ΕΠΟ 43 - ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ, HEYWOOD (ΚΕΦ. 6-11)

ΕΠΟ 43 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Γ.Α.Β. 2015

Περιεχόμενα:
6. Αναρχισμός
7. Φασισμός
8. Φεμινισμός
9. Οικολογισμός
10. Θρησκευτικός Φονταμενταλισμός
11. Επίλογος: Ιδεολογία χωρίς τέλος;

6. ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ

Καταγωγή και εξέλιξη

• «αναρχία»= χωρίς εξουσία (Ελληνικά)

- «αναρχισμός»: από Γαλλική Επανάσταση (επικριτική/αρνητική έννοια: κατάλυση κάθε πολιτισμένης ή γνωστής ευταξίας)

- Καθομιλουμένη: χάος, αταξία

- Λαϊκή φαντασία: βομβιστές τρομοκράτες

Σύνδεση όρου με θετικό/συστηματικό σύνολο πολιτικών ιδεών: Proudhon, έργο Τι είναι ιδιοκτησία; «Είμαι αναρχικός».

Αναρχικοί: κατάργηση νόμου κ διακυβέρνησης, υπό πεποίθηση φυσικής/αυθόρμητης κοινωνικής ευταξίας: «η κοινωνία αναζητά την ευταξία στην αναρχία» Proudhon

Σύνδεση με βία= παραπλανητική. Βία= λανθασμένη/αντιπαραγωγική, ηθικά απαράδεκτη

Αναγωγή αναρχικών ιδεών σε Ταοϊστικές ή Βουδιστικές ιδέες, Στωικούς, Κυνικούς φιλοσόφους Αρχαίας Ελλάδας, Σκαπανείς (Αγγλία)

• Κλασική διακήρυξη αναρχικών αρχών: William Godwin
• 19^ος: αναρχισμός= συστατικό σοσιαλιστικού κινήματος
• 1864: οπαδοί Proudhon + Μαρξ= Πρώτη Διεθνής (κατάρρευση 1871: ανταγωνισμός Μαρξιστών-αναρχικών, ηγεσία Bakunin)
• Τέλη 19^ου: αναζήτηση μαζικής υποστήριξης από ακτήμονες χωρικούς Ρωσίας, Ν. Ευρώπης+ βιομηχανικές εργατικές τάξεις (μέσω αναρχοσυνδικαλισμού)
• Αναρχοσυνδικαλισμός: μορφή επαναστατικού σοσιαλισμού (έκανε αναρχισμό μαζικό κίνημα: αρχές 20^ου): Γαλλία, Ισπανία, Λατινική Αμερική, Αργεντινή, Ουρουγουάη, Μεξικάνικη επανάσταση (Zapata).
• Υπονόμευση αναρχισμού: α) εξάπλωση αυταρχισμού/πολιτικής καταπίεσης υπονόμευσε αναρχισμό (πχ νίκη Φράνκο 1936), β) επιτυχία Λένιν (1917)
• Διαφορά από άλλες ιδεολογίες: ποτέ δεν έχει κερδίσει εξουσία.

Πιο κοντά στην εξουσία: Ισπανικός Εμφύλιος: εγκατάσταση εργατικών κ αγροτικών κολεκτίβων στην Καταλονία.

• Στήριξη αναρχικών σε ιστορικές κοινωνίες και αξίες τους: πόλεις Αρχαίας Ελλάδας, Μεσαιωνικής Ευρώπης, παραδοσιακά αγροτικά κοινόβια.

- τονισμός μη-ιεραρχικής και εξισωτικής φύσης παραδοσιακών κοινωνιών

- μικρής κλίμακας πειράματα κοινοβιακής ζωής εντός δυτικής κοινωνίας

• Μικρή απήχηση αναρχισμού ως πολιτικό κίνημα λόγω α) στόχων, β) μέσων

- Στόχος: ανατροπή κράτους, διάλυση μορφών εξουσίας= ουτοπικός (σύγχρονη ιστορία κόσμου: οικονομική/κοινωνική ανάπτυξη= αύξηση ρόλου διακυβέρνησης κι όχι υποβάθμισή της). Κοινωνία χωρίς κράτη= ουτοπία

- Μέσα: διεφθαρμένα κ διαβρωτικά τα συμβατικά μέσα άσκησης πολιτικής επιρροής (πολιτικά κόμματα, εκλογές, διεκδίκηση δημόσιων αξιωμάτων κ.α). Όχι αναρχικών σε πολιτική οργάνωση κ στρατηγικό σχεδιασμό. Πίστη σε αυθορμητισμό μαζών κ λαϊκή δίψα για ελευθερία.

• Ηθική απήχηση αναρχισμού (ασυμβίβαστη στάση κ πολιτικός ακτιβισμός): αναρχικές ιδέες εντός αντικαπιταλιστικού κινήματος/κατά παγκοσμιοποίησης

Ενάντια στο κράτος – κεντρικά θέματα

• Χαρακτηριστικό αναρχισμού: αντίθεση με κράτος, θεσμούς, νόμους
• Ναι σε κοινωνία χωρίς κράτη, ελεύθερα άτομα, σχέσεις εκούσιας συμφωνίας, όχι καταπίεση ή καταναγκασμός
• Ασαφής ιδεολογικός χαρακτήρας αναρχισμού για 2 λόγους:

- ισχυρότερος στον ηθικό ισχυρισμό παρά στην ανάλυση/εξήγηση. Βάση αναρχισμού: ανθρώπινα όντα είναι κατ΄ ουσίαν ηθικά πλάσματα (έλξη από ελευθερία, αυτονομία)= προσανατολισμός ενεργειών προς αφύπνιση ηθικών ενστίκτων κι όχι ανάλυση συστήματος κρατικής καταπίεσης κ εξήγηση πώς μπορεί να καταλυθεί.

- σημείο τομής 2 ανταγωνιστικών ιδεολογιών, φιλελευθερισμού-σοσιαλισμού: αντικρατικά συμπεράσματα (όχι από μόνος του ενοποιημένη/συνεκτική ιδεολογία).

Διττός χαρακτήρας αναρχισμού:

α) ερμηνεία ως μορφή «άκρατου φιλελευθερισμού» (μοιάζει με εξτρεμιστικό φιλελεύθερο ατομικισμό)

β) ερμηνεία ως μορφή «άκρατου σοσιαλισμού» (μοιάζει με εξτρεμιστικό σοσιαλιστικό κολεκτιβισμό)

• Ξεχωριστή ιδεολογία γιατί οι δύο πολιτικές παραδόσεις ενώνονται από αξίες κ θέσεις: αντικρατισμός, φυσική ευταξία, αντικληρικαλισμός, οικονομική ελευθερία

Αντικρατισμός

Faure: προσδιορισμός αναρχισμού ως «άρνηση της αρχής της Εξουσίας»

• Αναρχική θεώρηση: εξουσία= προσβολή σε αξίες ελευθερίας/ισότητας
• Ναι σε απόλυτη ελευθερία κ απεριόριστη πολιτική ισότητα
• Βάση εξουσίας: πολιτική εξουσία + χειραγώγηση= περιορισμός ανθρώπινης ζωής, διαφθορά εξουσιαστών (διάθεση για κυριαρχία) κ εξουσιαζόμενων (εξασθένιση αυτονομίας).
• Εξουσία= εγείρει «ψυχολογία της δύναμης» βάσει σχήματος «κυριαρχίας-υποταγής» (αδίστακτοι εξουσιαστές + φόβος εξουσιαζόμενων)
• Πρακτικά: αναρχική αμφισβήτηση εξουσίας= αμφισβήτηση πολιτικής εξουσίας (μηχανισμού σύγχρονου κράτους)
• Φιλελεύθεροι: κράτος= προστάτης ατομικών δικαιωμάτων
• Συντηρητικοί: κράτος= σύμβολο τάξης  κ κοινωνικής συνοχής
• Σοσιαλιστές: κράτος= όργανο μεταρρύθμισης κ πηγή κοινωνικής δικαιοσύνης
• Αναρχικοί: αρνητικές, καταστροφικές δυνάμεις θεσμών, νόμου, διακυβέρνησης (Proudhon: κυβερνάσαι= παρακολουθείσαι, επιτηρείσαι, κατευθύνεσαι κλπ από πλάσματα που δεν έχουν το δικαίωμα, τη σοφία, την αξία να το κάνουν)
• Εξουσία κράτους= απόλυτη, απεριόριστη, καταναγκαστική (περιορίζει δημόσια συμπεριφορά, περιστέλλει πολιτική δραστηριότητα, ρυθμίζει οικονομική ζωή, εμπλέκεται σε ιδιωτική ηθική/σκέψη κλπ.)
• Απόρριψη φιλελεύθερης αντίληψης περί κοινωνικού συμβολαίου (εκούσια συμφωνία): τα άτομα υπόκεινται σε εξουσία α) γεννιούνται σε χώρα, β) κατάκτηση. Άρα κράτος= καταναγκαστικό σώμα υπό απειλή τιμωρίας

- Ema Godman: σύμβολα διακυβέρνησης: κλομπ, πιστόλι, χειροπέδες, φυλακή

- Κράτος: δύναμη στέρησης ιδιοκτησίας, ελευθερίας, ζωής

- Κράτος= εκμεταλλευτής (σύστημα φορολογίας + νόμος + τιμωρία)

- Κράτος= συμμαχία με πλούσιους κ προνομιούχους (καταπίεση φτωχών)

- Κράτος= καταστροφικό. Πόλεμος= υγεία κράτους (Bourne). Επιδίωξη εδαφικής επέκτασης ή εθνικής δόξας κράτους εις βάρος άλλων

• Βάση κριτικής κράτους: αναρχική αντίληψη περί ανθρώπινης φύσης

- αισιόδοξη/ουτοπική αντίληψη ανθρώπινων δυνατοτήτων + απαισιοδοξία σχετικά με διαβρωτική επιρροή πολιτικής εξουσίας κ οικονομικής ανισότητας

- φιλελεύθερη προειδοποίηση: η εξουσία τείνει να διαφθείρει, η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα

- αναρχική προειδοποίηση: κάθε μορφής εξουσίας διαφθείρει απόλυτα

- κράτος= κάτοχος κυριαρχικής, καταναγκαστικής, καταπιεστικής εξουσίας= συμπυκνωμένη μορφή κακού

• Επικρίσεις αναρχικής θεωρίας κράτους:

- υπόθεση ότι κρατική καταπίεση πηγάζει από διαφθορά ατόμων (εξαιτίας πολιτικών/κοινωνικών συνθηκών) είναι κυκλοτερής (ανίκανη να εξηγήσει πώς προέκυψε αρχικά η κρατική εξουσία)

Απόψεις για κράτος:

Φιλελεύθεροι: ουδέτερος διαιτητής ανάμεσα σε ανταγωνιστικά συμφέροντα κ ομάδες κοινωνίας + ζωτική εγγύηση κοινωνικής ευταξίας. Κλασικοί: κράτος= αναγκαίο κακό, ναι σε μη παρεμβατικό κράτος ή κράτος-νυχτοφύλακα. Σύγχρονοι: ναι σε θετικό ρόλο κράτους σε διεύρυνση ελευθερίας κ προώθηση ίσων ευκαιριών.

Συντηρητικοί: σύνδεση με ανάγκη ύπαρξης εξουσίας κ πειθαρχίας για προστασία κοινωνίας από χάος/αταξία. Ναι σε ισχυρό κράτος. Παραδοσιακοί: πραγματιστική ισορροπία κράτους-κοινωνίας πολιτών. Νεοφιλελεύθεροι: ναι σε περιορισμό κράτους (απειλή οικονομικής ευημερίας κ καθοδήγηση από γραφειοκρατική ιδιοτέλεια)

Σοσιαλιστές: αντιφατικές απόψεις. Μαρξιστές: σύνδεση κράτους και κρατικού συστήματος (όργανο ταξικής εξουσίας ή μέσο μείωσης ταξικών αντιθέσεων). Σοσιαλιστές: ενσάρκωση κοινού καλού, ναι σε παρεμβατισμό (σοσιαλδημοκρατική, κρατική-κολεκτιβιστική μορφή)

Αναρχικοί: απόρριψη κράτους (περιττό κακό). Κυριαρχική, καταναγκαστική, καταπιεστική εξουσία= νόμιμη καταπίεση, υπέρ συμφερόντων ισχυρών, κατόχων ιδιοκτησίας κ προνομιούχων. Κράτος= φύσει κακό/καταπιεστικό.

Φασίστες: (Ιταλική παράδοση) υπέρτατο ηθικό ιδεώδες. Αντανακλά κοινά συμφέροντα εθνικής κοινότητας= πίστη σε ολοκληρωτισμό. Ναζί: όχημα/εργαλείο φυλής/έθνους.

Φεμινίστριες: όργανο αντρικής εξουσίας. Πατριαρχικό κράτος= υπηρετεί αποκλεισμό ή υποταγή γυναικών σε δημόσια/πολιτική σφαίρα ζωής. Φιλελεύθερες: κράτος ως εργαλείο μεταρρύθμισης (επιρροή από εκλογικές πιέσεις)

Φονταμενταλιστές: μέσο εφαρμογής κοινωνικής, ηθικής, πολιτισμικής ανανέωσης. Πολιτική εκδήλωση θρησκευτικής εξουσίας/σοφίας.

Φυσική ευταξία

Κράτος = κακό + περιττό

Godwin: έστρεψε αιτιολόγηση κράτους (θεωρία κοινωνικού συμβολαίου) ενάντια στον εαυτό της.

-Hobbes, Locke: κοινωνία χωρίς κράτη, «φυσική κατάσταση»= εμφύλιος όλων εναντίον όλων. Πηγή σύγκρουσης= ανθρώπινη φύση (εγωιστική, άπληστη, επιθετική). Αδύνατη η ευταξία χωρίς νόμο (κυρίαρχο κράτος).

-Gowin: ανθρώπινα όντα= κατ΄ ουσίαν ορθολογικά πλάσματα με προδιάθεση (εκπαίδευση + κρίση) ζωής σύμφωνα με αληθινούς/οικουμενικούς ηθικούς νόμους. Φυσική τάση για οργάνωση ζωής με αρμονικό/ειρηνικό τρόπο. Πηγή απληστίας/αδικίας/επιθετικότητας: διαβρωτική επιρροή εξουσίας-μη φυσικών νόμων. Διακυβέρνηση= όχι λύση, αλλά αιτία προβλήματος ευταξίας

• Ναι σε εισαγωγικά λόγια Κοινωνικού Συμβολαίου Ρουσσώ: «ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος κι είναι παντού αλυσοδεμένος»

Καρδιά αναρχισμού: πίστη σε φυσική «καλοσύνη» ή δυνατότητα καλοσύνης

• Κοινωνική ευταξία= φυσική, αυθόρμητη (όχι απαίτηση μηχανισμού νόμου κ τάξης)
• Φυσική ευταξία + αυθόρμητη αρμονία
• Κολεκτιβιστές αναρχικοί: ανθρώπινη ικανότητα για κοινωνική κ συνεργατική συμπεριφορά
• Ατομικιστές αναρχικοί: σπουδαιότητα φωτισμένου ανθρώπινου ορθού λόγου
• Φύση/σύμπαν= υπέρ φυσικής ευταξίας
• Στροφή αναρχικών σε ιδέες μη δυτικών θρησκειών πχ Βουδισμός, Ταοϊσμός (έμφαση σε αλληλεξάρτηση κ ενότητα σύμπαντος)
• Μοντέρνα επιρροή τέτοιων ιδεών: οικολογία, «κοινωνική οικολογία»

Όχι μόνο πίστη σε ανθρώπινη «καλοσύνη»

• Αναγνώριση ανταγωνιστικών δυνατοτήτων ανθρώπινης ψυχής

- Ανθρώπινα όντα= εγωιστικά, ανταγωνιστικά + κοινωνικά, συνεργατικά (Proudhon, Bakunin, Kropotkin)= ικανότητα για διαφθορά

• Προσοχή σε κοινωνικούς θεσμούς (ανθρώπινη φύση= πλαστική, σχηματίζεται από κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές συνθήκες). Προαγωγή σεβασμού, συνεργασίας κ αυθόρμητης αρμονίας από κάποιους κοινωνικούς θεσμούς.

- κολεκτιβιστές αναρχικοί: ναι σε συλλογική ιδιοκτησία ή θεσμούς αμοιβαιότητας

- ατομικιστές: ναι σε αγορά

Επικριτές:

• Πίστη σε σταθερή, ειρηνική, χωρίς κράτη κοινωνία= αμφισβητήσιμη πλευρά αναρχικής θεωρίας.
• Αν βασικό στοιχείο ανθρώπινης φύσης= εγωιστικές/αρνητικές παρορμήσεις, τότε φυσική ευταξία= ουτοπικό όνειρο

Ουτοπισμός: ουτοπία= πουθενά, ιδεατή/τέλεια κοινωνία. Κατάργηση ανάγκης, απουσία σύγκρουσης, αποφυγή καταπίεσης/βίας. Κριτική υπάρχουσας τάξης κ κατασκευή προτύπου ιδεατής/τέλειας εναλλακτικής επιλογής. Αναρχισμός. Μαρξισμός. Βάση: υποθέσεις περί απεριόριστων δυνατοτήτων ανθρώπου να αναπτυχθεί. Υποτιμητικός όρος= αυτοαπατώμενη, μη ρεαλιστική σκέψη, ανεφάρμοστος στόχος.

Αντικληρικαλισμός

• Εμπάθεια απέναντι σε εκκλησία κ κράτος (ιδιαίτερα 19^ο αι.): αναρχισμός ευδοκίμησε σε χώρες με ισχυρές θρησκευτικές παραδόσεις (Καθολικές)
• Υπογράμμιση ευρύτερων επικρίσεων εξουσίας
• Θρησκεία= πηγή της ίδιας της εξουσίας. Ιδέα Θεού= έννοια «υπέρτατου όντος» με απόλυτη, αναμφισβήτητη εξουσία..
• Proudhon, Bakunin: απόρριψη Χριστιανισμού= βάση αναρχικής πολιτικής φιλοσοφίας (ελεύθερα κι ανεξάρτητα όντα)
• Υποψία συνεργασίας θρησκευτικής και πολιτικής εξουσίας.

- Bakunin: κατάργηση Εκκλησίας κ Κράτους= επιτακτική συνθήκη απελευθέρωσης κοινωνίας.

- θρησκεία= στήριγμα κράτους (προπαγανδίζει ιδεολογία υπακοής/υποταγής σε πνευματικούς ηγέτες κ επίγειους εξουσιαστές). Νομιμοποίηση επίγειας εξουσίας από θρησκεία πχ «ελέω θεού εξουσία» βασιλέων

• Επιβολή ηθικών αρχών σε άτομο + κώδικα αποδεκτής συμπεριφοράς
• Πρότυπα «καλού»-«κακού» που καθορίζονται/αστυνομεύονται από μορφές θρησκευτικής εξουσίας= στέρηση ηθικής αυτονομίας/κρίσης ατόμου
• Όχι εν γένει απόρριψη  θρησκευτικής παρόρμησης (μυστικιστική τάση αναρχισμού: πνευματική αντίληψη ανθρώπινης φύσης, ενότητα ανθρωπότητας)

- πρώιμη αναρχικοί: επιρροή από Χιλιασμό

- σύγχρονοι αναρχικοί: επιρροή από Βουδισμό, Ταοϊσμό (προοπτική προσωπικής ενόρασης, αξίες ανεκτικότητας, σεβασμού, φυσικής αρμονίας)

Οικονομική ελευθερία

• Όχι ανατροπή του κράτους ως αυτοσκοπός.
• Αμφισβήτηση δομών κοινωνικής κ οικονομικής ζωής
• Bakunin: πολιτική εξουσία + πλούτος= αδιαχώριστα
• 19^ος: αναρχικοί μέσα από κίνημα εργατικής τάξης, ναι σε γενική σοσιαλιστική φιλοσοφία. Θεώρηση καπιταλισμού με όρους ταξικούς (άρχουσα τάξη-μάζες)

- όχι ερμηνεία «άρχουσας τάξης» με στενούς οικονομικούς όρους Μαρξισμού, ναι ως εκείνοι που ελέγχουν πλούτο, εξουσία, προνόμια κοινωνίας.

- Bakunin: 3 κοινωνικές ομάδες: α) πλειοψηφία/θύμα εκμετάλλευσης, β) μειοψηφία/θύμα+θύτης, γ)»ανώτατη κυβερνώσα τάξη»/μειοψηφία εκμεταλλευτών.

