακτηριστικό του
• Διεθνής καταμερισμός εργασίας= άνιση ανάπτυξη σε παγκόσμια κλίμακα
• Krugman (1989): αναγνώριση ενδογενών χαρακτηριστικών οικονομικής συγκέντρωσης κ χωρικής κατανομής οικονομικής δραστηριότητας (περιλαμβάνουν εντοπισμένες ιστορικές συγκυρίες κ εδραιωμένες παραδόσεις)
• Θεωρία ευέλικτης εξειδίκευσης: εστίαση σε κοινωνικής δομές που επιτρέπουν αποκαθετοποίηση φορντικής ιεραρχίας κ ανάπτυξη δικτύων συνεργασίας
• Νέες ερμηνείες Γεωγραφίας: βάρος σε ενδογενείς κι όχι εξωγενείς παράγοντες (κοινωνία δικτύων: ανάλυση χώρου ροών πόρων/πληροφοριών)
• Ιστορία, κοινωνική διάρθρωση κ πολιτικές δομές τόπου: διαφοροποίηση αποτελεσμάτων επενδύσεων κεφαλαίων, εισροών τεχνολογίας κ επιδοτήσεων
• Μεταμοντέρνα Γεωγραφία: τονισμός ανομοιογένειας, επιστροφή σε σημασία χώρου (χώρος= τόπος με ιστορία, πολιτισμό, παραδόσεις)
• 1970: νέες συνθήκες παγκοσμιοποίησης κ απορρύθμισης οικονομίας= εντείνουν γεωγραφική ανισότητα ανάπτυξης

Χαρακτηριστικά περιόδου: αναδιάρθρωση αγοράς εργασίας, ιδιωτικοποίηση, εισαγωγή σχέσεων αγοράς στο δημόσιο τομέα, στροφή οικονομίες από μεταποίηση προς υπηρεσίες= δραστικές αλλαγές σε απασχόληση

• Οικονομική Γεωγραφία: ανάλυση αποβιομηχάνισης, πόλωσης, ανισότητας
• Νέα Οικονομία: σύνδεση με πληροφορική/γνώση κ πολωμένες/πιο ανασφαλείς μορφές εργασίας. Κατανομή εργασίας: γεωγραφικά άνιση

• Καπιταλισμός= το πιο πρόσφατο/προηγμένο από τα παγκόσμια συστήματα
• Wallerstein: 16^ος εξερευνητικά ταξίδια= εξάπλωση ισχυρών δυνάμεων Ευρώπης στο δυτικό ημισφαίριο: επιρροή πλανήτη.

Μετάβαση από παγκόσμιες αυτοκρατορίες στο παγκόσμιο σύστημα και από διεθνή ή παγκόσμια στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία

Φαινόμενα: παγκόσμιο εμποριο, παγκόσμια μετανάστευση= διάχυση καπιταλισμού, εξάπλωση συγκεκριμένου τύπου καταμερισμού εργασίας κ μορφής έθνους-κράτους

• Frank/Gills: ανθρώπινη ιστορία 5000 χρόνων= ένα παγκόσμιο σύστημα (μέσο μετατροπής σε παγκόσμιο: εμπόριο)
• Διεθνοποίηση= επέκταση οικονομικών δραστηριοτήτων πέρα των συνόρων
• Παγκοσμιοποίηση= λειτουργική ολοκλήρωση των διεθνώς διασκορπισμένων δραστηριοτήτων με αλληλοδιαπλεκόμενες παραγωγικές διαδικασίες πολυεθνικών
• Κατάρρευση καθεστώτων υπαρκτού σοσιαλισμού + πληροφορική= προώθηση διαδικασίας παγκοσμιοποίησης
• Παγκοσμιοποίηση= ένταση ανισοτήτων γεωγραφικής κατανομής ανάπτυξης (ανισότητα μεταξύ χωρών, αλλά και περιφέρειας-μητροπολιτικού κέντρου)
• Χαρακτηριστικό μετάβασης από οικονομική διεθνοποίηση σε παγκοσμιοποίηση= εμπορική κυριαρχία πολυεθνικών επιχειρήσεων
• Χαρακτηριστικό παγκοσμιοποίησης: αύξηση κινητικότητας αγαθών/ατόμων + μεγαλύτερη ακόμα κινητικότητα κεφαλαίου (άρση οικονομικών συνόρων, εξάλειψη θεσμικών περιορισμών, τεχνολογικές εξελίξεις μεταφορών)
• Οικονομικοί μετασχηματισμοί= νέες γεωγραφίες
• Κυβερνοχώρος: δεν αναιρεί τοπικότητα/εδαφικότητα, δημιουργία νέων κέντρων + χωρικά πολωμένη οικονομική δραστηριότητα= διάκριση κέντρου, ημιπεριφέρειας, περιφέρειας= “μωσαϊκό ανισότητας σε διαρκή κατάσταση ρευστότητας” (Storper/Walker)
• Συνέπειες εξάπλωσης παγκοσμιοποίησης:

α. Αύξηση εξάρτησης λιγότερο ανεπτυγμένων/αναπτυσσόμενων χωρών από διεθνείς εξελίξεις

β. Λειτουργική εξειδίκευση ευρωπαϊκών εθνών-κρατών κ περιφερειών= ταχεία διόγκωση διεθνούς εμπορίου μεταξύ εθνικών οικονομιών με ρυθμούς μεγαλύτερους της παγκόσμιας παραγωγής (συμμαχικά δίκτυα)

[φαύλος-κύκλος υπανάπτυξης: όχι υποδομές/τεχνογνωσία, διόγκωση χρέους υπέρ πιστωτών, αδυναμία κάλυψης βασικών κοινωνικών υπηρεσιών]

• Πολυεθνικά δίκτυα επιχειρήσεων= νέες χωροθετικές στρατηγικές
• Συγκριτικό πλεονέκτημα (όρος του David Ricardo): εξειδίκευση χώρας σε παραγωγή/εξαγωγή προϊόντων όπου έχει συγκριτικό πλεονέκτημα (χαμηλότερο κόστος), ενώ πρέπει να εισάγει αγαθά όπου έχει συγκριτικό μειονέκτημα
• Θεωρία εμπορίου Heckscher/Ohlin: συνδυασμός διαφορετικών συντελεστών παραγωγής (φυσικών πόρων, εργασίας, κεφαλαίου) που προϋποθέτει κάθε προϊόν= εξειδίκευση χώρας σε προϊόντα που αξιοποιούν συντελεστές στους οποίους είναι προικισμένη
• Σημερινή γεωγραφία παγκόσμιας οικονομίας= διάδραση ανταγωνιστικών στρατηγικών πολυεθνικών επιχειρήσεων και εθνικών κυβερνήσεων

ΚΕΦ. 5^ο ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

5.1. Νεωτερικότητα και Γεωγραφίες της Βιομηχανικής Επανάστασης

Ανατροπές που επέφερε η βιομηχανική επανάσταση:

• Συρρίκνωση οικοτεχνίας (αντικατάσταση από εργοστασιακό τρόπο παραγωγής)
• Διαίρεση εργασίας μεταξύ τομέων σε όλες τις σφαίρες παραγωγής
• Διαίρεση κόσμου σε ανεπτυγμένες κ υπανάπτυκτες περιφέρειες
• Κατακερματισμός και εξειδίκευση
• Προετοιμασία αιώνα εθνικισμού κ οικονομικής ανάπτυξης
• Νέοι εμπορικοί δρόμοι/λιμάνια= εξάπλωση μετασχηματισμών οικονομίας
• Νέες συνθήκες ανάπτυξης οικιστικού δικτύου εποχής
• Αναδιάρθρωση προκαπιταλιστικής πόλης σε αστικό βιομηχανικό συγκρότημα

Έξοδος/απώθηση από αγροτική γη του πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού

Εισροή/προσέλκυση προς αναπτυσσόμενη παραγωγική βάση πόλεων

• Νεωτερικότητα (μοντερνισμός)= πολιτιστικό κίνημα με ρίζες στο Διαφωτισμό (ορθολογισμός, λειτουργικότητα, αποτελεσματικότητα)
• Αντανάκλαση μοντερνισμού= φορντισμός

• Εργοστάσια + χρήση μηχανικής ενέργειας (ατμού)= Βιομηχανική Επανάσταση

- χωροθέτηση εργοστασίων στην ύπαιθρο (πρώτες ύλες, φυσικούς πόρους, πηγές ενέργειας, όχι περιοριστικές ρυθμίσεις συντεχνιών πόλεων, φτηνό εργατικό δυναμικό, χώρος για φυσική ανάπτυξη, πρόσβαση σε γαιάνθρακα και λιμάνια)

- στη συνέχεια, παραγωγικοί κλάδοι προσελκύονται από καταναλωτικά κέντρα

- Βόρεια Ευρώπη: βιομηχανική ανάπτυξη σε πυρήνες πόλεων

- Μεσογειακή Ευρώπη: βιομηχανική ανάπτυξη σε λαϊκά προάστια

• Γιατί στην Αγγλία;

- προθυμία βρετανικής κοινωνίας για αλλαγή

- τεχνολογικη ικανότητα για καινοτομία

- ανάπτυξη μαζικής αγοράς κατανάλωσης καθημερινών αγαθών

• Αποκατάσταση ειρήνης ηπειρωτικής Ευρώπης (1815): διάδοση βιομηχανικών τεχνολογιών και εδραίωση εργοστασιακού συστήματος: άνιση ανάπτυξη

5.2. Από το φορντισμό στην ευέλικτη συσσώρευση

Μελέτη παραγωγής κ χρήσης περιβαλλοντικών/τεχνολογικών συνθηκών:

• Παλιά χρόνια: στο επίπεδο της περιγραφής
• 19^ος αιώνας: αιτιοκρατική αντίληψη
• Homo economicus.
• Εστίαση σε παραγωγική διαδικασία και εργασία
• Μετά Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: σύνδεση οικονομικής ανάπτυξης με χωροθέτηση οικιστικών και οικονομικών δραστηριοτήτων. Σύνδεση με φορντικό μοντέλο (διαίρεση εργασίας, διαίρεση κόσμου, άνιση ανάπτυξη)
• Από 1970: διαρθρωτική εξέταση ανάπτυξης (πολιτικο-οικονομική προσέγγιση + θεωρία ρύθμισης)

Φορντισμός και νέα τεχνολογία

• «Detroit: Άνθρωπος και Μηχανή», Diego Rivera. Βιομηχανία Ford= σύμβολο σύγχρονης βιομηχανικής εποχής κ δυναμικής βιομηχανικού καπιταλισμού
• Τεχνική της γραμμής συναρμολόγησης (1927). Μετατροπή εργάτη σε γρανάζι.
• Διαχωρισμός διαχειριστικής εργασίας (σχεδιασμός παραγωγής) από εκτελεστική χειρωνακτική εργασία (συναρμολόγηση) – Τεϋλορισμός
• Τρόπος παραγωγής/συσσώρευσης:

- καθετοποίηση παραγωγής

- μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις κ εξοπλισμό παραγωγής

- πολυάριθμο εργατικό δυναμικό

- απο-ειδίκευση της εργασίας

- αυτοματοποίηση παραγωγής τυποποιημένων προϊόντων (μαζική κατανάλωση)

• Τρόπος ρύθμισης: κεϋνσιανισμός (πολιτική αναδιανομής εισοδήματος και κοινωνικής πρόνοιας). Στόχος: διασφάλιση αναπαραγωγής εργατικής δύναμης κ κατανάλωσης
• Εδραίωση φορντισμού κατά τα μεταπολεμικά χρόνια
• Οικονομική μεγέθυνση= ταυτόσημη με ανάπτυξη (επιδίωξη)
• Homo economicus: οικονομικά ορθολογική συμπεριφορά (τέλεια πληροφόρηση, αποκλειστικά οικονομικά κριτήρια: μεγιστοποίηση παραγωγικότητας/κέρδους κ μείωση κόστους)

Από τους τρόπους παραγωγής στη θεωρία της ρύθμισης

(πολιτικο-οικονομική προσέγγιση)

• Πέρασμα σε πρότυπο κοινωνικού ανθρώπου (homo socialis)
• Πολιτικο-οικονομική προσέγγιση + θεωρία ρύθμισης= σημασία ευρύτερης κοινωνικο-οικονομικής δομής

- Δομή= οργάνωση παραγωγικών δραστηριοτήτων (=κοινωνικές σχέσεις)

• Θεωρία ρύθμισης= δομική προσέγγιση + ανθρώπινος φορέας (φορντισμός)

• Πολιτιστική προσέγγιση= σημασία σε ανθρώπινο φορέα
• Τοπία= επιπτώσεις παραγωγικής αναδιάρθρωσης + μεταβολές καθεστώτος συσσώρευσης στο γεωγραφικό χώρο

πχ φορντισμός: αστικά βιομηχανικά κέντρα Βόρειας/Κεντρικής Ευρώπης

Ευέλικτη συσσώρευση

Τέλη ’70:

• Κρίση φορντισμού: κορεσμός αγοράς, πετρελαϊκή κρίση, πιέσεις εργατικού συνδικαλισμού, στροφή προς καταναλωτικό καπιταλισμό κ αγορά μη τυποποιημένων προϊόντων= κρίση μαζικής παραγωγής, κεϋνσιανισμού + τάσεις αποκέντρωσης κεφαλαίου
• Αποβιομηχάνιση
• Πληροφορική + υπολογιστική τεχνολογίας= παραγωγική αναδιάρθρωση
• Αύξηση θέσεων εργασίας στον τομέα υπηρεσιών κ γυναικείας απασχόλησης
• Παγκοσμιοποίηση
• Ανάδυση νέων χωρών ως βιομηχανικές δυνάμεις: ΝΑ Ασίας, Ν. Κορέα, Σιγκαπούρη, Ταϊβάν, Ιαπωνία
• Προβάδισμα Ιαπωνίας: ευέλικτο σύστημα συσσώρευσης (Toyota)= σύστημα kanban (παραγωγή just in time)

-οριζόντιοι μηχανισμοί λειτουργικού συντονισμού

- νέες εργασιακές σχέσεις με βάση διάρκεια απασχόλησης κ σύστημα αμοιβών

- ανάπτυξη εξωεπιχειρησιακών υπεργολαβικών σχέσεων (έρευνα, ανάπτυξη προϊόντος, σύστημα τραπεζικού δανεισμού)

- προσαρμοστικότητα στις διακυμάνσεις της ζήτησης

- ευελιξία: στενότερη συνεργασία στο εσωτερικό + δικτύωση, πολυειδίκευση εργαζομένων, συνεχή κατάρτιση, στήριξη δημιουργικότητας, καινοτομία

- πληροφορική τεχνολογία/ηλεκτρονικοί υπολογιστές: δημιουργία/χρήση προγραμματιζόμενου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού κ αυτοματισμών σε παραγωγή

- παραδείγματα: Silicon Valley (ΗΠΑ), Τρίτη Ιταλία

Ζητήματα ευέλικτης συσσώρευσης

Ενδοεπιχειρησιακό επίπεδο:

• Πρακτικές ευέλικτης απασχόλησης: α. μείωση εργάσιμου χρόνου, β. ανακατανομή όγκου εργασίας= ανεργία, υποαπασχόληση, ελίτ εργαζομένων

Εξωεπιχειρησιακό επίπεδο:

• Ανάπτυξη κυρίως υπεργολαβικών σχέσεων (για τμήματα παραγωγής): ένταση γεωγραφικής συγκέντρωσης παραγωγής σε τοπική κλίμακα (αποκαθετοποίηση κ αποκέντρωση παραγωγής, ενίσχυση οριζόντιων διεπιχειρησιακών δικτύων_= άμβλυνση ανισοτήτων στο χώρο

• Μαζική παραγωγή= έμφαση σε κοινωνικές σχέσεις που διαμορφώνουν στρατηγικές παραγωγής κ σχέσεις εργασίας (αρχή ομαδικής εργασίας και συνεργασίας-δικτύωσης)
• Ερμηνεία επικράτησης φορντισμού: αποσύνδεση βιομηχανικής ανάπτυξης από τεχνολογικές νομοτέλειες (ως αποτέλεσμα κοινωνικών χαρακτηριστικών εποχής)
• Ερμηνεία κρίσης φορντισμού: εσωτερικά προβλήματα συστήματος + επίδραση εξωτερικών παραγόντων
• Κοινωνικοί μετασχηματισμοί μεταφορντισμού= μετανεωτερική κοινωνία (συνύπαρξη φορντικού κ μεταφορντικού μοντέλου)
• Θεαματική άνοδος τεταρτογενή τομέα: κυκλοφορία άυλων αγαθών πληροφορίας/γνώσης. (Τριτογενής: κυκλοφορία αγαθών/ανθρώπων)

Χωρική διαίρεση της εργασίας

Αναδιάταξη γεωγραφικού χώρου σε παγκόσμια κλίμακα:

• α. Ανεπτυγμένες περιφέρειες: αποβιομηχανοποίηση κ συγκέντρωση τεταρτογενή τομέα κ νέας τεχνολογίας (κέντρα σύγχρονης ανάπτυξης)
• β. Λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες: εξαγωγείς πρώτων υλών
• γ. Αναπτυσσόμενες/ενδιάμεσες περιφέρειες: βιομηχανία/τεχνολογία φορντισμού

- Αποκέντρωση παραγωγής από φορντικές βιομηχανικές περιφέρειες προς νέες (αξιοποίηση αγοράς κ εργατικού δυναμικού, δυνατότητα λόγω νέας τεχνολογίας)

- Παγκοσμιοποίηση: ευνοϊκοί όροι μετακίνησης κεφαλαίου, διείσδυσης σε νέες αγορές, ισχυροποίηση κέντρων χρηματιστηριακού κεφαλαίου (παγκοσμιουπόλεις)

- Χωροθέτηση συντελεστών παραγωγής ως προς πρώτες ύλες κ αγορά

- Πολιτικο-οικονομική προσέγγιση: κατανόηση/ερμηνεία διαφοροποίησης τόπων κ διαπλοκής τοπικού με διεθνές

• Φορντικό τοπίο: εργοστάσιο στα αστικά κέντρα
• Σύγχρονο τοπίο: μητροπολιτικά αστικά κέντρα στέγασης πολυεθνικών κ υπηρεσιών τεταρτογενούς τομέα (+βιομηχανία μακριά από αστικά κέντρα)= αντανάκλαση κατακόρυφου διαχωρισμού εργασίας

5.3. Η καινοτομία στον υλικό πολιτισμό και τη γεωγραφία της Ευρώπης

Περίοδος αποικιοκρατίας: επιστημονικές ανακαλύψεις, πανεπιστημιακή υποδομή (καταστήματα φαρμάκων κ χημικά εργαστήρια= εμπορική επιχείρηση βασισμένη στην επιστήμη)

19^ος αιώνας: επιστημονική γνώση= βάση τεχνολογικής ανάπτυξης κ ανταγωνιστικότητας= δημιουργία ερευνητικών εργαστηρίων

Μεταπολεμικά: ανανέωση ενδιαφέροντος επιστήμης (επιτυχία διαστημικού προγράμματος ΕΣΣΔ)= χρηματοδότησή της

• Τεχνολογική ανάπτυξη= κοινωνική διαδικασία
• Επιστήμη= αναζήτηση γνώσης
• Τεχνολογία= εφαρμογή νέας γνώσης
• Ευρεσιτεχνία= δημιουργία κάτι νέου
• Καινοτομία= ευρεσιτεχνία σε χρήση (αφορούν νέα προϊόντα, νέες διαδικασίες οργάνωσης παραγωγής): μετατροπή ιδέας σε προϊόν ή υπηρεσία, υλικός πολιτισμός= κινητήρια δύναμη καπιταλισμού

- Ικανότητες ανάπτυξης καινοτομίας= τεχνολογική έρευνα + σχέσεις με πελάτες κ προμηθευτές, παρακολούθηση αγοράς, χρηματοδότηση, μεταφορά τεχνολογίας

- Ικανότητες αφομοίωσης καινοτομίας. Κίνητρο= επιχειρηματικότητα

- Γεωγραφία Καινοτομίας= ικανότητα περιφερειών προσαρμογής σε νέα τεχνολογία κ ανάπτυξης καινοτομιών: δράση ατόμων/επιχειρήσεων αλληλένδετη με τοπικό περιβάλλον το οποίο συνθέτεται από τοπικό υλικό πολιτισμό (συγκριτικά πλεονεκτήματα):

α. ανθρώπινο κεφάλαιο τόπου

β. άτυπα δίκτυα πληροφόρησης

γ. μη εμπορεύσιμη κ μη κωδικοποιημένη γνώση

δ. κοινή κουλτούρα

ε. τοπικές αρχές, βιομηχανικές ενώσεις

στ. υποδομές έρευνας/ανάπτυξης

- Χωρική διάσταση τεχνολογικής ανάπτυξης (σε αντιδιαστολή με αχωρικότητα διάδοσης πληροφορίας): διάχυση γνώσης/καινοτομίας= τοπικοποιημένη διαδικασία [spin-off= αυτονόμηση μικρών καινοτόμων επιχειρήσεων από επιστημονικό δυναμικό μητρικής επιχείρησης]

5.4. Γεωγραφικές ανισότητες στη σύγχρονη οικονομία της γνώσης

Δεκαετία ‘90: Οικονομία της Γνώσης [ή «οικονομία της μάθησης»: κοινωνικά/χωρικά ενθηκευμένη κ πολιτισμικά/θεσμικά ενταγμένη (Lundvall)]

Θεωρητικές προσεγγίσεις για ρόλο τεχνολογίας/γνώσης α. σε μετάβαση προς μετα-φορντισμό (ευέλικτη συσσώρευση/εξειδίκευση) και σε β. θεωρίες ανακλαστικής συσσώρευσης κ οικονομίες συμβόλων και χώρου= όχι ομοιογένεια νέας χωροταξίας παραγωγής, νέα άνιση οικονομική ανάπτυξη + νέα γεωγραφία παραγωγής γνώσης

πχ Motor Sport Valley, Αγγλία (μετατόπιση κλάδου αγωνιστικών κινητήρων από Β. Ιταλία)= κοινότητα γνώσης (διαμόρφωση κ αναπαραγωγή γνώσης)

• Ικανότητα χωρών για ενίσχυση καινοτομίας εξαρτάται από «σύστημα καινοτομίας» τους
• Διαμόρφωση νέου χάρτη τεχνολογικής γνώσης βάσει α. τεχνικού, β. κοινωνικού, γ. γεωγραφικού περιεχομένου έρευνας/ανάπτυξης (καινοτομικότητα)
• Άνιση γεωγραφική διάρθρωση μεταξύ Πρώτου και Τρίτου Κόσμου
• Ανισότητες χωρικού καταμερισμού εργασίας σε διεθνές κ εθνικό επίπεδο.
• Ανισότητες μεταξύ περιφερειών Ευρώπης (παρουσία ή όχι κλάδων υψηλής τεχνολογίας και υπηρεσιών έντασης γνώσης):

- Αγγλία, Ολλανδία, Α. Γερμανία: υπηρεσίες έντασης γνώσης

- Ν. Γερμανία, Β. Ιταλία: κλάδοι υψηλής τεχνολογίας

- Μεσογειακές χώρες: εν μέρει δραστηριότητες τεχνολογικής βάσης + εν μέρει καινοτομικές υπηρεσίες

- Γαλλία, Βέλγιο, Αυστρία: ανομοιογενή σύνθεση

ΚΕΦ. 6^ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΣΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ «ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥΠΟΛΗ»

6.2. Η προκαπιταλιστική πόλη

3^ος-9^ος μ.Χ. αιώνα: επιδρομές (καταστροφή πόλεων, ίδρυση μοναστηριών)

Μεσαιωνική πόλη: σα χωριό (όχι αστική παράδοση λαών Β. Ευρώπης/κατακτητών)

Μορφή πόλης σε αντιστοιχία με κλειστό γεωμετρικό μοντέλο κόσμου/σύστημα σκέψης

Ανατολική Ευρώπη: ανάπτυξη βυζαντινών πόλεων (όχι αστικές κοινότητες: όχι ελευθερίες, όχι οργάνωση γύρω από εμπορικές/βιοτεχνικές δραστηριότητες), ιπποδάμειο σχέδιο κάθετων δρόμων, επιδρομές= συρρίκνωση πόλεων, εξαφάνιση αρχαιοελληνικών στοιχείων (δημόσια κτίρια, πολιτική αγορά, θέατρα), κέντρο= επισκοπική βασιλική

Μεσογειακές περιοχές Δ. Ευρώπης: διατήρηση αστικής ζωής, πολυμορφία (πχ αραβική Ισπανία)

Η ανάκαμψη των πόλων στο Βυζάντιο και τη μεσαιωνική Ευρώπη

9^ος – 11ος: ανάκαμψη βυζαντινών πόλεων, αναγέννηση γραμμάτων/τεχνών, αστικής ζωής στο Βυζάντιο, ανάπτυξη βιοτεχνίας, συντεχνίες εργατοτεχνιτών, εμπόριο, δημόσια κτίρια, πόλεις με αστικό χαρακτήρα

11^ος-14^ος: επιθέσεις Τούρκων, Σταυροφορίες= αποδυνάμωση πόλεων Ανατολικής Ευρώπης

12^ος-13^ος: Δυτική Μεσογειακή Ευρώπη: ανάπτυξη πόλεων (πρωτοκαθεδρία Νότου), βιοτεχνία, εμπόριο, κοινοτική οργάνωση σε συντεχνίες, αρχική μορφή βιομηχανίας (εμπορικός καπιταλισμός), αλληλεξάρτηση αστικής οικονομίας κ μεγάλης ιδιοκτησίας

Βόρεια Ευρώπη: κρίση

Ύστερος Μεσαίωνας: οικονομική ύφεση + μείωση πληθυσμού (πανούκλα) + πολιτική πολυπλοκότητα (οργάνωση κατά συνοικία)

11^ος-14^ος: πόλεις Δυτικής κ Β. Ευρώπης: εμπόριο, πολιτική ελευθερία, πολεοδομική ποικιλία, δικά τους κτήματα (έντονα γεωργικά χαρακτηριστικά), νησίδες ελευθερίας (εμπορικό χαρακτήρα, υπηρεσίες αναγκών φεουδαρχών= μεσαία τάξη) – εξεγέρσεις

Μορφολογικά: πόλεις υπό κατασκευή

Από τη μεσαιωνική στην αναγεννησιακή πόλη

• 14^ος: επανεμφάνιση πόλεων (γέννηση αστικής τάξης κ νεότερου κράτους) Ενότητα/αντίθεση πολεων αστικού «καπιταλισμού» σε φεουδαλικό τρόπο παραγωγής
• Μέγεθος προκαπιταλιστικής πόλης: σχετικά μικρό
• Δομή: εμπορική πόλη, οργάνωση γύρω από αγορά, δόμηση γύρω από διαφορετικούς πυρήνες (παλάτι, μοναστήρι, ναοί, συντεχνίες)
• Σύστημα συντεχνιών: καθοριστικός παράγοντας διάρθρωσης προκαπιταλιστικής πόλης
• Γη= αντικείμενο χρήσης κι όχι ανταλλαγής/εκμετάλλευσης
• Χωροθέτηση κατοικίας= χωροθέτηση οικονομικών δραστηριοτήτων (εργασιακή πρόσδεση)

Βορειο-ευρωπαϊκές χώρες χωρίς αστική παράδοση: Μορφολογικά: πόλεις συμπαγείς, περιτειχισμένες. Όχι αποχετευτικό δίκτυο. Θεμελίωση αυτονομίας πόλης σε φεουδαρχικό τρόπο παραγωγής κ σε καταμερισμό εργασίας. Φεουδάρχες εκτός πόλεις.

Νοτιο-ευρωπαϊκές χώρες με αστική παράδοση: σύστημα latifundia: Φεουδάρχες εντός πόλης. (Η διαφορά αυτή θα επιδράσει στη διαφορετική εξέλιξη κατά τη βιομηχανική επανάσταση. Ευκολότερη η κατάρρευση φεουδαρχισμού στα βόρεια.)