- ταύτιση με φτωχούς καταπιεσμένους, κοινωνική επανάσταση στο όνομα των «μαζών»/θυμάτων εκμετάλλευσης

- στόχος= εξάλειψη καπιταλισμού/κράτους

• Ιδέες περί οικονομικής ζωής= αντιθέσεις σε κόλπους αναρχισμού

- συγγένεια με σοσιαλισμό (κοινή αποστροφή για ιδιοκτησία/ανισότητα): κολεκτιβιστική παράδοση (υπέρ συνεργασίας, συλλογικής ιδιοκτησίας)

- ναι σε δικαίωμα ιδιοκτησίας, υπέρ ανταγωνιστικού καπιταλισμού: ατομικιστική παράδοση (υπέρ αγοράς, ατομικής ιδιοκτησίας)

• Συμφωνίες:

- αποστροφή για οικονομικά συστήματα 20^ου αι. δηλ. «ελεγχόμενο καπιταλισμό»

*κολεκτιβιστές: κρατική παρέμβαση= υπέρ ταξικής εκμετάλλευσης + ανθρώπινο πρόσωπο καπιταλισμού

*ατομικιστές: κρατική παρέμβαση= διαστρεβλώνει ανταγωνιστική αγορά, κυριαρχία οικονομίας από δημόσια+ιδιωτικά μονοπώλια

- αποδοκιμασία Σοβιετικού τύπου «κρατικού σοσιαλισμού»

*ατομικιστές: όχι σε παραβίαση δικαιώματος ιδιοκτησίας κ ατομικής ελευθερίας από σχεδιασμένη οικονομία

* κολεκτιβιστές: «κρατικός σοσιαλισμός»= αντίφαση όρων (αντικατάσταση καπιταλιστικής τάξης από κράτος ως πηγή εκμετάλλευσης)

- ναι σε οικονομία όπου ελεύθερα άτομα διαχειρίζονται τις υποθέσεις τους, χωρίς ανάγκη κρατικής ιδιοκτησίας ή ρύθμισης= πλήθος διαφορετικών οικονομικών συστημάτων από «αναρχοκομμουνισμό» έως «αναρχοκαπιταλισμό»

Κολεκτιβιστικός αναρχισμός (κοινωνικός αναρχισμός)

• Φιλοσοφικές ρίζες: σοσιαλισμός (όχι φιλελευθερισμός)= έκταση σοσιαλιστικού κολεκτιβισμού στα όριά του
• Κολεκτιβισμός: άνθρωποι= κοινωνικά όντα (εργασία για κοινό καλό κι όχι ανταγωνισμός για ατομικό συμφέρον)
• Ικανότητα ανθρώπου για αλληλεγγύη ή «αλληλοβοήθεια» (Κροπότκιν)
• Όχι αφελή πίστη σε «φυσική καλοσύνη», ναι σε δυνατότητα για καλοσύνη
• Άνθρωποι= αγελαία, κοινωνικά, συνεργατικά πλάσματα.

- φυσική/κατάλληλη σχέση= συμπάθεια, στοργή, αρμονία (όχι ανάγκη ρύθμισης/ελέγχου από κυβέρνηση)

• Bakunin: α΄ ανθρώπινος νόμος= κοινωνική αλληλεγγύη, β΄ νόμος= ελευθερία

- περιττή η διακυβέρνηση: αν καταπίεση αντί ελευθερίας= όχι αλληλεγγύη

• Κοινά σημεία αναρχισμού – μαρξιστικού σοσιαλισμού [εργασία αναρχικών εντός ευρέως επαναστατικού σοσιαλιστικού κινήματος: Πρώτη Διεθνής (Proudhon + Marx)]

- θεμελιώδη απόρριψη καπιταλισμού (σύστημα ταξικής εκμετάλλευσης κ δομικής αδικίας)

- ναι σε επανάσταση ως μέσο πολιτικής αλλαγής

- ναι σε συλλογική ιδιοκτησία πλούτου κ κοινοτική οργάνωση κοινωνίας

- πλήρως κομμουνιστική κοινωνία= αναρχική (μαρασμός κράτος)

- ικανότητα ατόμων για υποθέσεις τους χωρίς ανάγκη πολιτικής εξουσίας

• Αποκλίσεις αναρχισμού – σοσιαλισμού:

- κοινοβουλευτικός σοσιαλισμός: όχι πίστη σε επαναστατική δύναμη εργατικών μαζών (αριθμητική δύναμη εργατικής τάξης: σοσιαλισμός μέσα από κάλπη= πιθανός, όχι αναπόφευκτος) + θετική θεώρηση κράτους: ως μέσο μεταρρύθμισης/εξανθρωπισμού καπιταλισμού

* αναρχισμός: απόρριψη κοινοβουλετικού σοσιαλισμού ως αντίφαση όρων (αδύνατη η εξέλιξη του σοσιαλισμού μέσα από διαβρωτικούς μηχανισμούς διακυβέρνησης + κάθε επέκταση ρόλου κράτους=εδραίωση καταπίεσης στο όνομα της ισότητας κ της κοινωνικής δικαιοσύνης

- Μαρξιστές: υπέρ «δικτατορίας προλεταριάτου» (μεταβατική περίοδος), κράτος= εργαλείο ταξικής καταπίεσης προορισμένο να μαραθεί

* αναρχισμός: όχι διάκριση προλεταριακών και αστικών κρατών. Πραγματική επανάσταση= ανατροπή καπιταλισμού + άμεση/τελική ανατροπή κράτους

Αμοιβαιότητα (Proudhon)

• Αναρχική πίστη σε κοινωνική αλληλεγγύη= δικαιολογία ποικίλων μορφών συνεργατικής συμπεριφοράς

- πίστη σε καθαρό κομμουνισμό

- μετριοπαθή ιδέα αμοιβαιότητας (μουτουαλισμός), Proudhon

• Ελευθεριακός σοσιαλισμός Proudhon: ανάμεσα σε ατομικιστικές κ κολεκτιβιστικές παραδόσεις αναρχισμού, κοινά με Αμερικάνους ατομικιστές

- Έργο Τι είναι ιδιοκτησία;: Ιδιοκτησία= κλοπή (καταδίκη συστήματος οικονομικής εκμετάλλευσης με βάση συγκέντρωση κεφαλαίου)

- όχι κατά όλων των μορφών ιδιοκτησίας (αντίθετα με Μαρξ): διακρίνει ιδιοκτησία – «υπάρχοντα». Ναι σε ανεξαρτησία/πρωτοβουλία μικροκτηματιών αγροτών, χειροτεχνών, τεχνιτών

- προσπάθεια θεμελίωσης συστήματος κατοχής ιδιοκτησίας χωρίς εκμετάλλευση με στόχο προαγωγή κοινωνικής αρμονίας

• Αμοιβαιότητα= σύστημα τίμιας κ δίκαιης ανταλλαγής αγαθών/υπηρεσιών χωρίς κερδοσκοπία ή εκμετάλλευση

- κοινωνική αλληλεπίδραση: εκούσια, ευεργετική, αρμονική (όχι ανάγκη ρύθμισης/παρέμβασης από κράτος)

• Εφαρμογή ιδεών Proudhon: ίδρυση αμοιβαίων πιστωτικών τραπεζών Γαλλίας, Ελβετίας (φτηνά δάνεια, όχι κέρδος)
• Βάση απόψεων Proudhon: μικρές κοινότητες χωρικών/χειροτεχνών (πχ ωρολογοποιοί Ελβετίας) βάσει αμοιβαίας συνεργασίας

Αναρχοσυνδικαλισμός

Εξέλιξη αναρχισμού ως μαζικό κίνημα= μορφή αναρχοσυνδικαλισμού

• Επαναστατικός συνδικαλισμός (syndicat= ένωση/ομάδα)
• Πριν 1914 έκφραση από Γαλλία, εξάπλωση σε Ιταλία, Λατινική Αμερική, ΗΠΑ, Ισπανία
• Αναρχο-συνδικαλιστική θεωρία: σοσιαλιστικές ιδέες (σκληρή αντίληψη ταξικού πολέμου)

- Εργάτες + χωρικοί= καταπιεσμένη τάξη (οργάνωση σε συνδικάτα)

- Βιομήχανοι, γαιοκτήμονες, πολιτικοί, δικαστές, αστυνομία= εκμεταλλευτές

- αν και μη συστηματική και συγκεχυμένη θεωρία= διάδοση ιδεών σε μάζες

• Συνδικάτα: συμβατικά εργατικά σωματεία (βελτίωση συνθηκών ζωής/εργασίας)

- Στόχος: ανατροπή καπιταλισμού κ κατάληψης εξουσίας από εργάτες

- Sorel: επανάσταση μέσα από γενική απεργία («επανάσταση των άδειων χεριών»). Γενική απεργία= «μύθος», έμπνευση λαϊκής εξέγερσης

• Χαρακτηριστικά αναρχοσυνδικαλισμού που ενέπνευσαν ενθουσιασμό:

- απόρριψη συμβατικής πολιτικής ως διαβρωτική και άσκοπη. Μέσα: άμεση δράση, μποϋκοτάζ, δολιοφθορές, απεργίες, γενική απεργία (τελική φάση)

- συνδικάτα= πρότυπο για αποκεντρωμένη, μη ιεραρχική κοινωνία μέλλοντος. Υψηλός βαθμός δημοκρατίας από τα κάτω + ομοσπονδίες με άλλα συνδικάτα

• Αν και μαζική υποστήριξη δεν πέτυχε επαναστατικούς στόχους

Επικριτές:

• Όχι ανάπτυξη ξεκάθαρης πολιτικής στρατηγικής ή θεωρία επανάστασης (ασαφή ιδέα γενικής απεργίας) + ελπίδα αυθόρμητης εξέγερσης
• Υπερβολική επικέντρωση σε βραχυπρόθεσμους στόχους σωματείων= αναρχισμός μακριά από επανάσταση, κοντά σε ρεφορμισμό (μεταρρυθμισμό)

Αναρχοκομμουνισμός (Kropotkin)

Ριζοσπαστική μορφή πίστης σε κοινωνική αλληλεγγύη= κολεκτιβισμός + πλήρης κομμουνισμός

• Ανθρώπινα όντα= αγελαία, κοινωνικά= κοινή κοινοτική ύπαρξη

- πχ εργασία= κοινωνική εμπειρία (εργασία από κοινού)

- παραγόμενος πλούτος= ανήκει σε κοινότητα, όχι άτομο

- ιδιοκτησία= κλοπή (εκμετάλλευση εργαζομένων)

- ατομική ιδιοκτησία= ενθαρρύνει εγωισμό, προάγει σύγκρουση, κοινωνική δυσαρμονία

- ανισότητα σε ιδιοκτησία πλούτου= απληστία, φθόνος, εχθρότητα, έγκλημα, αταξία

• Θεμελίωση αναρχοκομμουνισμού: αισιόδοξες πεποιθήσεις περί ανθρώπου

- Kropotkin: βιολογική θεμελίωση κοινωνικής αλληλεγγύης (επανεξέταση θεωρίας Δαρβίνου)= επιτυχία ειδών λόγω συλλογικών ενεργειών/συνεργασία. Διαδικασία εξέλιξης ενισχύει κοινωνικότητα/συνεργασία απέναντι σε ανταγωνισμό. Επιτυχημένα όντα (άνθρωπος)= κλίση σε αλληλοβοήθεια (πόλεις-κράτη Αρχαίας Ελλάδας, Μεσαιωνικής Ευρώπης)

[Spencer: Δαρβινική θεωρία για υποστήριξη ανταγωνιστικής/επιθετικής φύσης ανθρωπότητας]

• Κropotkin, Malatesta: πραγματικός κομμουνισμός= κατάργηση κράτους

[προειδοποίηση Proudhon: κομμουνισμός μέσα από αυταρχικό κράτος]

• Θαυμασμός μικρών, αυτοδιαχειριζόμενων κοινοτήτων (πόλη-κράτος, αγροτικό κοινόβιο)

- Όραμα Kropotkin: αναρχική κοινωνία= σύνολο αυτάρκων κοινοβίων (από κοινού ιδιοκτησία πλούτου)

• 3 πλεονεκτήματα κοινοτικής οργάνωσης κοινωνικής/οικονομικής ζωής:

α) βάση κοινοτήτων= αξίες μοιρασμένης/συλλογικής προσπάθειας: ενίσχυση δεσμών συμπόνιας, αλληλεγγύης (όχι σε απληστία, εγωισμό)

β) εσωτερικές κοινοτικές αποφάσεις= διαδικασία συμμετοχικής ή άμεσης δημοκρατίας (εγγύηση λαϊκής συμμετοχής κ πολιτικής ισότητας). Λαϊκή αυτοκυβέρνηση= μόνη αποδεκτή μορφή διακυβέρνησης για αναρχικούς

γ) κοινόβια μικρής (ανθρώπινης) κλίμακας: πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπίδραση. [Συγκεντρωτισμός= αποπροσωποποιημένες κ γραφειοκρατικές κοινωνικές διαδικασίες]

Ατομικιστικός αναρχισμός

• Φιλοσοφική βάση: φιλελεύθερη ιδέα κυρίαρχου ατόμου (επέκταση φιλελεύθερου ατομικισμού)
• Αναρχισμός Godwin: μορφή ακραίου κλασικού φιλελευθερισμού
• Καρδιά φιλελευθερισμού: πρωτοκαθεδρία ατομικής ελευθερίας

- Κλασική φιλελεύθερη άποψη: ελευθερία= αρνητική (απουσία εξωτερικών περιορισμών πάνω στο άτομο)

- Έκταση ατομικισμού στα άκρα= ατομική κυριαρχία (απόλυτη, απεριόριστη εξουσία εντός ανθρώπινου όντος). Άρα κάθε περιορισμός= κακός. Περιορισμός από κράτος= απόλυτο κακό.

• Κυρίαρχο άτομο= όχι εξουσία από νόμο κ διακυβέρνηση (ατομικισμός κ κράτος= αρχές ασυμβίβαστες)

Διαφορές φιλελευθερισμού – ατομικιστικού αναρχισμού:

• Α. Φιλελεύθεροι: αποδέχονται σημασία πολιτικής ελευθερίας, όχι εγγύηση σε κοινωνία χωρίς κράτη

- Κλασικοί φιλελεύθεροι: ναι σε μη παρεμβατικό ή σε ρόλο νυχτοφύλακα κράτος= αναγκαίο για αποτροπή υστερόβουλων ατόμων. Νόμος= προστασία ελευθερίας, όχι περιορισμός της

- Σύγχρονοι φιλελεύθεροι: παρέμβαση κράτους= μεγέθυνση θετικής ελευθερίας

- Αναρχικοί: όχι ανάγκη διακυβέρνησης/αστυνόμευσης. Δυνατότητα ατόμων για ειρηνική, αρμονική, αποδοτική συμπεριφορά. Ορθολογικά/ηθικά ελεύθερα άτομα= συμβίωση, κοινή εργασία. Ορθός λόγος= διαιτησία, διάλογος, όχι βία

• Β. Φιλελεύθεροι: έλεγχος εξουσίας διακυβέρνησης μέσω ανάπτυξης συνταγματικών ή αντιπροσωπευτικών θεσμών (σύνταγμα: προστασία ατόμου μέσω περιορισμού εξουσίας διακυβέρνησης, τακτές εκλογικές αναμετρήσεις,= υπόλογη κυβέρνηση σε ευρύ κοινό/πλειοψηφία)

- Αναρχικοί: απόρριψη περιορισμένης, συνταγματικής ή αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Συνταγματισμός/δημοκρατία= προσωπεία πολιτικής καταπίεσης. Όλοι οι νόμοι= παραβιάζουν ατομική ελευθερία. Όλα τα κράτη= προσβολή για ατομική ελευθερία.

Εγωισμός (Stirner)

Η πιο έντονη δήλωση αναρχικών πεποιθήσεων σχετικά με ιδέα κυρίαρχου ατόμου: Stirner Ο μοναδικός και το δικό του (1845).

• Επιρροή από ιδέες Hegel (όπως Μαρξ)
• Ακραία μορφή ατομικισμού
• Σημασίες «εγωισμού»:

α) άτομα ιδιοτελή ή υστερόβουλα (Hobbes, Locke: προαγωγή σύγκρουσης, δικαιολόγηση ύπαρξης κράτους)

β) άποψη Stirner: ατομικό εγώ ως κέντρο ηθικού σύμπαντος. Ναι σε απόλυτη επιλογή, όχι υποταγή σε νόμους, κοινωνικές συνθήκες, θρησκευτικές ή ηθικές αξίες= μορφή μηδενισμού (πίστη στο τίποτα, απόρριψη πολιτικών, κοινωνικών, ηθικών αρχών)

• Ακραία μορφή ατομικιστικού αναρχισμού + αθεϊσμός
• Όχι σε αρχές Διαφωτισμού (Stirner)= όχι προτάσεις διατήρησης ευταξίας σε κοινωνία χωρίς κράτη= ελάχιστη επίδραση σε αναρχικό κίνημα
• Επιρροή σε Nietzsche και υπαρξισμό 20^ου αι.

Λιμπερταριανισμός (Thoreau, Tucker, Warren)

Ανάπτυξη ατομικιστικού επιχειρήματος από: Thoreau, Spooner, Tucker, Warren

• Thoreau: αναζήτηση για πνευματική αλήθεια κ αυτοδυναμία: μετατροπή φιλελεύθερου συνθήματος Jefferson («καλύτερη διακυβέρνηση= κυβερνά λιγότερο») σε «καλύτερη διακυβέρνηση= δεν κυβερνά καθόλου»

- ατομικισμός= ανυπακοή πολιτών= πίστη σε αυτοσυνείδηση

- ατομική συνείδηση= πάνω από πολιτική υποχρέωση

• Tucker: επέκταση λιμπερταριανισμού (ζήτημα: συμβίωση/συνεργασία αυτόνομων ατόμων χωρίς κίνδυνο σύγκρουσης ή αταξίας)

Δύο λύσεις:

α) έμφαση σε ανθρώπινη ορθολογικότητα= ναι σε ορθολογικό διάλογο. Godwin: η αλήθεια πάντα θα τείνει να εκτοπίσει το ψέμα

β) εύρεση είδους μηχανισμού για εναρμόνιση ανεξάρτητων ενεργειών ελεύθερων ατόμων. Warren, Tucker: μέσω συστήματος ανταλλαγών αγοράς.

- Warren: ναι σε κυρίαρχο δικαίωμα ατόμων σε περιουσία που παράγουν + αναγκάζονται από οικονομική λογική να συνεργάζονται (πλεονεκτήματα καταμερισμού εργασίας). Προτεινόμενο σύστημα: ανταλλαγής «εργασία αντί εργασία», ίδρυσε «τράπεζες χρόνου» (ανταλλαγή εργασίας με είδος).

- Tucker: «πραγματικός αναρχισμός= συνεπής Μαντσεστερισμός» (αρχές ελεύθερου εμπορίου/αγοράς Cobden, Bright)

• Τέλη 19^ου: ατομικιστές αναρχικοί: ναι σε «αόρατο χέρι αγοράς»= ικανό να ρυθμίσει κοινωνική διάδραση (απαλλαγή από ανάγκη πολιτικής οργάνωσης)

Αναρχοκαπιταλισμός

Μέσα 20^ου: αναζωπύρωση ενδιαφέροντος για οικονομία ελεύθερης αγοράς= ριζοσπαστικά πολιτικά συμπεράσματα.

- Συντηρητικοί νέας δεξιάς: (κλασική οικονομία) οικονομία όχι σε έλεγχο κυβέρνησης, ναι σε ελεύθερη αγορά (όχι σε παρεμβατικό κράτος)

- Δεξιοί λιμπερταριανοί (Nozick): αναβίωση ιδέας μη παρεμβατικού κράτους με πρωταρχική λειτουργία την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων.

- Rand, Rothbard, Friedman: ώθηση ιδεών ελεύθερης αγοράς στα όριά τους= μορφή αναρχοκαπιταλισμού

• Υπέρ κατάργησης διακυβέρνησης κ αντικατάστασή της από μη ρυθμισμένο ανταγωνισμό αγοράς
• Κατοχή ιδιοκτησίας από κυρίαρχα άτομα (επιλογή οικειοθελών συμβολαίων με άλλα άτομα μέσα από επιδίωξη προσωπικού συμφέροντος)
• Άτομο= ελεύθερο + αγορά= ρυθμίζει κοινωνική διάδραση (χωρίς έλεγχο)
• Υπέρβαση ιδεών φιλελευθερισμού ελεύθερης αγοράς

- Φιλελεύθεροι: αγορά= αποδοτικός, αποτελεσματικός μηχανισμός κατανομής αγαθών + όρια (διατήρηση εσωτερικής ευταξίας, τήρηση συμβολαίων, προστασία από εξωτερικές επιθέσεις= «δημόσια αγαθά»: παρέχονται από κράτος κι όχι μέσα από ανταγωνισμό αγοράς)

- Αναρχοκαπιταλιστές: αγορά= ικανοποίηση όλων των ανθρώπινων επιθυμιών Rothbard: παροχή προστασίας ανταγωνιστικά μέσα από ιδιωτικές «ενώσεις προστασίας» και «ιδιωτικά δικαστήρια», όχι ανάγκη αστυνομικής δύναμης ή κρατικού συστήματος δικαστηρίων

• Ανταγωνισμός: παρέχει σε καταναλωτές δυνατότητα επιλογής + αναγκάζει εταιρίες να είναι φτηνές, αποτελεσματικές (καταναλωτικές ανάγκες) πχ Ιδιωτικά δικαστήρια= ανάγκη φήμης περί αμεροληψίας

Συμβόλαια= οικειοθελή, ρύθμιση από απρόσωπες δυνάμεις αγοράς

• Πολιτική της ιδιωτικοποίησης (ιδιωτικές φυλακές, ιδιωτικά δικαστήρια, υπηρεσίες διαιτησίας ΗΠΑ, Βρετανία, προγράμματα «Φύλαξης Γειτονιάς»)= μεταφορά ευθύνης για δημόσια τάξη από αστυνομία σε κοινότητα 

Αντιθέσεις:

Ατομικιστικός αναρχισμός      VS       κολεκτιβιστικός αναρχισμός

Άκρατος φιλελευθερισμός                    άκρατος σοσιαλισμός

Ακραίος ατομικισμός                            ακραίος κολεκτιβισμός

Κυρίαρχο άτομο                                    κοινή ανθρωπότητα

Ανυπακοή πολιτών                                κοινωνική επανάσταση

Ατομισμός                                             ταξική πολιτική

Εγωισμός                                               συνεργασία/αμοιβαιότητα

Συμβατική υποχρέωση                          κοινωνικό καθήκον

Μηχανισμός αγοράς                              κοινοτική οργάνωση

Ατομική ιδιοκτησία                               κοινοκτημοσύνη

Αναρχοκαπιταλισμός                             αναρχοκομμουνισμός

Δρόμοι προς την αναρχία

- Αδιαφορία αναρχικών για ενεργό πολιτική, ναι σε συγγραφή κ πειράματα κοινοτικής ή συνεργατικής διαβίωσης

- Αναρχικοί: απολιτικοί (αποστροφή για πολιτική ζωή) + θετικά αντιπολιτικοί (όχι σε συμβατικές διαδικασίες κ μηχανισμούς πολιτικής)

- Πρόβλημα: αν κράτος= κακό/καταπιεστικό, τότε κατάκτηση κυβερνητικής εξουσίας ή επιρροή της= διαβρωτική/επιβλαβής.