Αναγέννηση: πέρασμα από γοτθική παράδοση σε επαναπροσέγγιση ελληνο-ρωμαϊκής (κανόνας προοπτικής, τρούλος, παρεμβάσεις στις ιταλικές πόλεις, άνεση/επιθυμία= αρχή σχεδιασμού. Διαφωτισμός= Πανεπιστήμια

Η αποικιοκρατική πόλη

Υπερπόντια ταξίδια + νέοι πολιτισμοί = ενισχύουν φαντασία

Αρχικά: πόλεις ως πειραματισμός αρχιτεκτόνων-πολεοδόμων σε Ινδίες, Αφρική

Αργότερα: εκλαϊκευμένη εφαρμογή καρτεσιανού συστήματος στο έδαφος (χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ιδιαιτερότητα του τόπου: Αμερική)

Από την πόλη-κράτος στο έθνος-κράτος και την πρωτεύουσά του

Διαμόρφωση πρωτευουσών νεοσύστατων εθνών-κρατών κ πρώτη εμφάνιση καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής (καταναλωτικές πόλεις, ανερχόμενη αστική τάξη)

Φορέας κατανομής οικιστικού χώρου:

Μέχρι εποχή Διαφωτισμού: γενικευμένη αγορά + κοινωνικό σύνολο/έθιμα (κοινοτικός)

16^ος-18^ος: μετασχηματισμός προηγούμενου μοντέλου: μανιφακτούρα, βιομηχανία

Weber: συμμαχία σύγχρονου κράτους με δυνάμεις καπιταλισμού

Εθνικά σύνορα: ενίσχυσαν κέντρα εξουσίας (πρωτεύουσες)

Marx: Από Μεσαίωνα προς σύγχρονη εποχή= από γη ως έδρα ισχύος μέσω αντίθεσης πόλης-υπαίθρου προς αστικοποίηση υπαίθρου

Πόλεις 16^ου αιώνα που συγκεντρώνουν εξουσίες/διοικητικές λειτουργίες:

• Πρωτεύουσες αυτοκρατοριών (Κωνσταντινούπολη)
• Πρωτεύουσες νεοσύστατων εθνών-κρατών (Παρίσι)
• Πρωτεύουσες βασιλείων (Μόσχα, Πράγα, Βρυξέλλες)
• Έδρες δουκάτων (Μιλάνο, Τορίνο, Φλωρεντία)
• Μεγάλα θρησκευτικά κέντρα (Ρώμη)
• Πόλεις-λιμάνια (υπερπόντιο εμπόριο)

Α΄ υλοποιημένος χωροταξικός σχεδιασμός μετά το Μεσαίωνα: εγγειοβελτιωτικά έργα για αντιμετώπιση πλημμύρων Ολλανδίας

Εποχή Μπαρόκ, κλασικισμού, ροκοκό

Όχι ολοκλήρωση συστήματος ύδρευσης κ αποχέτευσης (λοιμώξεις, πυρκαγιές, πλημμύρες)

6.3. Η βιομηχανική πόλη και η κριτική της

Βιομηχανική Επανάσταση: αλλαγές σε μορφή/μέγεθος πόλεων (καμινάδες)

Καπιταλισμός: μορφή ιδιοκτησίας μέσων παραγωγής, έλεγχος εργασιακής διαδικασίας

Αστικοποίηση + εκβιομηχάνιση + ιδιωτική πρωτοβουλία + κερδοσκοπία

Φτώχεια + κακές συνθήκες διαβίωσης στις πόλεις= επαναστατικά κινήματα

Επέμβαση στον αστικό χώρο με διανοίξεις οδών/πλατειών: αρχές 19^ου Αγγλία, Παρίσι

• Σύνδεση τμημάτων πόλης
• Οριοθέτηση κοινωνικής διαίρεσης χώρου (δημόσια σε σχέση με ιδιωτικό)
• Δημιουργία δικτύων ύδρευσης, αποχέτευσης
• Αποδόμηση παλαιών κέντρων (ανάδυση πρακτικής πολεοδομίας αντί αισθητικής)

(πολεοδομία= επιστήμη της αστικοποίησης)

Κριτική της βιομηχανικής πόλης και ουτοπικές πόλεις

• Νοσταλγικές αναπαραστάσεις παρελθόντος. Θαυμασμός για τεχνολογία.
• Ανησυχίες για εξέλιξη πόλεων. Προτάσεις για μεταρρυθμίσεις
• Ουτοπικοί σοσιαλιστές: κριτική στον καπιταλισμό, πρότειναν νέες πόλεις, δημιουργία συλλογικών κοινοτήτων ελεύθερα συνεταιριζόμενων ανθρώπων, «πόλη της αρμονίας», «χωριά της αρμονίας κ της συνεργασίας». Φυγή από πραγματικότητα καπιταλιστικών σχέσεων.
• Αναρχικοί Reclus και Kropotkin (εκμετάλλευση, οικολογική καταστροφή): αμφισβήτηση όρων γέννησης Βιομηχανικής Επανάστασης (αιτιοκρατικού μοντέλου σκέψης). Πρόταση διεπιστημονικής προσέγγισης χώρου.

- πρίσμα συλλογικής αλληλεπίδρασης διαφορετικών κλιμάκων (τοπικό-διεθνές)

- προβλέπουν παγκοσμιοποίηση κεφαλαίου κ ρόλο τεχνολογικής εξέλιξης στις χωρικές ανισότητες

- μελέτη κοινωνικών συμπεριφορών, κριτική αποικιοκρατικής αντίληψης πολιτισμού

• Ζήτημα ψυχολογίας στην πόλη (Simmel): επιρροή από ιμπρεσιονιστές (πόλη= πολιτιστικό γεγονός)
• Πολιτισμική/καλλιτεχνική σκοπιά (Citte): ομορφιά πόλης, προστασία ιστορικών κέντρων, οργανική σύνδεση κέντρου
• Φυσιολατρική προσέγγιση (Soria): μοντέλο Γραμμικής πόλης (συνύπαρξη κατοικίας με αγροτικές κ βιοτεχνικές χρήσεις κατά μήκος διαδρόμου/δικτύου)
• Κηπούπολη Howard (ιδέες Αριστοτέλη, Kropotkin)
• Βιομηχανική Πόλη Garnier: σημασία σε διαχωρισμό βιομηχανίας-κατοικίας, αναψυχής-κυκλοφορίας (χρήση μπετόν αρμέ)

Η Σχολή του Σικάγο

Αρχές 20^ου αιώνα: Σικάγο= «πόλη σοκ» (πρωτοπόρα βιομηχανική πόλη, κέντρο εργατικών κινημάτων, κέντρο πανεπιστημιακών μελετών για πόλη)

Ανθρωπο-οικολογία= μελέτη χωρικών/χρονικών σχέσεων ανθρώπων μέσα από παράγοντες επιλογής, κατανομής κ προσαρμογής στο περιβάλλον («αστική Οικολογία»). Απουσία επίδρασης φυσικού περιβάλλοντος/τοπίου

• Σημασία εδαφικότητας για:

α. ανθρώπινες δραστηριότητες

β. σχέσεις διαφορετικών κοινωνικών ομάδων  

• Εξελικτικές/δαρβινικές αρχές
• Απουσία θεωρίας ερμηνείας ιστορικών αιτιών συγκεκριμένης δομής πόλης
• Απουσία κοινωνικο-οικονομικών κ πολιτικών αιτιών δομής πόλης

Πολεοδομία ως ειδικότητα (1910): shaker γερμανικού πεδίου επεκτάσεων + παρισινό βουλεβάρτο + εγγλέζικη κηπούπολη + αμερικάνικο διοικητικό κέντρο+σύστημα πάρκων

6.4. Η Μοντέρνα Πόλη

Τεχνολογία, νέα υλικά, νέες μέθοδοι οικοδόμησης, ριζική αλλαγή μεταφορικών μέσων

Ζήτημα κοινωνικής κατοικίας κ φτηνών μέσων μαζικής μεταφοράς

Αστικοποίηση και πολεοδομία

19^ος: περιφέρεια πόλης= τόπος εγκατάστασης εργατών

Μέσα συγκοινωνίας: εγκατάλειψη πόλης από μεσοαστούς (προς προάστια)

Φτωχότερα λαϊκά στρώματα: κέντρο πόλης.

Μαζικά μέσα μεταφοράς/τραμ: φτωχοί στα όρια πόλης

Γρήγορη εξάπλωση αστικού ιστού, ανάπτυξη παραθεριστικής κατοικίας

Πέρασμα από αστικοποίηση σε προαστιοποίηση

Ζήτημα μαζικής στέγασης εργατών= αίτημα κοινωνικών κινημάτων+ μέθοδο κοινωνικής ενσωμάτωσης για αποτροπή επανάστασης (παγίωση κοινωνικού διαχωρισμού)

Πολεοδόμοι: επιστημονικός σχεδιασμός πόλεων= καλύτερη διαβίωση + ανάπτυξη

Επικράτηση σοσιαλιστών: υλοποίηση προγραμμάτων οικιστικής ανάπτυξης+ υποχώρηση ιδεών αισθητικής (ως ελιτίστικες)

Καταστροφή τμημάτων πόλεων από πόλεμο: ιδέα «αστικής ανανέωσης»

Σχολή Bauhaus: συνένωση καλλιτεχνικών με τεχνικές δραστηριότητες (κατοικία+ αντικείμενα χρήσης= μαζικά καταναλωτικά προϊόντα). Πολεοδομιστές (νέες πόλεις) – αποπολεοδομιστές (γραμμικές πόλεις). Υλοποίηση ενδιάμεσης λύσης: ιδέα γειτονιάς

Μοντέρνα Αρχιτεκτονική: ζήτημα σχέσης κτιρίου με κοινωνικό/οικονομικό περίγυρο

Σύνθημα Μοντερνισμού: η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία (Χάρτα των Αθηνών, Le Corbusier)

Μεταπολεμικά: δημιουργία νέων πόλεων βάσει α. ιδεών κηπούπολης, β. χάρτας Αθηνών

Οι πόλεις της Μεσογειακής Ευρώπης

Κοινά χαρακτηριστικά με πόλεις Β. Αφρικής κ Λατινικής Αμερικής (κι όχι με Βορρά)

(Βορράς: επιρροή ορθολογισμού στον αστικό σχεδιασμό)

• Αυθόρμητη αστικοποίηση αρχών 20^ου
• Ισχνή πολεοδομία
• Άνευ όρων παραχώρηση δημόσιου χώρου σε ιδιωτικό κεφάλαιο
• Πρόσφατη δημιουργία κρατών-εθνών
• Αργή εφαρμογή αγροτικής μεταρρύθμισης
• Αστική ανάπτυξη πριν τη βιομηχανική
• Αστικοποίηση χωρίς εκβιομηχάνιση
• Χωρική επέκταση πόλεων πριν δημιουργία υποδομών/δικτύων
• Άτυπη οικονομία
• Σύντομη ιστορία πολεοδομικών παρεμβάσεων
• Πολιτιστικό υπόβαθρο νεωτερικότητας-μετανεωτερικότητας για ανάπτυξη μεσογειακής πόλης
• Μεταπολεμικά: α. παραχωρήσεις δημοσίων εκτάσεων στον ιδιωτικό τομέα, β. πληθυσμιακές μετακινήσεις προς μεγάλα αστικά κέντρα= δημογραφική αύξηση, βίαιη αστικοποίηση= ποιοτικές τομές αστικών μεσογειακών κοινωνιών + περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα (έλλειψη κοινόχρηστων χώρων κλπ)
• Κοινωνική κατοικία μόνο για μισθωτούς

Μορφολογικά:

• Ποικιλία, διαφορετικότητα, αυθόρμητη ανάπτυξη (αυθαίρετα)
• Ανεξέλεγκτη δόμηση σε όλους τους τύπους χρήσης γης
• Πελατειακή πολιτική αντίληψη για παραγωγή χώρου (αντιπαροχές)
• Μέχρι ’80: Αντιστροφή σχήματος μοντέλου Burges: ανώτερα κοινωνικά στρώματα στο κέντρο, λαϊκή αυτοστέγαση στην περιφέρεια
• Από ’80 και μετά: πιο πολύπλοκο σχήμα (συνδυασμός διαφορετικών μοντέλων οικολογικής κ κοινωνικο-χωρικής δομής με κυρίαρχο τομεακό μοντέλο Hoyt)

- ανάπτυξη οδικών δικτύων

- μαζικοποίηση μέσων μετακίνησης

- κυριαρχία μοντέλου μονοκατοικίας στα μεσοαστικά στρώματα (προάστια)

- θύλακες υποβαθμισμένων περιοχών (χαμηλά κοινωνικά στρώματα/μετανάστες)

• Μέχρι ’90: διάχυτη αστικοποίηση σε εκτός σχεδίου δόμηση
• Αστική επέκταση + ασύδοτη εκμετάλλευση φυσικών πόρων + παγκόσμιες κλιματολογικές αλλαγές= ερημοποίηση μεσογειακών χώρων

Παρατηρήσεις για τη νεωτερική πολεοδομία

- Ψυχολογική κριτική Lynch (όχι αμφισβήτηση λειτουργικών ιδεών κ ποσοτικής γεωγραφίας): τρόπος αντίληψης πόλης μέσα από αφαιρετικά σημάδια/σύμβολα

- Μαρξιστική κριτική Harvey, Lefebvre, Castels για Βόρεια Ευρώπη

- Κίνημα Καταστασιακών (αναρχικές παραδόσεις)

- Ζητήματα προστασίας ανθρωπογενούς κ φυσικού περιβάλλοντος

- Προστασία παραδοσιακών κέντρων πόλεων.

- Έλεγχος δόμησης: απαγορεύσεις επεκτάσεων σε ακτές, βιότοπους, δάση κ.α.

- Ζητήματα κοινωνικής συνοχής κ άμβλυνσης κοινωνικο-χωρικών αντιθέσεων

- Θέματα ανάμειξης χρήσεων γης και επαναφορά γειτονιάς

- Προβλήματα από επιδίωξη γρήγορου κέρδους σε όλες τις μητροπόλεις.

- Ανάδειξη ιδιαίτερης ταυτότητας+ προσέλκυση διεθνών κεφαλαίων= κοινωνικο-χωρικοί διαχωρισμοί κ επιβάρυνση περιβάλλοντος

Ριζοσπαστική μεταπολεμική παράδοση και χώρος

Α. Γαλλική μαρξιστική παράδοση:

• Σχολή Lefebvre: ανάπτυξη χωρικά προσανατολισμένης πολιτικής οικονομίας (πολλές χωρικές κλίμακες, αστικές, περιφερειακές, παγκόσμιες): ζήτημα κοινωνικής παραγωγής αστικού χώρου (Harvey, Castels)

6.6. Παγκόσμιες πόλεις και αστικός ανταγωνισμός στην Ευρώπη

Νέες ιεραρχίες των πόλεων: Παγκόσμιες πόλεις και πλανητικοί κόμβοι

Έννοια «παγκόσμιας πόλης» Sassen (Αστική Γεωγραφία)= πόλη που καθοδηγεί παγκοσμιοποίηση σε οικονομία, τεχνολογία, πολιτική και πολιτισμό (κόμβος)

Ιστορία διαμόρφωσής της= αποτύπωση μεταβολών παγκοσμιοποίησης σε ιεραρχία αστικών κέντρων

«κοσμόπολη» Geddens, Halls: προγενέστερος, γενικός όρος (κοσμοπολιτισμός, πολυπολιτισμικότητα)

Σύνδεση «κοσμοπόλεων» με:

 α. πολυεθνικές,

β. νέο διεθνή καταμερισμός εργασίας,

γ. συγκέντρωση υπηρεσιών παραγωγού,

δ. ανάπτυξη πληροφορικής,

ε. χρηματιστηριακά κέντρα,

στ. διεθνείς πολιτικούς οργανισμούς

Ιεράρχηση πόλεων με κριτήριο γεωοικονομική τους ισχύ στο παγκόσμιο σύστημα.

Παγκοσμιοποίηση ανθρώπινων δραστηριοτήτων= δίκτυα ανταλλαγής εμπορευμάτων, χρήματος, πληροφοριών, γνώσεων, πληθυσμών, αξιών.

Πόλεις συνδεδεμένες σε ιεραρχικό παγκόσμιο σύστημα υπό λογική ανταγωνιστικού καπιταλισμού με κορυφή: Λονδίνο, Ν. Υόρκη, Τόκιο

Ιδιότυπη επανάληψη ποσοτικής διερεύνησης αστικών συστημάτων (αντί ποσοτικά μοντέλα εθνικών δικτύων: σύνθετες ιεραρχικές ταξινομήσεις)

Μελέτη Sassen: κριτήριο ταξινόμησης= διεθνοποίηση + συγκέντρωση υπηρεσιών παραγωγού κ χρηματοοικονομικών υπηρεσιών

Καινοτομία σύγχρονων μελετών:

α. μέτρηση ροών κ δικτυώσεων μεταξύ πόλεων κι όχι συγκεντρώσεων σε κάθε πόλη

β. επέκταση κριτηρίων σε σφαίρα πολιτισμού, πολιτικής κ κοινωνικής ζωής

Ταξινόμηση:

Α. πλήρεις παγκόσμιες πόλεις υπηρεσιών

Β. μεγάλες παγκόσμιες πόλεις

Γ. δευτερεύουσες παγκόσμιες πόλεις

Νεότερες μέθοδοι εντοπισμού παγκόσμιων πόλεων όπου προϋπόθεση είναι η επιδίωξη κεντρικότητας= αναπαραγωγή χωρικών ανισοτήτων/ιεραρχιών

Επιχειρηματική πόλη, ανταγωνισμός και αστική διακυβέρνηση

Αστική ανάπτυξη εξαρτάται από α. οικονομικούς, β. πολιτικούς κ ιδεολογικούς (πολιτιστικούς) παράγοντες. Λογική ανταγωνισμού= καθοδηγεί στρατηγικές ανάπτυξης.

Ανισότητες πόλεων:

α. διαφορές ικανότητας ανταγωνισμού σε παραγωγή, διάθεση υπηρεσιών γνώσης, πολιτιστικών αγαθών και αξιοποίησης συμβολικού κεφαλαίου

β. διασυνδέσεις θεσμών κ αλληλεπιδράσεις δρώντων σε διαφορετικές κλίμακες (παγκόσμια, εθνική, περιφερειακή, αστική, ενδοαστική): παγκοσμιοτοπικοποίηση ή πολυεπίπεδες δραστηριότητες/θεσμοί/πρακτικές

Φορντιστική περίοδος:

• πόλη της διαχείρισης= οικονομικό πλεόνασμα προς βιομηχανικές και κοινωνικές υποδομές (δημόσια χρηματοδότηση)
• βιομηχανικές πόλεις= όχημα ανάπτυξης εθνικής οικονομίας

Μεσογειακές-Νοτιοευρωπαϊκές πόλεις:

• περιορισμένη η αστική διαχείριση
• αυταρχισμός + πελατειακές σχέσεις τοπικής αυτοδιοίκησης
• οικογένεια + συγγενικά δίκτυα= κοινωνική αναπαραγωγή
• πριμοδότηση βιομηχανικών συγκεντρώσεων από κυβερνήσεις
• κατανομή πόρων σε δήμους με πολιτικά κριτήρια
• άτυπες σχέσεις σε μεταποιητική παραγωγή/κατασκευές= διάχυση

Πέρασμα στο μετα-φορντισμό:

• μετάβαση σε αστική διακυβέρνηση: διάχυση πολιτικής εξουσίας κ σε ιδιωτικούς φορείς (όχι απόλυτη εξαφάνιση θεσμών εθνικού κράτους)
• πολιτικό-οικονομικό σύστημα= πολεοκεντρικό
• ιστορία τοπικών θεσμών κ αντιλήψεων καθορίζει μείγμα αστικών πολιτικών
• θεσμικό πλέγμα με διαφορετικές στρατηγικές: α. νεοφιλελεύθερης αναδίπλωσης κράτους/απορρύθμισης, β. νεοφιλελεύθερης επαναρρύθμισης μέσω μικτών σχημάτων ιδιωτικοποίησης, γ. νέο-κρατικού ελέγχου, δ. νεοκοινοτιστική προώθηση συνεργασιών/συνεταιρισμών κ.α.
• χρηματοδότηση αστικών υποδομών όχι μόνο από δημόσιο
• μεσολάβηση μικτών χρηματοδοτικών σχημάτων
• στόχος πόλεων= προσέλκυση κεφαλαίων και κεντρικότητας (πόλη= επιχείρηση και προϊόν)

Χαρακτηριστικά στρατηγικής επιχειρηματικών πόλεων:

• Λόγος για πλεονεκτήματα και αδυναμίες στρατηγικής
• Μετασχηματισμός αστικού περιβάλλοντος (νέα τοπία για διαφοροποιούμενες ανάγκες μετακινούμενου καταναλωτικού κοινού)
• Προβολή ιδιαίτερων χαρακτηριστικών (ταυτότητα πόλης)
• Οικονομικές δραστηριότητες σε τομείς εξειδικευμένων υπηρεσιών
• Αναζήτηση νέων πηγών χρηματοδότησης + νέοι τρόποι παραγωγής κ διάθεσης δομημένου περιβάλλοντος
• Υποδομές τηλεπικοινωνιών κ μεταφορών (σύνδεση πόλης με άλλες περιοχές)
• Ανάπτυξη συνεργασιών με άλλες πόλεις
• Αναστοχαστικοί θεσμοί και δρώντες (ικανότητες σχεδιασμού/επικοινωνίας)
• Ενθήκευση νέων οικονομικών κ πολιτικών συστημάτων στο αστικό περιβάλλον (πχ άτυπες οικονομικές σχέσεις)

ΚΕΦ. 7^ο ΗΓΕΜΟΝΙΚΕΣ + ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑ-ΘΕΤΙΚΙΣΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

7.1. Οικο-Γεωγραφία

1960-1970: Επάνοδος Οικο-Γεωγραφίας (περιβαλλοντικά κινήματα)

• ανάδειξη προβλημάτων οικολογίας και περιβάλλοντος
• προβληματισμοί για σχέσεις κοινωνίας-φύσης,
• σύνδεση με αναρχικούς γεωγράφους 19^ου αιώνα Korpotkin κ Reclus
• διεπιστημονική σύνθεση επιστημών περιβάλλοντος με χώρου
• πρότυπο οικονομικής ανάπτυξης: «αειφόρος ανάπτυξη» (παρόν+μέλλον)
• συνειδητοποίηση κοινωνικών αιτιών περιβαλλοντικών προβλημάτων= διαλεκτική αντίληψη σχέσεων κοινωνίας-χώρου κ διεπιστημονικότητας (κομβικές εννοιολογικές κατηγορίες κριτικής Γεωγραφίας)

Ριζοσπαστική (ή μαρξιστική) Γεωγραφία, Σχολή Ρύθμισης και Κριτικός Ρεαλισμός

Α΄ φάση ανάπτυξης κριτικής Γεωγραφίας(’70-’80)= ριζοσπαστικός προσανατολισμός (συνομιλία Γεωγραφίας με ριζοσπαστικές θεωρίες)

Συμβολή Harvey: ανασκευή μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας (για τον Μαρξ κρίσιμη παράμετρος κοινωνικής αλλαγής είναι η χρονική διάσταση της καπιταλιστικής δύναμης κι όχι η χωρική)= συγκρότηση ριζοσπαστικής γεωγραφικής σκέψης (κριτική ανάλυση α. αστικών, περιφερειακών, διεθνών δομών συσσώρευσης, β. άνισης καπιταλιστικής ανάπτυξης στο χώρο)

Αστικότητα + πόλη ως τόπος δημιουργίας/συγκέντρωσης κοινωνικού πλεονάσματος

•  + απαίτηση συνάρθρωσης εκτατικής χωρικής οικονομίας
• Αστικοποιημένη χωρική οικονομία= μηχανισμός δημιουργίας, εξαγωγής κ συγκέντρωσης υπεραξίας
• Αστικότητα= πρότυπο ατομικών δραστηριοτήτων που διαμορφώνουν τρόπο οικονομικής και κοινωνικής ολοκλήρωσης

• Κεντρική έννοια-κλειδί: «χωρικές διευθετήσεις»= χωρικά μορφώματα που παράγονται από πάγιες κεφαλαιακές επενδύσεις (και εμπεριέχουν αξίες χρήσης που υποστηρίζουν τη διαδικασία συσσώρευσης)

Massey:

• έμφαση σε θέματα βιομηχανικής χωροθέτησης, παραγωγής κ εργασίας και σε ζητήματα τοπικών διαφοροποιήσεων/ιδιομορφιών (δικαίωση μεσοπολεμικής περιφερειακής Γεωγραφίας Blache κ Hartshorne + προάγγελος μεταμοντερνισμού κ πολιτιστικής στροφής)

Lefebvre:

• σημασία αστικού χώρου στην αναπαραγωγή καπιταλιστικών σχέσεων κ ανάπτυξη εναλλακτικών κινημάτων (χωρο-κοινωνικά αιτήματα)

Castels:

• αστικός χώρος ως μέσο συλλογικής κατανάλωσης κ κοινωνικής αναπαραγωγής + τόπος αντίστασης κ ανάπτυξης κοινωνικών κινημάτων/ταξικών συγκρούσεων (επιρροή από αλτουσεριανό στρουκτουραλιστικό μαρξισμό)

Ζητήματα που θίγει η ριζοσπαστική Γεωγραφία:

• πτυχές διάρθρωσης κ ανάπτυξης πόλεων
• άνιση ανάπτυξη σε διεθνή κλίμακα
• αποβιομηχάνιση κ κρίση φορντισμού (περιφερειακή παρακμή, ανεργία, κοινωνικό αποκλεισμό, φτώχεια)
• περιφερειακή βιομηχανική αναδιάρθρωση
• μεταβολές στη γεωγραφία των αγορών εργασίας
• Επανασύνδεση πράξης-θεωρίας (είχε καταλυθεί από ποσοτική Γεωγραφία)

Γαλλική Σχολή της Ρύθμισης:

• Μετεξέλιξη μαρξιστικής θεωρίας των τρόπων παραγωγής στις σύγχρονες συνθήκες της ευέλικτης συσσώρευσης (μεταφορντική φάση καπιταλισμού)

Επιστημολογία κριτικού ρεαλισμού (οντολογική/γνωσιολογική διαίρεση κόσμου και φαινομένων σε τρία επίπεδα): α. επίπεδο γεγονότων, β. επίπεδο μηχανισμών, γ. επίπεδο αιτιακών δομών

• Έμφαση σε γεγονότα= στατιστικοί συσχετισμοί/κανονικότητες κι όχι ερμηνείες
• Διάκριση φαινομένων – αιτιών= διάκριση εκτατικής (γενικευμένης) έρευνας (τάσεις, τι/πόσο) και εντατικής (συγκεκριμένης) έρευνας (ερμηνείες, γιατί/διότι)

7.3. Πολιτιστική στροφή, Μεταμοντερνισμός και τοπικές αφηγήσεις

1980: μεταφορντική φάση ευέλικτης συσσώρευσης, οικονομία της γνώσης

- Πέρασμα από ταξικές πολιτικές σε αναγνώριση διαφορετικότητας κ πολιτισμικής ταυτότητας ατόμων/ομάδων

Εναλλακτική προσέγγιση κριτικής Γεωγραφίας:

• Απομάκρυνση από πολιτική οικονομία ριζοσπαστικής Γεωγραφίας (από «δομική αιτιοκρατία» μαρξιστικής σκέψης)
• Έμφαση σε έννοια πολιτισμού ως καθοριστικό στοιχείο στη διάρθρωση κοινωνικών δραστηριοτήτων στο χώρο
• Απομάκρυνση από ολιστικές/δομικές αναλύσεις, ενδιαφέρον για τμηματικές και περιπτωσιολογικές αναλύσεις τοπικής κλίμακας (αποκατάσταση αμερικάνικης Σχολής Hartshorne και Περιφερειακών Γεωγραφιών Blache)

Βασικά χαρακτηριστικά μεταμοντέρνας σκέψης (σύμφωνα με Gregory):

• Μεταπαραδειγματικός χαρακτήρας. (άρνηση ολιστικών συστημάτων σκέψης)
• Άρνηση δομικής αιτιότητας που υπερκαθορίζει δράση υποκειμένων. Μετατόπιση έρευνας σε διαφορετικότητα, ετερογένεια, μοναδικότητα.

Μεταμοντέρνα σκέψη γεωγραφικής ανάλυσης:

• Επαναφορά ποικιλομορφίας, μοναδικότητας τόπου
• Επαναφορά έννοιας χωρικής διαφοροποίησης έναντι γενικών νόμων χωρικής οργάνωσης θετικιστικής ποσοτικής επανάστασης
• Διαλεκτική σχέση πολιτικο-οικονομικού «αντικειμενικού» με κοινωνικο-πολιτικό «διυποκειμενικό»
• Σχέσεις τοπικού-διεθνούς: διαλεκτικής αλληλεπίδρασης (όχι εξωτερικές/αντίπαλες)
• Διεπιστημονικότητα έναντι κατακερματισμού και πολυεπιστημονικότητας

Λεοντίδου: εναλλακτική προσέγγιση μεσογειακού χώρου ως «ενδιάμεσου»

Κουρλιούρος: Αδύνατο σημείο μεταμοντέρνας προβληματικής= εμμονή στη γνώση τοπικού και άρνηση οικοδόμησης πιο σφαιρικής θεώρησης χωρικών φαινομένων.

7.4. Μεταμοντερνισμμός, Οικουμενικότητα και Χωρικότητα

Ριζοσπαστική γεωγραφία (σκληρός ιστορικός υλισμός/οικονομισμός) – πολιτιστική γεωγραφία (απο-πολιτικοποιημένος ιδεαλισμός)= ανταγωνιστικές 

Αναζήτηση τρόπων γεφύρωσης ριζοσπαστικής και μεταμοντέρνας σκέψης

Παγκοσμιοποίηση και οικουμενικότητα

Κριτική μεταμοντέρνας πολιτιστικής γεωγραφίας σε μοντέρα επιστημολογία θετικισμού και μαρξισμού (Soja)

• Ευέλικτη κατανόηση σχέσεων χώρου, γνώσης, δύναμης
• Όχι απόλυτη ρήξη με μοντερνισμό (αναγνώριση δυνατοτήτων/αδυναμιών)= ριζοσπαστικός μεταμοντερνισμός (αστικής/περιφερειακής πολιτικής οικονομίας)

Κριτική κατά μεταμοντέρνας γεωγραφίας: α. ως απολιτική «ψευδή συνείδηση», β. ως διαχωριστικός πολιτιστικός ιδεαλισμός, γ. ως σχετικισμός (Zizek)

• Πολύ-πολιτισμικότητα= ιδανική ιδεολογία παγκόσμιου καπιταλισμού (Zizek) ή εσωστρεφή μορφή αποστασιοποιημένου ρατσισμού
• Υπέρ αναγνώρισης ανθρώπινης υπόστασης
• Οικουμενικότητα αντί για παγκοσμιοποίηση

Αναπροσδιορισμοί χώρου και χωρικότητας

Αρμοί:

1. Αισθητική (Καντ), πολιτιστική, καλλιτεχνική παράμετρος (κατανόηση και αναπαράσταση χώρου). Ανάδειξη κατηγοριών χωροχρόνου μέσω της τέχνης. Σχέση ταυτότητας-τόπου, τόπου-χρόνου-εθνικότητας, πολιτισιτικής διάχυσης
2. Εθνικές αποχρώσεις στην ευρωπαϊκή σκέψη για το χώρο
3. Ανάδειξη πολυδιάστατης σημασίας μητροπολιτικού χώρου γεωγραφίας μοντερνισμού (έμφαση στο Παρίσι)

Λόγοι αναζωογόνησης επαναπροσδιορισμού σημασίας χώρου:

• Ομοιογενοποιητική δάση παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού
• Συνειδητοποίηση αδυναμίας θετικισμού, εμπειρισμού κ παραδοσιακού υλισμού για επαρκή κατανόηση χωρικών/χρονικών εννοιών
• Συνειδητοποίηση περιοριστικού Δυτικού χωρικού Παραδείγματος (ευκλείδειος τρισδιάστατος χώρος, προοπτική αντίληψη κόσμου Αναγέννησης)= νέα γεωτρία με περισσότερες διαστάσεις
• Κάθε τρόπος παραγωγής παράγει χώρο
• Συμβολικές αναπαραστάσεις + τελετουργίες= συνοχή
• Παράδειγμα αλληλοδιείσδυσης κ συνύπαρξης εσωτερικών/εξωτερικών χωρικοτήτων, υλικών/άυλων= πύργος Άιφελ

Καντ: Χώρος/χρόνος= μεταβλητές υποκειμενικότητας (αντίληψης) + συναίσθησης

Cassirer: Χώρος/χρόνος= προσδιορισμός/αναπαράσταση μέσω γλώσσας, επιστήμης, γεωμετρίας, εικόνας, μύθου, τέχνης με τρόπους ιστορικά προσδιορισμένους (συμβολικές μορφές)

Προσδιορισμοί χώρου:

• Απόλυτος χώρος: άδειος περιεχομένου, χώρος Ευκλείδη, μετρήσιμος (προοπτική Αναγέννησης), μεταφυσικός απόλυτος χώρος Καντ
• Σχετικός χώρος= κίνηση/διαδικασίες (+χρόνος). Ιστορία= Γεωγραφική. Χωρικότητα= χωρική διάσταση/ποιότητα κοινωνικών σχέσεων. Ποικιλία κλιμάκων. Κατασκευή χωρικοτήτων βάσει υλικών κ χωρικών πρακτικών. Οπτική + απτική αναγνώριση κόσμου. Θεωρία σχετικότητας Einstein. Ανάδειξη τοπικού. Σημασία υποκειμένου που παρατηρεί. Κίνδυνος διάφανου χώρου (τεχνολογία).
• Σχεσιακός χώρος: Αυτός που ανακαλούμε με διανοητικές/ψυχικές λειτουργίες. Φαντασιακός ή βιωμένος χώρος. Μνήμη. Συμβολικός χώρος (Ακρόπολη). Γειτονιά. Τόπος ψυχοσωματικών εγγραφών. Ανοικτή οικουμενικότητα.