- Κατά εκλογικής πολιτικής (πολιτική εξουσία= καταπιεστική)

- Κατά πολιτικών κομμάτων= οργανώσεις γραφειοκρατικές/ιεραρχικές

- Ιδέα αναρχικής κυβέρνησης= εξ΄ ορισμού αντίφαση

- Όχι συμβατικός «δρόμος προς την αναρχία»= λιγότερο ορθόδοξα μέσα πολιτικού ακτιβισμού (επαναστατική βία, άμεση δράση, μη βία)

Επαναστατική βία

19^ος αι. προσπάθεια αναρχικών ηγετών να ξεσηκώσουν «καταπιεσμένες μάζες» σε εξέγερση κ επανάσταση.

- Bakunin: ηγέτης συνωμοτικής αδελφότητας «Συμμαχίας για Κοινωνική Δημοκρατία» + συμμετοχή σε εξεγέρσεις Γαλλίας, Ιταλίας.

- Malatesta, Ρώσοι Λαϊκιστές, επαναστάτες, Zapata= αγροτική επανάσταση

Αποτυχία αναρχικών εξεγέρσεων:

- βάση σε πίστη αυθόρμητης επανάστασης κι όχι προσεκτική οργάνωση

Τέλη 19^ου: στροφή προσοχής σε επαναστατική δυναμική συνδικαλιστικού κινήματος

20^ος: αναρχισμός= χάνει την υποστήριξη του κομμουνιστικού κινήματος

• Έμφαση ορισμένων αναρχικών σε επαναστατική δυναμική τρομοκρατίας
• Αναρχική βία= τέλη 19^ου, 1970
• Υιοθέτηση «παράνομης βίας» (βομβιστικές επιθέσεις, δολοφονίες, ατμόσφαιρα τρόμου/ανασφάλειας)
• Αναρχικός τρομοκράτης: άτομο (πχ Henry) ή μυστικές ομάδες (Λαϊκή Θέληση Ρωσίας, Ιταλικές Ερυθρές Ταξιαρχίες, Ιαπωνικός Κόκκινος Στρατός, Οργισμένη Ταξιαρχία Βρετανίας κ.α.)
• Χρήση βίας προς επίτευξη πολιτικών σκοπών= αποδεκτή από πολιτικές ομάδες/κινήματα διαφόρων ειδών
• Αναρχική βία:

- επιθέσεις= σωστές κ δίκαιες από μόνες τους κι όχι απλώς τρόπος άσκησης πολιτικής επιρροής

- μορφή εκδίκησης ή ανταπόδοσης

- γεννάται από την καταπίεση κ εκμετάλλευση πολιτικών, βιομηχάνων, δικαστών, αστυνομίας εις βάρος εργαζόμενων μαζών

- καθρεφτίζει καθημερινή βία κοινωνίας κ τη στρέφει στους ένοχους

- μορφή επαναστατικής δικαιοσύνης

- τρόπος έγερσης πολιτικής συνείδησης κ παρακίνησης μαζών να επαναστατήσουν

- Ρώσοι Λαϊκιστές: βία= μορφή «προπαγάνδας στην πράξη», επίδειξη αδυναμίας άρχουσας τάξης με στόχο λαϊκή εξέγερση χωρικών

• Επικριτές:

- αναρχική βία= αντιπαραγωγική (όχι αφύπνιση, ναι δημόσια κατακραυγή)

- έβλαψε λαϊκή απήχηση αναρχικής ιδεολογίας

- βία= ελάχιστα πιεστικός τρόπος άρχουσας τάξης, προκαλεί κράτος σε περιοχή υπεροχής του

- επιθέσεις 1890, 1970: επέκταση/ενίσχυση καταπιεστικού μηχανισμού κράτους με υποστήριξη κοινής γνώμης

Άμεση δράση

Τρόπος επαναστατικής επίθεσης= τακτικές άμεσης δράσης

• Άμεση δράση= πολιτική δράση έξω από συνταγματικό κ νόμιμο πλαίσιο (από παθητική αντίδραση έως τρομοκρατία)
• Αναρχοσυνδικαλιστές: όχι εμπλοκή σε συμβατική, αντιπροσωπευτική πολιτική, ναι σε άμεση πίεση εργοδοτών μέσω μποϊκοτάζ, σαμποτάζ, απεργιών
• Σύγχρονο κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης: στρατηγικές μαζικής λαϊκής διαμαρτυρίας κ άμεσης πολιτικής συμπλοκής
• Πλεονεκτήματα άμεσης δράσης (για αναρχικούς):

- αμόλυντη από διαδικασίες διακυβέρνησης κ μηχανισμό κράτους= όχι εκτροπή αντιτιθέμενων δυνάμεων σε συνταγματική κατεύθυνση, όχι «έλεγχος» από επαγγελματίες πολιτικούς

- μορφή λαϊκού πολιτικού ακτιβισμού, οργάνωση βάσει αποκέντρωσης, συμμετοχικής λήψης αποφάσεων= «νέα πολιτική» (μακριά από κατεστημένα κόμματα, ομάδες συμφερόντων, αντιπροσωπευτικές διαδικασίες), καινοτομική κ θεατρική μορφή πολιτικής διαμαρτυρίας.

• Επίδραση αναρχισμού σε «νέα» κοινωνικά κινήματα (φεμινιστικό, περιβαλλοντικό, δικαιωμάτων ομοφυλοφίλων, ενάντια σε παγκοσμιοποίηση)= «αντιπολιτική» πολιτική.
• Μειονεκτήματα άμεσης δράσης:

- ζημιά σε λαϊκή υποστήριξη: κατηγορία «ανευθυνότητας» ή «εξτρεμισμού»

- προσδιορίζει ομάδα ή κίνημα ως πολιτικά «περιθωριακό»= όχι δύναμη επιρροής σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων δημόσιων πολιτικών (έλξη ΜΜΕ)

Μη βία

Πρακτικά: βία= λανθασμένη τακτική

Godwin, Proudhon: βία= κατά κανόνα αποτροπιαστική, έλξη από αρχές μη βίας (Tolstoy, Gandhi: ιδέες συμπαθείς στον αναρχισμό)

• Tolstoy: εικόνα διεφθαρμένου/λανθασμένου σύγχρονου πολιτισμού.

- Λύση: ζωή βάσει θρησκευτικών αρχών, επιστροφή σε απλή, αγροτική ύπαρξη (παράδοση Ρωσικής αγροτικής τάξης)

- ίδρυση κοινοβίων σύμφωνα με διδασκαλίες Tolstoy (αρχή μη βίας)

- Χριστιανικός σεβασμός= όχι βία για κανένα λόγο

• Gandhi: ενάντια σε φυλετικές διακρίσεις, ανεξαρτησία Ινδίας από Βρετανία

- Πολιτική μέθοδος: ιδέα satyagraha (μη βίαιη επανάσταση), επιρροή από Tostoy κ Ινδικών θρησκευτικών αρχών.

- διακυβέρνηση= «βία σε συμπυκνωμένη μορφή», βάση= καταπίεση

- ζωή με βάση αρχή αγάπης (αγάπη= νόμος ύπαρξης)

- ιδανική κοινότητα= παραδοσιακό Ινδικό χωριό, αυτοδιοικούμενη/αυτάρκης κοινωνία (σύμβολο: ανέμη= πηγή βιοπορισμού κ σημάδι ανεξαρτησίας)

• Αρχή μη βίας Gandhi:

- ιερότητα ανθρώπινης ζωής κ ζωντανών όντων (βάση κοινωνίας: συμπόνια, σεβασμός)

- μη βία= πολιτική στρατηγική (δείχνει δύναμη + ηθική αγνότητα γνώμης)

(κινητοποίησε λαϊκή υποστήριξη κ όλον τον κόσμο για ανεξαρτησία Ινδίας)

• Αναρχικοί με αρχές φιλειρηνισμού κ μη βίας:

- όχι σε μαζικό πολιτικό ακτιβισμό.

- ναι σε δημιουργία πρότυπων κοινοτήτων (βάσει αρχών συνεργασίας, αμοιβαίου σεβασμού)

- διάδοση αναρχικών ιδεών όχι μέσα από πολιτικές εκστρατείες/διαδηλώσεις, αλλά μέσα από απόλυτη αντίθεση γαλήνης/ευχαρίστησης κοινοτήτων – «σιωπηρής απόγνωσης» σύγχρονων κοινωνιών

Ο αναρχισμός στον 21^ο αιώνα

- Αναρχισμός= όχι σημαντικό πολιτικό κίνημα 20^ου αι.

- Αποτυχία παροχής βάσης για πολιτική ανασυγκρότηση σε μεγάλη κοινωνία

- Αξία αναρχισμού: όχι ιδεολογική βάση απόκτησης/διατήρησης πολιτικής εξουσίας

                                 ναι γονιμοποίηση άλλων πολιτικών πεποιθήσεων

• Υπογράμμιση καταναγκαστικής/καταστροφικής φύσης πολιτικής εξουσίας (VS κρατικιστικών τάσεων φιλελευθερισμού, σοσιαλισμού, συντηρητισμού)= επίδραση σε σύγχρονη πολιτική σκέψη

-Νέα αριστερά, νέα δεξιά: λιμπερταριανές τάσεις (σφραγίδα αναρχικών ιδεών)

- Νέα αριστερά: υιοθέτηση φάσματος κινημάτων ’60, ’70 (φοιτητικός ακτιβισμός, αντι-αποικιοκρατία, φεμινισμός, περιβαλλοντισμός). Ενοποιητικό θέμα: στόχος «απελευθέρωσης» ως προσωπική εκπλήρωση (υιοθέτησε ακτιβιστικό τύπο πολιτικής βάσει λαϊκής διαμαρτυρίας κ άμεσης δράσης)

- Νέα δεξιά: έμφαση σε σπουδαιότητα ατομικής ελευθερίας (πίστη σε εγγύηση ανταγωνισμού αγοράς).

- Αναρχοκαπιταλιστές: εκ νέου ανακάλυψη οικονομίας ελεύθερης αγοράς (υπογράμμιση κακών κρατικής παρέμβασης)

• Πρακτική σημασία αναρχισμού (όχι μόνο δεξαμενή ιδεών):

- προώθηση πολιτικού, ταξικού αγώνα +

- ζητήματα μόλυνσης, περιβαλλοντικής καταστροφής, καταναλωτισμού, σχέσεων δύο φύλων, αστικής ανάπτυξης, παγκόσμιας ανισότητας= σύγχρονο αντικαπιταλιστικό κίνημα ή κίνημα ενάντια σε παγκοσμιοποίηση (αναρχικά χαρακτηριστικά)

- πχ Chomsky (θεωρητική επίδραση σε παραπάνω κίνημα): ιδέες βάσει αναρχικών υποθέσεων (ηθικές ευαισθησίες πολιτών, δυσπιστία απέναντι σε θεσμούς)

- κόσμος κατακερματισμένος: ίσως σημαίνει ότι μαζική πολιτική=νεκρή

- σύνδεση αναρχισμού με ιδέες όπως ατομικισμός, συμμετοχή, αποκέντρωση, ισότητα= καλύτερα εξοπλισμένος για να ανταποκριθεί σε προκλήσεις μετανεωτερικότητας

 7. ΦΑΣΙΣΜΟΣ

Καταγωγή και εξέλιξη

Fasces= δέσμοι από ραβδιά με λεπίδα πέλεκυ να προεξέχει (εξουσία μαγίστρων Αυτοκρατορικής Ρώμης)

1890: fascia= πολιτική ομάδα ή παρέα (επαναστάτες σοσιαλιστές)

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Mussolini: περιγραφή παραστρατιωτικών ενόπλων ομάδων (fascismo: όρος με σαφή ιδεολογική σημασία)

Φασισμός= όχι εξίσωση με απλή καταπίεση + έμπνευση από φάσμα θεωριών/αξιών + ανάπτυξη ιστορικά νέων μορφών πολιτικής εξουσίας (1920-30)

Φιλελευθερισμός, συντηρητισμός, σοσιαλισμός: ιδεολογίες 19^ου αι.

Φασισμός: γέννημα 20^ου αι. (Μεσοπολέμου)

• Εμφάνιση φασισμού ως εξέγερση ενάντια σε νεωτερικότητα κ σε ιδέες/αξίες πολιτικές πεποιθήσεις Διαφωτισμού

- Διακήρυξη Ναζί: «το 1789 καταργείται»

- Φασιστική Ιταλία: «Πίστευε, Υπάκουε, Πολέμα» κ «Ευταξία, Εξουσία, Δικαιοσύνη» (αντί «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα)

• Εμφάνιση ως «κεραυνός εν αιθρία» (Ο’Sullivan), προσπάθεια καταστροφής συμβατικής πολιτικής σκέψης
• Δυναμικό μείγμα πολέμου και επανάστασης.

Ιταλία: Φασιστικό Κόμμα 1919, Mussolini

Γερμανία: Ναζί 1919, υιοθέτηση μεθόδων Φασιστών Mussolini, ναζιστική δικτατορία Hitler + κατάρρευση δημοκρατίας στην Ευρώπη

Καταγωγή/σημασία φασισμού:

• Σύνθετο πλέγμα ιστορικών δυνάμεων μεσοπολεμικής περιόδου

- δημοκρατικές αξίες δεν είχαν ακόμα αντικαταστήσει παλαιότερες αυταρχικές (απήχηση ισχυρής ηγεσίας μέσα από προσωπική εξουσία)

- διαταραγμένη Ευρωπαϊκή κοινωνία από εμπειρία βιομηχανοποίησης (απειλή κατώτερης μεσαίας τάξης, σύνθλιψη από μεγάλες επιχειρήσεις κ εργατικό κίνημα): φασισμός= εξτρεμισμός κέντρου (κατώτερων μεσαίων τάξεων: εχθρότητα για καπιταλισμό κ κομμουνισμό)

- Μεσοπόλεμος: επιρροή από Ρώσικη Επανάσταση, φόβος ευκατάστατων για κοινωνική επανάσταση. Οικονομική/πολιτική υποστήριξη φασιστικών ομάδων από επιχειρηματικά συμφέροντα. Ερμηνεία Μαρξιστών: φασισμός= μορφή αντεπανάστασης αστικής τάξης

- παγκόσμια οικονομική κρίση 1930= χαριστική βολή στις δημοκρατίες. Ανεργία, οικονομική αποτυχία= ατμόσφαιρα κρίσης/απαισιοδοξίας (προϊόν εκμετάλλευσης από εξτρεμιστές πολιτικούς/δημαγωγούς)

- αποτυχία Α΄ Παγκόσμιου πολέμου να επιλύσει διεθνείς συγκρούσεις (πληγωμένος εθνικισμός, επιθυμία για εκδίκηση)

- εμπειρία πολέμου: μαχητική μορφή εθνικισμού + μιλιταριστικές αξίες

• Ανατροπή φασιστικών καθεστώτων από Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
• Μετά το ‘45= οριακές επιτυχίες: άρα φαινόμενο Μεσοπολέμου
• Erich Fromm (1984): παρόντας κίνδυνος (ρίζες σε ανθρώπινη ψυχολογία: «φόβος της ελευθερίας»: Σύγχρονος πολιτισμός: παραγωγή μεγαλύτερης ατομικής ελευθερίας + κίνδυνος απομόνωσης κ ανασφάλειας. Πολιτική αστάθεια ή οικονομική κρίση= παράγοντες αναβίωσης φασισμού.
• Πολιτική αστάθεια + οικονομική κρίση + διαψευσμένος εθνικισμός= περιβάλλον φασισμού

Ισχύς εν τη ενώσει – κεντρικά θέματα

Δυσκολίες ανάλυσης φασισμού:

Α. Αμφίβολο αν μπορεί να θεωρηθεί συστηματική ιδεολογία (όχι ορθολογικός/συνεκτικός πυρήνας= συνονθύλευμα ιδεών).

- «Κοσμοθεώρηση» Χίτλερ= σχεδόν θρησκευτικό σύνολο συμπεριφορών

- ιδέες/θεωρίες όχι για κατανόηση κόσμου, αλλά γιατί διεγείρουν πολιτικό ακτιβισμό.

- φασισμός= πολιτικό κίνημα/θρησκεία κι όχι τόσο ιδεολογία

- αντίδραση σε ορθολογισμό Διαφωτισμού= ναι σε δράση/όχι ιδέες, ψυχή/κι όχι νου

Β. φασισμός= σύνθετο ιστορικό φαινόμενο (όχι βασικές αρχές ως γενικός φασισμός)

προσπάθειες προσδιορισμού ιδεολογικού πυρήνα φασισμού

- θεωρία Nolte: «αντίσταση στην υπερβατικότητα»

- πεποίθηση Gregor: προσπάθεια οικοδόμησης «απόλυτης χαρισματικής κοινότητας»

- ισχυρισμός Griffin: «παλιγγενετικός άκρατος εθνικισμός»

- διατύπωση Eatwell: «ολιστικός-εθνικός ριζοσπαστικός Τρίτος Δρόμος»

Δομικός πυρήνας φασισμού: αντι-ορθολογισμός, πάλη, ηγεσία κ ελιτισμός, σοσιαλισμός, άκρατος εθνικισμός

Αντι-ορθολογισμός

Αντι-ορθολογισμός + αντι-διαφωτιστική σκέψη

Διαφωτισμός: ιδέες παγκόσμιου ορθού λόγου, φυσικής καλοσύνης, προόδου. Στόχος= απελευθέρωση ανθρωπότητας από ανορθολογισμό/δεισιδαιμονία

- Γαλλική Επανάσταση

- φιλελευθερισμός, σοσιαλισμός

Τέλη 19^ου: στοχασμός πάνω σε όρια ανθρώπινης λογικής (αντι-ορθολογισμός= όχι δεξιός ή πρωτοφασιστικός χαρακτήρας)

- Νίτσε: θέληση για δύναμη παρά ορθολογισμός

- Sorel: σημασία «πολιτικών μύθων», «μύθου γενικής απεργίας» ως εκφράσεις θέλησης (συναισθήματα+θέληση= δράση)

- Bergson: θεωρία βιταλισμού (συμπαντική ζωτική δύναμη ζωντανών οργανισμών). Σκοπός ανθρώπινης ύπαρξης= έκφραση ζωτικής δύναμης (όχι τυραννία νου/λογικής)

• Φασισμός: έδωσε πολιτική έκφραση σε ριζοσπαστικές/ακραίες μορφές αντι-διαφωτιστικής σκέψης

Επιρροή αντι-ορθολογισμού, αντι-Διαφωτισμού σε φασισμό:

• έκδηλος αντιδιανοητισμός, περιφρόνηση αφηρημένης σκέψης, δόξα δράσης, «Δράση όχι Λόγια», «η Αδράνεια είναι Θάνατος», υποτίμηση πνευματικής ζωής (ψυχρή, ξηρά, άψυχη).

-Φασισμός: απευθύνεται σε ψυχή, συναισθήματα, ένστικτα. Ιδέες με ελάχιστη συνάφεια + μυθική απήχηση. Hitler, Mussolini: προπαγανδιστές.

- Εστίαση σε μη ορθολογικά κίνητρα + πλέγμα πεποιθήσεων/αξιών δέσμευσης συναισθημάτων για πολιτικό ακτιβισμό.

• άρνηση κατεστημένων πεποιθήσεων/αρχών: αρνητικός, καταστροφικός χαρακτήρας φασισμού. Σαφήνεια για αυτό στο οποίο αντιτίθεται κι όχι για ό,τι υποστηρίζει.

- Φασισμός= «αντι-φιλοσοφία» (αντι-ορθολογικός, αντι-αστικός, αντικομμουνιστικός κλπ). Απόρριψη ηθικών/πολιτικών αρχών). Ναζισμός= «επανάσταση μηδενισμού». Αντιστροφή κληρονομιάς Διαφωτισμού.