Α. Ενδεχόμενο ύπαρξης ασυνεχειών μεταξύ διαφορετικών χωροχρονικοτήτων.

Κατακτητικός χώρος= μπορεί να είναι απόλυτος, σχετικός ή σχεσιακός

Β. Ορισμοί Lefebvre: α. οργανικός (βίωμα, υλικός χώρος), β. αντιληπτικός (αναπαράσταση), γ.συμβολικός χώρος (αναπαριστώμενος)= διαστάσεις χώρου

Λύση Soja για κατανόηση χώρου: γεφύρωση «Τρίτου χώρου»= συνεργασία ριζοσπαστικής πολιτικής οικονομίας και κριτικών πολιτιστικών σπουδών

Σήμερα:

• υποβάθμιση συλλογικών αξιών (χώρων που έτρεφαν φαντασία) υπέρ αχαλίνωτης ατομικότητας= μετάβαση σε απόλυτους χώρους-κενό, α-μνησία
• τοπικότητα υπό συνεχή κατασκευή (εξάρτηση από ροές, συσσώρευση κεφαλαίου, κυκλοφορία, υποδομή, τεχνολογία)
• ανάπτυξη= σοβαρές περιβαλλοντικές συνέπειες

Περιβάλλον, πολιτιστικό τοπίο και άλλες χωρικές έννοιες

Αισθητική και οικο-γεωγραφική αναγνώριση τοπίου Humboldt (αρχές 19^ος)= αλληλεπίδραση γεωγραφίας, τέχνης, αισθητικής θεωρίας (επισκιάστηκε από Δαρβίνο)

• σύλληψη ως όλον: ενότητα μέσα στη διαφορά, σκέψης-ύλης, τέχνης-επιστήμης
• υψηλόν φύσης, ωραίο ανθρώπου
• αρχή σύγκρισης στη μελέτη τοπίου κατά κλίμακες

 Claval:

• κατηγοριοποιήσεις= πολιτιστικές κατασκευές
• πολιτιστική προσέγγιση εμπεριέχει χρόνο
• συγκρότηση πολιτιστικής ταυτότητας= αναφορά σε συμβολικό όλον (μνημεία κα)

Σύγχρονος ορισμός χώρου:

• τοπίο όχι ανεπηρέαστο από ανθρώπινο παράγοντα
• αποφασιστικός ο τρόπος αντίληψης του τοπίου (σχεσιακή οργάνωση χώρου)
• νοητικοί χάρτες (φαντασιακή σύλληψη χώρου= γεωγραφικοί κόμβοι με συμβολική σημασιοδότηση

Διακρίσεις σε προσέγγιση Ευρωπαίων γεωγράφων:

• Ιταλοί: τοπίο ως όλον με εσωτερικά δομημένες μορφές
• Άγγλος Crang: συμβολικά νοήματα τοπίων, σημασία αφήγησης (πρόσληψη πραγματικότητας)
• Αμερικανοκεντρική και μανιχαϊστική προσέγγιση (Καλό-Κακό)
• Νότια Ευρώπη: ερμηνεία «πνεύμα του τόπου» μέσα παό κοινωνικές, καλλιτεχνικές, οικονομικές, πολιτικές δυνάμεις, εσωτερικές και εξωτερικές
• Εθνογεωγραφία: συστήματα γεωγραφικής γνώσης από ανθρώπινες ομάδες

Τέσσερις γεωγραφικές παραδόσεις (Pattison):

• Χωρική παράδοση: Γεωγραφία Πτολεμαίου (εξέλιξη χαρτογραφίας)
• Περιφερειακή παράδοση: Γεωγραφία Στράβωνα (ιδιομορφία τόπου)
• Παράδοση σχέσης ανθρώπου-περιβάλλοντος: Ιπποκράτης (θέση ανθρώπου στη φυσική τάξη, περιβαλλοντικός ντετερμινισμός, οικολογική στροφή)
• Παράδοση επιστημών της γης: γεωλογία, κλιματολογία, μετεωρολογία κλπ
• Παράδοση τοπογραφίας τέχνης (Kaufmann): πολιτιστική γεωγραφία Παυσανία

7.5. Κριτικές αντιπαραθέσεις και νέες συνθέσεις

• Όλο και λιγότερο κριτικοί οι προσανατολισμοί της πολιτιστικής στροφής και του μεταμοντερνισμού (απόκρυψη σκληρής καπιταλιστικής πραγματικότητας: άνισης ανάπτυξης, συνθηκών εργασίας, ποιότητας ζωής): όχι ριζοσπαστικότητα
• Ανάγκη σύνθεσης: πολιτιστικά ζητήματα + μαρξιστική ανάλυση (Castree)= συμπληρωματικές (διεπιστημονική συνεργασία)
• Περίπλοκη και αντιφατική η σύγχρονη χωρο-κοινωνική και χωρο-οικονομική πραγματικότητα
• Νότος: προβλήματα α. διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης + β. κυριαρχίας νεοφιλελεύθερων μοντέλων διακυβέρνησης= αναγκαιότητα πολιτικής οικονομικής προσέγγισης χώρου (Κουρλιούρος)

ΚΕΦ. 8^ο ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΕ 21^ο ΑΙΩΝΑ

8.1. Χώρος και νέες τεχνολογίες στην αναδυόμενη «αβαρή» οικονομία

Καπιταλισμός της γνώσης, Εποχή της πληροφόρησης, Οικονομία της μάθησης, Ψηφιακή οικονομία, Άυλη οικονομία, Μαλακός καπιταλισμός, Αβαρής κόσμος= κεντρικός ρόλος γνώσης + μετασχηματισμός χωρικής βάσης παραγωγής

• Κάμψη παραδοσιακών βιομηχανιών, ανάδυση βιομηχανιών υπηρεσιών

Απαξίωση εργασίας: επισφαλείς μορφές απασχόλησης (προς ημι-φεουδαρχικό σύστημα αυτοαπασχόλησης, ελίτ εργαζομένων

• Μετατόπιση ενδιαφέροντος κοινωνικών επιστημών από παραγωγή σε κατανάλωση. Καταναλωτισμός ως πολιτιστική δραστηριότητα
• Πολιτιστική οικονομία των συμβόλων: σημαντική όσο η πολιτική οικονομία κεφαλαίου

Αντανάκλαση κατανάλωσης συμβόλων σε διαμόρφωση/κατανάλωση χώρου= επαναξιολόγηση, εμπορευματοποίηση χώρου σε τοπικό επίπεδο (πολιτιστική κληρονομιά= εμπορεύσιμο αγαθό) + οπτική κατανάλωση χώρου (προσομοίωση)

• Ανάπτυξη διαδικτύου= μεταφέρει οικονομική αξία στο φυσικό χώρο με μηδενικό κόστος. Απο-υλοποίηση: απεριόριστη/παγκόσμια αγορά
• Μεγέθυνση και οικονομική εδραίωση πολυεθνικών (κατάργηση εθνικών συνόρων): έλεγχος περιβάλλοντος πληροφορίας, διαμόρφωση επιθυμιών/προτιμήσεων
• Στροφή φτωχών εργαζομένων σε αφηρημένη οικονομία συμβολικών αξιών

8.2. Από τη συλλογική κουλτούρα στην εξατομικευμένη ταυτότητα και κατανάλωση στη νεότερη Ευρώπη

Έννοια κουλτούρας + έννοια κοινότητας= βασικές κατηγορίες βιομηχανικής κοινωνίας

Πόλεις= βιομηχανική παραγωγή, κατανάλωση, υπηρεσίες, κοσμοπολιτισμός

Αστικοποίηση= αλλαγές σε αντιλήψεις περί κοινότητας, συμβολικός χαρακτήρας κοινότητας, συνεχή κινητικότητα

Νέα μορφή κοινοτήτων= δίκτυα προσωπικών/επαγγελματικών σχέσεων (διαφοροποίηση από παραδοσιακή έννοια κοινότητας: γλώσσα, καταγωγή, ταξική προέλευση), εποχή «ομαδισμού» (ομάδες με ταυτότητα που μεταλλάσσονται αδιάκοπα)

Κρίση συλλογικών αξιών= ζητήματα ατομικής κ συλλογικής ταυτότητας

Ζητήματα «μεταμοντέρνου»:

• Μεταμοντέρνα κίνηση στις τέχνες
• Νέες κ διαφορετικές μορφές θεώρησης της ιστορίας
• Νέες αναδιαρθρώσεις της μεταβιομηχανικής κοινωνίας
• Μορφές κοινωνικής κ οικονομικής ζωής στον ύστερο καπιταλισμό (κρίση ιδεολογίας)

Διαφορές μεταμοντερνισμού-μοντερνισμού:

• Άρνηση ιδεολογίας, υπεροψίας, πουριτανισμούς, ρυθμιστικής γραμματικής Μοντερνισμού
• Ναι: στη συνύπαρξη ανόμοιων στοιχείων
• Μη ιδεολογία, μη ομοιογένεια, μη συνέπεια

Χωροχρονική συρρίκνωση=

α. εξάπλωση πολλών διαφορετικών πολιτισμικών προτύπων

β. αμφισβήτηση παραδοσιακών εννοιών όπως έθνος-κράτος, σύνορα.

Δύο υποθέσεις για παραγωγή κ αναπαραγωγή κουλτούρας:

• Κόσμος= πολιτισμική ομογενοποίηση (παγκοσμιοποίηση)
• Τοπικές/υπερτοπικές κουλτούρες, ανάμειξη παγκόσμιου-τοπικού= διαμόρφωση νέων πολιτισμικών προτύπων

Κατανάλωση: υποκαθιστά έννοιες ταξικής διαστρωμάτωσης ή φυλετικής κουλτούρας (προϊόντα ως σύμβολα κοινωνικής θέσης)= αισθητική του σουπερμάρκετ

Ευρώπη: ρόλο σε συγκρότηση προτύπων κατανάλωσης (αποικιοκρατία, επεκτατισμός)

Σημερινές αυτοκρατορίες= εταιρείες

8.3. Επιστροφή στις γεωγραφικές φαντασίες

Βάση οπτικών τεχνολογικών εφαρμογών εποχής= αναγεννησιακή οπτική

Υπερβάσεις: σπάνιες (καμπύλοι καθρέπτες, ζωγραφικές παραμορφώσεις)

Σημερινή τεχνολογία: αντικειμενική, νοητική, απεριόριστη= μετα-οπτική

Χώρος= ανεξάρτητος από θέση θεατή

Χωρικό φαντασιακό= ουσιώδες για συλλογικότητες

Διαντίδραση ανθρώπου-μηχανής: συνένωση ονειρικού-πραγματικού (υπόσχεση μεγαλύτερης δημοκρατικότητας: σύνθετα δίκτυα)

Γεωγραφικές φαντασίες στην Ευρώπη

Γεωγραφικές φαντασίες λαών + Γεωγραφίες πολυεθνικών επιχειρήσεων

• Εμπλοκή γεωγραφικών γνώσεων σε δίκτυα δύναμης που αποκλείουν τις ροές πληροφορίας (γεωγραφίες αποκλεισμού «ελεγχόμενων ροών»: απαίτηση ειδικών γνώσεων)
• Κανονικοποίηση ακροατηρίων κ αντίστασή τους από ιμπεριαλιστική γεωπολιτική
• Διαμόρφωση δημόσιας κουλτούρας + στρατηγικές δύναμης (μείωση άλλων τόπων): πχ οριενταλισμός έναντι οικουμενικού Πολιτισμού

Προσεγγίσεις για φαινόμενο άνισης ανάπτυξης (κατά Harvey):

1. Ιστορικές ερμηνείες πολιτικοοικονομικής ανάπτυξης στη Δύση που βασίζεται σε άλλες χωρικότητες, πολιτισμού και μέρη. Άνιση ανάπτυξη= διαφοροποιημένη διάχυση (+τοπικές αντιστάσεις). Υπανάπτυξη= δυσκολία προσαρμογής
2. Δομικές ερμηνείες «ανάπτυξης της υπανάπτυξης» (ιμπεριαλιστικές προσβάσεις σε τόπους που καταστρέφουν τοπικές ιδιαιτερότητες)
3. Περιβαλλοντικές, αιτιοκρατικές ερμηνείες υπανάπτυξης.
4. Γεωπολιτικές ερμηνείες. Άνιση ανάπτυξη= αποτέλεσμα αγώνων μεταξύ χωρικά οργανωμένων δυνάμεων.

Επιδίωξη Harvey να ενσωματώσει όλες τις παραπάνω ερμηνείες σε χαλαρή θεωρία. Κοινό δυναμικό πεδίο διαντίδρασης 4 παραμέτρων:

• Υλική ενσωμάτωση διαδικασιών συσσώρευσης κεφαλαίου σε κοινωνικο-οικολογική ζωή.
• Συσσώρευση κεφαλαίου μέσα από διαδικασίες εκπτώχευσης (νεοφιλελευθερισμός): αφαίρεση ιδιοκτησίας κ δικαιωμάτων από εργαζόμενους
• Ανάλυση συσσώρευσης κεφαλαίου στο χωρο-χρόνο (γεωγραφική κατανομή εργασίας, χωρικός ανταγωνισμός, κατάργηση χώρου μέσω του χρόνου, υποδομές παραγωγής/κατανάλωσης, παραγωγή περιφερειακότητας κ χωρικής κλίμακας, χωρικά συστήματα δημόσιας διοίκησης κ γεωπολιτική διάσταση καπιταλισμού)
• Πολιτικοί, κοινωνικοί, ταξικοί αγώνες σε διάφορες γεωγραφικές κλίμακες (+υπεράσπιση περιβάλλοντος, αγώνες για συλλογική μνήμη, πολιτιστικό πλούτο)

Ναι στις κοσμοπολίτικες γεωγραφίες συνεργασίας και αλληλεγγύης (Gregory).

----------

 ΑΓΕΩΓΡΑΦΗΤΟΣ ΧΩΡΑ

ΚΕΦ. 1^ο ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΣΤΗΝ ΥΠΑΤΙΑ

1.5. Βασικές έννοιες της Γεωγραφίας

Αρχαία Ελλάδα: μετάβαση από φιλοσόφους-γεωγράφους (σύμπαν) σε αστρονόμους-γεωγράφους (κόσμος) σε μετεωρολόγους-γεωγράφους (φύση), σε ιστορικούς γεωγράφους (χώρος, τόπος, περιφέρεια, πόλη)

Φύση (αρχαιότερη/συνθετότερη έννοια):

·         Αρχαιοελληνική φιλοσοφία: αυθυπαρξία φύσης κ άνθρωπος οργανικό της τμήμα

·         Χριστιανισμός: άνθρωπος υπεράνω φύσης

·         Φυσική-ανθρώπινη Γεωγραφία: ανάλογα με ένταση αλληλεπίδρασης

·         Φυσικό-δομημένο περιβάλλον

Χώρος:

·         Φυσική οντότητα

·         Πεδίο σχέσεων/διαδικασιών

·         Απόλυτη έννοια: διακεκριμένη φυσική/πραγματική ενότητα

·         Σχετική έννοια: χώρος= σχέση ανάμεσα σε γεγονότα (χρόνος/διαδικασίες)

·         Παραγωγή χώρου

·         Κατανοητός ως προϊόν και πεδίο σχέσεων κ αλληλοσυσχετίσεων (διεθνές-τοπικό)

·         Υπό κατασκευή

·         Χωρικότητα= βασική για κατασκευή πολιτισμική ταυτότητας κ πολιτικής υποκειμενικότητας

Τόπος:

• Τμήμα γεωγραφικού χώρου με ιδιαιτερότητα/μοναδικότητα, ιστορία, νόημα
• Έξι συστατικά τόπου: τοποθεσία, ολοκλήρωση φύσης-πολιτισμού, εντοπισμένη ταυτότητα, μοναδικότητα, δημιουργία-εξέλιξη, νόημα.
• Πυροδότησε εθνικισμούς, ρομαντισμούς του «τοπικού»
• Παραλλαγές έννοιας τόπου: περιφέρεια, γειτονιά, locality

Θέση ή τοποθεσία ή χωροθέτηση: (οικονομική γεωγραφία)

• Σημείο εγκατάστασης (χρήση χώρου) ανθρώπινης δραστηριότητα (συνδυασμός με γραμμική έννοια απόστασης)

Επικράτεια/εδαφικότητα: (πολιτική γεωγραφία)

• Σύνδεση με έννοια κράτους (παρά έθνους)
• Ratzel: κράτος=οργανισμός που συνδέεται άμεσα με τη γη (γεωπολιτική)

Χώρα: ενδιάμεσο διπόλου χώρος/χρόνος

Μέσον: (χρήση από κοινωνιολόγους)

ΚΕΦ. 2^ο ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΤΙΟΚΡΑΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΡΧΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

2.2. Γερμανία: Ντετερμινισμός ή αιτιοκρατία

Αφύπνιση Γεωγραφίας ως συστηματική επιστήμη Φύσης και Ανθρώπου

• 17^ος Varenius: διαχωρισμός Γεωγραφίας σε γενική και ειδική (αλληλεπιδράσεις ανθρώπινων και περιβαλλοντικών διαδικασιών)
• 18^ος Καντ: συνομιλία γεωγραφίας με φιλοσοφία. Κύρος επιστήμης γεωγραφίας.
• 19^ος Ritter: εφαρμοσμένη Γεωγραφία (στόχοι: διοίκηση, πολιτική και διαχείριση χώρου) – Πανεπιστημιακή έδρα + ίδρυση Γεωγραφικών Εταιρειών.
• Ritter + Humboldt: Συστηματική Γεωγραφία= άνθρωπος μέσα στη φύση, όχι αιτιοκρατικό πρόταγμα. Κριτική αποικιοκρατίας (επηρέασε αναρχική Γεωγραφία)
• Δαρβίνος: «Προέλευση των ειδών»= ώθηση σε αιτιοκρατία. Κοινωνικός δαρβινισμός Spencer: οι ισχυρότεροι επιβιώνουν (ελεύθερος ανταγωνισμός).
• Τέλη 19^ου: Δύο σχολές:

α. περιβαλλοντικός ντετερμινισμός (αιτιοκρατία)= φυσικό περιβάλλον ως βασικός παράγοντας διαμόρφωσης ανθρώπινης δραστηριότητας.

β. κλασική Γεωγραφία (αιτιοκρατία)= συσχετισμός φυσικού περιβάλλοντος με ανθρώπινη εξέλιξη (δεν λαμβάνονται υπόψη παράγοντες ιστορίας, πολιτισμού)

• Nτετερμινιστές: αιτιοκρατική οπτική, περιφρόνηση προς περιγραφική παράδοση= αναγκαστική εξελικτική προσαρμογή ανθρώπου σε αλλαγές φυσκού περιβάλλοντος (μείωση σημασίας ανθρώπινης δράσης)

- Ανάπτυξη εμπορίου= αποτέλεσμα προέλευσης πρώτων υλών (όχι κατανομής εργατικού δυναμικού, τεχνογνωσίας, θεσμών)

- Εμπορικοί δρόμοι= φυσική Γεωγραφία (όχι πολιτιστικές/κοινωνικές εξελίξεις)

- Εκβιομηχάνιση/πολιτιστική ανάπτυξη= φυσικές συνθήκες (κλίμα, πόροι): δικαίωση «εκπολιτιστικής» επέμβασης Ευρωπαίων, αποσιώπηση εκμετάλλευσης αποικιοκρατίας (ντετερμινισμός= υπόβαθρο αποικιοκρατίας)

- Υποτίμηση κοινωνικών, φυσικών και πολιτιστικών παραγόντων= άρνηση διεπιστημονικότητας

- Χώρος= βασική μεταβλητή που επηρεάζει ατομική συμπεριφορά και οργάνωση/λειτουργία κοινωνίας

• Ratzel (ιδρυτής Ανθρωπογεωγραφίας):

Α. κοινωνικές σχέσεις= φυσικές σχέσεις, επιτεύγματα= αποτελέσματα φυσικών συνθηκών, αγώνας για επιβίωση (αργότερα πρόσθεσε σημασία ιστορικής ανάπτυξης + πολιτιστικού υπόβαθρου πληθυσμών)

Β. γεωπολιτική: κράτος= φυσική οντότητα, απόλυτος προσδιορισμός ανθρώπινων δραστηριοτήτων από α. κράτος, β. φυσικό περιβάλλον. 

Οργανική θεωρία Ratzel: κράτος= ζωντανός οργανισμός (ανεξάρτητος από έθνη/κοινωνίες) που απαιτεί «ζωτικό χώρο»/εδαφικότητα (δικαίωση επεκτατικής πολιτικής, αρχή φασισμού/ναζισμού). Πολίτες= υποδεέστεροι κράτους. [Αριστοτέλης: πόλη=κράτος (φυσική οντότητα) Κρατική χωρική επικράτεια= ολότητα

• Haushofer: πολιτική γεωγραφία ως εργαλείο προπαγάνδας/στρατηγικής γερμανικού κράτους (πολιτική σκοπιμότητα).

[Έντονη κριτική, αποστροφή γεωγράφων για πολιτική γεωγραφία.]

• Γάλλοι: περιφερειακή/τροπική γεωγραφία, αποικιοκρατική, αλλά όχι επιθετική
• Άγγλοι: επιρροή χώρου σε διεθνείς σχέσεις. Mackindeer: εθνοκεντρική γεωστρατηγική παράδοση, θεωρία κεντρικής γης (κατάληψή της= κυριαρχία σε διεθνή πολιτική σκηνή). Semple: νομιμοποίηση κυριαρχίας αποίκων. Αμερικάνος Bowman: παγίωση αιτιοκρατικής θεώρησης για νομιμοποίηση αποικιοκρατίας
• Περιβαλλοντικός ή χωρικός ή γεωγραφικός ντετερμινισμός

- Μεσοπόλεμος: Ανθρώπινη Οικολογία (κοινωνικός δαρβινισμός)

- ’60: κυριαρχία θετικισμού, Γεωγραφία=χωρική επιστήμη

- Διαμάχη Ποσοτικής με νέα Κριτική Γεωγραφία

Κύριο σημείο σύγκρουσης: φετιχισμός του χώρου Ποσοτικής Γεωγραφίας

- Τεχνολογικός ντετερμινισμός

2.3. Γαλλία: Πιθανοκρατία και Περιφερειακή Γεωγραφία

• Κριτική περιβαλλοντικού ντετερμινισμού= πιθανοκρατία (Febvre 1922)
• Αναγνώριση δυναμικού ρόλου ανθρώπου σε α. εξέλιξή του, β. διαδικασία αλλαγής χώρου (διαλεκτική σχέση χώρου-κοινωνίας) – Γαλλία, Αμερική
• Αρχές 20^ου αιώνα:

Αιτιοκρατία= κλασική Γεωγραφία – Γερμανία

Πιθανοκρατία= περιφερειακή Γεωγραφία – Γαλλία

• Πρώτη εμφάνιση αυτού του τρόπου σκέψης: Vidal de la Blache

Φυσικά και πολιτισμικά φαινόμενα= αδιαίρετα (έννοια αλληλεπίδρασης)

Κοινότητα= ιδιομορφίες, ιδιαίτερος υλικός πολιτισμός

• Ανάπτυξη Γαλλικής Σχολής Περιφερειακής Γεωγραφίας

- Περιβάλλον= μία από τις παραμέτρους επιρροής ανθρώπινης δραστηριότητας

- Σχέση φυσικού-κοινωνικού περιβάλλοντος= ανοικτή.

- Πορεία εξέλιξης= επιλογή (ανθρώπινη ελευθερία έναντι ντετερμισμού)

- Πιθανότητες, όχι βεβαιότητες

- Διαφοροποίηση Γεωγραφίας (επιστήμη γίγνεσθαι)-Ιστορίας (παγιωμένη πορεία)

- Τονισμός περιφερειακής ιδιαιτερότητας (σχέση ανθρώπου-περιφέρειας/φύσης)

- Διεπιστημονικότητα (συνάρτηση χώρου από οικονομική. Κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική πραγματικότητα και φυσικό περιβάλλον) + τάση περιγραφική (επαγωγική μέθοδος) + έμφαση σε Ιστορία (διαχρονική εξέλιξη)

• Η.Π.Α. Bowman, Sauer, Hartshorne: όμοια με γαλλική πιθανοκρατία

«μορφολογία τοπίου» Sauer με όρους παρατηρησιακούς (χωρίς αναφορά σε αιτιότητα)= πρώτη διασύνδεση θετικισμού με Γεωγραφία

2.4. Ρωσία: Αναρχικοί γεωγράφοι

Πλαίσιο εποχής: εκμηχάνιση γεωργίας, εμπόριο, αποικιοκρατία, έρπουσα εκβιομηχάνιση= νέα λογική καπιταλιστικών σχέσεων

• Διεθνιστές: απέναντι σε ραστώνη πιθανοκρατίας (τέλη 19^ου, αρχές 20^ου)

[Μοντέλο Vidal de la Blache: αυτοτελείς αγροτικές περιφέρειες παρελθόντος]

Κριτική σε καπιταλιστικό μετασχηματισμό

• Αναρχικοί γεωγράφοι: Reclus (μαθητής Ritter) και Κροπότκιν
• Γεωγραφικό έργο Κροπότκιν: (πρωτότυπο/προφητικό) αρχικά με γεωγραφικό κι όχι πολιτικό (αναρχικό) προσανατολισμό. Γεωγραφική ανάλυση: εστίαση σε οργάνωση κοινωνικών επαναστάσεων. Επιρρέασε μαχητές Maklimo, Zapata και μεταρρυθμιστές Howard, Geddes, Mumford.

 «Αποκατάσταση»/ανακάλυψη έργου μετά 1970 (συντηρητισμός ακαδημαϊκών)

- Διαντίδραση ανθρώπου-φύσης στην αναπτυξιακή διαδικασία.

- Επιπτώσεις τεχνολογικής και κοινωνικής εξέλιξης.

- Πρόβλεψη απο-πόλωσης, αποκέντρωσης, βιομηχανικής αναδιάρθρωσης

- Αλληλοβοήθεια (αντίθεση με ανταγωνισμό)

- Έννοια αλληλεπίδρασης (κατάργηση ντετερμινισμού)

- Ανθρωπογεωγραφία= διεπιστημονική

- Παράμετροι: τεχνολογική/επιστημονική εξέλιξη, κοινωνικές συμπεριφορές, οργανωμένα συμφέροντα, παγκοσμιοποίηση οικονομίας (ιμπεριαλισμός εποχής)

2.5. Η παράδοση της Ανθρωπο-οικολογίας του Σικάγο

Σικάγο: χαρακτηριστικά πρωτο-καπιταλιστικής πόλης («εκπληκτική πόλη» 1890)

- Μεταναστεύσεις, νέες πολυπολιτισμικές γειτονιές. Συγκρούσεις λευκών-μαύρων παρά τον αυστηρό κοινωνικό διαχωρισμό στον αστικό ιστό= προσπάθεια κατανόησης/ρύθμισης

- Πανεπιστημιακοί: πρωτοπόροι γενιά ερευνητών (πριν από περιφερειακή Γεωγραφία)= κοινωνιολογική παραλλαγή Οικολογίας: Ανθρώπινη Οικολογία

• Σχολή του Σικάγο 1920 (διεπιστημονικότητα: φυσική+ανθρώπινη Γεωγραφία)= θεμελιώδη κ διαρκή επιρροή σε κατανόηση μετασχηματιζόμενου (από τον καπιταλισμό) χώρου πόλης κ κοινωνικής οργάνωσης
• Χωροθέτηση σε αστικό ιστό= όχι πια απόλυτη (προκαπιταλιστική πόλη), ναι σχετική με κέντρο (Κεντρική Περιοχή Επιχειρήσεων)
• Πυρήνας πόλης: ανταγωνισμός για κατάληψη χώρου+ κερδοφόρες χρήσεις γης
• Οικολογία της κοινωνίας: κοινωνικός δαρβινισμός αιτιοκρατικής Γεωγραφίας = διεπιστημονικότητα Περιφερειακής

- Οικοσύστημα= περιβάλλον ζωής πληθυσμού (ζήτημα συλλογικής προσαρμογής)

- Οικολογικές διαδικασίες που παράγουν τοπίο= ανταγωνισμός, κοινωνικός διαχωρισμός, εισβολή-διαδοχή, καθοδική διύλιση, συμβίωση-εκμετάλλευση κ.α. (αναλογία με οικολογικούς νόμους ζωικών ειδών: ανταγωνισμός, συμβίωση, εκμετάλλευση, εισβολή, διαδοχή)

• Κοινωνικός διαχωρισμός= διάρθρωση πολεοδομικού χώρου σε θυλάκους, αποκλειστικές περιοχές και περιφραγμένες κοινότητες αστικής τάξης
• Φυσικές περιοχές: τόποι κατά φυλή, εθνότητα, τάξη, χρώμα (γκέτο)
• Μοντέλο Burgess: (διάρθρωση αστικού τοπίου/χαρτογράφηση)

Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών: (βάση Κοινωνικής Γεωγραφίας κ Αστικής Κοινωνιολογίας)

- Βάση= θεωρητική έννοια ανταγωνισμού + εύποροι στα προάστια

- Διαδικασία αστικής ανάπτυξης= εισβολή + διαδοχή κοινωνικών ομάδων

- Έξοδος αστών προς προάστια= καθοδική διύλιση (μετανάστες=κέντρο, φιλτράρισμα γειτονιών κέντρου προς κατώτερα κοινωνικά στρώματα)

- «Γειτονιά»= φυσική περιοχή (αντιδιαστολή με κοινότητα=εντοπισμένο κοινωνικό σύστημα)

- «Κοινότητα-γειτονιά»= χωρο-κοινωνική ενότητα με φυσικά όρια και κοινωνική/πολιτισμική ομοιογένεια

• Hoyt: εισαγωγή έννοιας κυριαρχίας ομάδων στο χώρο (οικολογικές διαδικασίες)
• «Οικολογικό σύμπλεγμα» (οικοσύστημα, POET)= Πληθυσμός, Περιβάλλον, Τεχνολογία, Οργάνωση

Πληθυσμός: πρώτος παράγοντας διαμόρφωσης χωρικής διάστασης (μετακινήσεις), κατανομή πληθυσμού= κοινωνική Οργάνωση, αντιλήψεις

Επίπεδο τεχνολογικής εξέλιξης: βελτίωση συνθηκών υγιεινής

Κοινωνική οργάνωση: τοπικός υλικός πολιτισμός+ τεχνολογία κ.α.