- Ελευθερία= υποταγή

- Δημοκρατία= απόλυτη δικτατορία

- Πρόοδος= διαρκής πάλη, πόλεμος

* Αυτοθεώρηση φασισμού ως δημιουργική δύναμη, μέσο οικοδόμησης νέου πολιτισμού μέσα από «δημιουργική καταστροφή»

* Χαρακτηριστικό φασισμού: γέννηση-θάνατος, δημιουργία-καταστροφή

• εγκατάλειψη κριτηρίου οικουμενικού ορθού λόγου: πίστη σε ιστορία, πολιτισμό, ιδέα οργανικής κοινότητας

- Herder (αντι-διαφωτιστής): απόρριψη οικουμενισμού ως ανιστορικού (εμψύχωση έθνους από συλλογικό του πνεύμα, προϊόν ιστορίας/κουλτούρας, γλώσσας).

• Ιδέα οργανικής ενότητας: επέκταση στα άκρα= φασισμός

- κοινότητες= οργανικές/φυσικές οντότητες (σχηματισμός από έμφυτη αφοσίωση και συναισθηματικούς δεσμούς κοινού παρελθόντος (κι όχι  υπολογισμούς/συμφέροντα ορθολογικών ατόμων)

- Εθνική κοινότητα Ναζί: αδιαίρετο σύνολο, υποταγή ανταγωνισμών σε ανώτερο, συλλογικό σκοπό.

- δύναμη έθνους/φυλής= αντανάκλαση ηθικής/πολιτισμικής του ενότητας

- προοπτική απόλυτης κοινωνικής συνοχής Ναζί: «η Ισχύς εν τη Ενώσει»

Πάλη (Spencer)

• Επίδραση δαρβινικών ιδεών/«φυσικής επιλογής»: κοινωνική/πολιτική σκέψη
• Herbert Spencer (φιλελεύθερος φιλόσοφος/κοινωνιολόγος): ιδέα «επιβίωσης καταλληλότερου», πίστη σε ανταγωνισμό/πάλη (ανταμοιβή σκληρά εργαζομένων και ταλαντούχων)= ελκυστική ιδέα σε περίοδο διεθνούς ανταγωνισμού (έως 1914).

Αντίκτυπος κοινωνικού δαρβινισμού σε φασισμό

• Πάλη= φυσική, αναπόφευκτη κοινωνικής και διεθνούς ζωής.

- Ανταγωνισμός + σύγκρουση= εγγύηση ανθρώπινης προόδου, ακμή ικανών/δυνατών. «Νίκη για ισχυρούς, καταστροφή για αδύναμους» (Χίτλερ)

- Δοκιμαστικό έδαφος ανθρώπινης ύπαρξης= ανταγωνισμός/πάλη

- Υπέρτατη δοκιμή= πόλεμος («αναλλοίωτος νόμος συνόλου ζωής» Χίτλερ)

- πόλεμος= καλό (μόνη πολιτική ιδεολογία που το υποστηρίζει= φασισμός). Mussolini: «Πόλεμος είναι για άνδρες, ό,τι μητρότητα για γυναίκες)

• Εξίσωση «καλού» με δύναμη και «κακού» με αδυναμία

- Ναι σε πολεμικές αξίες: αφοσίωση, καθήκον, υπακοή, αυτοθυσία

- Ναι σε δόξα ισχυρών, ναι σε εξάλειψη αδυνάτων (θυσία για κοινό καλό): επιβίωση ειδών σημαντικότερη από επιβίωση μέλους είδους

- Όχι σε ανθρωπιστικές αξίες: ενθαρρύνουν συμπάθεια για αδυναμία

* Πρόγραμμα ευγονικής ή επιλεκτικής αναπαραγωγής Ναζί: νοητικά κ σωματικά ανάπηροι στειρώνονταν με τη βία κι αργότερα δολοφονούνταν

* Προσπάθεια εξολόθρευσης Εβραίων Ευρώπης= φυλετική ευγονική

• Αντίληψη ζωής ως «αδιάκοπη πάλη»: επεκτατικός χαρακτήρας φασισμού

- καλλιέργεια εθνικών προσόντων μέσα από σύγκρουση κ επίδειξη μέσα από νίκη/κατάκτηση. Στόχος Χίτλερ: απώτατη προοπτική παγκόσμιας κυριαρχίας (πρόγραμμα επανεξοπλισμού, προετοιμασίες για επέκταση). Ήττα Χίτλερ: απογοήτευσή του από Γερμανικό έθνος= μάχη μέχρι τελικής πτώσεως κ εξολόθρευση Γερμανίας

Ηγεσία και ελιτισμός

• Ριζοσπαστική απόρριψη ισότητας
• Φασισμός= βαθιά ελιτίστικος, έντονα πατριαρχικός
• Θεμελίωση ιδεών: πίστη σε απόλυτη ηγεσία κ ελιτίστικη εξουσία ως φυσικές/επιθυμητές (ανθρώπινα όντα= γεννιούνται με άνισες ικανότητες)
• Σύσταση κοινωνίας από τρία είδη ανθρώπων:

α. υπέρτατος ηγέτης (ανυπέρβλητη εξουσία)

β. «πολεμική» ελίτ (άνδρες, διακρίνονται για ηρωισμό, όραμα, αυτοθυσία)

γ. μάζες (αδύναμες, αδρανείς, αφελείς, προορισμός η υποταγή): απόλυτη αντίθεση με ιδέες φιλελεύθερης δημοκρατίας (άτομο)

• Ιδέα υπέρτατης ηγεσίας= σύνδεση με φασιστική, αντεστραμμένη αντίληψη δημοκρατικής εξουσίας

- Επιρροή προσέγγισης ηγεσίας (Ναζί) από ιδέα Νίτσε για «υπεράνθρωπο»: μετατροπή ιδανικού υπεράνθρωπου σε υπέρτατη πολιτική ηγεσία.

- Τίτλος «ηγέτη» (Hitler, Mussolini): αποφυγή αντίληψης ηγεσίας με συνταγματική έννοια. Ηγεσία= εκπορευόμενη από ηγέτη

Συνταγματική ηγεσία: εντός πλαισίου νόμων/κανόνων

Χαρισματική εξουσία: δυνητικά απεριόριστη, απόλυτη εξουσία. «Ο Χίτλερ είναι η Γερμανία, η Γερμανία είναι ο Χίτλερ»

• Καθοδηγητική αρχή φασιστικού κράτους= «αρχή ηγέτη»
• Ενίσχυση αρχής απόλυτης ηγεσίας= ηγέτης κατέχει μονοπώλιο ιδεολογικής σοφίας (ηγέτης καθορίζει «γενική βούληση»).
• Συνδυασμός Νιτσεϊκής (υπεράνθρωπος) και Ρουσσωικής πεποίθησης (ένα δημόσιο συμφέρον): γνήσια δημοκρατία= απόλυτη δικτατορία (απολυταρχία + λαϊκή κυριαρχία= «ολοκληρωτική δημοκρατία»)
• Ρόλος ηγέτη: αφύπνιση μάζας κ μεταμόρφωσή της σε ισχυρή δύναμη
• Φασιστικά καθεστώτα: χαρακτηριστικά λαϊκιστικής κινητοποίησης (διάκριση από παραδοσιακές δικτατορίες)

- παραδοσιακές δικτατορίες: αποκλεισμός μαζών από πολιτική

- ολοκληρωτικές δικτατορίες: στρατολόγηση μαζών σε αξίες/στόχους καθεστώτος μέσα από διαρκή προπαγάνδα κ πολιτική κινητοποίηση (δημοψηφίσματα, συλλαλητήρια, μαζικές διαδηλώσεις)

Απόψεις για Εξουσία:

Φιλελεύθεροι: πηγάζει «από τα κάτω» με συγκατάθεση κυβερνώμενων. Απαραίτητη για ευταξία. Εξουσία= ορθολογική, έχει σκοπό, είναι περιορισμένη. Ναι σε νομική-ορθολογική εξουσία κ δημόσια λογοδοσία

Συντηρητικοί: προκύπτει από φυσική αναγκαιότητα, ασκείται «από τα πάνω» λόγω άνισης κατανομής εμπειρίας, κοινωνικής θέσης, σοφίας. Εξουσία= ευεργετική + αναγκαία, ενισχύει σεβασμό, αφοσίωση, προάγει κοινωνική συνοχή

Σοσιαλιστές: σύνδεση εξουσίας με συμφέροντα ισχυρών κ προνομιούχων. Σοσιαλιστικές κοινωνίες: ναι σε εξουσία συλλογικού σώματος ως μέσο ελέγχου ατομικισμού/απληστίας

Αναρχικοί: κάθε μορφή εξουσίας= περιττή, καταστροφική. Εξουσία= καταπίεση, εκμετάλλευση. Έλεγχοι εξουσίας, μορφές λογοδοσίας= απόλυτα κάλπικες.

Φασίστες: εξουσία= εκδήλωση προσωπικής ηγεσίας ή χαρίσματος (μοναδικά άτομα). Απόλυτη κ αναμφισβήτητη εξουσία, με εν δυνάμει ολοκληρωτικό χαρακτήρα.

Θρησκευτικοί φονταμενταλιστές: εξουσία= αντανάκλαση άνισης πρόσβασης σε θρησκευτική σοφία. Εξουσία= ηθικό προσόν πεφωτισμένων ατόμων. Χαρισματικός χαρακτήρας εξουσίας= αναμφισβήτητη, όχι συμφιλίωση με συνταγματισμό.

Σοσιαλισμός

Mussolini, Hitler: περιγραφή ιδεών τους ως μορφές «σοσιαλισμού»

Mussolini: μέλος Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Ναζιστικό Κόμμα: φιλοσοφία «εθνικοσοσιαλισμού» (προσπάθεια υποστήριξης εργατών πόλεων)

Σοσιαλιστικές ιδέες από τις οποίες γοητεύτηκαν οι φασίστες:

• Απέχθεια για καπιταλισμό (φασίστες ακτιβιστές κατώτερης μεσαίας τάξης): δυσφορία για δύναμη μεγάλων επιχειρήσεων κ οικονομικών θεσμών
• Κοινότητα πάνω από το άτομο. «Το Κοινό Καλό πάνω από το Ατομικό Καλό» (Ναζιστικά κέρματα).

- Βάση καπιταλισμού= επιδίωξη ατομικού συμφέροντος: απειλή συνοχής έθνους/φυλής

- Απέχθεια για υλισμό καπιταλισμού. Επιθυμία για κέρδος VS ιδεαλιστικό όραμα εθνικής αναγέννησης ή παγκόσμιας κατάκτησης

• Εφαρμογή σοσιαλιστικού τύπου οικονομικών πολιτικών (ρύθμιση, έλεγχος καπιταλισμού). Καπιταλισμός υποταγμένος σε ιδεολογικούς στόχους φασιστικού κράτους.

- Mosley: «Καπιταλισμός= σύστημα όπου το κεφάλαιο χρησιμοποιεί έθνος για ίδιους σκοπούς. Φασισμός= σύστημα όπου το έθνος χρησιμοποιεί κεφάλαιο για ίδιους σκοπούς»

- προσπάθεια υποταγής μεγάλων επιχειρήσεων σε πολιτικούς στόχους. Πολιτικές εθνικοποιήσεων κ κρατικών ρυθμίσεων.

• Περιορισμοί έννοιας φασιστικού σοσιαλισμού:

- περιθωριοποίηση/εκκαθάριση «αριστερών» στοιχείων μόλις φασιστικά κόμματα κέρδισαν εξουσία.

- θέση Μαρξιστών: σκοπός φασισμού= διάσωση καπιταλισμού κι όχι καταστροφή του

- φασιστικές ιδέες περί οργάνωσης οικονομικής ζωής= ασαφείς, ασύμβατες

- φασιστική οικονομική πολιτική= βάσει πραγματισμού (όχι ιδεολογίας)

- φασιστική επανάσταση= όχι κοινωνική επανάσταση (αλλαγή συστήματος ιδιοκτησίας), ναι επανάσταση ψυχής/πνεύματος με στόχο δημιουργία νέου τύπου ανθρώπινου όντος.

- «Νέος άνθρωπος» ή «φασίστας»= ήρωας, καθήκον, τιμή, αυτοθυσία, διάλυση προσωπικότητας εντός κοινωνικού συνόλου

- έκδηλος αντικομμουνισμός (κι όχι τόσο αντι-καπιταλισμός)

- βασικός στόχος φασισμού: απομάκρυνση εργατικής τάξης από Μαρξισμό και Μπολσεβικισμό (ύπουλη/προδοτική ιδέα διεθνούς αλληλεγγύης εργατικής τάξης + παραπλανητικές αξίες συνεργασίας/ισότητας)

- αφοσίωση φασισμού σε εθνική ενότητα κ ενοποίηση, φυλή/έθνος>κοινωνική τάξη

Άκρατος εθνικισμός

• Ναι σε εξτρεμιστική εκδοχή παράδοσης σοβινιστικού και επεκτατικού εθνικισμού (πριν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έκφραση μέσα από Ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό κ μορφές πανεθνικισμού)

- έθνη= όχι ίσες, αλληλοεξαρτώμενες οντότητες, ναι ως φυσικοί ανταγωνιστές σε αγώνα για επικράτηση

• Φασιστικός εθνικισμός: όχι σεβασμός σε διάφορες πολιτισμικές/εθνικές παραδόσεις, ναι σε ανωτερότητα ενός έθνους έναντι άλλων
• Φυλετικός εθνικισμός Ναζισμού: ιδέες περί Αρίας Φυλής (Γερμανικός λαός= «άρχουσα φυλή»)
• Μεσοπόλεμος: τροφοδότηση μαχητικού εθνικισμού από αίσθηση πικρίας
• Επιδίωξη φασισμού: περισσότερο από απλός πατριωτισμός. Ναι σε εδραίωση έντονης, μαχητικής αίσθησης εθνικής ταυτότητας: «ολοκληρωτικός εθνικισμός» (Maurras)
• Αίσθηση μεσσιανικής/φανατικής αποστολής: εθνική αναγέννηση, αναβίωση εθνικής υπερηφάνειας= λαϊκή απήχηση
• Τονισμός ηθικής πτώχευσης κ πολιτισμικής παρακμής σύγχρονης κοινωνίας + δυνατότητα ανανέωσης («φοίνικας μέσα από στάχτες»)

- Griffin: μυθικός πυρήνας φασισμού= ιδέα «παλιγγενεσίας» + «λαϊκιστικού άκρατου εθνικισμού»

• Φασισμός: εξέγερση ενάντια σε νεωτερικότητα (ναι σε ένδοξο παρελθόν) + εικόνα μέλλοντος (ιδέα «νέου» ανθρώπου)
• Εθνική αναγέννηση= ισχύ πάνω σε άλλα έθνη (επεκτατισμός, πόλεμος, κατάκτηση)
• Κοινωνικός Δαρβινισμός (εθνική/φυλετική υπεροχή)= σύνδεση με μιλιταρισμό και ιμπεριαλισμό.

- Ναζιστική Γερμανία: όραμα «Μεγάλης Γερμανίας» ως Σοβιετική Ένωση, Φασιστική Ιταλία: Αφρικανική Αυτοκρατορία, Αυτοκρατορική Ιαπωνία: Ασία

* αυτάρκεις αυτοκρατορίες (όχι φιλελεύθερη πίστη για διεθνές εμπόριο κ αλληλεξάρτηση): οικονομική ισχύς βάσει έθνους (άμεσοι πόροι).

* Επεκτατισμός= εξασφάλιση οικονομικής ασφάλειας: πρώτες ύλες, αγορές, φτηνό εργατικό δυναμικό. Γερμανία: επανεξοπλισμός κ προετοιμασία για πόλεμο= σταθερή πολιτική προτεραιότητα καθεστώτος Ναζί (για πάντα)

Φασισμός και κράτος

Φασιστική Ιταλία και φασιστική Γερμανία: διαφορετικές εκδοχές φασισμού

- Ιταλικός Φασισμός: έμφαση σε ιδανικό παντοδύναμου/ολοκληρωτικού κράτους

- Γερμανικός Ναζισμός: σπουδαιότητα φυλής κ φυλετισμού

Το ολοκληρωτικό ιδεώδες

Απόγειο έννοιας: Ψυχρός Πόλεμος (υπογράμμιση κοινών κτηνωδών χαρακτηριστικών φασισμού και κομμουνισμού

Τάση φασισμού (ως γενική κατηγορία)= ολοκληρωτισμός:

Α. Ακραίος κολεκτιβισμός= καρδιά φασιστικής ιδεολογίας.

• Στόχος= δημιουργία «φασίστα ανθρώπου» (αφιερωμένος/πειθήνιος): απάλειψη «δημόσιας» και «ιδιωτικής» ύπαρξης
• Καλό συλλογικού μορφώματος πάνω από καλό ατόμου (συλλογικός εγωισμός απορροφά τον ατομικό)

Β. φασιστική αρχή του ηγέτη= απεριόριστη εξουσία ηγέτη

• Παραβιάζει φιλελεύθερη ιδέα διάκρισης κράτους-κοινωνίας πολιτών
• Άμεση σχέση ηγέτη-λαού= ενεργός συμμετοχή + ολοκληρωτική αφοσίωση πολιτών (πολιτικοποίηση μαζών)

Ιταλικός Φασισμός: ιδέα παντοδύναμου κράτους

• Λατρεία κράτους
• Gentile: «Τα πάντα για το κράτος. Τίποτα ενάντια στο κράτος. Τίποτα έξω από το κράτος». Κράτος= «καθολική ηθική βούληση».
• Πολιτικές υποχρεώσεις= απόλυτες, ολοκληρωτικές (υπακοή+αφοσίωση)
• Συσχέτιση με Hegel (φιλελεύθερος συντηρητικός):

- όχι αποδοχή κοινωνικού συμβολαίου (κράτος= μέσο προστασίας πολιτών, του ενός από τον άλλο).

- Κράτος= ηθική ιδέα (αντανακλά αλτρουισμό, αμοιβαία συμπάθεια μελών).

- Ρόλος κράτους: παρακινεί άτομα για δράση με κοινό συμφέρον.

- Ανώτερα επίπεδα πολιτισμού= ανάπτυξη/επέκταση κράτους.

- πολιτική φιλοσοφία Hegel: άκριτος σεβασμός για κράτος

• Λειτούργησε σαν παραδοσιακή ή προσωπική δικτατορία (κι όχι τόσο ολοκληρωτική δικτατορία). Εξουσία τοπικών πολιτικών ηγετών κ Καθολικής Εκκλησίας

Γερμανικός Ναζισμός: κράτος= μέσο για κάποιον σκοπό

• Κράτος= όχημα
• Δημιουργική δύναμη κράτους= φυλή (Γερμανικός λαός)
• Hitler: πραγμάτωση ολοκληρωτικού ιδεώδους (περισσότερο από Mussolini)
• Καταπίεση της αντιπολίτευσης, πολιτικός έλεγχος ΜΜΕ, τέχνης, πολιτισμού, εκπαίδευσης, οργανώσεων νεολαίας

Ολοκληρωτισμός: σύστημα πολιτικής εξουσίας που περιστοιχίζει τα πάντα κ εγκαθιδρύεται μέσα από ιδεολογική χειραφέτηση κ τρόμο. Διαφέρει από απολυταρχία, αυταρχισμό, παραδοσιακή δικτατορία: επιζητεί «απόλυτη εξουσία» μέσα από πολιτικοποίηση κάθε πλευράς κοινωνικής/προσωπικής ύπαρξης. Απόλυτη κατάργηση κοινωνίας πολιτών= κατάργηση «ιδιωτικού». Φασισμός κ κομμουνισμός= ολοκληρωτισμοί (απόρριψη ανεκτικότητας, πλουραλισμού, ανοιχτής κοινωνίας)

Κορπορατισμός

Ιταλικός φασισμός: μοντέλο εθνικού μεγαλείου + εκσυγχρονιστικό πρόσωπο

Φασιστική οικονομία:

• όχι συστημική (στόχος: μεταμόρφωση ανθρώπινης συνείδησης κι όχι κοινωνικών δομών)
• όχι κολεκτιβοποίηση οικονομίας
• «τρίτος» δρόμος: μεταξύ καπιταλισμού-σοσιαλισμού= ιδέα κορπορατισμού
• Κορπορατισμός:

- όχι σε ελεύθερη αγορά (απεριόριστη επιδίωξη κέρδους από άτομα),

- όχι σε κεντρικό σχεδιασμό (διχαστική ιδέα ταξικού πολέμου)

- ολιστική θεώρηση: σύνδεση επιχειρηματικών κ εργατικού δυναμικού με οργανικό κ πνευματικά ενοποιημένο σύνολο

- βάση ολιστικής θεώρησης: όχι σύγκρουση τάξεων, ναι αρμονική εργασία για κοινό καλό κ εθνικό συμφέρον + παραδοσιακή Καθολική κοινωνική σκέψη: συνοχή κοινωνικών τάξεων από καθήκον κ αμοιβαίες υποχρεώσεις (προτεσταντισμός: ναι σε αξία ατομικής σκληρής εργασίας)

- αρμονία επιχειρηματικών-εργατών= ηθική/οικονομική αναγέννηση

- διευθέτηση σχέσεων από κράτος: διασφάλιση εθνικού συμφέροντος (προβάδισμα έναντι επιμέρους συμφερόντων)

- σύσταση συντεχνιών (εργοδότες + εργαζόμενοι + κυβέρνηση): επέβλεπαν ανάπτυξη βιομηχανιών Ιταλίας

• Ακμή «κορπορατιστικού κράτους» (1939): αντικατάσταση Ιταλικού κοινοβουλίου με βουλή Συντεχνιών
• Κορπορατικό κράτος= ιδεολογικό σύνθημα + όργανο ελέγχου μεγάλων συμφερόντων. Συντριβή εργατικών οργανώσεων, τρομοκρατία ιδιωτικών επιχειρήσεων.