·         Μοντελοποίηση θεωρητικοποίησης ανθρώπινης δράσης κ προσαρμογής στο χώρο (ζώνες χρήσης, κοινωνικός διαχωρισμός στις γειτονιές= κανόνες χωροθέτησης)

·         Wirth: σκεπτικισμός ως προς «φυσικές περιοχές». Αντιπροτείνει: απρόσωπη πόλη μαζικής κουλτούρας (η πόλη διαλύει κοινότητες, αναδεικνύει ελεύθερο άτομο που αλλοτριώνεται)

·         Wirth & Simmel: έκλειψη κοινότητας (κοινότητα/γειτονιά: χάνει σημασία της στην καπιταλιστική πόλη)

·         Ανασκευή εικονογραφίας τοπίου από εναλλακτικές «θεωρίες»:

Hoyt: τομεακή διάρθρωση πόλεων

Harris & Ullman: πολυκεντρικότητα

Μοντέλο τριτοκοσμικής και μεσογειακής πόλης: αντίστροφο του Burgess

• Κριτική από πολιτιστική γεωγραφία: κατηγορήθηκε για κοινωνικό δαρβινισμό και περιβαλλοντική αιτιοκρατία (βιολογική αφετηρία Σχολής Σικάγο)
• Συνεισφορά Ανθρωπο-οικολογίας: δεν έγκειται στα μοντέλα χωροθέτησης

- Πρωτότυπη υλιστική κοινωνιολογία ανθρώπινων κοινοτήτων + αξιόλογη θεωρία για αστική δομή και ανάπτυξη (κριτικές αναλύσεις: ντετερμινισμός)

• Απόηχος Κροπότκιν (διαρθρωμένες ομάδες + αλληλοβοήθεια κοινοτήτων αντί ανταγωνισμού)= αθροιστικό αποτέλεσμα ατομικών ανταγωνιστικών επιλογών. Κοινό χαρακτηριστικό: διασύνδεση Ανθρωπογεωγραφίας και Οικολογίας
• Ανθρωποοικολογία= σημαντικό τμήμα κοινωνικο-γεωγραφικής παράδοσης, κυρίαρχο στοιχείο Αστικής Κοινωνιολογίας (υπέρβαση βιολογικού υπόβαθρου, εστίαση σε διαντίδραση πληθυσμού, κοινωνικής οργάνωσης, περιβάλλοντος και τεχνολογίας
• Ομοιότητες Σχολής Σικάγου με αγγλικές πόλεις Engels: κεντρικότητα προλεταριάτου κ περιφερειακή χωροθέτηση μεσοαστικών στρωμάτων
• Ρίζες Αστικής Γεωγραφίας = Σχολή Σικάγου

2.6. Η αφύπνιση μιας σύνθετης επιστήμης

- 19^ος: Γεωγραφία = επιστήμη αποικιοκρατίας

Κλασική Γεωγραφία υποκαθιστά περιγραφική (αιτιοκρατική αντίληψη)

Σχεδιασμός οικισμών= δημιουργία συμπεριφορών: αναζήτηση αιτιών= μετακίνηση Γεωγραφίας από χώρο παράθεσης/περιγραφής σε χώρο επιστημών. Αφύπνιση πρώτης σύνθεσης επιστήμης φύσης και ανθρώπου.

- Μεσοπόλεμος: εγκατάλειψη «κλασικής» περιγραφικής Γεωγραφίας, επικρατεί «περιφερειακό» Παράδειγμα. Παράλληλα: ανάπτυξη «εναλλακτικής» Γεωγραφίας ταξιδιωτών και αναρχικών (Κροπότκιν, Reclus).

- Ενδιαφέρον αποικιοκρατικών χωρών από εξερεύνηση σε επέκταση/διεύρυνση πολιτιστικής κυριαρχίας σε αποικίες= εκτοπισμός περιφερειακών ιδιαιτεροτήτων από τεχνολογική ανάπτυξη/επέκταση (αγγλοαμερικανική Γεωγραφία)

- Ευρώπη: Γεωγραφία ως επιστήμη στα Πανεπιστήμια, συνομιλία με πολεοδομία. Όροι «επιστημονικών επαναστάσεων», Παραδειγμάτων, επιστημολογιών. Κυριαρχία «ποσοτικής επανάστασης» και θετικισμού (χάνει σχέση με φιλοσοφία)

ΚΕΦ. 3^ο «Ποσοτική επανάσταση» και λογικός θετικισμός σε Γεωγραφία

3.1. Θωμάς: Ο τύπος των ήλων

Μεταπολεμικά: ποσοτική Γεωγραφία (παρατήρηση, συλλογή στοιχείων, μέτρηση)

• Διάδοση ηλεκτρονικού υπολογιστή (χειρισμός μεγάλου όγκου δεδομένων)= ένταση ροπής γεωγράφων προς περιγραφή και χωρική διατύπωση φαινομένων (θεματική χαρτογραφία κ Γεωγραφικά Συστήματα πληροφοριών)
• Εμπειρική μελέτη= υπόβαθρο ποσοτικών και στατιστικών μεθόδων
• Διάκριση τεκμηρίωσης με ποσοτικά στοιχεία από ποσοτική Γεωγραφία:

Τεκμηρίωση= απαραίτητη στην έρευνα (χρήση ποσοτικοποίησης και σε ποιοτικές έρευνες)= όχι ποσοτική Γεωγραφία

Ποσοτική Γεωγραφία: ποσοτικοποίηση= κατασκευή καθολικών νόμων/ερμηνείες

3.2. Κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο homo economicus: Φορντισμός κ νέα τεχνολογία

Μεσοπόλεμος: ανακύκλωση περιφερειακής σχολής, προτύπου χωρικής διαφοροποίησης χωρίς να αναπτύσσονται μοντέλα και θεωρίες.

Μεταπολεμικά: σύνδεση Γεωγραφίας με κοινωνικές ανάγκες 

Διάδοση ποσοτικής επανάστασης:

• Κοινωνικός κ οικονομικός περίγυρος ανασυγκρότησης, σχεδιασμού κ διάδοσης ηλεκτρονικών υπολογιστών μέσα στο πλαίσιο του φορντισμού. (μαζική παραγωγή)

Φορντισμός:

• Κατονομάστηκε από Λένιν, αναλύθηκε από Gramci, διακωμωδήθηκε από Σαρλό
• New Deal, άνοδος ημερομισθίων + απάνθρωπο σύστημα
• Συμβολική χρονιά εγκαθίδρυσης φορντισμού: 1914 (μέχρι τότε χειροτεχνική αυτοκινητοβιομηχανία)
• Αλυσίδα παραγωγής (εργάτες= εξαρτήματα γραμμής συναρμολόγησης:αλλοτρίωση
• Homo economicus: άνθρωπος-εξάρτημα+καταναλωτής (μονοδιάστατο αυτόματο). Στόχος: μεγιστοποίηση οικονομικών μεγεθών (κέρδη/ελαχιστοποίηση τριβής απόστασης, χρησιμοποίηση πληροφορίας με ορθολογικό τρόπο)

- Ποσοτική και Οικονομική Γεωγραφία: ομοιόμορφα άτομα κι όχι διαφοροποιημένα κοινωνικά σύνολα (όχι κοινωνικές τάξεις, ναι εισοδηματικές κατηγορίες)

• Αυτοματοποίηση: Αποειδίκευση εργατών
• Παραγωγή just in case για μαζικό καταναλωτισμό (αποθήκευση προϊόντων)
• Μεγάλες μονάδες έντασης κεφαλαίου με εσωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω τυποποίησης προϊόντων κ ρουτίνας στη διαδικασία παραγωγής
• Κοινωνική ρύθμιση Keynes
• Αυτόματη ανακλαστική σχέση μεταξύ παραγωγής-κατανάλωσης (παραγωγή προϊόντων και αναπαραγωγή κατανάλωσης ως εσωτερικό κίνητρο/σκοπό παραγωγής)
• Άνοδος παραγωγικότητας κατά βιομηχανία κ κατά εργάτη: τεϋλορικός διαχωρισμός διαχειριστικής από χειρωνακτική εργασία (διαδικασία παραγωγής: α. σύλληψη, β. εκτέλεση/συναρμολόγηση= ιεραρχία εργατικού δυναμικού

3.3. Η εισβολή της Νομοθετικής/Ποσοτικής Γεωγραφίας

• Επικράτησε πρώτα σε ΗΠΑ (1950)
• Θεωρητικές βάσεις: νεοκλασικά οικονομικά χώρου Γερμανών γεωγράφων τέλη 19^ου (von Thunen-Christaller)
• 1^η ένδειξη μετάβασης από περιφερειακή σε ποσοτική Γεωγραφία: διαμάχη Hartshorne και Schaefer για χαρακτήρα γεωγραφικής επιστήμης

- Hartshorne: υπέρ ορθολογικής περιγραφής ιδιογραφικού χαρακτήρα γεωγραφίας

- Schaefer: στόχος τα μοντέλα και οι νόμοι (ονομάτισε Περιγραφική την Περιφερειακή Γεωγραφία δίνοντάς της τη χροιά του μη συστηματικού)

• Δημοσίευση Κουν. Εισαγωγή απόψεvn Κουν στη Γεωγραφία και προπαγάνδα νέου Παραδείγματος βασισμένου σε μαθηματικά μοντέλα (Chorley, Haggett)

- Παραμερισμός κάθε φαινομένου που δεν είναι μετρήσιμο

- Χρήση στατιστικών μεθόδων και μοντέλων

- Χώρος με τη γεωμετρική του έννοια (τρίτη διάσταση υποτάσσεται σε χαρτογράφηση κ δεύτερη σε έννοια απόστασης)

- Πυρήνας χωρικής ανάλυσης= οικονομικές σχέσεις, χωρική οργάνωση παραγωγικών συστημάτων

- Στόχος: διατύπωση νόμων χωρικής συμπεριφοράς

- Αναλογία φυσικών και γεωγραφικών φαινομένων (+ανθρώπινης συμπεριφοράς)= μέτρηση, εξήγηση, πρόβλεψη

- Γεωγραφία= νομοθετική (διατύπωση νόμων καθολικής ισχύος κατά τα πρότυπα των φυσικών επιστημών)

- νομοθετική/θετικιστική/ποσοτική Γεωγραφία: βάση εξήγησης ανθρώπινης συμπεριφοράς= αρχές φυσικών επιστημών

• 1960: μεθοδολογική/φιλοσοφική στροφή+ εγκαθίδρυση ποσοτικής γεωγραφίας

Haggett: Θεματικά πεδία Γεωγραφίας= α. γεωλογία/βιολογία, β. κοινωνικές επιστήμες, γ. γεωμετρία. Αναγκαιότητα κατασκευής γεωγραφικών μοντέλων (ιδεατής/απλοποιημένης αναπαράστασης πραγματικότητας). Ποσοτικές μέθοδοι + διαχείριση στοιχείων μέσω υπολογιστών= απόρριψη/αποδοχή υποθέσεων= κατασκευή νέων μοντέλων

• Ανάπτυξης «χωρικής ανάλυσης»: ανάλυση που εξηγεί συμπεριφορά και εκφράζεται με μαθηματικούς/γεωμετρικούς όρους (εικόνα οικονομικού ανθρώπου στο χώρο)
• Ονομασία νέας Γεωγραφίας ως «χωρική επιστήμη»
• «Φετιχισμός του χώρου»: νέα περίοδος ντετερμινισμού

- Μοντελοποίηση ανάλυσης φαινομένων

- Υπερτονισμός ορθολογισμού ανθρώπινης δραστηριότητας

- Εκμηδένιση κοινωνικής, πολιτικής, πολιτιστικής, θεσμικής διάστασης

- Χώρος= μονοδιάστατος, αδρανής, κίνησης και αποστάσεων, περιβάλλον

- Κοινωνία= άτομα που κινούνται με ίδια ομοιόμορφη λογική (καταναλωτές)

- Προβληματισμός αλληλεπίδρασης ανθρώπου-περιβάλλοντος περιορίζεται σε: α. έμφαση σε έννοια απόστασης ανάμεσα σε δραστηριότητες, β. αναζήτηση αιτιότητας χωρικών κατανομών πληθυσμού κ οικονομικών δραστηριοτήτων

- μικροοικονομικές μέθοδοι για να εξηγήσουν και να προβλέψουν χωρικά πρότυπα και κατανομές: χρήσεις γης, αστική ανάπτυξη

α. μέτρηση ως επιφάνεια, β. ερμηνεία ως σημεία με βάση την απόσταση

• Αποστασιοποίηση από μοναδικότητα τόπου= αφαιρετικά σχήματα που συστηματοποιούν εμπειρικές παρατηρήσεις
• Αναζήτηση μοντέλα χωροθέτησης δραστηριοτήτων όμοια παντού

3.4. Επιλεκτική παρουσίαση επιστημολογικών εννοιών

• Επιστημολογία (κλάδος φιλοσοφίας): α. ορισμός γνώσης, β. όρια γνώσης, γ. σχέση ερευνητή-αντικειμένου
• Έργο Κουν για ακαδημαϊκές κοινότητες και κλάδους/πειθαρχίες σε εξέλιξη

Παράδειγμα= κοινή γλώσσα, κρατούσα οπτική, κοσμοθεωρία, σταθερό υπόβαθρο

Ώριμες επιστήμες (καθιερωμένα Παραδείγματα) – περιοχές έρευνας (προ-παραδειγματικό στάδιο)

Ανωμαλίες που δεν μπορούν να ερμηνευθούν= ιδιόρρυθμη έρευνα= κρίση= επιστημονική επανάσταση= αλλαγή Παραδείγματος (νέοι κανόνες, νέα επιστημονική κοινότητα)

Παράδειγμα ως ευρύς και ως στενότερος ορισμός

• Θεωρία: σώμα αλληλοσυναρτούμενων προτάσεων κατά τη διαδικασία εξήγησης

Θετικιστές: σύνολο υποθέσεων + εμπειρική απόδειξη= κύρος γενικών νόμων

Μετα-θετικιστές: εμπειρική γενίκευση

Φιλοσοφία ιδεαλισμού: δεν υπάρχουν γενικές θεωρίες

Κριτικός ρεαλισμός: θεωρία= πλαίσιο κατανόησης πραγματικότητας

• Υπόθεση= προσωρινή πρόταση που καθοδηγεί εμπειρική έρευνα

Θετικισμός: πρόταση που δεν έχει επαληθευτεί

Ρεαλισμός: προσθετική διαδικασία απόκτησης γνώσης, όχι καθολικοί νόμοι

Κριτικός ρασιοναλισμός: πειράματα έρευνας για επιλάθευση κι όχι επαλήθευση

• Μέθοδος: προσδιορίζει τεχνικές (ταύτιση μεθόδου-τεχνικών= εργαλειακή λογική)

3.5. Λογικός θετικισμός και πολυεπιστημονικότητα

- Harvey: παρουσίαση ιστορία Γεωγραφίας ως αλληλουχία Παραδειγμάτων

- «Φυσικοποίησης» κοινωνικών φαινομένων μέσω μοντελοποίησης= παράδειγμα λογικού θετικισμού (ο Κουν, όμως, απορρίπτει λογικό θετικισμό)

Θετικισμός: προτάθηκε από Komte 19^ος, αναπτύχθηκε στον Mill (αντιδιαστολή επιστήμης με μεταφυσική/θρησκεία, βάση= εμπειρική πραγματικότητα)

Επαγωγικός συλλογισμός:

• Εξάρτηση επιστημονικού κύρους από: άμεση/εμπειρική πραγματικότητα (εμπειρικές προτάσεις πιο αξιόπιστες από θεωρητικές)
• Δυνατότητα γενίκευσης: επιστημονική μέθοδος (κατασκευή θεωριών που επαληθεύονται και οδηγούν σε γενικούς νόμους)
• Σαφώς τεχνική/αντικειμενική λειτουργία. Απόρριψη αξιολογικών κρίσεων (δεν μπορούν να ελεγχθούν εμπειρικά)
• Νόμοι καθολικής ισχύος

Απαγωγικός συλλογισμός: από το καθολικό (ιστορικά συγκεκριμένο) σε παρατήρηση

Κύριο χαρακτηριστικό θετικισμού:

• Αντι-ιστορικός χαρακτήρας (περιχαράκωση σε κλειστό σύστημα σκέψης)

Wittgenstein: ανασκευάζει Comte= παραλλαγή λογικού θετικισμού. Κύκλος Βιέννης 1930

• Θεωρία νοήματος με βάση αρχή επαληθευσιμότητας προτάσεων, επικύρωση υποθετικο-απαγωγικού μοντέλου (προοδευτική πολιτική κίνηση αντίθετη σε ναζισμό)
• Παρατήρηση ομοιοτήτων/διαφορών + εμπειρικές γενικεύσεις. Διάκριση αναλυτικών (αλήθεια εγγυημένη εξ ορισμού) και συνθετικών (ανάγκη εμπειρικής απόδειξης, βάση επικύρωσης θεωρίας) προτάσεων

Ποσοτική Γεωγραφία= πλαίσιο λογικού θετικισμού (εξάρτηση από επαγωγικές-στατιστικές) + υιοθέτηση εμπειρικισμού (έγκυρες οι εμπειρικές παρατηρήσεις κι όχι θεωρητικές προτάσεις)

Εμπειρική έρευνα= απαραίτητη σε κάθε περίπτωση

Εμπειρισμός= τα στοιχεία μιλούν από μόνα τους

3.6. Δυαδικότητες και ρευστότητα ορισμών Γεωγραφίας

Ρευστότητα ορισμών Γεωγραφίας= δυσκολία καθήλωσής της σε στερεότυπα:

Κάθε ορισμός δημιουργεί δυαδικότητες (ζεύγματα=εντάσεις στους κόλπους της επιστήμης)

- ομοιογένεια/διαφοροποίηση

- γενίκευση/σύγκριση

- παγκόσμιο/τοπικό

Τυπικός ορισμός (Hartshorne): Γεωγραφία= ακριβή, συγκροτημένη και ορθολογική περιγραφή/ερμηνεία διαφοροποιημένου χαρακτήρα επιφάνειας Γης (αντανακλά παρελθόν γεωγραφικής σκέψης, μονοδιάστατος ορισμός)

Οικολογική τάση

Διαρθρωτική τάση (εγγενώς διεπιστημονική, μετα-θετικιστική Γεωγραφία)

Περιγραφική: σχολική

Κανονιστική/νομοθετική: θετικιστική (συγκεκριμένος/διαρκής ορισμός)

Ιδιογραφική: διαφοροποίηση γεωγραφιών/τόπων

Ερμηνευτική: μετα-θετιστική

Ορισμός Massey: Γεωγραφία= συστατικό στοιχείο του κόσμου

Καντ, Στράβωνας: Γεωγραφία= συνθετική γνώση + φιλοσοφία

Γεωγραφικές σχολές κατά τόπο και εποχή (εθνικές σχολές)

Jones & Eyles: Γεωγραφία είναι αυτό που κάνουν οι γεωγράφοι

Νομοθετική/Ιδιογραφική

Αιτιοκρατία/Πιθανοκρατία

Παγκόσμιο/Τοπικό

Ομοιογένεια/Διαφοροποίηση

Γενίκευση/Σύγκριση

Νόμος γενικής ισχύος/Μοναδικότητα

Περιγραφή/Εξήγηση/Ερμηνεία

Λογικός θετικισμός/Μετα-θετικιστικά ρεύματα

Αντικειμενικότητα/Διυποκειμενικότητα

Νεωτερικότητα/Μετανεωτερικότητα

Φορντισμός/Ευέλικτη συσσώρευση

Πολυεπιστημονικότητα/Διεπιστημονικότητα

3.7. Κατακερματισμός και εδαφικότητα στη Γεωγραφία

1960 παγίωση πολυεπιστημονικότητας (επιμέρους διαιρέσεις Γεωγραφίας)= θετικισμός (στεγανά διαμερίσματα/εξειδίκευση/εδαφικότητα)

[Λογική γεωγραφικής έρευνας: διαίρεση σε φυσική και ανθρώπινη

Ξεκίνημα Γεωγραφίας (Humboldt, Ritter, Ratzel, Vidal de la Blache, Hartshorne)= ενιαία

Κροπότκιν= σύνθετη επιστήμη (ξεπερνά τεχνητή διχοτομία φύσης-ανθρώπου)]

Αξιώματα θετικιστικής άποψης:

α. Πραγματικότητα= ενιαία, αλλά πολύπλοκη (αναλυτική/αφαιρετική προσέγγιση)

β. Εξειδίκευση επιστήμης σε ένα μόνο επίπεδο

γ. Ανάπτυξη γνώσης σε ένα επίπεδο= ανακάλυψη νόμων (κύρος=εμπειρία)

δ. Σύνθεση επιπέδων (συνολική θεώρηση πραγματικότητας)= συνεργασία ατόμων-επιστημόνων διαφορετικών περιοχών μέσω γνωματεύσεων (πολυεπιστημονικότητα)

Ποσοτική Γεωγραφία: περιχαράκωση γεωγράφου σε κλειστό σύστημα σκέψης

Διασκόρπιση κάθε νέου δεδομένου σε κάποια άκρη μιας ταξινομητικής μήτρας: Φυσική, Οικονομική, Κοινωνική, Ιστορική, Πολιτική, Πολιτιστική, Γεωγραφία Οικισμών, Γεωγραφία Επικοινωνιών κλπ

Οικονομική Γεωγραφία

Θετικιστική Οικονομική Γεωγραφία

• Ασχολείται με παραγωγή και διανομή αγαθών/υπηρεσιών (για μεγάλο διάστημα: α-κοινωνική)
• Εποχή αποικιοκρατίας: συγκέντρωση στοιχείων για επέκταση επενδύσεων, εμπορίου, οικισμών κ έλεγχο στρατηγικών πόρων. Αδιαφορία για παραγωγική διαδικασία.
• Έμφαση σε homo economicus + γεωγραφικά διακεκριμένα χαρακτηριστικά παραγόμενων αγαθών + παραγωγικές δυνατότητες τόπων
• Μετάβαση από περιγραφή σε ανάλυση + από περιβαλλοντικό σε οικονομικό/τεχνολογικό ντετερμινισμό + εισαγωγή νεοκλασικών οικονομικών

’70, ’80 και μετά:

• πολιτικο-οικονομική προσέγγιση σε σύγκλιση με Κοινωνική και Πολιτική Γεωγραφία (άρση κατακερματισμού)

Κοινωνική Γεωγραφία

Θετικιστική Κοινωνική Γεωγραφία

• Μελετά κατανάλωση αγαθών/υπηρεσιών + φύση κοινωνικής ζωής (όχι αναφορά σε παραγωγή και εργασία). Αναφορά σε σχέσεις εκτός παραγωγής: δημογραφικά χαρακτηριστικά, διαπροσωπικές σχέσεις/αξίες

• Υποδιαίρεση σε πληθυσμιακή, πολιτιστική, αστική, αγροτική κλπ
• Αναζήτηση κατανομών κοινωνικών ομάδων και δεικτών
• Εξειδικευμένες τεχνικές ανάλυσης χώρου (ποσοτική επανάσταση + Ανθρωπο-οικολογία Σικάγο)

Στροφή από ποσοτική προς κριτική Ανθρωπογεωγραφία:

• Έμφαση στο κοινωνικό υποκείμενο κ κοινωνικές τάξεις (homo socialis)
• Τάσεις εστίασης σε αστικό χώρο και ζητήματα ευημερίας/παραγωγής
• Σύγκλιση με Οικονομική Γεωγραφία: πχ θεωρία χωρικής διαίρεσης εργασίας (συνδυασμός ανάλυσης παραγωγικού συστήματος με κοινωνικής δομής κ οργάνωσης χώρου)- διεπιστημονική προσέγγιση
• Διεπιστημονικές περιοχές:

- Κοινωνικο-οικονομική

- Οικονομική κοινωνιολογία

- Θεσμική και εξελικτική οικονομική

- Σχέσεις γαιοκτησίας και γαιοπροσόδου

- Οικονομική του περιβάλλοντος

- Πολιτιστικά οικονομικά

• Σύγκλιση και αλληλεπίδραση Κοινωνικής κ Πολιτιστικής Γεωγραφίας

Πολιτική Γεωγραφία και Γεωπολιτική

Πολιτική Γεωγραφία= ευρύτερη της Γεωπολιτικής (η λιγότερο αναπτυγμένη)

19^ος: Τμήμα της αποικιοκρατικής, εμπορικής και ιστορικής γεωγραφίας

Μέσα 20^ου: εγκατάλειψή της λόγω αμφιλεγόμενη συμβολή της σε Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο

• Έργα Ratzel (οργανική θεωρία για κράτος ως ζωντανός οργανισμός, επιρροή Δαρβίνου): χρήση σε γεωπολιτικές στρατηγικές επεκτατισμού Γερμανίας
• Γεωπολιτική: χώρος= σημαντικός για κατανόηση διεθνών σχέσεων (αιτιοκρατική γερμανική Geopolitik): νομιμοποίηση γερμανικού επεκτατισμού (σκιά στην εικόνα της Πολιτικής Γεωγραφίας)

Από΄1960:

• Ανανέωση μέσω τριών τομέων ενδιαφέροντος:

α. Γεωγραφία εκλογικής συμπεριφοράς

β. Γεωγραφικό αποτέλεσμα (επιρροή) γειτονιάς

γ. Γεωγραφία πολιτικής εκπροσώπησης

• Ποσοτική επανάσταση: επικράτηση Εκλογικής Γεωγραφίας (εφαρμογή τεχνικών ηλεκτρονικού υπολογιστή) [κίνδυνος «οικολογικής πλάνης»= στρατηγική gerrymandering (σκόπιμη μεταβολή ορίων εκλογικών περιφερειών με στόχο αλλοίωση εκλογικού αποτελέσματος)]
• Γαλλία: Περιβαλλοντική Πολιτική Γεωγραφία Lacoste. Αναβίωση μετά την ποσοτική επανάσταση. [Νέες αμφιλεγόμενες δραστηριότητες: θεωρία ντόμινο στις δημόσιες σχέσεις ΗΠΑ + θεωρία κεντρικής γης Mackinder= δυτικές συμμαχίες απέναντι σε σοβιετική κεντρική γη (φάντασμα Ratzel/Haushofer)]
• Πολιτικο-οικονομική προσέγγιση: απεμπλοκή θεματικών Πολιτικής Γεωγραφίας από τανάλιες παγκόσμιας εξουσίας. Όρος: γεωοικονομία.
• Πολιτιστική στροφή= ανάπτυξη κριτικής γεωπολιτικής (ανάλυση συμβολισμών/νοημάτων λόγου για κατανόηση κατασκευών παγκόσμιου χώρου)
• Τομείς ανανέωση Πολιτικής Γεωγραφίας:

- γεωγραφία ιμπεριαλισμού

- γεωγραφία κράτους, τοπικού κράτους, συνόρων

- θεωρία ρύθμισης (σύνθεση αναδιάρθρωσης με διακυβέρνηση)

- παγκοσμιοποιήση (Πολιτική Γεωγραφία + πολιτικο-οικονομική προσέγγιση)

Ιστορική Γεωγραφία

Παράταιρη στο πλαίσιο του θετικισμού: ενδογενή διεπιστημονικότητα χώρου+χρόνου

1930-1960

• Σύνδεση Ιστορικής Γεωγραφίας με γαλλική Περιφερειακή Γεωγραφία (υποδιαίρεσή της μαζί με Γεωμορφολογία)
• Σύνδεση με Οικονομική Ιστορία και χαρτογραφική αναπαράσταση γεωγραφικών παρελθόντος

Ποσοτική επανάσταση

• Χρήση Ιστορικής Γεωγραφίας ως αρχειακή ανάλυση

’70, ΄80:

• Pounds: δημιουργία ανθρωπιστικής Ιστορικής Γεωγραφίας
• Διαμάχη τάσεων ιστορικού υλισμού κ ιδεαλισμού: θεωρία δομοποίησης Giddens

Πολιτισμική και Πολιτιστική Γεωγραφία

Γεωγραφία εξ ορισμού: αναζήτηση διαφορετικότητας ανθρώπων/τόπων/πολιτισμών

1920

• Πολιτισμική Γεωγραφία μεσοπολέμου Sauer: τοπίο= κεντρική έννοια (κι όχι οι κοινωνικές πρακτικές)

Θετικισμός

• Ανάπτυξη Πολιτισμικής Γεωγραφίας (και όχι Πολιτιστικής): περιγραφική τοπικών πολιτισμών κοντά σε Περιφερειακή Γεωγραφία. Αγροτικές περιοχές, παραδοσιακοί πολιτισμοί (παραμέληση τοπίου σύγχρονης πόλης): παρελθόν, παράδοση, πολιτισμικό

1970

• Προσανατολισμός Πολιτιστικής Γεωγραφίας προς ανθρωπιστικές σπουδές αντί κοινωνικών επιστημών (αντί περιβαλλοντικής αντίληψης). Ιδέες για φύση και ανθρώπινη συνείδηση. Εισαγωγή έννοιας «ανθρώπινου φορέα» (Ley & Samuels).

Σήμερα

• Πολιτιστική στροφή: γεωγραφία πόλης παρόντος κ ιστορικής μνήμης, τοπίου κ κοινωνικής δυναμικής στο χώρο της.
• Πολυπολιτισμική σύνθεση σύγχρονης πόλης= καλειδοσκόπιο τοπικών πολιτισμών (γεωγραφικές φαντασίες/έρευνα)
• Ενσωμάτωση πολιτισμικών αναλύσεων σε οικονομική, κοινωνική και πολιτική Γεωγραφία

Επιπτώσεις κατακερματισμού στη Γεωγραφία

• Επεξεργασία περιορισμένου φάσματος ερωτήσεων
• Παράλειψη σύνθετων φαινομένων (ανάπτυξη/υπανάπτυξη, μετανάστευση, σύνορα)
• Επίπλαστος πλουραλισμός (τάση αναγωγισμού= τάση ερευνητή να προϋποθέτει αυτό που πρέπει να ανακαλυφθεί
• Θετική πλευρά κατακερματισμού: ακαδημαϊκός καταμερισμός εργασίας + εκπαίδευση (σταδιακή/αρθρωτή προσφορά γνώσεων)
• Απάντηση σύγχρονης κριτικής ανθρωπογεωγραφίας σε θετικιστικό κατακερματισμό: δίκτυα καινοτομίας, μαθησιακές περιφέρειες, παγκοσμιο-τοπικο-ποίηση, μετανάστευση (πρώτα στην ερευνητική ατζέντα παγκοσμίως)

3.8. Τέσσερα παραδείγματα νομοθετικών/ποσοτικών μοντέλων

(Αφορούν πόλεις και οικιστικό δίκτυο_

- Εσωτερική δομή πόλεων: α. ποσοτικά μοντέλα Alonso, β. Παραγοντικής Οικολογίλας

- Δίκτυο πόλεων: Θεωρία κεντρικών τόπων (νόμος οικιστικής ιεραρχίας)

[Επιρροή μεσοπολεμικής γερμανικής Γεωγραφίας (ρίζες θετικισμού όχι σε αγγλο-αμερικανικά, αλλά σε γερμανικά μοντέλα)]

Η θεωρία των κεντρικών τόπων και τα μοντέλα βαρύτητας...

----------

ΜΙΚΡΕΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ

1. ΚΛΑΣΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ, ΣΧΟΛΗ ΣΙΚΑΓΟΥ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ

ΓΕΡΜΑΝΙΑ – ΚΛΑΣΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Αφύπνιση ευρωπαϊκών εθνικισμών= γεωγραφικές φαντασίες

Εφαρμοσμένη Γεωγραφία: 1820 α΄πανεπιστημιακή έδρα Γεωγραφίας:Ritter

• Στόχος: παραγωγή γνώσης προς ανάγκες διοίκησης για άσκηση πολιτικής και διαχείριση χώρου. Ritter + Humboldt: κριτική αποικιοκρατίας (επηρέασαν Αναρχική Γεωγραφία)

Συστηματική Γεωγραφία:

• Εφαρμοσμένη Γεωγραφία + θεωρίες Δαρβίνου (+κοινωνικό δαρβινισμό Spencer: ανταγωνισμός για επιβίωση)= παγίωση ντετερμινισμού
• α. Περιβαλλοντική αιτιοκρατία (ανθρώπινη δραστηριότητα εξαρτώμενη από περιβάλλον)= δικαίωση εκπολιτιστικής επέμβασης στις αποικίες
• β. Κλασική (ανθρώπινη εξέλιξη εξαρτώμενη από περιβάλλον)
• γ. Πολιτική Γεωγραφία Ratzel:

- κράτος= ζωντανός οργανισμός που απαιτεί ζωτικό χώρο

- χώρος= επηρεάζει α. ατομική συμπεριφορά, β. οργάνωση κοινωνίας

- κοινωνικές σχέσεις= φυσικές σχέσεις (έννοια ανταγωνιστικότητας)

- πολίτες υποδεέστεροι κράτους

- Ναζιστική γεωπολιτική σκέψη, δικαίωση επεκτατικών βλέψεων Γερμανίας

Haushofer: πολιτική γεωγραφία= εργαλείο προπαγάνδας (σκοπιμότητες Χίτλερ)

• μείωση σημασίας ανθρώπινης δράσης
• άρνηση διεπιστημονικότητας

ΑΜΕΡΙΚΗ

Σχολή του Σικάγου (πλαίσια Λογικού Θετικισμού)

Σικάγο= πόλη σοκ (αθρόα μετανάστευση, νέες πολυπολιτισμικές γειτονιές, πρωτοπόρα βιομηχανική πόλη, κέντρο εργατικών κινημάτων και πανεπιστημιακών μελετών για πόλη)

Ανθρωπο-οικολογία= μελέτη χωροχρονικών φαινομένων μέσα από παράγοντες επιλογής, κατανομής κ προσαρμογής στο περιβάλλον (αστική Οικολογία). (απουσία επίδραση φυσικού περιβάλλοντος/τοπίου)

·         Επικράτηση καπιταλισμού: πόλη σχετική με Κεντρική Περιοχή Επιχειρήσεων (ανταγωνισμός για κατάληψη χώρου)

·         Πόλη ως οικοσύστημα: κοινωνικός δαρβινισμός (επάγγελμα, εισόδημα)

Οικολογικό σύμπλεγμα (POET):

- Πληθυσμός, Οργάνωση, Περιβάλλον, Τεχνολογία

·         Οικολογικές διαδικασίες (νόμοι) παραγωγής τοπίου πόλης:

- ανταγωνισμός

- κοινωνικός διαχωρισμός

- εισβολή,

- διαδοχή,

- φιλτράρισμα προς τα κάτω

- συμβίωση,

- εκμετάλλευση

·         μοντελοποίηση αστικού πεδίου σε ομόκεντρες ζώνες (Burgess)

α. κέντρο,

β. φυσικές περιοχές= θύλακες μεταναστευτικών κοινοτήτων,

γ. ζώνη εργατικών κατοικιών,

δ. ζώνη κατοικίας,

ε. ζώνη προαστίων

·         Υποθέσεις προσαρμογής πληθυσμών: έννοια ανταγωνισμού εύπορων για περίμετρο πόλης, φιλτράρισμα προς τα κάτω, έννοια κυριαρχίας Hoyt (επιλογή χώρου από ισχυρότερες ομάδες: προδιαγραφή τρόπου αστικής ανάπτυξης)

Κριτική Σχολής Σικάγου:

·         ζώνες χρήσεις γης + κοινωνικός δαρβινισμός= κατακερματισμός τοπίου

·         βιολογική αφετηρία (κοινωνικός δαρβινισμός, αιτιοκρατία)

·         απουσία θεωρητικής ερμηνείας ιστορικών αιτιών δομής πόλης

·         απουσία κοινωνικο-οικονομικών αιτιών δομής πόλης

·         νοτιο-ευρωπαϊκές πόλεις= αντίστροφο μοντέλο Burgess (χαμηλή ένταση διαχωρισμού)

Καθορισμός προτύπων διαχωρισμού με:

Α. συντελεστές χωροθέτησης: κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες + πρόσδεση κατοικίας-απασχόλησης

Β. δείκτες διαχωρισμού: διαφοροποίηση από γενικό πληθυσμό

Γ. δείκτες ανομοιογένειας/ποικιλομορφίας: τάση συνύπαρξης κοινωνικών ομάδων

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ (γκετοποίηση)

Αλληλεξάρτηση χωρικού διαχωρισμού κ οικονομικο-κοινωνικών παραμέτρων

·         Πολιτική χρήση όρου:

α. στρατηγική διαχείριση φτώχειας

β. έλεγχος ομάδων που διαφοροποιούντα από καθεστηκυία τάξη

Σύντηρητικές/φιλελεύθερες αντιλήψεις:

- παράβλεψη κοινωνικής δικαιωσύνης

- τονισμός πολιτισμικών παραγόντων

- ανισότητες ως απειλή κοινωνικής συνοχής

- αιτία αποκλεισμού: α. διαφορετικότητα, β. παρεκκλίνουσα συμπεριφορά

- τρόπος ένταξης:

α. πλήρης αφομοίωση (συμμόρφωση σε κυρίαρχες αξίες),

β. διαχωριστική εκδοχή πολυπολιτισμικότητας (γκέτο, πόλη σε ζώνες)

·         Οικονομίστικη/κρατιστική προσέγγιση:

- άγνοια πολτισμικών παραμέτρων

- ανισότητες ως παράγωγα καπιταλιστικής οικονομίας κ κρατικής μεροληψίας υπέρ κεφαλαίου

Φιλελεύθερη χρήση όρου:

- αναγνώριση διαφορετικότητας (πολυπολιτισμικότητα)

- ένταξη μέσω εξατομικευμένης προσέγγισης (αγορά εργασίας/κατανάλωση)

- κράτος= εγγυητής φιλελεύθερων αρχών (όχι παρεμβάσεις)

- αξιοποίηση πολιτισμικών διαφορών από επιχειρήσεις/τράπεζες

- αιτία αποκλεισμου: έλλειψη εργασίας ή διακρίσεις σε αγορές

Σοσιαλδημοκρατικές ή ριζοσπαστικές αντιλήψεις:

- αιτία αποκλεισμού: ατέλεια αγορών

- εργαλεία ένταξης: κράτος πρόνοιας, αναδιανομή πόρων, υποστήριξη

- κριτική πολυπολιτισμικότητα: επέκταση εξατομικευμένης προσέγγισης σε συλλογικό επίπεδο (ισότητα με δύναμη πολιτισμικού πλουραλισμού)

- τρόποι ένταξης: δημιουργία θυλάκων από εργατικό εποικισμό, αυτοστέγαση, αλληλεγγύη

 2. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΡΧΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

ΓΑΛΛΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

(αρχές 20^ου, διαδέχθηκε την Κλασική)

Κριτική περιβαλλοντικής αιτιοκρατίας: πιθανοκρατία

• Febvre: υπάρχουν μόνο πιθανότητες κι όχι αναγκαιότητες= πιθανοκρατία
• Εκπρόσωπος: Vidal de la Blache (φυσικά-πολιτισμικά φαινόμενα= αδιαίρετα): έννοια αλληλεπίδρασης = ιδιομορφίες κοινωνίας/τοπικού
• Περιβάλλον= μία από τις παραμέτρους που επηρεάζουν ανθρώπινη δραστηριότητα
• Σχέση φυσικού-κοινωνικού περιβάλλοντος= ανοιχτή (πορεία εξέλιξης= επιλογή μιας από πιθανές εκβάσεις: ρόλος ανθρώπινης ελευθερίας έναντι φυσικών προσδιορισμών)
• Διαφοροποίηση Ιστορίας (πραγματοποιημένη) και Γεωγραφίας (ανοιχτή έκβαση)
• Στενή σχέση ανθρώπου-φύσης: περιφέρεια
• Άλλοι παράγοντες: οικονομικοί, κοινωνικοί, πολιτικοί, πολιτιστικοί: Διεπιστημονικότητα
• Μεσοπόλεμο: μεταπήδηση σε ΗΠΑ με εκπρόσωπο τον Hartshorne

ΑΝΑΡΧΙΚΟΙ ΓΕΩΓΡΑΦΟΙ (αρχές 20^ου)

Κριτική περιφερειακής Γεωγραφίας: αναφέρεται σε αυτοτελείς αγροτικές περιφέρειες, δεν χωράει ανακατατάξεις βιομηχανικής επανάστασης, προς παρελθόν

• Reclus – Κροπότκιν: προς μέλλον
• Προβληματισμός για επιπτώσεις τεχνολογικής/κοινωνικής εξέλιξης
• Προέβλεψε αποπόλωση σε εποχή πολωτικών τάσεων βιομηχανίας
• Έννοια αλληλεπίδρασης
• Διεπιστημονικότητα: Γεωγραφία= ξεπερνά διχοτόμηση ανθρώπινων-φυσικών επιστημών
• Παράμετροι γεωγραφικών φαινομένων:

α. τεχνολογική/επιστημονική εξέλιξη,

β. κοινωνικές συμπεριφορές,

γ. οργανωμένα συμφέρονται,

δ. παγκοσμιοποίηση οικονομίας (ιμπεριαλισμός εποχής)

• Τονίζονται οι αντιπαραθέσεις κυριότερων κοινωνικών ομάδων
• Αναρχικοί γεωγράφοι: αποσιωπήθηκαν έως 1970

 3. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ - ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ

 Α΄ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΜΗ: ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣΗ (ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ)

’50-‘60

Κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες:

• Τέλος Β΄ Παγκόσμιου ΠοΛέμου: ανάγκη ανασυγκρότησης Ευρώπης
• Αναπτυξιακές πολιτικές:

- φυσικός σχεδιασμός πόλεων/υποδομές

- ζώνες χρήσης γης

• Ανάγκη φυσικού σχεδιασμού χώρου: ποσοτικοποίηση + ηλεκτρονικοί υπολογιστές= Ανάδυση Ποσοτικής Γεωγραφίας
• Υλικό πλαίσιο κοινωνίας ευημερίας= φορντισμός

(αυτοματοποίηση, just in case production, γραμμή συναρμολόγησης, μαζική παραγωγή/κατανάλωση)

• Τρόπος κοινωνικής ρύθμισης: κεϋνσιανισμός

(κρατικός παρεμβατισμός + κράτος πρόνοιας= παραγωγή κοινωνικών σχέσεων και καπιταλιστικού συστήματος)

• Επιστημονική διαχείριση εργασίας: τεϋλορισμός

(λειτουργία συστήματος μαζικής παραγωγής κ καταμερισμού εργασίας: αποειδίκευση)

• Εργάτης= έμψυχο μηχανικό αυτόματο.
• Κριτήριο= οικονομικός ορθολογισμός

(μεγιστοποίηση κέρδους, ελαχιστοποίηση κόστους)

• Τάση εποχής: γενίκευση, συστηματοποίηση
• Γεωγραφία= εργαλείο σχεδιασμού χώρας
• Κατάλυση αυτονομίας τοπικού υπό ταχύρρυθμη φορντική εκβιομηχάνιση= ομογενοποίηση χώρου

ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

• Παλαιότερη διαμάχη Hartshorne – Schaefer (ιδογραφικό VS γενικεύσεις/νόμοι)
• Χωρική ανάλυση Garrison (βιομηχανική χωροθέτηση, ζώνες χρήσης γης κλπ)
• Μεθοδολογικοί άξονες:

α. αναλογίες φυσικών-γεωμετρικών φαινομένων (φυσικές νομοτέλειες ανεξάρτητα από τόπο/χρόνο= οικουμενικοί νόμοι χωρικής οργάνωσης ανεξάρτητοι από τοπικά/ιστορικά πλαίσια)

β. βάση μελέτης= ποσοτικοποιήσιμα γεωγραφικά φαινόμενα (νέα γεωγραφική αιτιοκρατία, χωρικός φετιχισμός)

γ. χώρος= νευτώνεια φυσική οντότητα, στατικό σύνολο σημείων (αδρανής): προσδιορισμός χωρικών κατανομών βάσει: γεωμετρίες αποστάσεων+ κόστη υπερνίκησης αποστάσεων (τριβή απόστασης)

• Επιστημολογικό υπόβαθρο: Λογικός Θετικισμός (εγγενής συμμετρία γνώσης-επαλήθευσης εμπειρικά μετρήσιμων γεγονότων)

ΛΟΓΙΚΟΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ

Εξάρτηση επιστημονικού κύρους προτάσεων από:

• Θεμελίωση προτάσεων στην εμπειρική πραγματικότητα
• Δυνατότητα ποσοτικοποίησης: υπαγωγή σε εμπειρικό έλεγχο: επαλήθευση
• Επαληθευμένες προτάσεις (αθροιστικά): κατασκευή νόμων καθολικής ισχύος
• Αποκλείονται αξιολογικές κρίσεις κ ηθικές προτάσεις (όχι εμπειρικός έλεγχος)

Μεθοδολογικές πορείες:

α. επαγωγική μέθοδος (αισθητηριακή εμπειρία: αταξινόμητα γεγονότα: ορισμός/ταξινόμηση/μέτρηση: ταξινομημένα γεγονότα: επαγωγική γενίκευση: νόμοι/κατασκευή θεωρίας),

β. υποθετικο-απαγωγική μέθοδος (αισθητηριακή εμπειρία: εικόνα δομής πραγματικού κόσμου: a-priori μοντέλο-αναπαράσταση εικόνας: υπόθεση: πειραματικός σχεδιασμός: δεδομένα: διαδικασίες επαλήθευσης: νόμοι.κατασκευή θεωρίας)

• Κύκλος Βιέννης: διάκριση αναλυτικών (ταυτολογικές) και συνθετικών προτάσεων (εμπειρική απόδειξη, βάση κατασκευής επιστημονικής θεωρίας). Έγκυρες προτάσεις= υποδείχνουν τρόπο επαλήθευσης
• Βασική παραδοχή: απόλυτος διαχωρισμός γεγονότων – αξιών (κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές, θεσμικές πτυχές χωρικής οργάνωσης δραστηριοτήτων που δεν ποσοτικοποιούνται= όχι αντικείμενο επιστημονικής ενασχόλησης)
• Πολυεπιστημονικότητα: εξωγενή συνεργασία εξειδικευμένων επιστημονικών κλάδων (αθροιστικά)= κατακερματισμένη αντίληψη κόσμου
• Κατακερματισμός Ανθρωπογεωγραφίας:

Οικονομική: Αγροτική, Βιομηχανική, Υπηρεσιών, Μεταφορών, Καινοτομιών

Κοινωνική, Αστική, Πολιτική, Γεωπολιτική, Πληθυσμιακή, Πολιτιστική κ.α.

Κριτική Ποσοτικής Γεωγραφίας:

- Μη δυνατότητα κατανόησης κ ερμηνείας σύνθετων γεωγραφικών φαινομένων όπως:

Παγκοσμιοποίηση, Άνιση ανάπτυξη, Σύνορα, μετανάστευση, Κοινωνικός αποκλεισμός, Αποβιομηχάνιση, αναδιάρθωση= ταυτόχρονα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά φαινόμενα στο χώρο (ανάγκη ολιστικών, συνθετικών, διεπιστημονικών προσεγγίσεων Κριτικής Γεωγραφίας)

- Θετική χρησιμότητα κατακερματισμού Γεωγραφίας: Εκπαίδευση

ΠΛΑΝΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ:

1. οικολογική πλάνη (μεταβλητές που σχετίζονται= όχι αιτιακή σχέση)
2. καθολικής ισχύος (δείγμα= όχι ολότητα)
3. διαχρονική πλάνη (παρόν/παρελθόν= όχι μέλλον)
4. ατομικιστική πλάνη (σύνολο= όχι άθροισμα μερών)
5. επιπέδων ανάλυσης (μερικό= όχι ολικό)
6. επιλεκτική πλάνη (περίπτως= όχι γενικό)

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΩΝ-ΠΟΣΟΤΙΚΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ

Μοντέλα βαρύτητας: χωρικές επιλογές ροών ανθρώπων ή αγαθών (εμπόριο/υπηρεσίες)

Μοντέλο Alonso:

• Κριτική σε μοντέλο Burgess: τονισμός ανταγωνισμού κοινωνικών ομάδων με βάση δυνατότητα πληρωμής γαιοπροσόδου
• Πρόταση Alonso: μοντέλο με βάση καμπύλη γαιοπροσόδου [χωροθέτηση= συνάρτηση προσπελασιμότητας (κόστος μεταφοράς) + κόστος οικοπέδου]
• Ερμηνεία παράδοξου καμπύλης από Hoyt: θεωρία φιλτραρίσματος προς τα κάτω
• Αντιστροφή μοντέλου Alonso και Burgess: μεσογειακή πόλη (λαϊκή αυτοστέγαση, μείωση απομάκρυνσης από κέντρο ανάλογη της μείωσης του εισοδήματος)

Μοντέλο κύκλων ζωής πόλεων: (από χρόνια βιομηχανικής επανάστασης)

• Αστικοποίηση (δυνατότητες απασχόλησης στα εργοστάσια)
• Προαστικοποίηση (μαζικά μέσα μεταφοράς: έξοδος προς προάστια, ενδοαστικά)
• Αποαστικοποίηση (αποβιομηχάνιση= αποκέντρωση από μεγαλουπόλεις)
• Επαναστικοποίηση (εξευγενισμός κέντρων, φιλτράρισμα προς τα πάνω: νέα γεωγραφία φύλου, μοννομελή νοικοκυριά): επιχειρηματική πόλη

Κριτική μοντέλου: εθνοκεντρικό, πλάνη ότι όλες οι πόλεις διέρχονται από αυτά τα στάδια (δεν περιγράφει τριτοκοσμικές και μεσογειακές πόλεις)

Νόμος οικιστικής ιεραρχίας (πρωτοκαθεδρίας): εθνοκεντρικό, κατανομή σειράς και μεγέθους πόλης, εφαρμογή σε κλειστό κ ιστορικά προσδιορίσιμο σύστημα

Μειονέκτημα μοντέλων: ποσοτικοποίηση ως αυτοσκοπός

ΜΟΝΤΕΛΑ

Παραγοντική οικολογία: ανάλυση αστικού χώρου

Τομεακό μοντέλο: αναφορά σε εισόδημα

Ομόκεντρο: αναφορά σε οικογένεια

Θύλακες: αναφορά σε εθνικές μειονότητες

4. ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

 Β΄ επιστημολογική τομή: Ανάδυση Κριτικής Γεωγραφίας

Οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες – Ευέλικτο σύστημα συσσώρευσης

Τέλη ’60-αρχές ’70: όρια βεβαιοτήτων φορντιστικού μοντέλου εκβιομηχάνισης

• Κρίση φορντισμού:

- κορεσμός αγοράς

- ανεργία

- κλείσιμο καθετοποιημένων βιομηχανιών μαζικής παραγωγής

- πτώση ΑΕΠ (ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης)

- πετρελαϊκές κρίσεις

- στροφή προς καταναλωτικό καπιταλισμό (αγορά μη τυποποιημένων)

- κρίση μαζικής παραγωγής, κεϋνσιανισμού= τάσεις αποκέντρωσης κεφαλαίων

- αποβιομηχάνιση

Ερμηνεία κρίσης= εσωτερικά προβλήματα συστήματος + εξωτερικοί παράγοντες

• Παγκοσμιοποίηση= ευνοϊκοί όροι μετακίνησης κεφαλαίου, παγκοσμιουπόλεις
• Ανάδυση νέων βιομηχανικών δυνάμεων (Ιαπωνία, Ασία, Κορέα κλπ)

• Παραγωγική αναδιάρθωση: προβάδισμα Ιαπωνίας: ευέλικτο σύστημα συσσώρευσης (Toyota)= σύστημα kanban (παραγωγή just in time)

-οριζόντιοι μηχανισμοί λειτουργικού συντονισμού

- νέες εργασιακές σχέσεις με βάση διάρκεια απασχόλησης κ σύστημα αμοιβών

- ανάπτυξη εξωεπιχειρησιακών υπεργολαβικών σχέσεων (έρευνα, ανάπτυξη προϊόντος, σύστημα τραπεζικού δανεισμού)

- προσαρμοστικότητα στις διακυμάνσεις της ζήτησης

- ευελιξία: στενότερη συνεργασία στο εσωτερικό + δικτύωση, πολυειδίκευση εργαζομένων, συνεχή κατάρτιση, στήριξη δημιουργικότητας, καινοτομία

- πληροφορική τεχνολογία/ηλεκτρονικοί υπολογιστές: δημιουργία/χρήση προγραμματιζόμενου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού κ αυτοματισμών σε παραγωγή

- παραδείγματα: Silicon Valley (ΗΠΑ), Τρίτη Ιταλία

Ζητήματα ευέλικτης συσσώρευσης:

- Ενδοεπιχειρησιακό επίπεδο: πρακτικές ευέλικτης απασχόλησης

- Εξωεπιχειρησιακό επίπεδο: υπεργολαβίες, αποκαθετοποίηση παραγωγής

Αποτελέσματα:

- μετανεωτερική κοινωνία (φορντικό+ευέλικτο)

- άνοδος τεταρτογενή τομέα: κυκλοφορία άυλων αγαθών πληροφορίας/γνώσης

- χωρική διαίρεση εργασίας= αναδιάταξη παγκόσμιου γεωγραφικού χώρου

α. ανεπτυγμένες περιφέρειες (συγκέντρωση τεταρτογενή τομέα)

β. ενδιάμεσες (βιομηχανία, τεχνολογία φορντισμού)

γ. λιγότερο ανεπτυγμένες (εξαγωγείς πρώτων υλών)

• Κοινωνικές/πολιτικές αναταραχές (πόλεμος Βιετνάμ, αιτήματα για ειρήνη, ανθρώπινα δικαιώματα, οικολογία, συμμετοχή πολιτών σε αστικές αναπλάσεις)

• Όχι λύσεις από Ποσοτική Γεωγραφία κ Μεταβατικών Παραδειγμάτων
• Στροφή κρατικών ρυθμιστικών πολιτικών από φυσικό/τεχνοκρατικό σχεδιασμό χώρο στον κοινωνικό σχεδιασμό (κοινωνικές προσεγγίσεις προβλημάτων)
• Ανάδυση Παραδείγματος Κριτικής Γεωγραφίας

- διεπιστημονικότητα στη γνώση,

- κοινωνικές διαστάσεις γεωγραφικού χώρου,

- κριτική θεώρηση καπιταλιστικής χωρο-κοινωνικής πραγματικότητας κ οργάνωσης συλλογικής δράσης

Κριτική του θετικισμού

- Hume:  Επαγωγή: συντήρηση αλήθειας επιβεβαιωμένων γεγονότων, όχι γενική αλήθεια

- Bacon: πεπερασμένος ο αριθμός των περιπτώσεων που επιβεβαιώνουν (όχι εγκυρότητα)

- Popper: επαληθευσιμότητα= όχι κριτήριο επιστημονικής αλήθειας. Αρκεί 1 διάψευση. (επιστημονική εγκυρότητα κατά Popper: θεωρίες που επιδέχονται επιλάθευση/ανασκευή)

Γεωγραφική κριτική:

• γεωγραφικά φαινόμενα= κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά κ ιστορικά αίτια
• Χώρος= κοινωνική κατασκευή (όχι χωρικά φαινόμενα, μόνο κοινωνικά)
• Χωρο-κοινωνική διαλεκτική (αλληλεπίδραση χώρου-κοινωνίας):

Τρεις εκδοχές χωρο-κοινωνικής διαλεκτικής: (θεμελίωση)

Α΄ εκδοχή Massey: χώρος= κοινωνική κατασκευή, δεν υπάρχει πεδίο «χωρικού» χωρίς κοινωνικό περιεχόμενο (αμφίδρομη σχέση)

Β΄ εκδοχή Harvey: χωρικές σχέσεις/γεωγραφικά φαινόμενα= θεμελιώδεις, ενεργητικές στιγμές μέσα σε αντιφατική δύναμη καπιταλισμού

Γ΄ εκδοχή Soja: χωρικότητα/χρονικότητα (ανθρώπινη γεωγραφία/ιστορία)= σύνθετη κοινωνική διαδικασία που δημιουργεί ιστορική αλληλουχία χωρικοτήτων

Παραγωγή χώρου (χρόνου)= αποτέλεσμα κοινωνικής δράσης/σχέσης.