Εκσυγχρονισμός

Έλξη Ιταλών φασιστών για κράτος: φορέας εκσυγχρονισμού (Ιταλία: λιγότερο βιομηχανοποιημένη χώρα από Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία)

• Εξίσωση εθνικής αναγέννησης με οικονομικό εκσυγχρονισμό
• Κάθε Φασισμός: στροφή σε ένδοξο παρελθόν (Mussolini: προς Αυτοκρατορική Ρώμη)
• Ιταλικός Φασισμός: + προοδευτικός (σύγχρονη τεχνολογία, βιομηχανική ζωή) Στόχος: οικοδόμηση ανεπτυγμένης βιομηχανικής κοινωνίας
• Σύνδεση τάσης εκσυγχρονισμού με φουτουρισμό (κίνημα τέχνης, Marinetti, αρχές 20^ου). Απορρόφηση Marinetti από φασισμό: πίστη σε δυναμισμό, λατρεία μηχανής, απόρριψη παρελθόντος
• Παντοδύναμο κράτος Mussolini: όχι σε οπισθοδρομικότητα/παράδοση, ναι οικοδόμηση βιομηχανοποιημένης χώρας με προσανατολισμό στο μέλλον

Φασισμός και φυλετισμός

- Ιταλικός Φασισμός: υπεροχή φασιστικού κράτους πάνω από άτομο= εθελοντική (βουλησιαρχικη) μορφή φασισμού για όλους, ασχέτως φυλής, χρώματος, χώρας γέννησης (Αντισημιτικοί νόμοι 1937: για να εξευμενίσει Χίτλερ, όχι ιδεολογικοί σκοποί)

- Σύνδεση φασισμού με φυλετιστικές ιδέες (ναζισμός).

- Μαχητικός εθνικισμός= έδαφος φυλετισμού, ρατσισμού.

- Επίσημη ιδεολογία ναζισμού= υστερικός, ψευδο-επιστημονικός αντισημιτισμός.

Η πολιτική της φυλής

- Έθνος= πολιτισμική οντότητα (γλώσσα, θρησκεία, παραδόσεις κλπ)

Δυνατή η αλλαγή εθνικής ταυτότητας (πολιτογράφηση)

Σύμβολα εθνικότητας: υπηκοότητα, διαβατήριο, γλώσσα, θρησκεία (επιλογή)

- Φυλή= πίστη σε βιολογικές ή γενετικές διαφορές ανθρωπίνων όντων

Αδύνατη η αλλαγή φυλετικής ταυτότητας (γέννηση)

Σύμβολα φυλής: χρώμα δέρματος/μαλλιών, φυσιογνωμία, αίμα (αμετάβλητα)

• Χρήση φυλετικών όρων: 19^ος κοινή πρακτική ιμπεριαλισμού (λευκές Ευρωπαϊκές φυλές σε στενή επαφή με μαύρες, μελαψές, κίτρινες φυλές Ασίας, Αφρικής)
• Φυλετικές κατηγορίες= αντανακλούν πολιτισμικά στερεότυπα (όχ επιστημονική θεμελίωση)

- φυλετικές θεωρίες Ναζί= λεπτομερείς, φιλόδοξες (όχι συμφωνία σε προσδιορισμό «ανώτερης φυλής»)

* Άρια φυλή: φυλετική ομοιότητα λαών βόρειας Ευρώπης+ Ινδική υποήπειρος

* Νορδική: Γερμανοί + λαοί βόρειας Ευρώπης

* Γερμανική: προσδιορισμός φυλής με γλωσσικούς, πολιτισμικούς και πολιτικούς όρους

• Βασική ιδέα φυλετισμού: εξαγωγή πολιτικών κ κοινωνικών συμπερασμάτων από ιδέα έμφυτων ή θεμελιακών διαφορών φυλών κόσμου
• Η γενετική καθορίζει την πολιτική. Αναγωγή φυλετικών πολιτικών θεωριών σε βιολογικές υποθέσεις.
• Σύνδεση μορφής υποκρυπτόμενου φυλετισμού με συντηρητικό εθνικισμό (σταθερές/επιτυχημένες κοινωνίες= κοινός πολιτισμός, κοινές αξίες). Φυλετική προκατάληψη= φυσική, αναπόφευκτη έκφραση εθνικής συνείδησης
• Βάση συστηματικών μορφών φυλετισμού: πεποιθήσεις για φύση, δυνατότητες, πεπρωμένα διαφορετικών φυλετικών ομάδων (θρησκευτ. βάση: πχ ανωτερότητα Χριστιανικών λαών Ευρώπης έναντι ειδωλολατρών Αφρικής/Ασίας, Ku Klux Klan ΗΠΑ, ιδρυτές συστήματος απαρχάιντ Νότιος Αφρική)
• Ναζιστική Γερμανία: ρίζες φυλετισμού= βιολογικές (ημι-επιστημονικές)
• Βιολογικά βασισμένες φυλετικές θεωρίες= πιο μαχητικές, ριζοσπαστικές από εκείνες που συνδέονται με πολιτισμό/θρησκεία. (αξιώσεις για ουσιαστική, αναπόφευκτη φύση ενός λαού, βεβαιότητα/αντικειμενικότητα επιστήμης)

Φυλετισμός: εξαγωγή πολιτικών ή κοινωνικών συμπερασμάτων από ιδέα διαίρεσης ανθρωπότητας σε βιολογικά ξεχωριστές φυλές. Δύο υποθέσεις: α) θεμελιωδώς γενετικές ή βάσει είδους διαφορές λαών, β) γενετικές διαιρέσεις αντανακλώνται στις πολιτισμικές, διανοητικές ή/και ηθικές διαφορές. Πολιτικός φυλετισμός: απαρχάιντ (φυλετικός διαχωρισμός), δόγματα ανωτερότητας/κατωτερότητας αίματος (Άρια φυλή, αντισημιτισμός). Ρατσισμός: προκατάληψη/εχθρότητα εξαιτίας φυλετικής καταγωγής.

Ναζιστικές φυλετικές θεωρίες

• Ναζιστική ιδεολογία: φυλετικός αντισημιτισμός + κοινωνικός Δαρβινισμός
• Καταγωγή αντισημιτισμού: θεολογική (υπεύθυνοι για θάνατο Χριστού)= συσχετισμός Εβραίων με κακό (Χριστιανικός Μεσαίωνας)
• 19^ος αι.: εντατικοποίηση αντισημιτισμού (διάδοση εθνικισμού/ιμπεριαλισμού): διώξεις (υπόθεση Dreyfus Γαλλία, Ρωσία προγκρομς)

- αλλαγή χαρακτήρα αντισημιτισμού: Εβραίοι= χωριστή φυλή (κι όχι θρησκευτική, οικονομική ή πολιτισμική ομάδα), προσδιορισμός από βιολογικούς παράγοντες (χαρακτηριστικά, αίμα)= φυλετική θεωρία (καταστρεπτικό φυλετικό στερεότυπο)

- ανάπτυξη «φυλετικής επιστήμης»: προσαρμογή ψευδο-επιστημονικών ιδεών σε κοινωνικά κ πολιτικά ζητήματα

• Α΄ προσπάθεια ανάπτυξης επιστημονικής θεωρίας φυλετισμού: Γάλλος Gobineau (1854)= «επιστήμη ιστορίας», ναι σε ιεραρχία μεταξύ φυλών.

- Ανεπτυγμένη, δημιουργική φυλή= «λευκοί λαοί» με ανώτερους τους Άριους

- Εβραίοι= θεμελιωδώς μη δημιουργικοί

- απαισιοδοξία Gobineau: επιγαμίες= διαφθορά πολιτισμού Άριων πέρα από κάθε επιδιόρθωση (αντίθεση με αισιόδοξους Ναζί)

• Δόγμα φυλετικού αντισημιτισμού Gobinaeu: εισαγωγή σε Γερμανία (θεωρία περί Αρίας Φυλής: βιολογική υπεροχή Αρίων λαών)
• Chamberlain: προσδιορισμός ανώτατης φυλής= Τεύτονες (Γερμανικοί λαοί)

- Απόδοση πολιτισμικής ανάπτυξης σε γερμανικό τρόπο ζωής

- Εβραίοι= σωματικά, πνευματικά, ηθικά εκφυλισμένοι

- Ιστορία= αντιπαράθεση Τευτόνων – Εβραίων: προετοιμασία εδάφους για

• Ναζιστική φυλετική θεωρία:

* Εβραίοι= α) αποδιοπομπαίος τράγος δυστυχιών Γερμανίας, β) υπεύθυνοι διεθνούς συνωμοσίας καπιταλιστών-κομμουνιστών με στόχο εξασθένιση και ανατροπή Γερμανικού έθνους (άποψη Hitler)

• Περιγραφή Ναζισμού (εθνικοσοσιαλισμού) με ψευδο-θρησκευτικούς, ψευδο-επιστημονικούς όρους (πχ αγώνας επικράτησης Γερμανών-Εβραίων, καλού-κακού)
• Κοσμοθεώρηση Hitler (καλό VS κακού): διαίρεση φυλών σε τρεις κατηγορίες

- Άριοι= ανώτερη φυλή (ιδρυτές πολιτισμού)

- φυλές «φορείς πολιτισμού»= αξιοποίηση ιδεών/εφευρέσεων Γερμανών, ανίκανοι για δημιουργικότητα

- Εβραίοι: «καταστροφείς πολιτισμού»= ενάντια σε ευγενείς Άριους

- τερματισμός ατέρμονης σύγκρουσης Εβραίων-Γερμανών: παγκόσμια κυριαρχία Άριων ή νίκη Εβραίων

• Αποτελέσματα ναζιστικής φυλετικής ιδεολογίας: φρικαλεότητες

- πολιτική επεκτατισμού/πολέμου, δικαίωμα κυριαρχίας Άριας Φυλής σε άλλες (υποδεέστερες) φυλές. Στόχος= φυλετική αυτοκρατορία, παγκόσμια κυριαρχία Άριων (επανεξοπλισμός, επεκτατισμός, πόλεμος)

- πίστη ότι όσο υπάρχουν Εβραίοι, Γερμανία= όχι ασφαλής: διώξεις, απαγόρευση επιγαμιών, αποκλεισμός από οικονομία, εξολόθρευση Εβραϊκής φυλής (Εβραίοι= κακό: μόλυνση γερμανικού «ζωτικού σφρίγους»)

- πέρασμα από πολιτική διωγμών σε πολιτική τρόμου (γενοκτονία, «τελική λύση»)

Αντισημιτισμός: Σημίτες= απόγονοι Σημ (γιος Νώε): λαοί Ανατολής. Μίσος, προκατάληψη απέναντι σε Εβραίους. Αρχαία συστηματική μορφή: θρησκευτικός χαρακτήρας (εχθρότητα Χριστιανών λόγω συνενοχής Εβραίων σε φόνο Ιησού). Οικονομικός αντισημιτισμός: Μεσαίωνας, δυσαρέσκεια ως δανειστές/εμπόρους. 19^ος αι.: φυλετικός αντισημιτισμός (Wagner, Chamberlain) ως κακοί/καταστροφικοί= ιδεολογική βάση Γερμανικού Ναζισμού

Αντιθέσεις

Φασισμός                             VS              Ναζισμός

Λατρεία κράτους                                    κράτος= όχημα

Σοβινιστικός εθνικισμός                         ακραίος φυλετισμός

Εθελοντισμός                                         ουσιοκρατία

Εθνικό μεγαλείο                                     βιολογική ανωτερότητα

Οργανική ενότητα                                  φυλετική καθαρότητα/ευγονική

Πραγματιστικός αντισημιτισμός            γενοκτόνος αντισημιτισμός

Φουτουρισμός/μοντερνισμός                 αγροτική ιδεολογία

Κορπορατισμός                                      πολεμική οικονομία

Αποικιακή επέκταση                              παγκόσμια κυριαρχία

Αγροτική ιδεολογία

- Ιταλικός Φασισμός: εκσυγχρονιστική δύναμη (ναι σε βιομηχανία, τεχνολογία)

- Γερμανικός Φασισμός: αντινεωτερική φιλοσοφία (σύγχρονος πολιτισμός= παρακμασμένος/διεφθαρμένος, όχι σε αστικοποίηση/βιομηχανοποίηση)

• Γερμανοί= αγροτικός λαός (απλή ζωή)
• Ζωή σε πόλεις= υπονόμευση Γερμανικού πνεύματος, απειλή φυλετικού προτύπου. («Αίμα και Γη» ιδέες Darre)
• Εξύμνηση αξιών κουλτούρας (λαϊκές παραδόσεις, δεξιοτεχνικές ικανότητες Γερμανικού λαού= πάνω από δυτικό πολιτισμό)
• Επίδραση αγροτικής ιδεολογίας σε εξωτερική πολιτική

- τροφοδότηση επεκτατικών τάσεων, ενίσχυση θεωρίας «ζωτικού χώρου» (εδαφική επέκταση= ανάκτηση αρμόζουσας αγροτικής ύπαρξης)

• Αντίφαση: πόλεμος, στρατιωτική επέκταση μέσα από τεχνικές και διαδικασίες σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας.

- Κεντρικοί ιδεολογικοί στόχοι Ναζί: κατάκτηση + αυτοκρατορία (άρα επέκταση βιομηχανικής βάσης κ ανάπτυξη πολεμικής τεχνολογίας)

- αντί για επιστροφή γερμανικού λαού στην ύπαιθρο: ραγδαία βιομηχανοποίηση κ ανάπτυξη μεγάλων πόλεων

• Αγροτική ιδεολογία= απλή ρητορεία
• Αποτέλεσμα μιλιταρισμού: πολιτισμικές μεταβολές:

- Ναζιστική τέχνη: υπεραπλουστευμένες εικόνες μικρών πόλεων και αγροτικής ζωής

- Προπαγάνδα: βομβαρδισμός Γερμανικού λαού με εικόνες σύγχρονης πολεμικής τεχνολογίας.

Ο φασισμός στον 21^ο αιώνα

- Σχολιαστές: όχι επιβίωση φασισμού στο 2^ο μισό 20^ου αι., όχι πιθανή η επανεμφάνισή του στον 21^ο αι.

- Nolte: φασισμός= συγκεκριμένη ιστορικά εξέγερση ενάντια στον εκσυγχρονισμό (εθνικισμός: επιθυμία διατήρησης πολιτισμικής/πνευματικής ενότητας). Διαδικασία εκσυγχρονισμού έχει παρέλθει, άρα φασισμός= παρελθόν

• Τέλη 20^ου αι.: αναβίωση φασιστικού τύπου κινημάτων με διαφορετικές στρατηγικές και μορφές

- 1980, Εθνικό Μέτωπο Le Pen, Γαλλία= εκλογική υποστήριξη (ενάντια σε μετανάστευση)

- 2000, Αυστρία, ακροδεξιό Κόμμα της Ελευθερίας

- 1994, Ιταλία, Εθνική Συμμαχία (μεταφασιστική πολιτική ατζέντα)

- Ριζοσπαστικές εθνικιστικές, ξενοφοβικές ομάδες Γερμανίας (1990): εχθρότητα για μετανάστευση από πρώην κομμουνιστική Ανατολή

- Βρετανία: αντιμεταναστευτικός «νέος ρατσισμός» 1980, 1990

- Βέλγιο, Δανία, Ολλανδία: ακροδεξιά, αντιμεταναστευτικά κόμματα

• Ιστορικές συνθήκες (τέλη 20^ου)= επιβεβαίωση διδαγμάτων μεσοπολεμικής περιόδου: πηγή φασισμού= συνθήκες κρίσης, αβεβαιότητας, αταξίας
• Αβεβαιότητα παγκόσμιας οικονομίας + πολιτικά κ κοινωνικά προβλήματα= ευκαιρίες για ακροδεξιό εξτρεμισμό (φόβος μετανάστευσης, αποδυνάμωσης εθνικής ταυτότητας).

- Πρόοδος παγκοσμιοποίησης + τέλος Ψυχρού Πολέμου= ενίσχυση φόβου

- τέλος κομμουνισμού: επανεμφάνιση εθνικών αντιζηλιών, φυλετικά μίση= άκρατος εθνικισμός με φασιστικού τύπου χαρακτηριστικά

- παγκοσμιοποίηση: εξασθένηση έθνους-κράτους= ανάπτυξη απομονωτικών, εθνοτικά/φυλετικά μορφών εθνικισμού (υπονόμευση πολιτικού εθνικισμού)

• Συνθήκες σχηματισμού σύγχρονων ακροδεξιών/αντιμεταναστευτικών ομάδων= πολύ διαφορετικές από μεσοπολεμική περίοδο

- όχι οικοδόμηση άκρας δεξιάς σε κληρονομιά Ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού (περιβάλλον: μετα-αποικιοκρατίας)

- πολυπολιτισμικότητα δυτικών κοινωνιών= μη ρεαλιστική η προοπτική δημιουργίας εθνοτικά/φυλετικά καθαρών «εθνικών κοινοτήτων»

- όχι παραδοσιακές ταξικές διαιρέσεις, ναι πλουραλιστικοί «μεταβιομηχανικοί» κοινωνικοί σχηματισμοί

- οικονομική παγκοσμιοποίηση= περιορισμός σε ανάπτυξη κλασικών φασιστικών κινημάτων (αποδυνάμωση εθνικών συνόρων)

Φασισμός σύγχρονων φασιστικών παρατάξεων/ομάδων:

• Συγκεκριμένες ομάδες: στρατευμένος/επαναστατικός φασισμός (αναγωγή σε Hitler, Mussolini)
• Μεγάλα ακροδεξιά κόμματα/κινήματα: αρνούνται ιδεολογική σύνδεση με φασισμό παρελθόντος= «νεοφασιστικά»

- Διαφορά από φασισμό: αποδοχή πολιτικού πλουραλισμού κ εκλογικής δημοκρατίας

- «δημοκρατικός φασισμός»: διαχωρισμός από αρχές όπως απόλυτη ηγεσία, ολοκληρωτισμός, απροκάλυπτος φυλετισμός

- συμβιβασμός με φιλελεύθερη δημοκρατία

- ικανότητα ανάπτυξης πολιτικής οργανικής ενότητας κ κοινωνικής συνοχής σε οικονομικές κρίσεις κ πολιτική αστάθεια 21^ου αι.

- προοπτική ισχυρής διακυβέρνησης + χαρισματικός ηγέτης= ελκυστική μορφή πολιτικής (πχ Le Pen, Fortuyn)

Προοπτικές/ενδεχόμενα νεοφασισμού:

• Αμφισβητήσιμη η παραμονή του φασισμού σε καθιερωμένες φασιστικές αρχές (τάση συμβιβασμού με φιλελευθερισμό).

- Έμφαση σε οργανική ενότητα εθνικής κοινότητας (αντιφιλελεύθερη θέση)= αντίθεση με πλουραλισμό, ανεκτικότητα, ατομικισμό, φιλειρηνισμό

- + ανάπτυξη δημοκρατικού σοσιαλισμού= εγκατάλειψη παραδοσιακών αξιών και πεποιθήσεων «δημοκρατικού φασισμού»

 προς επίτευξη εκλογικής βιωσιμότητας (επικράτηση δημοκρατίας)

• Τακτική κάλυψης (κι όχι εξάλειψης) πραγματικού πνεύματος φασισμού από νεοφασίστες. Στόχος: ευυποληψία + εξουσία (δοκιμασμένη στρατηγική)

- Hitler: διακήρυξη υποστήριξης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας έως 1933

 8. ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ

Καταγωγή και εξέλιξη

- Ως πολιτικός όρος: επινόηση 20^ου αι.

- 19^ος αι. «Φεμινιστής»: γυναικοποίηση ανδρών ή αρρενοποίηση γυναικών

- Σύγχρονη χρήση: κίνημα γυναικών, προώθηση κοινωνικού ρόλου γυναικών

Βασικές πεποιθήσεις:

• Γυναίκες= μη προνομιούχες λόγω φύλου (υπογράμμιση έμφυλης πολιτικής σχέσης: υπεροχή ανδρών – υποταγή γυναικών
• + αυτό πρέπει να ανατραπεί

Ποικιλία αρχών/πολιτικών θέσεων:

• Στόχοι:

- κατοχύρωση δικαιώματος ψήφου γυναικών

- καθιέρωση ίσης πρόσβασης σε εκπαίδευση,

- αύξηση αριθμού γυναικών σε διακεκριμένες θέσεις δημόσιου βίου,

- νομιμοποίηση άμβλωσης,

- τερματισμός κλειτοριδεκτομής,

- κατάργηση κωδίκων ενδυμασίας.