Χωρικές δομές/σχέσεις= υλική μορφή κοινωνικών δομών/σχέσεων

• Θεμελίωση χωρο-κοινωνικής διαλεκτική από Κριτική Γεωγραφία= κατάλυση πολυεπιστημονικότητας κ κατακερματισμού γνώσεων
• Διεπιστημονικότητα κ συνθετική/ολιστική προσέγγιση
• Αλληλεξάρτηση οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών διαστάσεων χώρου
• Κατακερματισμός επιμέρους πτυχών φαινομένων μόνο για αναλυτικούς λόγους. 
• Θέματα μελέτης Κριτικής Γεωγραφίας (που είχαν αγνοηθεί από άλλα Παραδείγματα): άνιση ανάπτυξη, παγκοσμιοποίηση, σύνορα, μεταναστεύσεις, χωρική διαφοροποίηση σε τοπικό, περιφερειακό κ διεθνές επίπεδο, χωρικές κατανομές παραγωγής κ εργασίας, κινήματα για χώρο/περιβάλλον κ.α.
• Αποκατάσταση ιστορικής διάστασης γεωγραφικών φαινομένων

ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

Α. ΟΙΚΟ-ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ (1960-1970) οικολογικά κινήματα

• Ανάδειξη προβλημάτων οικολογίας και περιβάλλοντος (κινήματα)
• Προβληματισμοί για σχέση κοινωνίας-φύσης (διατάρραξη σχέσης)
• Επανασύνδεση με Αναρχικούς 19^ου
• Διεπιστημονική σύνθεση επιστημών περιβάλλοντος-χώρου
• Πρότυπο οικονομικής ανάπτυξης= αειφόρος (παρόν+μέλλον)
• Κοινωνικές οι αιτίες των περιβαλλοντικών προβλημάτων (διαλεκτική σχέση)
• Φαινόμενο θερμοκηπίου, τρύπα όζοντος, ερημοποίηση κλπ

Β. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ (ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ (1970-1980) δομή

Πολιτικο-οικονομική προσέγγιση + θεωρία ρύθμισης= κοινωνικο-οικονομική δομή

• Συνομιλία Γεωγραφίας με μαρξιστική θεωρία (ίδρυση Antipode, Γεωγραφική Εκστρατεία Ντιτρόιτ, Ένωση Σοσιαλιστών Γεωγράφων)
• Δομή= οργάνωση παραγωγικών δραστηριοτήτων = κοινωνικές σχέσεις
• Ερμηνεία μεταβολών καθεστώτος συσσώρευσης στο χώρο (διαπλοκής τοπικού-διεθνούς)
• Harvey: ανασκευή (+χώρος) μαρξιστικής οικονομίας (χρονική/ιστορική διάσταση καπιταλισμού)
• Κριτική ανάλυση ριζοσπαστικής γεωγραφίας:

α. δομών (αστικών, περιφερειακών, διεθνών) συσσώρευσης κεφαλαίου,

β. άνισης καπιταλιστικής ανάπτυξης στο χώρο

• Αστικότητα: πόλη= μηχανισμός δημιουργίας εξαγωγής/συγκέντρωσης υπεραξίας
• Κεντρική έννοια Harvey: «Χωρικές διευθετήσεις= χωρικά μορφώματα από πάγιες κεφαλαιακές επενδύσεις (υπερσυσσώρευση)

• Αστικός χώρος= μέσο συλλογικής κατανάλωσης, κοινωνικής αναπαραγωγής, τόπος αντίστασης, Castels
• Έμφαση σε βιομηχανική χωροθέτηση/παραγωγή/εργασία κ διαφοροποίηση τοπικού (Massey): δικαίωση Περιφερειακής Γεωγραφίας

Επιστημολογία Κριτικού Ρεαλισμού:

• Οντολογική/γνωσιολογική διαίρεση κόσμου: (ερμηνείες)

α. επίπεδο γεγονότων (στατιστικοί συσχετισμοί, κανονικότητες, συγκεκριμένο)

β. επίπεδο μηχανισμών (αφηρημένο)

γ. επίπεδο αιτιακών δομών (αφηρημένο)

• Διάκριση φαινομένων-αιτιών:

α. διάκριση εκτατικής (τι/πόσο) και

β. εντατικής (γιατί) έρευνας

• Διεπιστημονικότητα

Γαλλική Σχολή Θεωρίας Ρύθμισης (1990): μετεξέλιξη μαρξιστικής θεωρίας στη φάση της ευέλικτης συσσώρευσης)

• Δομική προσέγγιση + ανθρώπινος φορέας
• Οικονομική αναδιάρθρωση= συμπαρασύρει πολιτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές αναδιαρθρώσεις.
• Τεχνολογία, νέοι τρόποι επικοινωνίας, ανάπτυξη τεταρτογενούς τομέα= αλλαγή μορφών διακυβέρνησης κ κοινωνικής συγκρότησης
• Δράση ανθρώπινου φορέα= νοήματα, προθέσεις, επιλογές (δημιουργικότητα)
• Πολιτική διανομής αγαθών, εργασιακές σχέσεις κλπ

Στόχος πολιτικο-οικονομικής προσέγγισης: ερμηνεία άνισης ανάπτυξης στο χώρο (γιατί)

Ζητήματα:

• Άνιση ανάπτυξη σε διεθνή κλίμακα
• Αποβιομηχάνιση, κρίση φορντισμού
• Μεταβολές αγορών εργασίας
• Περιφερειακή βιομηχανική αναδιάρθρωση
• Πτυχές διάρθρωσης/ανάπτυξης πόλεων
• Επανασύνδεση πράξης-θεωρίας (είχε καταλυθεί από Ποσοτική)

Γ΄ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΣΤΡΟΦΗ

(από ’80: οικονομία της γνώσης, ξεπέρασμα φορντικής κρίσης, μεταφορντική φάση ευέλικτης συσσώρευσης)

Πέρασμα από ταξικές πολιτικές (οικονομική διανομή) σε αναγνώριση διαφορετικότητας (πολιτισμικής ταυτότητας ανθρώπων/ομάδων)

• Απομάκρυνση από πολιτικο-οικονομική προσέγγιση Ριζοσπαστικής Γεωγραφίας: κριτική για οικονομισμό, παραγωγισμό και δομική αιτιοκρατία
• Απομάκρυνση από ολιστικές/δομικές αναλύσεις προς τμηματικές  (έμφαση σε περιπτώσεις): μεθοδολογική στροφή υπέρ Περιφερειακής Γεωγραφίας
• Έμφαση έννοιας πολιτισμού στη χωρική διάρθρωση κοινωνικών δραστηριοτήτων (κατασκευή πολιτισμικών ταυτοτήτων στο χώρο), οικονομικές σχέσεις= αξίες, νοήματα, συμπεριφορές, θεσμοί (πολιτιστικά στοιχεία)
• Έννοια διαλεκτικής ανθρώπου-χώρου
• Έννοια διυποκειμενικότητας: νοηματικά πλαίσια ατόμων (κοινωνικά δίκτυα)
• Χώρος= ουσιαστικός παράγοντας (όχι αδρανής όπως σε Ποσοτική Γεωγραφία)
• Τρεις επιστημολογικοί αρμοί πολιτιστικής στροφής:

α. αισθητική, πολιτιστική, καλλιτεχνική παράμετρος

β. τονισμός εθνικών αποχρώσεων στη σκέψη

γ. ανάδειξη μητροπολιτικού χώρου

• Μεταμοντέρνα σκέψη: κριτική σε κλειστά συστήματα σκέψης

α. μεταπαραδειγματικός χαρακτήρας (άρνηση ολιστικών συστημάτων σκέψης ως ατελή)

β. άρνηση δομικής αιτιότητας που υπερκαθορίζει υποκείμενα,

γ. μετατόπιση έρευνας σε διαφορετικότητα, ετερογένεια, μοναδικότητα

δ. Μέθοδος: αποδόμηση (αναζήτηση πολλαπλών πραγματικοτήτων χωροχρόνου)

• Μεταμοντέρνα γεωγραφική ανάλυση:

α. επαναφορά μοναδικότητας τόπου, ποικιλομορφίας, χωρικής διαφοροποίησης (όχι γενικοί νόμοι)

β. διαλεκτική σχέση πολιτικο-οικονομικού αντικειμενικού με κοινωνικο-πολιτικό διυποκειμενικό

γ. σχέσεις διεθνούς-τοπικού= διαλεκτική αλληλεπίδραση (όχι εξωτερικές ή αντίπαλες)

δ. Διεπιστημονικότητα (αντί πολυεπιστημονικότητας)

• Αδύνατο σημείο: εμμονή σε γνώση τοπικού και άρνηση οικοδόμησης πιο σφαιρικής θεώρησης χωρικών φαινομένων

Κριτικές αντιπαραθέσεις πολιτιστικής στροφής, νέες συνθέσεις:

• Απόκρυψη σκληρής καπιταλιστικής πραγματικότητας (άνιση ανάπτυξη, συνθήκες εργασίας): όχι ριζοσπαστικότητα
• Απολιτική «ψευδή συνείδηση», διαχωριστικός πολιτιστικός ιδεαλισμός, σχετικισμός (Zizek): πολυπολιτισμικότητα= ιδεολογία παγκόσμιου καπιταλισμού
• Οικουμενικότητα αντί για παγκοσμιοποίηση
• Ανάγκη σύνθεσης: πολιτιστικά ζητήματα + μαρξιστική ανάλυση
• Πολιτιστική Στροφή= από-πολιτικοποιημένος ιδεαλισμός
• Ριζοσπαστική γεωγραφία= σκληρός ιστορικός υλισμός (οικονομισμός)
• Περίπλοκα ζητήματα Νότου= αναγκαία: πολιτική οικονομική προσέγγιση χώρου

α. διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης,

β. κυριαρχία φιλελεύθερων μοντέλων διακυβέρνησης 

5. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

(από Ποσοτική προς Κριτική Γεωγραφία)

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ- υποκείμενο

• Αμφισβήτηση/κριτκή έννοιας homo economicus (ναι σε homo socialis)
• Κοινωνικές και ψυχολογικές πτυχές ανθρώπινης συμπεριφοράς στο χώρο (ενθηκευμένες σε ευρύτερα συστήματα κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων, δεσμεύσεων, πολιτισμικών αξιών, θεσμών)
• Χωρικές συμπεριφορές με βάση υποκειμενικές δυνατότητες/επιλογές, αντιλήψεις, στάση ζωής (όχι αντικειμενικοί γενικοί νόμοι χωρικής οργάνωσης)
• Διατήρηση ατομικιστικού προτύπου (homo socialis): βουλησιαρχική εικόνα κόσμου, εκ των ένδον κριτική Ποσοτικής Γεωγραφίας (όχι ρήξη)
• Κριτική σε homo economicus= homo ludens (άνθρωπος παιγνίων): καταβολές βαρβαρότητας (εγωκεντρισμός)

- περιορισμός ορθολογικής συμπεριφοράς από:

α. ποσότητα πληροφοριών,

β. δυνατότητα επεξεργασίας τους

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ- υποκείμενο

• Όχι ανθρώπινη συμπεριφορά υπό γενικούς νόμους χωρικής οργάνωσης
• Έμφαση σε ελευθερία ανθρώπινης βούλησης (κατάλυση αιτιοκρατίας και αντιουμανισμού Ποσοτικής Γεωγραφίας)
• Μετατόπιση γεωγραφικής έρευνας σε κατανόηση νοήματος/αξιών (αντί ποσοτικά γεγονότα) για διαμόρφωση κοινωνικής και γεωγραφικής πραγματικότητας
• Χώρος= κοινωνικά υποκείμενα, κοινωνική συνείδηση, δημιουργικότητα, σκοποί, επιδιώξεις, αξίες, νόημα
• Διυποκειμενικότητα (αλληλεξαρτήσεις δρώντων + αξίες) κι όχι αντικειμενικές διαδικασίες
• Φαινομενολογία (φιλοσοφικό υπόβαθρο)
• Μέθοδος: μόνο ποιοτικές μέθοδοι γεωγραφικής έρευνας
• Διαφοροποίηση από Ποσοτική, αλλά χωρίς αποτελέσματα

ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ – δομή

• Έμφαση σε ευρύτερες χωρο-κοινωνικές δομές (όχι σε υποκείμενο)
• Χωρικές δομές: διαμορφώνονται από δυνάμεις αγοράς
• Στόχος: κοινωνική δικαιοσύνη (αποσύνδεση από σφαίρα παραγωγής, ναι εισοδηματική αναδιανομή και κατανάλωση: βελτιώσεις όρων διαμονής (όχι ριζικές κοινωνικές αλλαγές)
• Ναι σε μεταρρυθμιστικές δράσης για βελτίωση όρων διανομής στο χώρο (συνθήκες κατοικίας χαμηλών εισοδημάτων σε πόλεις)

6. ΑΝΙΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

• Εγκατάλειψη επιτευγμάτων πολιτισμού ελληνορωμαϊκής περιόδου= παρακμή
• Πλήρης αποδιοργάνωση παλαιών προτύπων δομών εξουσίας (βαρβαρικά φύλα, αλλαγές στη σύνθεση του πληθυσμού). Ώσμωση.
• Πόλεμοι, εισβολές= τοπική αυτόνομη οργάνωση (φεουδαρχία)
• Ανάπτυξη Βυζαντίου: εμπόριο, διοικητικές δομές, ισχυρή οικονομία
• Άνοδος πόλεων Βορρά (φεουδάρχες εκτός πόλης) + τεχνολογικές ανακαλύψεις= νέες πολιτισμικές αξίες, νέα οικονομική οργάνωση
• Ανάπτυξη από Νότο προς καινοτόμο Βορρά (άνιση)
• 1453: πτώση Κωνσταντινούπολης= ανάπτυξη από Ανατολή σε Δύση

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

• Νέες πηγές ενέργειας= υπεροχή Ευρώπης
• Α΄κύμα: υφαντουργία, μέταλλα+καινοτομίες= αύξηση παραγωγής
• Β΄κύμα: χημικά, φάρμακα, πλοία, αυτοκίνητα, εργαλεία κλπ.
• Συγκέντρωση κεφαλαίου από εμπόριο κ αποικίες
• Βορειοδυτική Ευρώπη: άνθηση βιομηχανίας (πλούσιο υπέδαφος + αγορές, διαμετακομιστικά κέντρα: θάλασσες, λιμάνια)
• Σιδηρόδρομος, εκπαίδευση, αστυφιλία αγροτικού κόσμου
• Ανάπτυξη βορρά, στάσιμος Νότος (όχι πλουτοπαραγωγικές πηγές/παρακμή)
• Προβλήματα Ανατολής: παρακμάζουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία
• Βιομηχανική Επανάσταση: αρχή/παγίωση άνισης ανάπτυξης Βορρά-Νότου
• Διαφωτισμός: ορθολογική οργάνωση οικονομίας (λειτουργικότητα)
• Έντονος εθνικισμός + ανισότητες αποικιοκρατίας + ιμπεριαλισμός + τεχνολογική ανάπτυξη= ασταθής ισορροπία δυνάμεων: Α΄ Παγκόσμιος
• Τοπία γεωγραφικής ανισότητας, ζώνες ανάπτυξης/υπανάπτυξης: ναζισμός
• Τέλος Β΄ Παγκόσμιου: Ευρώπη σε ζώνες επιρροής, ψυχρός πόλεμος
• 1990: τέλος διπολισμού= νέο στάδιο ενιαίας πορείας, παγκοσμιοποίηση

ΑΝΙΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ

α. λόγοι εσωτερικής λειτουργίας κρατών (υποδομές)

β. λόγοι ιστορικής συγκυρίας (Ν. Α. Ευρώπη)

• Ανατολική Ευρώπη: σε μεταβατικό στάδιο (πολιτικές/θεσμικές διεργασίες ΕΕ)
• Νότος-Μεσόγειος: υστέρηση τεχνολογικής ανάπτυξης, σχετική ανάπτυξη
• Σκανδιναβία: ανάπτυξη, δημοκρατικοί θεσμοί, κοινωνία πολιτών
• Βαλκάνια: ένοπλες συγκρούσεις, εθνικισμοί
• Βαλτική: διαρθρωτικά προβλήματα ανεργίας, ανεργία

Ευρώπη «πολλών ταχυτήτων»=  αναίρεση προοπτική ολοκλήρωσης

Στόχος: α. διακρατική κ ενδοκρατική συνοχή, β. αναδιάρθρωση οικονομιών ώστε να είναι ανταγωνιστικές, γ. μέλλον κράτους πρόνοιας

• Ανισότητα σε κατοχή γνώσης/καινοτομία (όχι ισότιμη συμμετοχή σε ανάπτυξη))
• Ανισότητα σε υποδομές περιφερειών + εισοδηματικές διαφορές
• 3 πρόσωπα Ευρώπης:

α. βιομηχανικά ανεπτυγμένος Βορράς,

β. αποβιομηχανοποιημένος Νότος,

γ. ξεπερασμένη βιομηχανικά Ανατολή

ΑΝΙΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

• Γεωγραφικές ανισότητες= ενδημικό χαρακτηριστικό καπιταλισμού
• Διεθνής καταμερισμός εργασίας= άνιση ανάπτυξη σε παγκόσμια κλίμακα
• Ιστορικές συγκυρίες + εδραιωμένες παραδόσεις: ενδογενή χαρακτηριστικά οικονομικής συγκέντρωσης= διαφοροποίηση αποτελεσμάτων επενδύσεων κεφαλαίων, εισροής τεχνολογίας κ επιδοτήσεων (Krugman) Μεταμοντέρνο
• Θεωρία ευέλικτης συσσώρευσης: εστίαση σε κοινωνικές δομές που:

α. επιτρέπουν αποκαθετοποίηση φορντικής ιεραρχίας και

β. την ανάπτυξη δικτύων συνεργασίας

Χαρακτηριστικά: αναδιάρθρωση αγοράς εργασίας, ιδιωτικοποίηση, εισαγωγή σχέσεων αγοράς στο δημόσιο τομέα, ανάδυση τεταρτογενή τομέα: Αποβιομηχάνιση, Πόλωση, Ανισότητες

Νέα Οικονομία: οικονομία της γνώσης (κατανομή εργασίας: άνιση)

• Μετάβαση από παγκόσμιες αυτοκρατορίες σε παγκόσμιο σύστημα οικονομίας φαινόμενα: παγκόσμιο εμπόριο, παγκόσμια μετανάστευση (διάχυση καπιταλισμού)
• Διεθνοποίηση: επέκταση οικονομικών δραστηριοτήτων πέρα των συνόρων
• Παγκοσμιοποίηση: λειτουργική ολοκλήρωση με αλληλοδιαπλεκόμενες παραγωγικές διαδικασίες πολυεθνικών
• Κατάρρευση υπαρκτού σοσιαλισμού + πληροφορική: παγκοσμιοποίηση
• Χαρακτηριστικό μετάβασης από διεθνοποίηση σε παγκοσμιοποίηση= κυριαρχία πολυεθνικών επιχειρήσεων (νέες χωροθετικές στρατηγικές)
• Άρση συνόρων/θεσμικών περιορισμών= αύξηση κινητοποίησης αγαθών, ατόμων, κεφαλαίων (οικονομικοί μετασχηματισμοί=νέες γεωγραφίες)
• Κυβερνοχώρος (δεν αναιρεί τοπικότητα): νέα κέντρα, πόλωση= μωσαϊκό ανισότητας σε κατάσταση ρευστότητας
• Συνέπειες παγκοσμιοποίησης:

α. Αύξηση εξάρτησης αναπτυσσόμενων χωρών από διεθνείς εξελίξεις

β. Εξειδίκευση εθνών-κρατών/περιφερειών (συγκριτικό πλεονέκτημα)

• Σημερινή γεωγραφία παγκόσμιας οικονομίας: διάδραση ανταγωνιστικών στρατηγικών πολυεθνικών εταιρειών και εθνικών κυβερνήσεων

• Νέες ερμηνείες Γεωγραφίας: κοινωνία δικτύων (ανάλυση χώρου ροών)

7. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΗ

Ζήτημα παγκόσμιων πόλεων ανέδειξε:

Α. αστική ανάπτυξη εξαρτάται από πολιτικούς, ιδεολογικούς, πολιτιστικούς, οικονομικούς παράγοντες

Β. ανισότητες πόλεων= διαφορά ικανότητας ανταγωνισμού σε παραγωγή/διάθεση υπηρεσιών γνώσης, πολιτιστικών αγαθών, αξιοποίηση συμβολικού κεφαλαίου

Γ. νέες ανισότητες εξαρτώνται από: α. διασύνδεση θεσμών, β. αλληλεπίδραση δρώντων σε διάφορες κλίμακες. (παγκοσμιο-τοπικο-ποίηση, πολυεπίπεδες, διακλιμακωτές διασυνδέσεις)

Φορντιστική περίοδος: αστική διαχείριση

• Πόλη διαχείρισης: οικονομικό πλεόνασμα για βιομηχανικές κ κοινωνικές υποδομές + δημόσια χρηματοδότηση
• Βιομηχανική πόλη= α. παράγει χωρικές ανισότητες, β. αποτελεί όχημα ανάπτυξης εθνικής οικονομίας
• Μεσόγειος= περιορισμένη αστική διαχείριση (πελατειακές σχέσεις, συγγενικά δίκτυα, άτυπες σχέσεις, αυταρχισμός)

Κύκλοι ζωή πόλης: αστικοποίηση, προαστιοποίηση, αποαστικοποίηση, επαναστικοποίηση: Επαναστικοποίηση: επιχειρηματική πόλη  

Μετα-φορντισμός= αλλαγή στην τοπική διακυβέρνηση: αστική διακυβέρνηση

(διάχυση αποφάσεων σε εκλεγμένους πολιτικούς + ιδιωτικούς φορείς)

Δυνάμεις αναδιάρθρωσης= νεοφιλελεύθερες τάσεις: προβολή τόπου/ορατότητα

Πόλη= προϊόν

Χρηματοδότηση: μικτή

Αστική διακυβέρνηση= θεσμικό πλαίσιο υλοποίησης επιχειρηματικής πόλης

Δεν εξαφανίζονται οι θεσμοί κράτους, αλλά αλλάζουν στρατηγικό ρόλο: μεσολαβητικό (πολεοκεντρικό πολιτικό σύστημα)

Η υλοποίηση περιλαμβάνει:

• Αξιοποίηση περιουσιακών στοιχείων, δημόσιων χώρων
• Χρηματοδότηση υποδομών
• Ανάπτυξη συνεργασιών 

Στόχοι πόλης:

• Ορατότητα: προσέλευση κεφαλαίων
• Κεντρικότητα: αστικός ανταγωνισμός

Διττή στρατηγική λογικής ανταγωνισμού: νέα τοπία= ταυτότητα πόλης

α. ανάπλαση/ανάδειξη παραδοσιακής κληρονομιάς (μνήμη, ιστορία), εξευγενισμός κέντρου (αναβάθμιση, αλλαγές χρήσεων)

β. δημιουργία καινοτόμων αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων (αστική ανανέωση, εικονικά περιβάλλοντα): τεχνολογικά πάρκα, θεματικά πάρκα κλπ

Χαρακτηριστικά στρατηγικής:

• Εντοπισμός: πλεονεκτημάτων/αδυναμιών που προσφέρει/θεραπεύει
• Οικονομικές δραστηριότητες σε τομείς εξειδικευμένων υπηρεσιών (χρηματοπιστωτικές, υπηρεσίες επιχειρήσεων, πληροφορική, διαφοροποιημένος τουρισμός)
• Υποδομές τηλεπικοινωνιών και μεταφορών (προσπελασιμότητα)
• Συνεργασίες με άλλες πόλεις (αθλητικές οργανώσεις, εκθέσεις κλπ)
• Αναζήτηση νέων πηγών χρηματοδότησης (πχ ευρωπαϊκά προγράμματα)
• Προβολή ταυτότητας πόλης, διαφήμιση, επιδίωξη ορατότητας (όχι μόνο εικόνα, αλλά και κατασκευή νοήματος)
• Ενθήκευση νέων οικονομικών/πολιτικών συστημάτων σε πλέγμα προνεωτερικών παραδοσιακών σχέσεων αστικού περιβάλλοντος (χαρακτηριστικό Νότου, ρήγματα, ασυνέχειες σε Βορρά)
• Αναστοχαστικοί θεσμοί και δρώντες (ικανότητες σχεδιασμού/επικοινωνίας και παραγωγής προϊόντος υψηλής συμβολικής/αισθητικής αξίας). Διασφάλιση αναστοχαστικότητας: α. εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό, β. συνεργατική κουλτούρα, γ. θεσμοί διαφάνειας, ελέγχου ποιότητας

Στόχος αστικής ρύθμισης/διαχείρισης:

• Ορατότητα  (προσέλκυση κεφαλαίων)
• Προσπελασιμότητα (συντόμευση χρονο-απόστασης πχ τρένο TGV)
• Κεντρικότητα

Χαρακτηριστικά:

• καλλωπισμός και όχι οικιστική μεταρρύθμιση μοντέρνων πολεοδόμων (στρατηγικός σχεδιασμός, όχι αρχιτεκτονική σύνθεση)
• ενδιάμεσοι χώροι ανάμεσα σε παραδοσιακά ζεύγματα (αγορά/δημόσιος τομέας, κερδοσκοπία/αναδιανομή, laissez-fair/μεταρρύθμιση)

όχι συμμετοχή κράτους πρόνοιας σε αστική ανανέωση (νομοθετική κ οικονομική υποστήριξη φορέων νέων πρωτοβουλιών σε σχήματα δημόσιων-ιδιωτικών εταιρειών= μικτές εταιρείες ανάπτυξης)= αστική διακυβέρνηση

Επιχειρηματική πόλη= προνόμιο για ευρωπαϊκό Νότο:

• πλούσια αρχαία/αναγεννησιακή κληρονομιά + άτυπη οικονομία-ευελιξία= πρότυπο Βορρά (μεσογειοποίηση)
• ενίοτε ασυνέχειες, αντιφάσεις, αποτυχίες

Συνέπειες:

• μετατροπή πόλης σε εφήμερο τόπο για τουρίστες/επισκέπτες με υψηλές αποδοχές= απομύζηση εισοδημάτων κατοίκων (πλήττεται η αειφορία)
• ανάγκες κατοίκων= δευτερεύουσες για φορείς αστικής διακυβέρνησης
• αλλοτρίωση περιβάλλοντος= όχι για να κατοικείται αλλά υπέρ επέκτασης νεοφιλελεύθερης οικονομίας

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΗ= αφήγηση νεωτερικότητας

• αναδιάρθρωση 19^ο αιώνα: α. βιομηχανική επανάσταση, β. έθνη-κράτη, γ. σιδηρόδρομος= πυρήνες κοντά σε σταθμούς (συμπαγής πόλη, βιομηχανική)
• 20^ος : αυτοκινητόδρομοι= γραμμικές αναπτύξεις

• Καπιταλισμός: επανασχεδίασε χάρτη ευρωπαϊκού αστικού δικτύου + χρήσεις γης πόλεων (κατακερματισμός χώρου λόγω οργάνωσής του)
• Μαζική κοινωνία αντί κοινότητα-γειτονιά (εξατομίκευση, κοινωνικά δίκτυα)

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΠΟΛΗ: άλλη τροχιά ανάπτυξης

• Όχι κύκλους ζωής πόλης
• Όχι αντιθέσεις αστικού/αγροτικού
• Περιθωριοποίηση κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας (17^ος-19^ος). Επίκεντρο ο Βορράς.
• Όχι σε πρότυπα νεωτερικότητας: κυριαρχία παράδοσης κ ιστορικής μνήμης
• Χαρακτηριστικά μεσογειακού αστικού τοπίου= εικόνα μετανεωτερικής πόλης  

- μέχρι ’80: αντιστροφή σχήματος Burgess (λαϊκή αυτοστέγαση: περιφέρεια)

- μετά: πολύπλοκο σχήμα (συνδυασμός διαφορετικών μοντέλων, τομεακό Hoyt): μαζικοποίηση μέσων μετακίνησης, οδικά δίκτυα, μοντέλο μονοκατοικίας προαστίων + θύλακες υποβαθμισμένων περιοχών

- μετά το ’90: διάχυτη αστικοποίηση σε εκτός σχεδίου δόμηση

- κατακερματισμός αστικού τοπίου

- κυριαρχία ανώνυμης αρχιτεκτονικής, όχι πολεοδομικός σχεδιασμός, ανεξέλεγκτη δόμηση, ποικιλία/διαφορετικότητα

- μικτές χρήσεις γης (οριζόντιος και κατακόρυφος διαχωρισμός): κολάζ

- άτυπη οικονομία (μικρο-καπιταλιστική άτυπη οικονομία, εργασία στο σπίτι)

- ποικιλία αστικής διακυβέρνησης

- ακίνητη περιουσία= διάσπαρτη (πληθώρα συμφερόντων: υπονόμευση ορθολογισμού)

Λόγοι διαμόρφωσης μεσογειακής πόλης:

- αυθόρμητη αστικοποίηση αρχών 20^ου

- παραχώρηση δημόσιου χώρου σε ιδιωτικό κεφάλαιο (μεταπολεμικά)

- πελατειακή πολιτική αντίληψη παραγωγής χώρου (αντιπαροχές)

- πρόσφατη δημιουργία κρατών-εθνών

- αργή εφαρμογής αγροτικής μεταρρύθμισης

- αστικοποίηση χωρίς εκβιομηχάνιση

- χωρική επέκταση πριν δημιουργία υποδομών/δικτύων

 8. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Οριοθέτηση της «Ευρώπης» και ανάδυση της ΕΕ

Σύνορα και δημιουργία εθνών-κρατών στην Ευρώπη

Άνθρωποι: ενταγμένοι σε ομάδες

(κώδικες/κανόνες συμπεριφοράς, σχέσεις= μορφές εδαφικότητας)

i. Από την πόλη-κράτος στο έθνος-κράτος: μορφές συνόρων ανά τους αιώνες

Τρία στάδια ιστορίας ανθρωπότητας:

α. προ-αγροτικό: όχι ανάγκη θεσμικής οργάνωσης

β. αγροτικό: πολιτική οργάνωση με μορφή κράτους ως επιλογή (όχι ενιαίο προφίλ)

γ. βιομηχανικό: κράτος ως προϋπόθεση για λειτουργία κοινωνίας (σύνθετη παραγωγική δραστηριότητα: ανάγκη θεσμών)

• Ρώμη: πρόσθεση έννοιας δικαίου, δημόσιο δίκαιο ως νομική θεωρία κράτους

• Πρώτη μορφή κράτους: πόλη-κράτος (συνένωση οικισμών): κυρίαρχο κράτος

- Εφαρμογή νόμων, προστασία πολιτών (αυτάρκεια-ασφάλεια)

- Εντός των τειχών: πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές διεργασίες.

- Εκτός των τειχών: αγροτική και κτηνοτροφική δραστηριότητα.

- Συμμαχίες= αύξηση ισχύος.

- Αδιευκρίνιστα σύνορα: όχι κυριότερο στοιχείο.

- Διαμορφωμένη «εθνική συνείδηση» (Έλληνες-Βάρβαροι)

- πόλεις σε όχθες θαλασσών/ποταμών, σύνορα: βουνά, δύσβατες εκτάσεις

• Αυτοκρατορίες: πολυφυλετικές, αχανείς

- Ζήτημα συνόρων= όχι προτεραιότητα

- Διατήρηση τάξης

- Διάδοση-σταθεροποίηση διοικητικών δομών

- Κυκλοφορία αγαθών/ιδεών

- Σύνορα: μορφολογία εδάφους + κίνδυνος εξάπλωσης που απειλούσε κεκτημένα

- Βυζαντική αυτοκρατορία: απόρθητα οχυρά στα σύνορα

- Ρωμαϊκή αυτοκρατορία: λεγεώνες κατά μήκος των συνόρων

- Πτώση Ρώμης: εισβολή νομαδικών λαών= επιρροές σε σύνθεση πληθυσμού κ οργανωτικές δομές κοινωνιών (μετακινήσεις πληθυσμών/φυλών): στόχος= εύφορες/ καλλιεργήσιμες εκτάσεις (κι όχι λειτουργία κρατικών μορφών)

• Φεουδαρχική εποχή (στοιχειώδη οριοθέτηση)

- Μισθοφορικοί στρατοί

- Κοινωνίες κατά βάση αγροτικές

- Σύνορα: τέλος καλλιεργήσιμης γης ή λόγω μορφολογίας εδάφους= ιδιοκτησίες

• Αλλαγή σε χαρακτήρα συνόρων: αρχές 16^ου αιώνα

Αλλαγή στις σχέσεις με Ρωμαιοκαθολική εκκλησία (όχι πια μοναδικός οργανωμένος φορέας εξουσίας στην Ευρώπη): καλλιέργεια εθνικής συνείδησης

Παράμετροι δημιουργίας εθνικής συνείδησης:

α. Μεταρρύθμιση Λούθηρου 1517: μετάφραση Βίβλου σε τοπικές γλώσσες+ αμφισβήτηση ρωμαιοκαθολικού κατεστημένου + ανάγκη αποκοπής από Ρώμη, τυπογραφία= μετάδοση ιδεών

β. Συνθήκη Βεστφαλίας 1648: θρησκευτικός πλουραλισμός, πολιτικός κατεκερματισμός Γερμανίας, αίσθηση διαφορετικότητας, διεκδίκηση δικαιωμάτων

γ. Πρώτες ανακαλύψεις έως βιομηχανική επανάσταση: επιρροή σε δομή και λειτουργία παραγωγικής διαδικασίας, καθολική συμμετοχή στη γνώση, αστικοποίηση, αστική τάξη: ταξική συνείδηση, βάση κοινωνίας= συναλλαγές, αλληλεξάρτηση, ανάγκη για ειδικευμένο προσωπικό βιομηχανικής οικονομίας= υιοθέτηση καθολικής παιδείας= α. διεκδίκηση κοινωνικής/οικονομικής ανόδου, β. διαμόρφωση καθολικής κουλτούρας από κράτος

Κράτος= κοινωνικό μόρφωμα με μονοπώλιο έννομης βίας και επιβολή νόμιμης κουλτούρας (συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα), εξουσίες που ασκούνται σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Ενότητα με:

• Κοινά δημογραφικά χαρακτηριστικά
• Κοινή γλώσσα, θρησκεία, πολιτισμός, αξίες= εθνική συνείδηση
• Έθνος: εθνικισμός (κοινά στοιχεία) + Κράτος (γεωγραφική έκταση)
• Εθνικισμός: έθνος ως υπέρτατο αγαθό, φόβος για τους «άλλους» (απώλεια κεκτημένων), ελπίδα για καλύτερο μέλλον (προστασία κράτους)
• Περιχαράκωση εθνών-κρατών (εδαφική, πολιτική, ιδεολογική, εθνική)= πόλεμος
• 19^ος: ταύτιση έθνους με κράτος= σαφή σύνορα (συνθήκες τερματισμού ενόπλων συρράξεων)
• 20^ος: τρεις σημαντικοί όροι: ιμπεριαλισμός (εδαφικός, πολιτικός), σύνορα, γεωπολιτική

Γεωπολιτική ανάλυση: αναλυτικό εργαλείο για διάγνωση δομής ισχύος κ συμφερόντων στο διεθνή χώρο με σταθερές (εδαφική επικράτεια κ στοιχεία που την συνθέτουν: οικονομία, πολιτισμός, τεχνολογία, θρησκεία κ.α + γεωγραφικά χαρακτηριστικά.) και μεταβλητές (χαρακτηριστικά πληθυσμού: κοινωνική συνοχή, εργατικό δυναμικό, μετανάστευση, κουλτούρα) παραμέτρους.

Στόχος: εκπλήρωση εθνικών στόχων, εξωτερική πολιτική

• Γερμανοί/Σκανδιναβοί ερευνητές: κράτος ως ζωντανός οργανισμός (αγώνας για επιβίωση, αύξηση ισχύος κ διεύρυνση εδαφών), κόσμος=ολότητα, παγκόσμια οπτική, νομιμοποίηση ιμπεριαλιστικών βλέψεων

- Γερμανός γεωγράφος Ratzel: ανταγωνισμός κρατών για ζωτικό χώρο

- Αμερικανός Mahan: έλεγχος θαλάσσιων οδών= κρίσιμος για παγκόσμια ισχύ

- Βρετανός Mackinder κ Αμερικανός Spykman: θεωρία Κεντρικής Γης (περίμετρος Ευρασίας κ έλεγχός της= πιο σημαντικός από Ευρασία): δόγμα Kennan για ανάσχεση κυριαρχίας Σοβιετικής Ένωσης επί ψυχρού πολέμου

Η ανάδυση της ΕΕ

Τέλος Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου: κατεστραμμένη/διχασμένη Ευρώπη, σύνορο οικονομικό, ιδεολογικό, πολιτικό, στρατιωτικό= νέα εποχή

• Εξωτερική εξισορρόπηση Ευρώπης-Σοβιετικής Ένωσης από ΗΠΑ (εγγυητές)
• Ειρηνικά μέσα επίλυσης διαφορών= υπερεθνικοί θεσμοί
• Ζήτημα ασφάλειας: ΝΑΤΟ
• Οικοδόμηση ενότητας και εμπιστοσύνης: ΕΟΚ, ΕΚΑΧ, ΕΚΑΕ, ΕΕ
• Στόχος: προώθηση συνεργασίας κρατών (ασφάλεια, ειρήνη κρατών-μελών)
• Διαδικασία ενοποίησης= προσπάθεια σύγκλισης/εξομοίωσης ενδοκρατικής κ διακρατικής τάξης πραγμάτων βάση θεσμικών και αντι-ηγεμονικών κριτηρίων
• Νέα κατανομή ισχύος στο μεταπολεμικό περιβάλλον (τεράστιες καταστροφές + αποαποικιοποίηση)
• Κίνητρα ένωσης: πρωτίστως οικονομικά και εμπορικά + εξωτερική απειλή Σοβιετικής Ένωσης
• Πολιτική άποψη: βιώσιμες συνεργασίες= οδός επίλυσης διαφορών
• Διεύρυνση αγορών, απελευθέρωση κεφαλαίων, αύξηση εμπορίου/συναλλαγών, εδραίωση/εμπέδωση ειρήνης και ασφάλειας
• Παράδοξο: ισχυροποίηση εθνών-κρατών στη διεθνή σκηνή, αντί υπαναχώρηση έναντι διεθνικών ή/και υπερεθνικών προτύπων διακυβέρνησης
• Συνθήκη Schengen: από-εδαφικοποίηση συνόρων εντός της ΕΕ (όχι εσωτερικά σύνορα), αρχή ελεύθερης διακίνησης προσώπων
• Ενοποίηση Γερμανίας (πτώση τείχους Βερολίνου): υπογραφή συνθήκης Μάαστριχ= νέα μεταψυχροπολεμική εποχή, κατάρρευση ανατολικού συνασπισμού= κοσμογονικές αλλαγές σε ευρωπαϊκή γεωγραφία
• Μετασχηματισμός ΕΕ: πολυμελής πολυεθνικός οργανισμός

- Η μεγαλύτερη εσωτερική αγορά του πλανήτη

- 27 μέλη (γιγάντωση γεωγραφική/πληθυσμιακή)

- αποδυνάμωση στόχου συνοχής μπροστά σε ανάγκη ένταξης νέων χωρών

- Πλαίσιο: α. δημοκρατικοί θεσμοί, β. αλληλεγγύη, γ. ειρηνική επίλυση διαφορών, δ. ασφάλεια, ε. αδιαπραγμάτευτο συνόρων

• Ευρώπη= κοινή αγορά = σύστημα αξιών/συμπεριφορών (μέσο ισόρροπης ανάπτυξης/ευημερίας)

 9. ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ

Η καινοτομία στον υλικό πολιτισμό και τη γεωγραφία της Ευρώπης

Περίοδος αποικιοκρατίας: επιστημονικές ανακαλύψεις, πανεπιστημιακή υποδομή (καταστήματα φαρμάκων κ χημικά εργαστήρια= εμπορική επιχείρηση βασισμένη στην επιστήμη)

19^ος αιώνας: επιστημονική γνώση= βάση τεχνολογικής ανάπτυξης κ ανταγωνιστικότητας= δημιουργία ερευνητικών εργαστηρίων

Μεταπολεμικά: ανανέωση ενδιαφέροντος επιστήμης (επιτυχία διαστημικού προγράμματος ΕΣΣΔ)= χρηματοδότησή της

• Τεχνολογική ανάπτυξη= κοινωνική διαδικασία
• Επιστήμη= αναζήτηση γνώσης
• Τεχνολογία= εφαρμογή νέας γνώσης
• Ευρεσιτεχνία= δημιουργία κάτι νέου
• Καινοτομία= ευρεσιτεχνία σε χρήση (αφορούν νέα προϊόντα, νέες διαδικασίες οργάνωσης παραγωγής): μετατροπή ιδέας σε προϊόν ή υπηρεσία, υλικός πολιτισμός= κινητήρια δύναμη καπιταλισμού

- Ικανότητες ανάπτυξης καινοτομίας= τεχνολογική έρευνα + σχέσεις με πελάτες κ προμηθευτές, παρακολούθηση αγοράς, χρηματοδότηση, μεταφορά τεχνολογίας

- Ικανότητες αφομοίωσης καινοτομίας. Κίνητρο= επιχειρηματικότητα

- Γεωγραφία Καινοτομίας= ικανότητα περιφερειών προσαρμογής σε νέα τεχνολογία κ ανάπτυξης καινοτομιών: δράση ατόμων/επιχειρήσεων αλληλένδετη με τοπικό περιβάλλον το οποίο συνθέτεται από τοπικό υλικό πολιτισμό

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ:

α. ανθρώπινο κεφάλαιο τόπου

β. άτυπα δίκτυα πληροφόρησης

γ. μη εμπορεύσιμη κ μη κωδικοποιημένη γνώση

δ. κοινή κουλτούρα

ε. τοπικές αρχές, βιομηχανικές ενώσεις

στ. υποδομές έρευνας/ανάπτυξης

- Χωρική διάσταση τεχνολογικής ανάπτυξης (σε αντιδιαστολή με αχωρικότητα διάδοσης πληροφορίας): διάχυση γνώσης/καινοτομίας= τοπικοποιημένη διαδικασία [spin-off= αυτονόμηση μικρών καινοτόμων επιχειρήσεων από επιστημονικό δυναμικό μητρικής επιχείρησης]

Γεωγραφικές ανισότητες στη σύγχρονη οικονομία της γνώσης

Δεκαετία ‘90: Οικονομία της Γνώσης [ή «οικονομία της μάθησης»: κοινωνικά/χωρικά ενθηκευμένη κ πολιτισμικά/θεσμικά ενταγμένη (Lundvall)]

Θεωρητικές προσεγγίσεις για ρόλο τεχνολογίας/γνώσης α. σε μετάβαση προς μετα-φορντισμό (ευέλικτη συσσώρευση/εξειδίκευση) και σε β. θεωρίες ανακλαστικής συσσώρευσης κ οικονομίες συμβόλων και χώρου= όχι ομοιογένεια νέας χωροταξίας παραγωγής, νέα άνιση οικονομική ανάπτυξη + νέα γεωγραφία παραγωγής γνώσης

πχ Motor Sport Valley, Αγγλία (μετατόπιση κλάδου αγωνιστικών κινητήρων από Β. Ιταλία)= κοινότητα γνώσης (διαμόρφωση κ αναπαραγωγή γνώσης)

• Ικανότητα χωρών για ενίσχυση καινοτομίας εξαρτάται από «σύστημα καινοτομίας» τους
• Διαμόρφωση νέου χάρτη τεχνολογικής γνώσης βάσει α. τεχνικού, β. κοινωνικού, γ. γεωγραφικού περιεχομένου έρευνας/ανάπτυξης (καινοτομικότητα)
• Άνιση γεωγραφική διάρθρωση μεταξύ Πρώτου και Τρίτου Κόσμου
• Ανισότητες χωρικού καταμερισμού εργασίας σε διεθνές κ εθνικό επίπεδο.
• Ανισότητες μεταξύ περιφερειών Ευρώπης (παρουσία ή όχι κλάδων υψηλής τεχνολογίας και υπηρεσιών έντασης γνώσης):

- Αγγλία, Ολλανδία, Α. Γερμανία: υπηρεσίες έντασης γνώσης

- Ν. Γερμανία, Β. Ιταλία: κλάδοι υψηλής τεχνολογίας

- Μεσογειακές χώρες: εν μέρει δραστηριότητες τεχνολογικής βάσης + εν μέρει καινοτομικές υπηρεσίες

- Γαλλία, Βέλγιο, Αυστρία: ανομοιογενή σύνθεση

 10. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΥΡΩΠΗ

Αλλαγές σύνθεσης μεταναστών:

• Μεταναστευτικές κοινότητες ανειδίκευτων μεταναστών
• Εμφάνιση μικρών επιχειρηματιών (διεθνική μετανάστευση: σχέσεις χωρών)
• Μεγάλη κινητικότητα προσφύγων/αδήλωτων μεταναστών
• Μεσαία και υψηλά κοινωνικά στρώματα (στελέχοι πολυεθνικών)

Χώρος ροών= πηγή ανισοτήτων (όχι ταξικών):

• δυνατότητας αξιοποίησης τεχνολογίας
• δυνατότητας απόλαυσης αγαθών παγκοσμιοποιημένου πολιτισμού

Αλλαγές σε τόπους προέλευσης/προορισμού:

• Μετατροπή Νότιας Ευρώπης από χώρες αποστολής σε χώρες υποδοχής
• Χώρες Βορρά: ρύθμιση μεταναστευτικού αναλόγως με ζήτηση εργατών
• ’70: πετρελαϊκή κρίση= μετανάστευση Αφρικανών προς Νότια Ευρώπη
• ’80: τέλος ψυχρού πολέμου, οικονομική ανάπτυξη, γειτνίαση με Βαλκάνια κ Βόρεια Αφρική, αδυναμία ελέγχου συνόρων, απουσία θεσμών μεταναστευτικής πολιτικής= αύξηση αδήλωτης μετανάστευσης
• Διεύρυνση πληθυσμιακών ροών: ευκαιρίες απασχόλησης, άτυπες σχέσεις εργασίας Νότου, διάδοση εικόνων για ευημερία, μεσάζοντες, τουρισμός, διεθνές εμπόριο
• ’90: πολυεθνοτικές πόλεις, εθνο-πόλεις, εθνοτικός διαχωρισμός κλπ
• Μετασχηματισμός δομής μεγαλουπόλεων (διχασμένη πόλη/πόλωση)

Κριτική σε διχασμένη πόλη:

- Αμερική: σύνθετος εθνο-κοινωνικός χαρακτήρας, πολύχρωμες πόλεις

- Ευρώπη: ταξικός διαχωρισμός (παρελθόν), σημασία σε εθνοπολιτιστικούς παράγοντες (παρόν)

- Εναλλακτικά: κοινωνική δομή (κράτος πρόνοιας/παρεμβάσεων σε ανάπτυξη πόλεων). Συμβολή μεταναστών σε αναπαραγωγή κ ευημερία μεσοστρωμάτων.

Κοινωνικός διαχωρισμός: ανάλυση από Σχολή Σικάγου κ παραγοντική οικολογία

• Ταξικός διαχωρισμός (επάγγελμα/εισόδημα): τομεακό-ταξικό μοντέλο

Χαμηλή ένταση σε χώρους νότου λόγω: α. εγγύτητας κατοικίας-εργασίας, β. διάχυσης μικρής βιομηχανίας σε αστικό ιστό, γ. λαϊκής προαστιοποίησης

• Διαχωρισμός μεταναστών (κριτήρια ταξινόμησης: τύπος, εθνοτική/φυλετική ταυτότητα, ιθαγένεια)

Χαμηλή ένταση σε χώρους νότου= ακολουθούν υπάρχον ταξικό πρότυπο διαχωρισμού

Πρότυπα διαχωρισμού: αποτύπωση με ειδικούς δείκτες/μεθόδους χαρτογράφησης

• Συντελεστές χωροθέτησης (παράγοντες πρόσδεσης κατοικίας-εργασίας, εκπροσώπηση μεταναστών κατά περιοχή): τομεακό μοντέλο
• Δείκτες διαχωρισμού (ανομοιότητας): διαφοροποίηση ομάδας από πληθυσμό, διάγνωση ύπαρξης εθνοτικών θυλάκων (κλασικός δείκτης)
• Δείκτες ανομοιογένειας (ποικιλομορφίας): τάσεις συνύπαρξης ομάδων

Μετανάστευση, αποκλεισμός και ένταξη

Τέλη ΄80, νέα έννοια: «κοινωνικός αποκλεισμός»

(αντιπαραβάλλεται με «φτώχεια» και διαφοροποιείται από «κοινωνικό διαχωρισμό»)

• Ευρεία έννοια αποκλεισμού: οικονομικές + κοινωνικές, πολιτισμικές ανισότητες

(αποκλεισμός= έννοια ευρύτερη της φυσικής γεωγραφικής απομόνωσης)

Πολιτική χρήση «αποκλεισμού»: ιδεολογίες, στρατηγικές διαχείρισης φτώχειας και ελέγχου διαφοροποιημένων ομάδων

• Συντηρητικές κ φιλελεύθερες αντιλήψεις:

Α. παράβλεψη κονωνικής δικαιοσύνης + τονισμός πολιτισμικών παραγόντων

Β. αντιμετώπιση ανισοτήτων ως απειλή κοινωνικής συνοχής

Βασική αιτία αποκλεισμού: παρεκκλίνουσα συμπεριφορά και πολιτισμική ιδιαιτερότητα

Βασικός τρόπος ένταξης: αφομοίωση (συμμόρφωση σε κυρίαρχες αξίες)

«Διαχωριστική» εκδοχή «πολυπολιτισμικότητας»: διακριτοί πολιτισμοί σε απόσταση (Σχολή Σικάγο, γκέτο: αστικός σχεδιασμός, χωρισμός πόλεων σ ζώνες)

• Οικονομίστικες/κρατιστικές αντιλήψεις:

Α. άγνοια πολιτισμικών παραμέτρων

Β. θεώρηση ανισοτήτων ως παράγωγα καπιταλιστικής οικονομίας κ κρατικής μεροληψίας υπέρ κεφαλαίου

• Φιλελεύθερη χρήση όρου: αναγνώριση διαφορετικότητας, πλαίσιο πολυπολιτισμικότητας

Ένταξη: εξατομικευμένη προσέγγιση (ελευθερία επιλογής), μέσω αγοράς εργασίας, κατανάλωσης (εμπορική ή εταιρική πολυπολιτισμικότητα)

Κράτος: εγγυητής φιλελεύθερων αρχών (όχι παρεμβάσεις)

Αξιοποίηση πολιτισμικών διαφορών από μεγάλες επιχειρήσεις και τράπεζες (ανάληψη ανάπλασης περιοχών με στόχο ελαχιστοποίηση κοινωνικού κόστους ή αντιδράσεων στις παρεμβάσεις τους)

Βασική αιτία αποκλεισμού: έλλειψη εργασίας ή διακρίσεις σε αγορές

• Σοσιαλδημοκρατικές ή ριζοσπαστικές αντιλήψεις:

Βασική πηγή ανισοτήτων: ατέλεια αγορών εργασίας/κατοικίας

Εργαλείο αντιμετώπισης αποκλεισμού: κράτος πρόνοιας, αναδιανομή πόρων

«Κριτική πολυπολιτισμικότητα»: επέκταση εξατομικευμένης καταπολέμησης διακρίσεων σε συλλογικό επίπεδο, αίτημα οικονομικής/κοινωνικής ισότητας με δύναμη πολιτισμικού πλουραλισμού

Κριτική Γεωγραφία, νέα αστική κοινωνιολογία

Κριτικές πρακτικές ένταξης: υποστήριξη κατοικίας μειονοτικών ομάδων, υπεράσπισή τους

• Συνδυασμοί των παραπάνω τύπων: κοινωνική πραγματικότητα

Κυρίαρχες πρακτικές ένταξης ευρωπαϊκού νότου: πλέγμα συντηρητικών, αυταρχικών, πελατειακών κ φιλανθρωπικών θεσμών που διαχέονται στον αστικό ιστό + κερδοσκοπικές πρακτικές αξιοποίησης γης

Δημιουργία θυλάκων ένταξης από: εργατικό εποικισμό, αυτοστέγαση, αλληλεγγύη (έχασαν μέρος του κριτικούς τους χαρακτήρα: μικρό κεφάλαιο επωφελείται στα επίκεντρα εντατικής εμπορευματοποίησης γης αξιοποιώντας φτηνό εργατικό δυναμικό κ άτυπες σχέσεις εργασίας)

 11. ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΧΩΡΟ-ΧΡΟΝΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΕΣ

Δυναμική παγκοσμιοποίηση= αντιθετικές τάσεις

• Ολοκλήρωση – αποσπασματικότητα
• Ομοιογένεια – διαφοροποίηση
• Κεντρικότητα – αποκέντρωση
• Ανάπτυξη οικονομίας πόλεων – ανταγωνισμός
• Κοινωνικές ανισότητες – αλληλεγγύη

Πολιτική φόρτιση παγκοσμιοποίησης: αντιπαράθεση συμφερόντων, φαντασίες

Ουδέτεροι ορισμοί: σε χρήση νέων τεχνολογιών κ μορφών επικοινωνίας

Αφετηρία θεωρητικοποιήσεων παγκοσμιοποίησης:

• Μη αποτελεσματική άσκηση οικονομικών λειτουργιών έθνους-κράτους:

- Μεταφορά σε: α. υπερεθνικό (ΕΕ), β. υποεθνικό επίπεδο (περιφέρειες)

- Μεταβολές εθνικής επικράτειας

• Αύξηση όγκου διεθνούς εμπορίου, μετακινήσεων κεφαλαίου/εργασίας
• Αλλαγές σε οργάνωση εργασίας-παραγωγής: νέες ανισότητες

Θέσεις Wallestrein:

• Όχι νέο φαινόμενο (αλληλεξαρτήσεις από εποχή αποικιοκρατίας 15^ου)
• Παγκόσμια οικονομία= συνάρτηση τεχνολογικής συνθήκης
• Πολιτισμικά χαρακτηριστικά= κριτήριο καταμερισμού εργασίας
• Δύο είδη παγκόσμιων συστημάτων:

α. παγκόσμιες αυτοκρατορίες (ένα πολιτικό σύστημα)

β. παγκόσμια οικονομία (πολλά πολιτικά συστήματα)

• Καπιταλισμός=

α. αφομοίωση οικονομικής ζημίας από πολιτικές οντότητες,

β. αφομοίωση οικονομικού οφέλους από ιδιώτες

• Νέα πιθανή μορφή παγκοσμιοποίησης: σοσιαλιστική κυβέρνηση

Θέσεις Harvey:

• Παγκοσμιοποίηση= νέα μορφή ιμπεριαλισμού
• Παλιά χαρακτηριστικά (εγγενείς αντιφάσεις καπιταλισμού):

- μετακίνηση κεφαλαίου σε νέα εδάφη (εγκαθίδρυση με βία),

- συσσώρευση μέσω αφαίρεσης πόρων από άλλους

• Νέο χαρακτηριστικό: πολιτικός/ιδεολογικός τρόπος οργάνωσης αφαίρεσης πόρων (πολιτισμικός ιμπεριαλισμός, αισθητική εικόνας)
• Εναλλακτική παγκοσμιοποίηση: αντι-καπιταλιστικός προσανατολισμός

Θέσεις Castells: (πληροφοριακό μοντέλο ανάπτυξης)

• Ανάδυση «κοινωνίας πληροφορίας»
• Αντικατάσταση παραδοσιακής εργασίας με νέα οικονομία της γνώσης
• Έδρα παγκοσμιοποίησης: νέα τεχνολογική οργάνωση
• Νέες χωρικές ανισότητες ως προς πρόσβαση σε ηλεκτρονική οικονομία και διαδίκτυο

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ – ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΕΣ

Παγκόσμιο Χωριό (όρος του Mc Luhan, 1960)

• Διασύνδεση περιοχών (ίντερνετ)= οργάνωση κόσμου ως παγκόσμιο χωριό
• Τεχνολογικός ντετερμινισμός: προσδιορισμός πολιτισμού, χειραγώγηση από ΜΜΕ (κίνδυνος ολοκληρωτικού ελέγχου εξουσίας)

Castells:

• Διαδικτυακή κοινωνία= νέες προκλήσεις

Α.Δυνατότητα διαφοροποίησης από επιβαλλόμενα πολιτισμικά πρότυπα

Διαδικασίες διαμόρφωσης ταυτότητας τόπων:

α. νομιμοποίηση από κυρίαρχους θεσμούς

β. ταυτότητες αντίστασης (ενίσχυση τοπικισμού/εθνικισμού)

γ. κατασκευή νέας ταυτότητας (πρόταση διαφορετικής οργάνωσης κοινωνίας)

Β. Δυνατότητα αποτροπής νέων κοινωνικών και χωρικών ανισοτήτων:

- επέκταση δικτύου, ένταξη αποκλεισμένων στα ηλεκτρονικά δίκτυα (συμμετοχή σε παραγωγή πληροφορίας= συμμετοχή σε κατασκευή νοήματος)

ΝΕΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ:

ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΗΣΗ ΧΡΟΝΟΧΩΡΟΥ – ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΧΡΟΝΟΧΩΡΟΥ

Αποστασιοποίηση χρονοχώρου Giddens: διεύρυνση διάρκειας/έκτασης συστήματος

• Οργάνωση χώρου/χρόνου= θεμελιώδη λογική κοινωνίας ως σύστημα
• Κοινωνικό σύστημα πριν & μετά τη διάδραση= ευρύτερο από τόπους
• Ενθήκευση= υποστήριξη συστήματος από κοινωνικές σχέσεις σε τόπους
• Επέκταση συστήματος= σχέσεις εξ αποστάσεως: απο-ενθήκευση (παράδοξο)

Συμπίεση χρονοχώρου Harvey: τρόπος επέκτασης συστημάτων

• Οργάνωση ανθρώπινων δραστηριοτήτων: διάνυση αποστάσεων
• Συμπίεση= μείωση χρονοαποστάσεων= επέκταση συστημάτων

Αναπροσδιορισμοί χώρου και χωρικότητας

Αρμοί:

1. Αισθητική, πολιτιστική, καλλιτεχνική παράμετρος για κατανόηση και αναπαράσταση χώρου.
2. Εθνικές αποχρώσεις στην ευρωπαϊκή σκέψη για το χώρο
3. Ανάδειξη πολυδιάστατης σημασίας μητροπολιτικού χώρου σε πλαίσια γεωγραφίας μοντερνισμού (Παρίσι)

Λόγοι αναζωογόνησης επαναπροσδιορισμού σημασίας χώρου:

• Ομοιογενοποιητική δράση παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού
• Συνειδητοποίηση αδυναμίας θετικισμού, εμπειρισμού κ παραδοσιακού υλισμού για επαρκή κατανόηση χωρικών/χρονικών εννοιών
• Συνειδητοποίηση περιοριστικού Δυτικού Χωρικού Παραδείγματος (ευκλείδειος τρισδιάστατος χώρος, προοπτική αντίληψη κόσμου Αναγέννησης)= νέα γεωμετρία με περισσότερες διαστάσεις
• Κάθε τρόπος παραγωγής παράγει χώρο
• Συμβολικές αναπαραστάσεις + τελετουργίες= συνοχή
• Παράδειγμα αλληλοδιείσδυσης και συνύπαρξης εσωτερικών και εξωτερικών χωρικοτήτων, υλικών και άυλων= πύργος Άιφελ

Καντ: Χώρος/χρόνος= μεταβλητές υποκειμενικότητας (αντίληψης) + συναίσθησης

Cassirer: Χώρος/χρόνος= προσδιορισμός/αναπαράσταση μέσω γλώσσας, επιστήμης, γεωμετρίας, εικόνας, μύθου, τέχνης με τρόπους ιστορικά προσδιορισμένους (συμβολικές μορφές)

Προσδιορισμοί χώρου:

• Απόλυτος χώρος: άδειος περιεχομένου, χώρος Ευκλείδη, μετρήσιμος (προοπτική Αναγέννησης), μεταφυσικός απόλυτος χώρος Καντ
• Σχετικός χώρος= (+χρόνος) κίνηση/διαδικασίες. Ιστορία= Γεωγραφική.

Χωρικότητα= χωρική διάσταση/ποιότητα κοινωνικών σχέσεων + κλίμακες.

Θεωρία σχετικότητας Einstein: σημασία υποκειμένου που παρατηρεί.

Κίνδυνος διάφανου χώρου (τεχνολογία).

• Σχεσιακός χώρος: Αυτός που ανακαλούμε με διανοητικές/ψυχικές λειτουργίες. Φαντασιακός ή βιωμένος χώρος. Μνήμη. Συμβολικός χώρος (Ακρόπολη). Γειτονιά. Τόπος ψυχοσωματικών εγγραφών. Ανοικτή οικουμενικότητα.

Α. Ενδεχόμενο ύπαρξης ασυνεχειών μεταξύ διαφορετικών χωροχρονικοτήτων.