• Φεμινιστική θεωρία: άντληση από διαφορετικές πολιτικές παραδόσεις/αξίες

Επαναστατικές + μεταρρυθμιστικές πολιτικές στρατηγικές

- Έως 1960: πολιτικά αδιάφορες οι έμφυλες διαιρέσεις (κοινωνικοί, οικονομικοί, πολιτικοί ρόλοι ανδρών-γυναικών ως «φυσικοί»/βιολογικοί και αναπόφευκτοι)

- Ρόλος συμβατικής πολιτικής θεωρίας: αγνόηση έμφυλων διαιρέσεων

- Φεμινισμός: αποκάλυψη «κινητοποίησης προκατάληψης» (ρόλος γυναικών εκτός πολιτικής θεματολογίας) που λειτουργούσε μέσα στην πολιτική θεωρία

- Έκφραση φεμινιστικών απόψεων (δικαίωμα σε εκπαίδευση/πολιτική) από διαφορετικούς αρχαίους πολιτισμούς (Κίνα, Ελλάδα)

19^ος αι.: ανάπτυξη οργανωμένου γυναικείου κινήματος= «Πρώτο κύμα» φεμινισμού

• Wollstonecraft: α΄ κείμενο σύγχρονου φεμινισμού (βάση: Γαλλική Επανάσταση)
• «Πρώτο κύμα» φεμινισμού: στόχος= γυναικείο δικαίωμα ψήφου (έμπνευση από προοδευτική επέκταση δικαιώματος ψήφου σε όλους τους άνδρες)
• Ισχυρότερο γυναικείο κίνημα: χώρες με προχωρημένη πολιτική δημοκρατία
• ΗΠΑ 1840: κίνημα εμπνευσμένο από εκστρατεία κατάργησης δουλείας (Διακήρυξη των Αισθημάτων, Stanton: γλώσσα Διακήρυξης Ανεξαρτησίας)
• Ανάπτυξη κινημάτων σε δυτικές χώρες: Βρετανία (1850, μαχητικές τακτικές: επιθέσεις «σουφραζέτων» σε ιδιοκτησίες, διαδηλώσεις)
• Λήξη «πρώτου κύματος»: κατάκτηση δικαιώματος ψήφου (αρχές 20^ου αι.)
• Ειρωνεία: η κατάκτηση του δικαιώματος ψήφου αποδυνάμωσε/υπονόμευσε το κίνημα των γυναικών: α) αγώνας για δικαίωμα ψήφου (ξεκάθαρος στόχος)= συνεκτική δομή κινήματος, β) αφέλεια ότι με την επίτευξη του στόχου θα πετύχαιναν πλήρη χειραφέτηση

1960: «Δεύτερο κύμα» φεμινισμού

• 1963 έκδοση Το φωτοστέφανο των γυναικών Friedan: επαναδραστηριοποίηση φεμινιστικής σκέψης: «το πρόβλημα χωρίς όνομα» (περιορισμός γυναίκας σε ρόλο νοικοκυράς κ μητέρας)
• Όχι λύση «γυναικείου ζητήματος» από επίτευξη πολιτικών/νομικών δικαιωμάτων.
• Επαναστατικές ιδέες + ριζοσπαστικά φεμινιστικά επιχειρήματα
• Εστίαση σε προσωπικές, ψυχολογικές, σεξουαλικές πλευρές γυναικείας καταπίεσης
• Στόχος: «απελευθέρωση γυναικών» όχι μόνο μέσω πολιτικών/νομικών μεταρρυθμίσεων, αλλά μέσω επαναστατικής διαδικασίας κοινωνικής αλλαγής
• Αποτελέσματα (τέλη ’60, αρχές ’70):

- Φεμινισμός= αναγνωρισμένη ιδεολογία (αμφισβήτηση βασικών υποθέσεων συμβατικής πολιτικής σκέψης)

- Καθιέρωση κοινωνικού φύλου/έμφυλων οπτικών σε χώρο επιστήμης

- Έγερση συνείδησης γύρω από θέματα δημοσίου βίου

Betty Friedan: «μητέρα» κινήματος απελευθέρωσης γυναικών. Όχι σε πολιτισμικούς μύθους που συντηρούσαν γυναικεία ζωή νοικοκυράς. Ναι σε διεύρυνση ευκαιριών εκπαίδευσης κ σταδιοδρομίας για γυναίκες.  Αμφισβήτηση ριζοσπαστριών φεμινιστριών ότι εστίασε σε ανάγκες γυναικών μεσαίας τάξης κ αγνόησε πατριαρχικές δομές «ιδιωτικής σφαίρας». Επέστησε προσοχή (1983) σε κίνδυνο πως κυνήγι «προσωπικότητας»= άρνηση σημασίας παιδιών, οικίας, οικογένειας.

1990: εξάπλωση φεμινιστικών οργανώσεων σε όλες τις δυτικές χώρες κ πλειονότητα αναπτυσσόμενου κόσμου.

Δύο διαδικασίες που συνόδεψαν τις εξελίξεις:

• Από-ριζοσπαστικοποίηση: υποχώρηση από ασυμβίβαστες θέσεις ’70.

- Αποτέλεσμα: απήχηση ιδέας «μεταφεμινισμού» (οι φεμινιστικοί στόχοι έχουν επιτευχθεί, άρα κίνημα μετακινείται «πέρα από φεμινισμό»)

• Κατακερματισμός: ριζοσπαστική διαφοροποίηση (όχι «κοινά σημεία»).

- Αποτέλεσμα: μεταμοντέρνος φεμινισμός, ψυχαναλυτικός φεμινισμός, μαύρος φεμινισμός, λεσβιακός φεμινισμός κλπ (+ κεντρικές φεμινιστικές παραδόσεις φιλελεύθερου, σοσιαλιστικού/Μαρξιστικού κ ριζοσπαστικού φεμινισμού)

Η πολιτική του προσωπικού – κεντρικά θέματα

- Έως ’60: φεμινισμός= όχι ανεξάρτητη ιδεολογία, αλλά υποσύνολο φιλελευθερισμού και σοσιαλισμού (δυνατότητα εφαρμογής βασικών ιδεών/αξιών σε θέματα φύλου)

- Ανάδυση ριζοσπαστικού φεμινισμού: διακήρυξε κεντρική πολιτική σημασία έμφυλων διαιρέσεων (αντίληψη καμιάς συμβατικής ιδεολογίας)

• Συμβατικές ιδεολογίες: ακατάλληλα οχήματα ανάπτυξης κοινωνικού ρόλου γυναικών (πατριαρχικές πεποιθήσεις/συμπεριφορές)
• Ιδεολογία φεμινισμού: Μαρξιστικός/σοσιαλιστικός φεμινισμός, φιλελεύθερος και ριζοσπαστικός φεμινισμός + υβριδικοί φεμινισμοί (ειδικά μετά 1980)
• Κοινά θέματα φεμινισμού:

- διάκριση δημόσιου/ιδιωτικού

- πατριαρχία

- βιολογικό φύλο και κοινωνικό φύλο

- ισότητα και διαφορετικότητα

Η διάκριση δημόσιου/ιδιωτικού

• Παραδοσιακή αντίληψη περί του «πολιτικού»:

- Πολιτική: δραστηριότητα εντός «δημόσιας σφαίρας» θεσμών διακυβέρνησης, πολιτικών κομμάτων, ομάδων πίεσης κ δημόσιου διαλόγου

- Οικογενειακή ζωή/προσωπικές σχέσεις: «ιδιωτική σφαίρα» («μη πολιτικές»)

• Σύγχρονες φεμινίστριες:

- Πολιτική: δραστηριότητα εντός κοινωνικών ομάδων/συγκρούσεων (όχι περιορισμός σε υποθέσεις κυβέρνησης ή άλλων δημόσιων σωμάτων)

- Millet: πολιτική= «σχέσεις δομημένες από εξουσία, διευθετήσεις για έλεγχο ομάδας ατόμων από άλλη» (σχέσεις κυβέρνησης-πολιτών, εργοδοτών-εργαζομένων, συζύγων, γονέων-παιδιών)

- Elshtain: Διατήρηση ανισότητας μεταξύ φύλων μέσω θεώρησης του έμφυλου καταμερισμού εργασίας ως «φυσικού» κι όχι ως «πολιτικού»

- Όχι σε παραδοσιακή θεώρηση πολιτικής, εργασίας, τέχνης, λογοτεχνίας ως αποκλειστικό δικαίωμα των ανδρών, όχι σε περιορισμό γυναίκας σε ιδιωτική ύπαρξη (οικογένεια, οικιακές υποχρεώσεις) κι αποκλεισμό της από πολιτική

• Στόχος: γκρέμισμα διάκρισης μεταξύ «δημοσίου ανδρός» κ «ιδιωτικής γυναίκας»
• Όχι συμφωνία εκδοχών φεμινισμού για α) τι σημαίνει διάκριση δημοσίου-ιδιωτικού, β) τρόποι επίτευξης, γ) έως ποιο σημείο είναι επιθυμητό

- Ριζοσπάστριες: «το προσωπικό είναι πολιτικό», γυναικεία καταπίεση λειτουργεί σε όλες τις κοινωνικές θέσεις (πηγή: οικογένεια). Ναι σε «πολιτική της καθημερινής ζωής»= διαδικασία «εκκοινωνισμού» εντός οικογένειας, πολιτική προσωπικής διαγωγής, ερωτικής συμπεριφοράς ή μεταφορά υποχρεώσεων ιδιωτική ζωής στο κράτος/δημόσιο πχ φορτίο παιδιών (κοινωνική πρόνοια, νηπιαγωγεία κλπ)

- Φιλελεύθερες: διάκριση δημοσίου-ιδιωτικού= περιορίζει πρόσβαση γυναικών σε δημόσια σφαίρα εκπαίδευσης, εργασίας, πολιτικής ζωής. Προειδοποίηση για κινδύνους πολιτικοποίησης ιδιωτικής σφαίρας (βασίλειο προσωπικής επιλογή κ ατομικής ελευθερίας)

Πατριαρχία

- Κοινωνικό φύλο (κοινωνική τάξη, φυλή, θρησκεία)= σημαντική κοινωνική/πολιτική διαίρεση

- Ανάπτυξη θεωρίας «έμφυλης πολιτικής» κατά τον τρόπο της «ταξικής πολιτικής» των σοσιαλιστών

- «Σεξισμός»= μορφή καταπίεσης (παραλληλισμό με «ρατσισμό»)

- Συμβατική πολιτική θεωρία: α) αγνόηση έμφυλης καταπίεσης, β) αποτυχία αναγνώρισης κοινωνικού φύλου ως σημαντική πολιτικά κατηγορία

• «Πατριαρχία»= εξουσιαστική σχέση ανδρών-γυναικών (εξουσία πατέρα: υπεροχή συζύγου/πατέρα στην οικογένεια, υποταγή συζύγου/παιδιών), σύμβολο αντρικής υπεροχής σε όλους τους θεσμούς
• «πατριαρχική διακυβέρνηση»: θεσμός δια του οποίου ο γυναικείος πληθυσμός ελέγχεται από τον αντρικό
• Αρχές πατριαρχίας: α) άνδρας εξουσιάζει γυναίκα, β) γηραιότερος εξουσιάζει νεότερο = ιεραρχική κοινωνία (καταπίεση φύλου/γενιάς)
• Ποικιλία μορφής/βαθμού πατριαρχίας σε διαφορετικούς πολιτισμούς

- δυτικές κοινωνίες: βελτίωση θέσης γυναικών (20^ος αι. πρόσβαση σε εκπαίδευση, δικαίωμα ψήφου, αλλαγές νόμων γάμου/διαζυγίου κλπ)

- αναπτυσσόμενος κόσμος: φρικαλέα (κλειτοριδεκτομή, φόνοι, προίκα κλπ)

Διαφορετικές φεμινιστικές αναλύσεις πατριαρχίας:

• Φιλελεύθερες: άνιση κατανομή δικαιωμάτων κ προνομίων στην κοινωνία. Πρόσωπο πατριαρχίας= υποεκπροσώπηση γυναικών σε ανώτερες θέσεις πολιτικής, επιχειρήσεις, επαγγέλματα, δημόσιο βίο
• Σοσιαλίστριες: έμφαση σε οικονομικές όψεις πατριαρχίας. Λειτουργία πατριαρχίας αλληλοδιαδοχικά με καπιταλισμό: υποταγή κοινωνικού φύλου κ ταξική ανισότητα= αλληλοσυνδεδεμένα συστήματα καταπίεσης. Κάποιες απορρίπτουν τον όρο: ανισότητα δύο φύλων= συνέπεια ταξικού συστήματος
• Ριζοσπάστριες: τονισμός πατριαρχίας ως συστηματική, θεσμοποιημένη, διεισδυτική μορφή αντρικής ισχύος με ρίζες στην οικογένεια. Πρότυπο αντρικής κυριαρχίας-γυναικείας υποταγής= αντανάκλαση δομών εξουσίας οικιακής ζωής.

Βιολογικό φύλο και κοινωνικό φύλο

• Αντιφεμινιστικό επιχείρημα συντηρητικών: έμφυλες διαιρέσεις κοινωνίας=φυσικές (σωματική/ανατομική κατασκευή γυναίκας=κατάλληλη σε υποδεέστερο οικιακό ρόλο

«η βιολογία καθορίζει το πεπρωμένο».

• Αντεπιχειρήματα:

- εγκέφαλος γυναίκας > από άνδρα σε σχέση με σώμα (ένδειξη ευφυΐας),

- σωματική ανάπτυξη αντανακλά κοινωνικούς παράγοντες (αθλήματα, ανάληψη σωματικής/εξωτερικής εργασίας από άνδρες),

- φυσική δύναμη σημαντική σε αγροτικές/βιομηχανικές εργασίες, χωρίς αξία σε αναπτυγμένες κοινωνίες κλπ

- βιολογικός παράγοντας που συνδέεται με κοινωνική θέση γυναικών: τεκνογονία, εμμηνόρροια, θηλασμός= όχι μειονεκτική θέση γυναικών από βιολογικά γεγονότα

* σύνδεση τεκνογονίας κ ανατροφής παιδιών= πολιτισμική (παρά βιολογική), δομή παραδοσιακής οικογενειακής ζωής

* ανάληψη οικογενειακών υποχρεώσεων από δύο συζύγους: «συμμετρικές οικογένειες»

* εκπλήρωση ανατροφής παιδιών α) από κοινότητα, β) από κράτος, γ) από συγγενείς («διευρυμένες οικογένειες»)

Αμφισβήτηση ιδέας βιολογίας ως πεπρωμένο: σαφή διάκριση βιολογικού-κοινωνικού φύλου

• «βιολογικό φύλο»: βιολογικές διαφορές θηλυκών-αρσενικών (αναπαραγωγή)
• «κοινωνικό φύλο»: πολιτισμικός όρος, διαφορετικοί ρόλοι που η κοινωνία αναθέτει σε άνδρες και γυναίκες
• Έμφυλες διαφορές: αναφορά σε στερότυπα «ανδρισμού»-«θηλυκότητας»
• Θόλωση διάκρισης βιολογικού κ κοινωνικού φύλου από πατριαρχικές ιδέες. Λανθασμένη υπόθεση: όλες οι κοινωνικές διακρίσεις ανδρών-γυναικών βασίζονται σε βιολογία ή ανατομία
• Φεμινίστριες: όχι σύνδεση μεταξύ βιολογικού κ κοινωνικού φύλου. Έμφυλες διαφορές= κοινωνικά, πολιτικά κατασκευασμένες
• Διαφορές βιολογικού φύλου δεν εξηγούν/δικαιολογούν έμφυλες διακρίσεις
• Ανθρώπινη φύση= ερμαφρόδιτη (ενσωματώνει χαρακτηριστικά των 2 φύλων). Γενετική κληρονομιά μητέρας + πατέρα (μείγμα). Διαφορές βιολογικού φύλου= βιολογικά γεγονότα, χωρίς κοινωνική, πολιτική, οικονομική σημασία
• Κρίση όχι βάσει βιολογικού φύλου, αλλά προσώπου
• Στόχος φεμινισμού: επίτευξη «προσωπικότητας» χωρίς κοινωνικό φύλο
• Αποτελέσματα διαχωρισμού κοινωνικού-βιολογικού φύλου:

- ναι σε δυνατότητα κοινωνικής αλλαγής (αναδόμηση/καταστροφή κοινωνικά δομημένων ταυτοτήτων)

- στροφή προσοχής σε διαδικασίες «απόκτησης κοινωνικού φύλου» γυναικών

Άλλες φεμινιστικές απόψεις γυναικών (επίθεση σε διάκριση βιολογικού-κοινωνικού):

• «φεμινίστριες διαφορετικότητας»: ναι σε ουσιαστικές διαφορές γυναικών και ανδρών. «Ουσιοκρατική» σκοπιά: κοινωνικά/πολιτισμικά χαρακτηριστικά αντανακλούν βιολογικές διαφορές.
• συντηρητικός αντιφεμινισμός: εστίαση σε θετικά χαρακτηριστικά γυναικείων «ιδιοτήτων» (ικανότητα για ανατροφή, συνεργασία, διαίσθηση, κι όχι αρνητικά υποταγής, υποτέλειας)
• Μεταμοντέρνες φεμινίστριες: «βιολογικό φύλο»= μη σαφής βιολογική διάκριση, πχ όχι ικανότητα τεκνοποίησης, όχι έλξη από άνδρες κλπ. Όχι σε συνεχές βιολογίας-πολιτισμού («θηλυκό», «αρσενικό»= αυθαίρετες κατηγορίες)

Απόψεις για κοινωνικό φύλο:

Φιλελεύθεροι: διαφορές γυναικών-ανδρών= ιδιωτικής ή προσωπικής σημασίας. Στο δημόσιο και πολιτικό βίο, όλοι οι άνθρωποι θεωρούνται άτομα (άσχετα με φύλο, εθνοτική προέλευση ή κοινωνική τάξη. Ατομικισμός= «τυφλός σε σχέση με κοινωνικό φύλο».

Συντηρητικοί: έμφαση σε κοινωνική/πολιτική σημασία έμφυλων διαιρέσεων, έμφυλος καταμερισμός εργασίας= φυσικός/αναπόφευκτος. Φύλο= από τους παράγοντες που δίνει στην κοινωνία τον οργανικό κ ιεραρχικό της χαρακτήρα.

Σοσιαλιστές: όχι κοινωνικό φύλο ως πολιτικά σημαντική κατηγορία. Έμφυλες διαιρέσεις= αντανακλούν βαθύτερες οικονομικές/ταξικές ανισότητες κ συντηρούνται απ΄ αυτές.

Φασίστες: κοινωνικό φύλο= θεμελιώδη διαίρεση εντός ανθρωπότητας. Ρόλος ανδρών= ηγεσία, λήψη αποφάσεων. Ρόλος γυναικών= οικιακός, υποστηρικτικός, υποδεέστερος.

Φεμινίστριες: κοινωνικό φύλο ως πολιτισμική ή πολιτική διάκριση σε αντίθεση με βιολογικές διαφορές βιολογικών φύλων. Έμφυλες διαιρέσεις= εκδήλωση αντρικής ισχύος. Φεμινίστριες διαφορετικότητας: έμφυλες διαφορές αντανακλούν ψυχοβιολογικό χάσμα γυναικείων-αντρικών χαρακτηριστικών/ευαισθησιών.

Θρησκευτικός Φονταμενταλιστές: διαίρεση δοσμένη από το Θεό κ άρα σημαντική σε κοινωνική/πολιτική οργάνωση. Πατριαρχικές δομές/ηγεμονία ανδρών= φυσικές, επιθυμητές.

Ισότητα και διαφορετικότητα

- Στόχος φεμινισμού: ανατροπή πατριαρχίας + τερματισμός σεξιστικής καταπίεσης

- Διαφορά απόψεων σχετικά με πρακτική υλοποίηση στόχου (τι και πώς)

Ζήτημα ισότητας φύλων: διαχωριστικές γραμμές σε φεμινισμό

• Εξισωτικές μορφές φεμινισμού:

- παραδοσιακά: απαίτηση ισότητας σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο φεμινισμός να χαρακτηρίζεται ως κίνημα για επίτευξη ισότητας δύο φύλων

- Φιλελεύθερες: ναι σε νομική/πολιτική ισότητα με άνδρες. Ίσα δικαιώματα, ναι σε επί ίσους όρους ανταγωνισμό ανδρών-γυναικών στο δημόσιο βίο. Ισότητα= ίση πρόσβαση σε δημόσια σφαίρα

- Σοσιαλίστριες: ίσα δικαιώματα είναι ασήμαντα χωρίς κοινωνική ισότητα. Ισότητα με όρους οικονομικής ισχύος (ζητήματα κατοχής πλούτου, μισθολογικές διαφορές, διάκριση έμμισθης-άμισθης εργασίας)

- Ριζοσπάστριες: Ισότητα στην οικογένεια κ την προσωπική ζωή. Ισότητα με όρους φροντίδας παιδιών κ οικιακών υποχρεώσεων, ελέγχου σώματος, ερωτικής έκφρασης/ολοκλήρωσης

- Σύγκλιση θέσεων: αντίληψη έμφυλων διαφορών από αρνητική σκοπιά. Σύνδεση «διαφορετικότητας» με πατριαρχία (ως καταπίεση/υποτέλεια)

• Φεμινίστριες «διαφορετικότητας»: πολιτισμικός φεμινισμός

- έννοια ισότητας= παραπλανητική/ανεπιθύμητη: ισότητα με άνδρες= οι γυναίκες «αποκτούν αντρική ταυτότητα» (προσδιορισμός στόχων με βάση ανδρικό πρότυπο), άρα αίτημα για ισότητα= να γίνουν «σαν τους άνδρες»

- αποτελέσματα παραπάνω στάσης: υιοθέτηση ανταγωνιστικής/επιθετικής συμπεριφοράς αντρικής κοινωνίας.