Β. Ορισμοί Lefebvre:

α. οργανικός (υλικός χώρος, υποδοχέας βιώματος),

β. αντιληπτικός (αναπαράσταση, νοητός),

γ.συμβολικός χώρος (αναπαριστώμενος, βίωμα)= διαστάσεις χώρου

Λύση Soja για κατανόηση χώρου: γεφύρωση «Τρίτου χώρου»= συνεργασία ριζοσπαστικής πολιτικής οικονομίας και κριτικών πολιτιστικών σπουδών

Σήμερα:

• υποβάθμιση συλλογικών αξιών (χώρων που έτρεφαν φαντασία, οικολογική, ιστορική, αισθητική, συναισθηματική έκπτωση) υπέρ αχαλίνωτης ατομικότητας= μετάβαση σε απόλυτους χώρους-κενό, α-μνησία
• τοπικότητα/locality υπό συνεχή κατασκευή (εξάρτηση από ροές)
• ανάπτυξη= σοβαρές περιβαλλοντικές συνέπειες

Περιβάλλον, πολιτιστικό τοπίο και άλλες χωρικές έννοιες

Αισθητική-οικογεωγραφική αναγνώριση τοπίου Humboldt (αρχές 19^ος)=

• αλληλεπίδραση γεωγραφίας, τέχνης, αισθητικής θεωρίας

• σύλληψη ως όλον: ενότητα μέσα στη διαφορά, σκέψης-ύλης, τέχνης-επιστήμης
• υψηλόν φύσης, ωραίο ανθρώπου
• αρχή σύγκρισης στη μελέτη τοπίου κατά κλίμακες

 Claval:

• κατηγοριοποιήσεις= πολιτιστικές κατασκευές
• πολιτιστική προσέγγιση εμπεριέχει χρόνο
• συγκρότηση πολιτιστικής ταυτότητας= αναφορά σε συμβολικό όλον (μνημεία)

Σύγχρονος ορισμός χώρου:

• τοπίο όχι ανεπηρέαστο από ανθρώπινο παράγοντα
• αποφασιστικός ο τρόπος αντίληψης του τοπίου (σχεσιακή οργάνωση χώρου)
• νοητικοί χάρτες (φαντασιακή σύλληψη χώρου= γεωγραφικοί κόμβοι με συμβολική σημασιοδότηση: όχι οπτική, συμβολική διάσταση χώρου

Διακρίσεις σε προσέγγιση Ευρωπαίων γεωγράφων:

• Νότια Ευρώπη: ερμηνεία «πνεύμα του τόπου» μέσα από κοινωνικές, καλλιτεχνικές, οικονομικές, πολιτικές δυνάμεις, εσωτερικές/εξωτερικές
• Συμβολικά νοήματα τοπίων, σημασία αφήγησης (Crang)
• Κοινωνική σκηνή ως αρένα (μανιχαϊσμός Mitehell)
• Εθνογεωγραφία: συστήματα γεωγραφικής γνώσης από ανθρώπινες ομάδες

Τέσσερις γεωγραφικές παραδόσεις (Pattison):

• Χωρική παράδοση: Γεωγραφία Πτολεμαίου (εξέλιξη χαρτογραφίας)
• Περιφερειακή παράδοση: Γεωγραφία Στράβωνα (ιδιομορφία τόπου)
• Παράδοση σχέσης ανθρώπου-περιβάλλοντος: Ιπποκράτης (θέση ανθρώπου στη φυσική τάξη, περιβαλλοντικός ντετερμινισμός, οικολογική στροφή)
• Παράδοση επιστημών της γης: γεωλογία, κλιματολογία, μετεωρολογία κλπ
• Παράδοση τοπογραφίας τέχνης (Kaufmann): πολιτιστική γεωγραφία Παυσανία

 12. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΕΙΣ 16^ος-20^ος

Πληθυσμιακή Γεωγραφία: Πηγές έρευνας, Δείκτες και διαιρέσεις της Ευρώπης

Επίκεντρο Ανθρωπογεωγραφίας= Πληθυσμιακή Γεωγραφία

Κύρια αντικείμενα:

• Καταγραφή ιστορικής/μελλοντικής εξέλιξης χαρακτηριστικών πληθυσμού
• Προσδιορισμός παραγόντων/διαδικασιών διαμόρφωσης κ διαφοροποίησης στο χώρο

Η εξέλιξη των θεωριών για τον πληθυσμό

i. Μαλθουσιανές θεωρίες και η εξέλιξή τους (Thomas Malthous 18^ος αιώνας)

• Αύξηση του πληθυσμού: ταχύτερη των μέσων επιβίωσης
• Αποφυγή κρίσης: λιμοί, πόλεμοι, αρρώστιες
• Λύσεις: α. αύξηση ηλικίας σύναψης γάμου, β. παιδιά όσα αντέχει μια οικογένεια
• 19^ος νεομαλθουσιανός Άγγλος Galton: θεωρία περί ευγονικής (ναζιστική Γερμανία)
• Αντίθεση Μαρξ: πληθυσμός= κοινωνικός πλούτος, υπερπληθυσμός= άνιση κατανομή αγαθών παρά έλλειψή τους

Θεωρία δημογραφικής μετάβασης (προσέγγιση εξέλιξης γεννητικότητας και θνησιμότητας): σύνδεση πληθυσμού με οικονομική/κοινωνική ανάπτυξη περιοχής

Φάσεις αύξησης πληθυσμού:

• Α. ρυθμός χαμηλός: υψηλά επίπεδα γεννητικότητας/θνησιμότητας (όχι έλεγχο)
• Β. αύξηση ρυθμού: μείωση θνησιμότητας (βελτίωση συνθηκών διαβίωσης)
• Γ. μείωση ρυθμού: μείωση επιπέδου γεννητικότητας και μείωση θνησιμότητας
• Δ. στασιμότητα: εξομοίωση αριθμού γεννήσεων-θανάτων σε χαμηλά επίπεδα

Δημογραφία/πληθυσμιακή Γεωγραφία: «κατηγορείται» για α. έλλειψη θεωρητικών επεξεργασιών, β. μονοσήμαντη προσήλωση σε εμπειρικά δεδομένα/ποσοτικές αναλύσεις

Νέα προσπάθεια: μεταμοντέρνα προσέγγιση

Κριτική, φεμινιστική Γεωγραφία: ζητήματα μετανάστευσης, σύνδεση πληθυσμιακής με κοινωνική θεωρία

Αλλαγή Παραδείγματος: κριτική Δημογραφία (επιπλέον παράγοντες πχ ρατσισμός)

ii. Ο ρόλος της Φυσικής Γεωγραφίας και του Περιβάλλοντος

• πληθυσμιακές εξελίξεις= άρρηκτα συνδεδεμένες με περιβάλλον

πχ οικολογική καταστροφή: περιβαλλοντικοί πρόσφυγες (διαντίδραση ανθρώπου-φύσης)

• Gold: η φύση αλλάζει νόημα για εμάς (φύση= σύνδεση με κοινωνία/αξίες)
• Massey: συγκρούσεις για την κυρίαρχη άποψη για έννοια φύσης= αγώνες για οργάνωση κοινωνίας

iii. Η αξιοποίηση των ιστορικών δεδομένων

πηγές 19^ου: δυσκολίες πληρότητας αρχείων και προσδιορισμού αναλογίας αριθμών με πραγματικότητα= μειωμένη αξιοπιστία αποτελεσμάτων (υπόψη ως τάσεις/ενδείξεις)

Δεδομένα και δείκτες για τη σύγχρονη Ευρώπη

i.                    Πηγές δημογραφικών φαινομένων: ιστορική επισκόπηση

·         Πρώτες απογραφικές εργασίες: Βαβυλωνία, Αίγυπτος, Κίνα, Ισραήλ

Αίτια απογραφής: εξακρίβωση αριθμού φορολογούμενων, νέων σε στρατεύσιμη ηλικία, αρχηγών νοικοκυριών, όχι απογραφή παιδιών

·         Ευρώπη: απογραφές αρχαίας Ελλάδας (καθορισμός προνομίων, ιδιοκτησίας, φορολογίας πολιτών)

·         Ρώμη: στόχος η μέτρηση ατόμων/περιουσιών τους

·         Μεσαίωνας: μικρός αριθμός καταμετρήσεων + όχι αξιοπιστία μετρήσεων

·         Α΄ απογραφή με επιστημονικό τρόπο: Σουηδία 1749 (στόχος: στρατιωτικός/φορολογικός + ανάγκες διοίκησης, εκπαίδευσης, απασχόλησης, επιστημονικής έρευνας κ.α.

ii.                  Σύγχρονες πηγές δημογραφικών δεδομένων και προβλήματα

Τρεις πηγές άντλησης δημογραφικών δεδομένων:

Α. Απογραφή: τελικός πληθυσμός χωρικής ενότητας= πραγματικός πληθυσμός (μόνιμος ή νόμιμος)

Β. Ληξιαρχικές καταγραφές: δημογραφικά γεγονότα (γάμοι, γεννήσεις, θάνατοι)

Γ. Έρευνα πεδίου (συμπληρωματική των παραπάνω): δειγματοληπτική (δεδομένων και απόψεων)

Οργανισμοί/φορείς συλλογής δεδομένων: εθνικοί κ διεθνείς (Eurostat)

Οικονομικές ανισότητες: ποιότητα διαδικασιών καταγραφής

iii.                Χωρική μονάδα αναφοράς (NUTS) – Γεωγραφικές ενότητες – Μεταβλητές – Μέτρηση διαφοροποιήσεων 

iv.                Πληθυσμός και πληθυσμιακή πυκνότητα

v.                  Ηλικιακή σύνθεση

  

vi.                Μεταβολή πληθυσμού: ορισμοί και υποδείγματα

·         Εξίσωση πληθυσμιακού ισοζυγίου: μεταβολή πληθυσμού (απόλυτη μεταβολή, φυσική κίνηση πληθυσμού, καθαρή μετανάστευση)= ετήσιος ρυθμός μεταβολής (γεωμετρικό δείγμα σε εκατοστιαίες μονάδες)

vii.              Γεννητικότητα

Ενδείκτες διαφοροποίησης ποιότητας ζωής: θνησιμότητα/γεννητικότητα

Γεννητικότητα: θεμελιώδες μέγεθος μεταβολής πληθυσμού

Αίτια διαφοροποίησης: ταξικά, αστικοποίηση, θρησκεία, εθνικότητα.

·         Δείκτες ως προς συνολικό πληθυσμό κ ως προς γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας= μέσος όρος παιδιών ανά γυναίκα

·         Γενικός Δείκτης Γονιμότητας= αναλογία γεννήσεων/1000 γυναίκες ανά έτος

·         Δείκτης Ολικής Γονιμότητας: έκφραση μέσου επίπεδου τεκνοποίησης

viii.            Θνησιμότητα

Θνησιμότητα: θεμελιώδες μέγεθος εξίσωσης πληθυσμιακού ισοζυγίου

Αίτια διαφοροποίησης: επάγγελμα, προσβασιμότητα σε υπηρεσίες υγείας, περιβάλλον. Διαχρονικές και διαχωρικές συγκρίσεις.

ix.                Πληθυσμιακές προβολές

Προβολή δημογραφικών φαινομένων στο μέλλον: προϋποθέτει σειρά υποθέσεων σχετικά με μέγεθος και τάσεις εξέλιξης πληθυσμού

Επιφύλαξη: απλή προέκταση τάσεων εμπεριέχει διατήρηση αιτίων= λάθος

Υποβόσκει η παραδοχή ότι οι τάσεις που ισχύουν θα διατηρηθούν στο μέλλον.

Μεθοδολογία προβολών:

·         Εφαρμογή μαθηματικών υποδειγμάτων: μαθηματική εξίσωση/μοντέλο

·         Μέθοδος των πληθυσμιακών συνιστωσών:  δημογραφική εξίσωση, ποσοτική επίδραση επιμέρους παραγόντων

·         Μέθοδος των συνισταμένων κοορτών (καθιερωμένη): εξέλιξη ομάδων πληθυσμού ως προς φύλο και ηλικία (ρυθμοί θνησιμότητας και γεννητικότητας)

Η πληθυσμιακή Γεωγραφία της Ευρώπης σε ιστορική προοπτική

(Εισαγωγή στην Ανθρωπογεωγραφία της Ευρώπης)

Δημογραφικές μεταβολές από το Μεσαίωνα ως την Αναγέννηση

• 9^ος-14^ος: κύμα εισβολών κ δημογραφική αύξηση

Αίτια: πολιτική κατάσταση Νορβηγίας, υπερπληθυσμός, κλιματικές αλλαγές, πλούτος πολιτικά αδύναμης Δυτικής Ευρώπης

• Ανάπτυξη πόλεων κ επέκταση καλλιεργειών: ενδείξεις αύξησης πληθυσμού (πηγές ασαφείς, ελάχιστες καταμετρήσεις)
• Διπλασιασμός πληθυσμού Ευρώπης στη διάρκεια των 5 αιώνων. Αίτια: τερματισμός μεγάλων εισβολών, πολεμικών απωλειών, λιγότερες επιδημίες/λιμοί, πλεόνασμα διαθέσιμης γης για επέκταση καλλιεργειών

i.                    Η πληθυσμιακή ύφεση του ύστερου Μεσαίωνα

·        Αίτια: εξαντλητική γεωργική εκμετάλλευση γης, κακή διατροφή, ασθένειες, καταστροφή σοδειάς, πανώλη= μεγάλη θνησιμότητα, περιορισμός μετακινήσεων

·        Συσσώρευση πληθυσμού πόλεων= σχηματισμός κοινωνικής ομάδας απόρων/επαιτών

·        Ανάλυση πληθυσμιακών εξελίξεων= ανάλυση αφομοίωσης γλωσσών: αντικατοπτρίζει τοπικό πολιτισμό (ιστορία/γεωγραφία πολέμων, μετακινήσεις, κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες)

·        Πανώλη= διατάραξη ισορροπίες αγορών: α. έλλειψη εργατικής δύναμης= αύξηση τιμής υπηρεσιών, απαιτήσεις μεγαλύτερων μισθών, β. μείωση ζήτησης τροφίμων= πτώση τιμής δημητριακών, εγκατάλειψη καλλιεργειών/χωριών, γ. ζήτηση για μάλλινα υφάσματα= αλλαγή χρήσης χωραφιών από καλλιέργειες σε βοσκοτόπια

ii.                  Η εποχή της Αναγέννησης

Έναρξη δημιουργίας εθνών-κρατών, αποικίες, κριτικό πνεύμα, τυπογραφία, πολεμικές συρράξεις.

Ισορροπία ισχύος= μέγεθος στρατού: μέγεθος πληθυσμού

Λόγοι μείωσης πληθυσμού:

·         Λιμός (κακές σοδειές, δυσχέρειες στις μεταφορές, τεχνητή άνοδος τιμών=αύξηση θνησιμότητας)

·         Επιδημίες (πανώλη, συνθήκες υγιεινής)

·         Πόλεμος (λεηλασίες, ασθένειες)

·         17^ος-18^ος: αύξηση ηλικίας γάμου (έλλειψη οικονομικών πόρων), υψηλά ποσοστά γεννητικότητας/θνησιμότητας, άνοδος πληθυσμού: μείωση θνησιμότητας

·         Μετανάστευση (οικονομικοί μετανάστες, πρόσφυγες, υπερπόντια μετανάστευση)

·         Ποικιλία γεωγραφίας πληθυσμιακών εξελίξεων: τοπικές συνθήκες

·         Αυξημένη πυκνότητα υπαίθρου (περίοδος οικοτεχνίας)

Ανακατατάξεις κατά την εκβιομηχάνιση

Τέλος Ναπολεόντειων πολέμων: αποδυναμωμένη πληθυσμιακά Ευρώπη

19^ος αιώνας: όχι στοιχεία, σφάλματα στις απογραφές

• Μεγάλη Βρετανία: πυκνοκατοικημένα βιομηχανικά κέντρα, αραιοκατοικημένες αγροτικές περιοχές (παρωχημένες καλλιεργητικές πρακτικές)
• Γαλλία: επιβράδυνση ανάπτυξης (πόλεμος, μείωση γεννήσεων λόγω Ναπολεόντειου Κώδικα: διανομή γης σε όλους τους κληρονόμους)
• Κάτω Χώρες: ανάπτυξη (βιοτεχνίες, πρώτα εργοστάσια)
• Γερμανική συνομοσπονδία: διαφοροποιήσεις, πυκνοκατοικημένα: κατασκευαστική βιομηχανία κ οικιακή βιοτεχνία
• Ισπανία/Πορτογαλία: μείωση πληθυσμού (Χερσονησιακός Πόλεμος)
• Ιταλία: αύξηση πληθυσμού (ανεπηρέαστη)
• Σκανδιναβικές περιοχές: κλιματικές αλλαγές (εξαίρεση η Δανία: αύξηση πληθυσμού)
• Ανατολική Ευρώπη/Βαλκάνια: ανεπαρκή στοιχεία

 1800-1910: αύξηση πληθυσμού (πορεία φυσικής κίνησης κ μετανάστευσης)

Πορεία φυσικής κίνησης.

Αίτια θνησιμότητας:

• Συνθήκες διαβίωσης πληθυσμού (ασθένειες)
• Κακή διατροφή

Αίτια μείωσης γεννητικότητας:

• Μειωμένη ικανότητα σύλληψης εξαιτίας ασθενειών/διατροφής
• Οικονομικά, κοινωνικά αίτια

Μετανάστευση:

• Αναβολή γάμου
• Δημιουργία διασπορών. Εβραίοι: μη επιστροφή, έμποροι/τεχνίτες (δεν τους επιτρεπόταν η κατοχή γης)
• Ρεύματα αστικοποίησης (εκβιομηχάνιση πόλεων)
• Μεσογειακή Ευρώπη: αστικοποίηση χωρίς εκβιομηχάνιση

Αύξηση πληθυσμού= ανακατανομή του στο χώρο (διαφορετικοί ρυθμοί μετανάστευσης κ φυσικής κίνησης σε επιμέρους χωρικές ενότητες)

Επιστρέφοντας στη σύγχρονη εποχή

20^ος αιώνας: δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, φορντικό μοντέλο ανάπτυξης

Μαρξ: ο καπιταλισμός προτιμά την καταστροφή του περισσεύματος κι όχι την αναδιανομή του= πρόσωπο πολέμου

Εποχή ανασύνταξης: μετανάστευση από νότο προς βορρά, ψυχρός πόλεμος

Νέα χιλιετία: ασύμμετρες απειλές

13. ΠΟΛΕΙΣ

ΠΡΟΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΗ

·         14^ος: επανεμφάνιση πόλεων, γέννηση αστικής τάξης κ νεότερου κράτους

·         Ενότητα/αντίθεση πόλεων σε φεουδαλικό τρόπο παραγωγής

·         Δομή: εμπορική πόλη γύρω από αγορά + πυρήνες (παλάτι, μοναστήρι, ναός)

·         Σύστημα συντεχνιών: παράγοντας διάρθρωσης προκαπιταλιστικής πόλης, τρόπος οργάνωσης συνοικιών

·         Γη= αντικείμενο χρήσης (όχι ανταλλαγής/εκμετάλλευσης)

·         Εργασιακή πρόσδεση (χωροθέτηση κατοικίας=χωροθέτηση οικονομικών δραστηριοτήτων)

·         Βόρειες χώρες χωρίς αστική παράδοση: συμπαγείς, θεμελίωση σε φεουδαρχικό τρόπο παραγωγής κ καταμερισμό εργασίας.

- Φεουδάρχες= εκτός πόλης (ευκολότερη η κατάρρευση του φεουδαρχισμού)

• Νότιες χώρες με αστική παράδοση: σύστημα latifundia (φεουδάρχες εντός πόλης) – δυσκολότερη η κατάρρευση του φεουδαρχισμού
• Πόλεις 16^ου: συγκέντρωση εξουσιών, εμπορίου (προοπτική, αρχιτεκτονική)
• Εθνικά σύνορα: ενίσχυση κέντρων εξουσίας (πρωτευουσών)
• Εμπορευματοποίηση της γης, αστικοποίηση υπαίθρου
• Μορφή αστικού σχεδιασμού: ιδέα σφαιρικού άπειρου σύμπαντος (χωρίς οχυρώσεις), γεωμετρική τάξη Διαφωτισμού= αλλαγή φυσικού τοπίου

Φορέας κατανομής οικιστικού χώρου: τονισμός ισχύος εξουσίας

• Μέχρι εποχή Διαφωτισμού: αγορά + κοινωνικό σύνολο
• 18^ος: μετασχηματισμός= μανιφακτούρα, βιομηχανία
• 19^ος: συμμαχία σύγχρονου κράτους με δυνάμεις καπιταλισμού (Weber)

ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΚΗ ΠΟΛΗ

- Πόλεις ως πειραματισμός αρχιτεκτόνων-πολεοδόμων: Ινδίες, Αφρική

- Δεν λαμβάνεται υπόψη η ιδιατερότητα του τόπου: Αμερική

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΟΛΗ: Αστικοποίηση

Βιομηχανική Επανάσταση= αλλαγή μορφής/μεγέθους πόλεων (καμινάδες)

Καπιταλισμός= μορφή ιδιοκτησίας μέσων παραγωγής + έλεγχος εργασίας (συγκεντρωτικός ελεγχος κεφαλαίου, μισθωτή εργασία)

Εκβιομηχάνιση= αστικοποίηση

Τοπία πολωμένης ανάπτυξης (πόλεις-ύπαιθρος)

Αστικοποίηση + εκβιομηχάνιση + ιδιωτική πρωτοβουλία (κερδοσκοπία) + φτώχεια (κακές συνθήκες διαβίωσης)= επαναστατικά κινήματα

Επέμβαση στον αστικό χώρο: εργαλειακή πολεοδομία

• Σύνδεση τμημάτων πόλης, δίκτυα ύδρευσης/αποχέτευσης
• Οριοθέτηση κοινωνικής διαίρεσης χώρου (δημόσιο-ιδιωτικό)
• Αποδόμηση παλαιών κέντρων: ανάδυση πρακτικής πολεοδομίας (αντί αισθητικής). Πολεοδομία= επιστήμη αστικοποίησης

Κριτική Βιομηχανικής Πόλης (ουτοπικές πόλεις):

• Ουτοπικοί σοσιαλιστές: κριτική σε καπιταλισμό. Όραμα δημιουργίας συλλογικών κοινοτήτων ελεύθερα συνεταιριζόμενων ανθρώπων (πόλη αρμονίας, χωριά αρμονίας κ συνεργασίας). Φυγή από καπιταλισμό.
• Αναρχικοί Reclus, Κροπότκιν: εκμετάλλευση, οικολογική καταστροφή, πρόταση διεπιστημονικής προσέγγισης χώρου (ρόλος τεχνολογικής εξέλιξης σε χωρικές ανισότητες, κριτική αποικιοκρατικής αντίληψης)
• Πολιτισμική/καλλιτεχνική σκοπιά Citte: ομορφιά πόλης, προστασία ιστορικών κέντρων
• Φυσιολατρική προσέγγιση: Γραμμική πόλη Soria, Κηπούπολη Howard
• Βιομηχανική πόλη Garnier: διαχωρισμός κατοικίας-βιομηχανίας κλπ (ζώνες)

ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΛΗ - Προαστικοποίηση

Πέρασμα από αστικοποίηση σε προαστικοποίηση

Ζήτημα μαζικής στέγασης εργατών

• Αίτημα κοινωνικών κινημάτων
• Μέθοδο κοινωνικής ενσωμάτωσης για αποτροπή επανάστασης (παγίωση κοινωνικού διαχωρισμού)
• Επιστημονικός σχεδιασμός πόλεων (καλή διαβίωση-ανάπτυξη), Σχολή Bauhaus, πολεοδομιστές (νέες πόλεις), αποπολεοδομιστές (γραμμικές πόλεις)
• Υλοποίηση ιδέας γειτονιάς
• Ζώνες χρήσης γης

Μοντέρνα αρχιτεκτονική: ζήτημα σχέσης κτιρίου με κοινωνικό/οικονομικό περίγυρο

Σύνθημα μοντερνισμού: η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία (Χάρτα Αθηνών)

Μεταπολεμικά: δημιουργία νέων πόλεων βάσει α. κηπούπολη, β. Χάρτας Αθηνών

Πόλη Βορρά: επιρροή ορθολογισμού στον αστικό σχεδιασμό, οργανωμένη δόμηση βάσει λειτουργικών μοντέλων (αστικός σχεδιασμός)

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΠΟΛΗ (εικόνα μετανεωτερικής πόλης)

-Δεν ακολούθησε κύκλους ζωής πόλης.

-Όχι αντιθέσεις αστικού-αγροτικού

-Περιθωριοποίηση κατά την αποικιοκρατία. Επίκεντρο ο Βορράς.

-Κυριαρχία παράδοσης και ιστορικής μνήμης

- Ακίνητη περιουσία= διάσπαρτη (πολλά συμφέροντα): υπονόμευση ορθολογισμού

Κοινά χαρακτηριστικά με Β. Αφρική κ Λατινική Αμερική:

• Πρόσφατα έθνη-κράτη
• Αργή εφαρμογή αγροτικής μεταρρύθμισης
• Αστική ανάπτυξη πριν βιομηχανική
• Αστικοποίηση χωρίς εκβιομηχάνιση
• Επέκταση πόλης πριν από υποδομές/δίκτυα
• Δυναμική άτυπη οικονομία
• Αυθόρμητη αστικοποίηση
• Ισχνή πολεοδομία
• Κατακερματισμός αστικού τοπίου
• Μικτές χρήσεις γης (κολάζ)
• Οριζόντιος και κατακόρυφος κοινωνικός διαχωρισμός

Ερμηνείες:

• Ως υπόλοιπα προκαπιταλιστικών δομών (λάθος
• Με βάση το πολιτιστικό υπόβαθρο νεωτερικότητας, μετανεωτερικότητας

Μεταπολεμικά:

• άνευ όρων παραχώρηση δημόσιου χώρου σε ιδιωτικό κεφάλαιο (Μάρσαλ)
• έντονη/βίαιη αστικοποίηση (ποιοτικές τομές, προβλήματα στο περιβάλλον)
• κοινωνική κατοικία μόνο για μισθωτούς: επίλυση προβλήματος στέγασης μέσω άτυπης οικονομίας, αυτοστέγασης, πολυκατοικίας)
• πελατειακή πολιτική αντίληψη παραγωγής χώρου= αντιπαροχές

Μορφολογικά:

·         ποικιλία, διαφορετικότητα, αυθόρμητη ανάπτυξη (σταυροδρόμι πολιτισμών= ρυθμοί, τάσεις)

·         ανεξέλεγκτη δόμηση σε όλους τους τύπους χρήσης γης

·         αυθόρμητη δόμηση (λαϊκή αυτοστέγαση εκτός σχεδίου)

·         μεσοαστική αυθαίρετη δόμηση (εκτός και εντός σχεδίου)

·     περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα (έλλειψη κοινόχρηστων χώρων, κυκλοφοριακή συμφόρηση)

·         1970 και μετά: α. περιορισμός αυτοστέγασης, β. γενίκευση εκτός σχεδίου δόμησης σε όλες τις χρήσεις και για όλα τα κοινωνικά στρώματα

Ερμηνεία κοινωνικοχωρικής δομής:

·         μέχρι ’80: αντίστροφο μοντέλο Burgess (λαϊκή αυτοστέγαση σε περιφέρεια, ανώτερα κοινωνικά στρώματα στο κέντρο)

·         από ’80: συνδυασμός διαφορετικών μοντέλων, με κυρίαρχο τομεακό μοντέλο Hoyt

- κατασκευή οδικών δικτύων

- μαζικοποίηση μέσων μεταφορών,

- μοντέλο μονοκατοικίας για μεσοαστούς= μαζική έξοδο προς περιφέρεια και καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος

- δημιουργία θυλάκων υποβαθμισμένων περιοχών

- γενίκευση διαδικασίας εκτός σχεδίου δόμησης= διάχυτη αστικοποίηση

• Αποτέλεσμα: ασύδοτη εκμετάλλευση φυσικών πόρων (εξαγωγή αδρανών υλικών, αποψίλωση δασών, πυρκαγιές) + κλιματολογικές αλλαγές= ερημοποίηση

Αποτέλεσμα: αστική επέκταση + ασύδοτη εκμετάλλευση φυσικών πόρων +παγκόσμιες κλιματολογικές αλλαγές= ερημοποίηση μεσογειακών χωρών

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΗ

- Παγκόσμια πόλη Sassen= κόμβος που καθοδηγεί παγκοσμιοποίηση σε οικονομία, τεχνολογία, πολιτική και πολιτισμό

- Κοσμόπολη Geddens: κοσμοπολιτισμός, πολυπολιτισμικότητα

- Σύνδεση κοσμόπολης με: διεθνοποίηση, πολυεθνικές, νέο διεθνή καταμερισμό εργασίας, συγκέντρωση υπηρεσιών παραγωγού, ανάπτυξη πληροφορικές, χρηματιστηριακά κέντρα, διεθνείς πολιτικούς οργανισμούς

- Κοινό γεωγράφων: ιεράρχηση πόλεων

- Κριτήριο ιεραρχίας πόλεων= γεωοικονομική ισχύς σε παγκόσμιο σύστημα.  

- Μέθοδοι εντοπισμού: κυρίως οικονομικά κριτήρια (κριτική για οικονομισμό)

- Παγκοσμιοποίηση δραστηριοτήτων= δίκτυα ροών/ανταλλαγής εμπορευμάτων, ανθρώπων, πληροφορίας, γνώσεων, αξιών, πληθυσμών, χρήματος

- Παγκόσμια πόλη: α. όχι περιγραφή πιο μεγάλης πόλης, αλλά κέντρου παγκοσμιοποίησης (υπέστη κριτική), β. δεν δείχνει μεταβολές αστικών κέντρων από παγκοσμιοποίηση

Προσπάθεια ανάδειξης ότι διαδικασίες παγκοσμιοποίησης αφορούν κι άλλες πόλεις:

- Παγκοσμιοποιούμενες πόλεις: συνύπαρξη παλαιών-νέων χαρακτηριστικών

- διεθνική αστικοποίηση: σημασία ροών για σύσφιξη σχέσεων μεταξύ πόλεων

- κανονικές πόλεις: αστικά κέντρα αναπτυσσόμενου κόσμου

Geddens: όρος κοσμόπολη + α. αναφορά σε ανταγωνισμό πόλεων, β. σύνδεσή του με μεταβολές που συμβαίνουν σε περιφερειακό επίπεδο

Έως 1980: εθνοκεντρικός προσανατολισμός ρευμάτων αστικής γεωγραφίας

Από 1980: παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις: θεώρηση αστικών, περιφερειακών ανισοτήτων ως επιμέρους συνιστώσες άνισης ανάπτυξης

Νέα αφετηρία ανάλυσης: πόλεις συνδεδεμένες σε ιεραρχικό παγκόσμιο σύστημα υπό λογική ανταγωνισμού (Λονδίνο, Ν. Υόρκη, Τόκυο)

(Επανάληψη ποσοτικής διερεύνησης αστικών συστημάτων σε πιο σύνθετες ιεραρχικές ταξινομήσεις)

Νέα κριτήρια ιεράρχησης:

• αποφάσεις χωροθέτησης επιτελικών λειτουργιών πολυεθνικών
• αλλαγές διεθνούς καταμερισμού εργασίας
• συγκέντρωση υπηρεσιών παραγωγής, χρηματοοικομικών υπηρεσιών,  

Καινοτομία σύγχρονων μελετών: απάντηση σε κριτική για οικονομισμό στα κριτήρια

α. μέτρηση ροών κ δικτυώσεων πόλεων (κι όχι συγκεντρώσεις σε κάθε πόλη)

β. επέκταση κριτηρίων σε πολιτισμό, πολιτική, κοινωνική ζωή

Ταξινόμηση:

Α. πλήρεις παγκόσμιες πόλεις υπηρεσιών

Β. μεγάλες

Γ. δευτερεύουσες

Μέθοδοι εντοπισμού: διέπονται από ιεραρχική αντίληψη ότι η βασική στρατηγική ανάπτυξης πόλεων είναι η επιδίωξη της κεντρικότητας και ο ανταγωνισμός με άλλες πόλεις (κάτι που αναπαράγει ανισότητες και ιεραρχήσεις)