- πραγματική απελευθέρωση= ανάπτυξη/ολοκλήρωση ως γυναίκες, απόκτησης «γυναικείας ταυτότητας»

- «φιλο-γυναικεία» θέση (διαφορές βιολογικού φύλου έχουν πολιτική και κοινωνική σημασία). Άνδρες-γυναίκες= διαφορετικοί σε ψυχοβιολογικό επίπεδο (ορμονικές κ.α. διαφορές)

- όχι σε εξιδανίκευση ανδρογυνισμού ή προσωπικότητας

- όχι σε αγνόηση διαφορών βιολογικού φύλου

- ναι σε τιμή διακριτικών χαρακτηριστικών γυναικείου βιολογικού φύλου

- ναι σε απελευθέρωση όχι ως «πρόσωπα» χωρίς βιολογικό φύλο, αλλά ως ανεπτυγμένες/ολοκληρωμένες γυναίκες.

- έμφαση σε γυναικείες δεξιότητες (τέχνη, λογοτεχνία) κ εμπειρίες μοναδικές (τεκνογονία, μητρότητα, εμμηνόρροια)= προαγωγή αίσθηση «αδελφότητας»

Αντιθέσεις

Εξισωτικός φεμινισμός                     VS                  φεμινισμός διαφορετικότητας

Ανδρογυνισμός                                                         ουσιοκρατία

Προσωπικότητα                                                        αδελφότητα

Ανθρώπινα δικαιώματα                                            γυναικεία δικαιώματα

Έμφυλη ισότητα                                                       σεξουαλική απελευθέρωση

Μείωση διαφοράς                                                     εξύμνηση διαφορετικότητας

Διαίρεση βιολογικού/κοινωνικού φύλου                 βιολογικό= κοινωνικό φύλο

Υπέρβαση βιολογίας                                                εγκόλπωση βιολογίας

Υπέρ του ανθρώπου                                                 υπέρ της γυναίκας

Οι άνδρες είναι η λύτρωση                                      οι άνδρες είναι το «πρόβλημα»

Στράτευση με τους άνδρες                                       διαχωριστικός φεμινισμός

Φύλο και πολιτική

• Φεμινισμός: ιδεολογία σταυροδρόμι (φιλελευθερισμός, σοσιαλισμός, ψυχανάλυση, μεταμοντερνισμός= εύνοια προς ισότητα)
• Αντιφεμινισμός: σύνδεση με ιεραρχικές/ελιτιστικές ιδεολογίες/θεωρίες (πχ παραδοσιακός συντηρητικός αντιφεμινισμός: πατριαρχική δομή κοινωνίας κ έμφυλος καταμερισμός εργασίας μεταξύ «δημοσίου» ανδρός/«ιδιωτικής» γυναίκας= φυσικός).

- Αντίληψη ισότητας βιολογικών φύλων: ίσοι, αλλά διαφορετικοί (εξίσου σημαντικές οι οικογενειακές υποχρεώσεις γυναικών με τα δημόσια καθήκοντα ανδρός)

- Μορφές αντιδραστικού φεμινισμού σε περιπτώσεις απειλής παραδοσιακού κύρους/θέσης γυναίκας από ραγδαίες κοινωνικές/πολιτισμικές αλλαγές πχ Ισλαμικός φεμινισμός: επιβολή νόμου sharia, επιστροφή σε παραδοσιακές ηθικές/θρησκευτικές αρχές ως μέσο ανύψωσης κύρους γυναικών που απειλείται από εξάπλωση δυτικών νοοτροπιών/αξιών. Φερετζές κ αποκλεισμός γυναικών από δημόσιο βίο= σύμβολα απελευθέρωσης (για ορισμένες Μουσουλμάνες)

- Κριτική συμβατικού φεμινισμού: αντιδραστικός φεμινισμός αντανακλά παραπλανητική πεποίθηση πως παραδοσιακή διάκριση δημοσίου/ιδιωτικού παρείχε κύρος/προστασία στις γυναίκες. Αποδείξεις πολιτισμικής δύναμης πατριαρχίας κ ικανότητα να στρατολογεί γυναίκες στην καταπίεσή τους

• Κυριότερες παραδόσεις εντός φεμινισμού: Φιλελεύθερος, σοσιαλιστικός, ριζοσπαστικός, νέες φεμινιστικές παραδόσεις

Φιλελεύθερος φεμινισμός

Πρώτο κύμα φεμινισμού: επιρροή από ιδέες/αξίες φιλελευθερισμού

• Πρώτο κύριο φεμινιστικό κείμενο Διεκδίκηση δικαιωμάτων γυναικών της Wollstonecraft:

- ναι σε ίσα δικαιώματα/προνόμια ανδρών-γυναικών στη βάση πως είναι «ανθρώπινα όντα»

- ναι σε πρόσβαση στην εκπαίδευση= ορθολογικά άτομα οι γυναίκες, άρα ασήμαντη η «έμφυλη διάκριση» σε πολιτική/κοινωνική ζωή

• Mill: Περί υποταγής γυναικών, οργάνωση κοινωνίας σύμφωνα με αρχή «λογικής» (ασήμαντα τα «τυχαία γεγονότα γέννησης» πχ βιολογικό φύλο. Άρα ναι σε ίδια δικαιώματα και ελευθερίες με άνδρες (δικαίωμα ψήφου). Υπέρ ίσων δικαιωμάτων που απορρέουν από ιδιότητα πολίτη κ ίσων πολιτικών δικαιωμάτων

Δεύτερο κύμα φεμινισμού: σπουδαίο φιλελεύθερο συστατικό

• Φιλελεύθερος φεμινισμός= κίνημα γυναικών ΗΠΑ.
• Εκπρόσωπος: Betty Friedan, Το φωτοστέφανο των γυναικών= αναβίωση φεμινιστικής σκέψης ’60. «Φωτοστέφανο»= πολιτισμικός μύθος αναζήτησης ασφάλειας κ ολοκλήρωσης σε οικιακή ζωή κ «θηλυκή» συμπεριφορά (αποθάρρυνση γυναικών για εργασία, πολιτική, δημόσιο βίο)= «πρόβλημα χωρίς όνομα» (αιτία απόγνωσης: περιορισμός σε οικιακή ύπαρξη).

- Στόχος έργου Friedan: κατάρρευση νομικών/κοινωνικών πιέσεων που περιορίζουν γυναίκες από επίτευξη σταδιοδρομίας και πολιτικής συμμετοχής

• Φιλοσοφική βάση φιλελεύθερου φεμινισμού: αξία ατομικισμού

- ανθρώπινο άτομο= απόλυτη σημασία, όλα τα άτομα= ίσης ηθικής αξίας

- δικαίωμα σε ίση μεταχείριση ασχέτως φύλου, φυλής, χρώματος, πίστης, θρησκείας. Κριτική ατόμων με βάση λογική, χαρακτήρα, χαρίσματα, αξία

- απαίτηση για ίσα δικαιώματα: ίση πρόσβαση σε δημόσιο/πολιτικό βίο κ εκπαίδευση

- βάση κινήματος υπέρ ψήφου γυναικών= βεβαιότητα γυναικείας χειραφέτησης μετά την κατάκτηση δικαιώματος ψήφου

• Φιλελεύθερος φεμινισμός= μεταρρυθμιστικός

- ναι σε διεύρυνση δημοσίου βίου: ίσος ανταγωνισμός ανδρών-γυναικών

(λιγότερο ενδιαφέρον για αμφισβήτηση πατριαρχικής δομής κοινωνίας)

- όχι κατάργηση διάκρισης ιδιωτικής κ δημόσιας σφαίρας

- ναι σε διασφάλιση ίσων δικαιωμάτων σε δημόσια σφαίρα (εκπαίδευση, ψήφος, επιδίωξη καριέρας κλπ)

- λιγότερη σημασία σε ιδιωτική σφαίρα, έμφυλο καταμερισμό εργασίας, κατανομή εξουσίας εντός οικογένειας

- αναγνώριση κλίσης γυναικών προς οικογένεια/οικιακή ζωή (φυσική παρόρμηση, εκούσια επιλογή): φεμινίστριες 19^ου αι.

- Fridan 1983: πρόβλημα εναρμόνισης επίτευξης «προσωπικότητας» (μέσω εργασίας) με ανάγκη για αγάπη (παιδιά/οικία/οικογένεια)= έμφαση σε διαρκή/κεντρική σημασία οικογένειας (επικρίθηκε από ριζοσπάστριες φεμινίστριες ως συνεισφορά σε «γοητεία μητρότητας»)

• Ριζοσπάστριες φεμινίστριες: εστίαση σε περιορισμούς ατομικισμού ως βάση για πολιτική κοινωνικού φύλου. Επικρίσεις κατά φιλελεύθερου φεμινισμού:

- ατομικιστική προοπτική= προσοχή μακριά από δομικό χαρακτήρα πατριαρχίας (γυναίκες υποδεέστερες ως φύλο κι όχι ως άτομα)

- έμφαση σε «προσωπικότητα»: όχι συλλογική δράση σε βάση κοινής ταυτότητας κοινωνικού τους φύλου, «αδελφότητάς» τους.

- ανθρώπινα όντα= άτομα (φαίνεται ως υπέρβαση κοινωνικού φύλου): αποπολιτικοποίηση σχέσεων δύο φύλων, κοινωνικό φύλο= αόρατο ή απόδοση αρσενικών χαρακτηριστικών στις γυναίκες. Άφυλο άτομο= ενσωματώνει αρσενικές νόρμες.

- Έλξη σε φιλελεύθερο φεμινισμό γυναικών με εκπαίδευση κ κοινωνικό υπόβαθρο ώστε να εκμεταλλευτούν εκπαιδευτικές, επαγγελματικές ευκαιρίες (19^ος : ηγέτιδες κινήματος= μορφωμένες γυναίκες μεσαίας τάξης). Ίσα δικαιώματα= δυνατότητα εκπαιδευτικών/οικονομικών ευκαιριών σε όλες τις γυναίκες

- Αν χειραφέτηση= ίσα δικαιώματα/ευκαιρίες,, τότε αγνοούνται άλλες μορφές κοινωνικών μειονεκτημάτων (σε σχέση με κοινωνική τάξη/φυλή)

- φιλελεύθερος φεμινισμός= αντανακλά συμφέροντα λευκών γυναικών μεσαίας τάξης ανεπτυγμένων κοινωνιών (όχι απεύθυνση σε προβλήματα γυναικών εργατικής τάξης, μαύρων γυναικών, γυναικών αναπτυσσόμενου κόσμου)

Wollstonecraft (18^ος): (κοινωνική θεωρητικός, σύζυγος Godwin) φιλελεύθερη πίστη Διαφωτισμού σε λογική κ ριζοσπαστική ανθρωπιστική αφοσίωση στην ισότητα. Ναι σε ίσα δικαιώματα γυναικών, ειδικά σε εκπαίδευση. Βάση: έννοια «προσωπικότητας». Ανάλυση γυναικών ως αντικειμένων κ υποκειμένων ανδρικής επιθυμίας + παρουσίαση οικιακής σφαίρας ως πρότυπο κοινότητας κ κοινωνικής ευταξίας

Σοσιαλιστικός φεμινισμός

- Πρώιμες φεμινίστριες = σοσιαλιστικές ιδέες

- Εμφάνιση σοσιαλιστικού φεμινισμού: 2^ο μισό 20^ου αι.

- Αντίθεση με φιλελεύθερες: όχι απλά πολιτικά ή νομικά μειονεκτήματα γυναικών (φιλελεύθερη θεραπεία: ίσα νομικά δικαιώματα + παροχή ίσων ευκαιριών)

- Θέση σοσιαλιστριών: ρίζες έμφυλων σχέσεων= κοινωνική/οικονομική δομή

Λύση: βαθιά κοινωνική αλλαγή (κοινωνική επανάσταση)= πραγματική χειραφέτηση

• Κεντρικό θέμα σοσιαλιστικού φεμινισμού: κατανόηση πατριαρχίας μόνο υπό το φως κοινωνικών/οικονομικών παραγόντων
• Κλασική αναφορά: Engels Καταγωγή οικογένειας, ατομικής ιδιοκτησίας και κράτους: αλλαγή κοινωνικής θέσης γυναικών με ανάπτυξη καπιταλισμού κ θεσμού ατομικής ιδιοκτησίας.

- Προκαπιταλιστικές κοινωνίες: οικογενειακή ζωή= κομμουνιστική («μητρικό δικαίωμα»: κληρονομιά ιδιοκτησίας, κοινωνική θέση μέσω μητρογραμμικότητας)= ανατροπή από καπιταλισμό (κατοχή ατομικής ιδιοκτησίας από άνδρες): παγκόσμια ιστορική ήττα γυναικείου φύλου

- Λειτουργία γυναικείας καταπίεσης μέσα από θεσμό οικογένειας

- «αστική οικογένεια»= πατριαρχική/καταπιεστική (διασφάλιση ανδρών για μεταβίβαση περιουσίας τους σε γιους).

- Επιβολή μονογαμικού γάμου (εμμονή σε πατρότητα): αποστέρηση γυναικών από άλλους ερωτικούς συντρόφους. Αποζημίωση γυναικών: ανάπτυξη «λατρείας θηλυκότητας» (οργανωμένη υποκρισία: προστατεύει προνόμια κ ιδιοκτησία ανδρών)

- Σοσιαλιστική κοινωνία: διάλυση γάμου, κατάργηση ατομικής ιδιοκτησίας= εξαφάνιση πατριαρχικών χαρακτηριστικών κ μονογαμίας

• Άλλες σοσιαλίστριες φεμινίστριες: ναι σε αντικατάσταση πατριαρχικής οικογένειας από σύστημα κοινοτικής ζωής κ «ελεύθερης αγάπης» (πρώιμη ουτοπικοί σοσιαλιστές Fourier, Owen)
• Συμφωνία σοσιαλιστριών: περιορισμός γυναικών σε οικιακή σφαίρα (οικιακή εργασία, μητρότητα)= υπηρετεί οικονομικά συμφέροντα καπιταλισμού

- ως «εφεδρικός στρατός εργαζομένων»/προσωρινοί εργάτες: κακές/άνισες συνθήκες εργασίας)

- οικιακή εργασία γυναικών= ζωτική για υγεία/αποδοτικότητα οικονομίας (παράγουν εργατικό δυναμικό επόμενης γενιάς= εγγύηση μελλοντικής παραγωγής)

- υπεύθυνες για κοινωνικοποίηση, προσαρμογή, εκπαίδευση παιδιών (διασφάλιση εξέλιξης παιδιών σε πειθαρχημένους/υπάκουους εργάτες)

- ως νοικοκυρές: ανακουφίζουν άνδρες από φορτίο οικιακής εργασίας κ ανατροφής παιδιών, ώστε να εστιάζουν σε έμμισθη/παραγωγική εργασία

- έμφυλος καταμερισμός εργασίας ανδρών (έμμισθη εργασία) – γυναικών (άμισθη οικιακή εργασία)= προάγει οικονομική αποδοτικότητα

- φροντίδα ανδρών: ετοιμασία για σκληρή εργασία + οικογένεια ως προσκέφαλο σε αλλοτρίωση ως «μισθωτός σκλάβος» (κύρος, ελεύθερος χρόνος ξεκούρασης στο σπίτι)

- παροχή ισχυρού κινήτρου σε εργάτη (συντήρηση οικογένειας)

• Άμισθη φύση οικιακής εργασίας= χαμηλό κοινωνικό κύρος + εξάρτηση γυναικών από συζύγους: καθιέρωση συστηματικής κοινωνικής ανισότητας.

- Προσπάθεια αναγνώρισης οικιακής εργασίας ως παραγωγική/άξια αμοιβής.

- Προσπάθεια αναγνώρισης πορνείας ως νόμιμη/έμμισθη εργασία

- Προϋπόθεση πραγματικής χειραφέτησης: ευρείες κοινωνικές κ οικονομικές ευκαιρίες (κι όχι απλή αμοιβή για εκπλήρωση παραδοσιακών κοινωνικών ρόλων ως νοικοκυρές ή ερωτικά αντικείμενα)

• Συμφωνία σοσιαλιστριών: «γυναικείο ζήτημα»= αδιαχώριστο από κοινωνική και οικονομική ζωή

Διαφωνία σοσιαλιστριών: φύση παραπάνω σύνδεσης, σπουδαιότητα κοινωνικού φύλου/τάξης

• ορθόδοξοι Μαρξιστές: εμμονή στην υπεροχή ταξικής πολιτικής πάνω από έμφυλη

- Engels: «αστική οικογένεια»/υποταγή γυναικών= συνέπεια ατομικής ιδιοκτησίας κ καπιταλισμού, άρα ταξική εκμετάλλευση βαθύτερη από έμφυλη καταπίεση: όχι καταπίεση γυναικών από άνδρες, αλλά από θεσμό ατομικής ιδιοκτησίας. Χειραφέτηση γυναικών= παράγωγο κοινωνικής επανάστασης (αντικατάσταση καπιταλισμού από σοσιαλισμό). Ταξικός πόλεμος > έμφυλος πόλεμος. Άρα εστίαση φεμινιστριών σε εργατικό κίνημα (κι όχι σε ξεχωριστό διασπαστικό κίνημα γυναικών)

• Σύγχρονες σοσιαλίστριες: όχι σε πρωτοκαθεδρία ταξικής πολιτικής (συνέπεια απογοητευτικής γυναικείας προόδου σε κρατικο-σοσιαλιστικές κοινωνίες= άρα ο σοσιαλισμός δεν καταργεί από μόνος του την πατριαρχία).

- Έμφυλη καταπίεση= εξίσου σημαντική με ταξική.

- Ναι σε σύγχρονο Μαρξισμό: αλληλεπίδραση οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών, πολιτισμικών δυνάμεων στην κοινωνία (κι όχι σε ορθόδοξο Μαρξισμό: εμμονή σε υπεροχή υλικών/οικονομικών παραγόντων).

- όχι ανάλυση θέσης γυναικών με απλούς οικονομικούς όρους (προσοχή σε πολιτισμικές, ιδεολογικές ρίζες πατριαρχίας)

- Mitchell (1971) οι γυναίκες εκπληρώνουν 4 κοινωνικές λειτουργίες:

α. ενεργά/παραγωγικά μέλη εργατικού δυναμικού

β. γεννούν παιδιά= αναπαράγουν ανθρώπινο είδος

γ. υπεύθυνες για κοινωνικοποίηση παιδιών

δ. ερωτικά αντικείμενα

Προϋπόθεση απελευθέρωσης: χειραφέτηση στις παραπάνω περιοχές (κι όχι απλή αντικατάσταση καπιταλιστικού ταξικού συστήματος από σοσιαλισμό)

Ριζοσπαστικός φεμινισμός

Χαρακτηριστικό «δεύτερου κύματος» φεμινισμού: πέρα από ορίζοντες υπαρχόντων πολιτικών ιδεολογιών

• Έμφυλες κοινωνικές διαφορές= σημαντικές αφ΄ εαυτού
• Φιλελεύθερες/σοσιαλιστικές ιδέες= όχι αναγνώριση έμφυλης διάκρισης ως σημαντικότερη κοινωνική διαίρεση
• 1960-70: επιδίωξη αποκάλυψης επίδρασης πατριαρχίας, όχι μόνο σε πολιτική, ιδιωτική ζωή κ οικονομία, αλλά σε όλες τις όψεις της κοινωνικής, προσωπικής κ έμφυλης ύπαρξης.
• Simone de Beauvoir, Eva Figes, Germaine Greer
• Figes, Πατριαρχικές Στάσεις (1970): νομικές/κοινωνικές αδικίες κατά γυναικών + πώς οι πατριαρχικές αξίες/πεποιθήσεις διαποτίζουν κουλτούρα, φιλοσοφία, ηθική, θρησκεία κοινωνίας
• Greer, Γυναίκα Ευνούχος (1970): προσαρμογή γυναικών σε παθητικό ερωτικό ρόλο= καταπίεση πραγματικού ερωτισμού και ενεργητικής πλευράς προσωπικότητας (επιρροή από Reich, Marcuse: διακήρυξη ανάγκης για «σεξουαλική απελευθέρωση», επίκριση καταπιεστικής συμβατικής κοινωνίας)

- πολιτισμικό στερεότυπο «αιώνιας γυναίκας»: ευνουχισμός γυναικών, αντικείμενα χωρίς φύλο

• Kate Millet, Shulamith Firestone: θεωρία ριζοσπαστισμού για έμφυλη καταπίεση (διαχωρισμός από φιλελεύθερες/σοσιαλιστικές παραδόσεις)

- Κεντρικό χαρακτηριστικό ριζοσπαστισμού: έμφυλη καταπίεση= θεμελιακό χαρακτηριστικό κοινωνίας (δευτερεύουσες οι άλλες μορφές αδικίας, όπως ταξική εκμετάλλευση, φυλετικό μίσος κλπ)

- κοινωνία= «πατριαρχική»: υπογραμμίζει κεντρικό ρόλο έμφυλης καταπίεσης βιολογικού φύλου (αναλόγως με έμφαση σοσιαλιστών σε «καπιταλισμό»)

- πατριαρχία= συστηματική, θεσμοποιημένη, διάχυτη διαδικασία έμφυλης καταπίεσης

• Έργο Millet, Η Πολιτική των Φύλων (1970): πατριαρχία= «κοινωνική σταθερά» που διεισδύει σε όλες τις πολιτικές/κοινωνικές/οικονομικές δομές, σε κάθε ιστορική κ σύγχρονη κοινωνία και σε μεγάλες θρησκείες.

- ρίζες ρόλων ανδρών-γυναικών: διαδικασία «εκκοινωνισμού» (συμμόρφωση σύμφωνα με έμφυλες ταυτότητες) εντός οικογένειας (κυριότερος θεσμός πατριαρχίας), εντός λογοτεχνίας, τέχνης, δημοσίου βίου, οικονομία.

- αμφισβήτηση πατριαρχίας: μέσα από «αφύπνιση συνειδήσεων» (επιρροή από κίνημα Μαύρης Δύναμης ’60) μέσω εκπαίδευσης, διαλόγου, ενημέρωσης

- προϋπόθεση απελευθέρωσης γυναικών= επαναστατική αλλαγή (καταστροφή θεσμού οικογένειας, ανατροπή ψυχολογικής/σεξουαλικής καταπίεσης γυναικών)

• Έργο Firestone, Η Διαλεκτική του Φύλου (1970), ερμηνεία κοινωνικών κ ιστορικών διαδικασιών με όρους έμφυλων διαιρέσεων.

- χρήση Μαρξιστικής θεωρίας για ανάλυση ρόλου γυναικών (αντικατάσταση κοινωνικής τάξης με κατηγορία φύλου)

- έμφυλες διαφορές: όχι απλά από κοινωνική προσαρμογή, αλλά από βιολογία

- τεκνογονία= «φυσικός καταμερισμός εργασίας» εντός «βιολογικής οικογένειας», στο έλεος της βιολογίας (εξάρτηση από άνδρες για επιβίωση)

- πατριαρχία= όχι φυσική ή αναπόφευκτη

- ναι σε επίτευξη χειραφέτησης γυναικών υπερβαίνοντας βιολογική τους φύση

- σύγχρονη τεχνολογία= διεύρυνση προοπτικής γνήσιας ισότητας φύλων (αντισύλληψη, άμβλωση, αποφυγή εγκυμοσύνης μέσω τεχνητής αναπαραγωγής, μεταβίβαση ευθυνών για ανατροφή παιδιών σε κοινωνικούς θεσμούς)= απόδραση γυναικών από βιολογική οικογένεια κ εισαγωγή στην κοινωνία ως πραγματικά ίσες με άνδρες

• Συμφωνία Millet, Firestone:

- προϋπόθεση απελευθέρωσης= εξάλειψη έμφυλων διαφορών

- αληθινή φύση βιολογικών φύλων= ίση, ταυτόσημη

- ανθρώπινη φύση= ερμαφρόδιτη στην ουσία της

• Αποκλίνοντα στοιχεία ριζοσπαστικού φεμινισμού: «φιλο-γυναικεία» τοποθέτηση (αντίθεση Firestone, Millet), συσχέτιση ιδεών με οικοφεμινισμό

- εξυμνεί θετικές αξίες γονιμότητας, μητρότητας

- όχι προσπάθεια εξίσωσης γυναικών με άνδρες

- ναι σε αναγνώριση αδελφότητας γυναικών

- γυναικείες συμπεριφορές/αξίες διαφορετικές από ανδρών

- γυναίκες= ανώτερες (από συγκεκριμένες απόψεις): προσόντα δημιουργικότητας, ευαισθησίας, έγνοιας (όχι πλήρη ανάπτυξη από άνδρες)

• «Φιλογυναικεία» τοποθέτηση: Πολιτισμικός φεμινισμός= απόσυρση γυναικών από επιθετικό ανδρικό κόσμο πολιτικού ακτιβισμού προς απολιτική κουλτούρα (τρόπος ζωής με κέντρο γυναίκα)
• Ριζοσπαστικός φεμινισμός Millet/Firestone: πολιτικά δυναμικές και επαναστατικές φεμινίστριες

- απορρίπτουν «φιλογυναικεία» θέση: αν έμφυλες διαφορές= φυσικές, τότε ρίζες πατριαρχίας βρίσκονται εντός αντρικού βιολογικού φύλου, άρα άνδρας είναι εχθρός= φεμινιστικός διαχωριτισμός

• Φεμινιστικός διαχωριτισμός: άνδρας= έμφυλη τάξη επιθετικότητας, κυριαρχίας, καταστροφής, γυναίκα= «παγκόσμιο θύμα»

- Brownmiller: Παρά τη θέλησή μας (1975), «ιδεολογία βιασμού» ανδρών (σωματική δύναμη)= «συνειδητή διαδικασία εκφοβισμού, γυναίκες υπό καθεστώς φόβου»

- αντίκτυπος καθεστώτος φόβου σε προσωπική/ερωτική συμπεριφορά γυναίκας, ισότητα φύλων/αρμονία= αδύνατη (σχέση καταπίεσης)

- ετεροφυλόφιλες γυναίκες έχουν «ανδρική ταυτότητα» (όχι συνειδητοποίηση πραγματικής φύσης κ απόκτηση «γυναικείας ταυτότητας»)

- ανάπτυξη πολιτικού λεσβιασμού (ζήτημα μείζονος πολιτικής σημασίας οι ερωτικές προτιμήσεις). Λεσβίες= γυναίκες με γυναικεία ταυτότητα, μακριά από ανδρική καταπίεση.

- Atkinson: «Ο φεμινισμός είναι θεωρία. Ο λεσβιασμός πρακτική»

• Επικρίσεις από άλλες φεμινίστριες: φεμινιστικός διαχωριτισμός= διαστρεβλωμένη αντανάκλαση μισογυνισμού ή μίσους εναντίον γυναικών

- προσήλωση σε στόχο ισότητας φύλων (μη σεξιστικής κοινωνία)

- ερωτική προτίμηση= θέμα προσωπικής επιλογής κι όχι ζήτημα πολιτικής στράτευσης

Αντιθέσεις

Ριζοσπαστικός φεμινισμός             VS        φιλελεύθερος φεμινισμός

Απελευθέρωση γυναικών                            γυναικεία χειραφέτηση

Πατριαρχία                                                   έμφυλη ανισότητα

Αδελφότητα                                                 ατομικισμός

Προσωπικό=πολιτικό                                  συμβατική πολιτική

Μεταμόρφωση ιδιωτικής σφαίρας              διάκριση δημόσιου/ιδιωτικού

Ισότητα δύο κοινωνικών φύλων                 πρόσβαση σε δημόσια σφαίρα

Έμφυλη πολιτική                                        ίσα δικαιώματα/ευκαιρίες

Επαναστατική αλλαγή                                μεταρρύθμιση/βαθμιαία εξέλιξη

Έγερση συνείδησης                                    πολιτικός ακτιβισμός

Νέες φεμινιστικές παραδόσεις

Από ’60: δύσκολη η ανάλυση του φεμινισμού απλά με βάση όρους τριπλής διαίρεσης (φιλελεύθερη, σοσιαλιστική, ριζοσπαστική παράδοση). Διαιρέσεις «κεντρικών» παραδόσεων είτε έχουν βαθύνει, είτε έχουν αμβλυνθεί.

• Νέες μορφές φεμινισμού: ψυχαναλυτικός, μεταμοντέρνος, μαύρος, λεσβιακός
• Κοινό ενδιαφέρον: ζήτημα διαφορετικότητας (μεταξύ γυναικών κι όχι μόνο ανδρών-γυναικών)
• Ψυχαναλυτικός φεμινισμός (De Beauvoir, Friedan, Millet: επικριτικές απέναντι σε ψυχανάλυση κ Freud ως μισογυνισμός):

- Mitchell, Ψυχανάλυση και Φεμινισμός (1975): συμβιβασμός με Freud, Lacan

- κεντρικό χαρακτηριστικό: διαδικασία απόκτησης κοινωνικού φύλου κ οικοδόμησης έμφυλης διαφοράς= ψυχολογική (κι όχι βιολογική, λογική)

• Μεταμοντέρνος/μεταδομικός φεμινισμός (διαφωνία με πολιτισμικό φεμινισμό που υποστηρίζει ότι υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές ανδρών-γυναικών):

- δεν υπάρχει διαμορφωμένη γυναικεία ταυτότητα (έννοια «γυναίκας» ως μύθος)

- Αμφισβήτηση διαίρεσης βιολογικού αρσενικού/θηλυκού (επίκριση αυτής της θέσης: κίνδυνος της ίδιας της ιδέας του κινήματος γυναικών)

• Μαύρος φεμινισμός: αμφισβήτηση τάσης φεμινισμού να αγνοεί φυλετικές διαφορές.

- Σεξισμός-ρατσισμός= αλληλοσυνδεδεμένα συστήματα καταπίεσης

- υπογραμμίζει σύνθετη έκταση φυλετικών, οικονομικών, έμφυλων μειονεκτημάτων «έγχρωμων γυναικών»

• Λεσβιακός φεμινισμός (ποικίλες μορφές):

- λεσβιασμός ως πολιτική έκφραση ριζοσπαστικού φεμινισμού (μέσο απόδρασης από πατριαρχία κ απόκτησης «γυναικείας ταυτότητας»

- άλλες λεσβίες φεμινίστριες: τονισμός διαφοράς εμπειριών ομοφυλόφιλων κ ετεροφυλόφιλων γυναικών

- αγώνας κατά ομοφοβίας= εξίσου σημαντικός με αγώνα κατά πατριαρχίας

Ο φεμινισμός στον 21^ο αιώνα

- Απόγειο δημιουργικότητας, ριζοσπαστισμού φεμινιστικής θεωρίας= τέλη ’60

- Από κει και πέρα= ύφεση, συζήτηση για ανάδειξη «μετα-φεμινισμού»

Δυσκολίες που έχει αντιμετωπίσει ο φεμινισμός:

• Κίνημα γυναικών= κατακερματισμένο, μη συνεκτικό, αμφισβήτηση σημασίας του
• Συμφωνία σε ζήτημα προώθησης ρόλου γυναικών σε κοινωνία.

- Διαφωνία για το πώς και τι σημαίνει αυτό στην πράξη

• Διαιρέσεις: μεταρρυθμίστριες, σοσιαλίστριες, διαχωριτισμός, λεσβιασμός + επιπλέον διαιρέσεις για ζητήματα πορνείας, πορνογραφίας, λογοκρισίας, άμβλωσης, μητρότητας, φυλής, εθνοτισμού, κοινωνικού κράτους κλπ

-Ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων= ίσως ένδειξη φεμινιστικής δύναμης κι όχι αδυναμίας (ανάπτυξη φεμινισμού από πολιτικό κίνημα σε πολιτική ιδεολογία)

• 1980-90: φεμινισμός σε εχθρικό πολιτικό περιβάλλον.

- Ισλαμικές χώρες: πρόοδος φονταμενταλισμού μέσα από πίεση/αποκλεισμό γυναικών από πολιτική κ δημόσια ζωή+ κατάργηση νομικών τους δικαιωμάτων+ επιστροφή στο φερετζέ.

- συντηρητική αντίδραση ενάντια σε φεμινισμό στη βιομηχανοποιημένη Δύση: κυβερνήσεις Θάτσερ, Ρήγκαν (1980)= αντιφεμινιστικές, έκκληση για αποκατάσταση «οικογενειακών αξιών», έμφαση σε παραδοσιακό ρόλο γυναίκας ως μητέρα/νοικοκυρά.

- νέα δεξιά: αναστήλωση οικογενειακών πατριαρχικών αξιών/ιδεών α) ως φυσικές, β) ως εγγύηση για κοινωνική ευταξία/σταθερότητα (κατηγορία εργαζόμενων γυναικών για κακή ανατροφή παιδιών, δαιμονοποίηση ανύπαντρων γυναικών ως απειλή παραδοσιακής οικογένειας κ αύξηση φορτίου κοινωνικής πρόνοιας (έμμεσος έπαινος: προσπάθεια επαναβεβαίωσης συμβατικών κοινωνικών/θρησκευτικών αξιών= επιτυχία φεμινισμού)

• 21^ος αι.: επίτευξη πρωταρχικών στόχων= βάση κριτικής μεταφεμινισμού
• Εκστρατεία φεμινισμού «δεύτερου κύματος»: νομιμοποίηση άμβλωσης, νομοθεσία για ίσους μισθούς, νόμοι ενάντια σε διακρίσεις, ευρύτερη πρόσβαση σε εκπαίδευση, πολιτική, επαγγελματική ζωή
• Νίκη φεμινισμού:

- εμφάνιση «νέου άνδρα» (συμφιλίωση με «θηλυκά» στοιχεία οντότητάς του): ναι σε μοίρασμα οικιακών/οικογενειακών υποχρεώσεων= «συμμετρική οικογένεια»

- «κίνημα των ανδρών»: άνδρες= θύματα έμφυλης πολιτικής υπέρ γυναικών (κατάπτωση παραδοσιακών «ανδρικών» επαγγελμάτων, αυξανόμενος ανταγωνισμός από γυναίκες, στέρηση κύρους ως «τροφοδότες οικογένειας»= κίνδυνος παράδοσης ανδρών σε κουλτούρα ανικανότητας κ μέλλον θηλυκό)

• Από-ριζοσπαστικοποίηση γυναικείου κινήματος.

- Αναθεωρητισμός έκδηλος σε φεμινιστική λογοτεχνία πχ Το Δεύτερο Στάδιο Friedan (1983), Φύλο και πεπρωμένο Greer (1985)= εξύμνηση τεκνογονίας, μητρότητας (δέχθηκαν κριτική από ριζοσπάστριες)

- Νέες φεμινίστριες: εικονοκλαστικές κι όχι τόσο ριζοσπαστικές πολιτικά πχ Paglia (1990): επίθεση σε εικόνα γυναικών ως «θυμάτων», ναι σε μεγαλύτερη ευθύνη γυναικών για ερωτική/προσωπική τους συμπεριφορά

• Βασική ψευδαίσθηση μεταφεμινισμού: ξεπέρασμα σεξιστικής καταπίεσης, κοινωνία= όχι πατριαρχική.

- γυναίκες σε χαμηλά αμοιβόμενες εργασίες με χαμηλό κύρος, μερική απασχόληση

- μικρότερο έλεγχος σώματός τους (στερεότυπα θηλυκότητας/ομορφιάς)

- υποδεέστερος ρόλος εντός γάμου

- υπο-εκπροσώπηση σε θέσεις εξουσίας εντός κοινωνίας

- Greer Η ολοκληρωμένη γυναίκα (1999): επίθεση σε αντίληψη πως οι γυναίκες «έχουν τα πάντα»:

α) έχουν εγκαταλείψει στόχο απελευθέρωσης,

β) έχουν συμβιβαστεί με ισότητα/αφομοίωση (γίνονται σαν άνδρες)

Άρα: ικανότητα πατριαρχίας να αυτοαναπαράγεται από γενιά σε γενιά, υποταγή γυναικών μέσω δημιουργίας πλαστών μορφών χειραφέτησης

• Πρόκληση φεμινισμού 21^ου αιώνα: δημιουργία βιώσιμου, συμπαγούς «τρίτου κύματος», ικανού να αντιληφθεί μεταβαλλόμενη φύση έμφυλων σχέσεων και να ανατινάξει το μύθο του μεταφεμινισμού.

 9. ΟΙΚΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

Καταγωγή και εξέλιξη

• «οικολογία» όρος Γερμανού ζωολόγου Haeckel (1866): αναφορά σε «έρευνες για συνολικές σχέσεις ζώων με οργανικό κ ανόργανο περιβάλλον τους»
• Αρχές 20^ου: αναγνώριση οικολογίας ως κλάδος βιολογίας
• 1960: πολιτικός όρος (χρήση από ανερχόμενο οικολογικό κίνημα)
• «πράσινος» (1950): ευαισθησία για περιβαλλοντικά ζητήματα/προγράμματα. Υιοθέτηση «πράσινου» από περιβαλλοντικά κόμματα (1970)
• Εμφάνιση οικολογικών κομμάτων: σύνδεση όρου με ιδέες/πολιτικές κομμάτων, παρά με αρχές περιβαλλοντικού κινήματος
• «περιβαλλοντισμός» (1950): ιδέες/θεωρίες βάσει της αρχής «η ανθρώπινη ζωή μπορεί να κατανοηθεί μόνο μέσα στο πλαίσιο του φυσικού κόσμου»= ποικιλία πεποιθήσεων (επιστημονικών, θρησκευτικών, οικονομικών, πολιτικών) κι όχι ιδιαίτερο σύνολο πολιτικών πρακτικών, όπως σύγχρονο οικολογικό κίνημα
• Μειονέκτημα «περιβαλλοντισμού»: χρησιμοποιείται ως αναφορά σε μετριοπαθή/μεταρρυθμιστική προσέγγιση περιβάλλοντος (ανταπόκριση σε οικολογικές κρίσεις) χωρίς θεμελιώδη αμφισβήτηση συμβατικών εικασιών για φυσικό κόσμο.

• Αξία «οικολογισμού»: πρωταρχική σημασία οικολογίας, ποιοτικά διαφορετική πολιτική αντίληψη σε σχέση με συμβατικές.

- Στόχος: ριζοσπαστική κοινωνικοπολιτική αλλαγή, θεμελιακή επανεξέταση σχέσης ανθρωπίνων όντων – φυσικού κόσμου= αυτοτελή ιδεολογία

• Θεωρητικές αρχές σύγχρονου οικολογισμού: αρχαίες παγανιστικές θρησκείες (έννοια Μητέρας Γης), ανατολικές (Ινδουισμός, Βουδισμός, Ταοϊσμός)
• Οικολογισμός= αντίδραση ενάντια σε διαδικασία βιομηχανοποίησης

- 19^ος αι. νοσταλγία για εξιδανικευμένη αγροτική ζωή

- τέλη 19^ου: ανάδυση κινήματος για «επιστροφή στη φύση» (Γερμανία)

- ρομαντικός ποιμενισμός: αντικείμενο εκμετάλλευσης εθνικιστών/φασιστών

• Τέλη 20^ου: εντονότερη πρόοδο βιομηχανοποίησης/αστικοποίησης= ανάπτυξη οικολογισμού

- αίτιο: φόβος ότι οικονομική ανάπτυξη θέτει σε κίνδυνο επιβίωση ανθρώπινης φυλής και πλανήτη

- Carson, Η σιωπηλή άνοιξη (1962): βλάβη άγριας ζωής κ ανθρώπων από χρήση φυτοφαρμάκων κ χημικών (πρώτο βιβλίο για την οικολογική κρίση)

• Νέα γενιά ακτιβιστικών ομάδων πίεσης: Greenpeace, Φίλοι της Γης, Παγκόσμιο Ταμείο για Φύση (καλά δημοσιοποιημένο, ισχυρό περιβαλλοντικό κίνημα): αναδεικνύουν περιβαλλοντικά ζητήματα (κίνδυνοι πυρηνικής ενέργειας, μόλυνσης, εξάντληση αποθεμάτων φυσικών καυσίμων)
• 1980: περιβαλλοντικά ζητήματα στις πρώτες θέσεις πολιτικής ατζέντας οικολογικών κομμάτων
• Περιβαλλοντικές πολιτικές: στροφή προσοχής σε ζητήματα όπως μόλυνση, συντήρηση φυσικών πόρων, όξινη βροχή, φαινόμενο θερμοκηπίου, παγκόσμια υπερθέρμανση.
• Οικολόγοι: αρνούνται να αποδεχθούν ότι αποτελούν μονοθεματική ομάδα (απασχόληση περιβαλλοντικού κινήματος με ποικιλία ζητημάτων: ρόλο γυναίκας, άμυνα, αφοπλισμό, κοινωνικό κράτος, ανεργία, στενότερα περιβαλλοντικά ζητήματα)
• Ανάπτυξη ενός ριζοσπαστικά νέου συνόλου εννοιών/αξιών ερμηνείας κόσμου.
• Διάκριση οικολογισμού από παραδοσιακά πολιτικά δόγματα: εκκινά από αλληλοσυσχετισμούς που συνδέουν άνθρωπο με ιστό ζωής= αδύνατη η ένταξη του οικολογισμού σε πολιτική διαίρεση δεξιάς-αριστερά ή κατανόησή του με όρους καθιερωμένων πολιτικών δογμάτων/φιλοσοφιών.
• Γερμανοί Πράσινοι: «ούτε αριστερά, ούτε δεξιά, μπροστά»

Επιστροφή στη φύση – κεντρικά θέματα

• Κριτική οικολόγων σε βασική εικασία όπου στηρίζεται συμβατική πολιτική σκέψη: παραδοσιακά δόγματα/ιδεολογίες είναι «ανθρωποκεντρικά»= «αλαζονεία του ανθρωπισμού» Ehnrenfeld (1978)

- κατηγορίες ανάλυσης κόσμου για συμβατική σκέψη: άτομο, κοινωνική τάξη, κοινωνικό φύλο, έθνος, ανθρωπότητα

- σταθερές αξίες συμβατικής σκέψης: αντανακλούν ανθρώπινες ανάγκες

- θέση οικολόγων: αποκλειστικό ενδιαφέρον για ανθρώπινα όντα= βλάπτει, διαστρεβλώνει τη σχέση ανθρώπινου είδους κ φυσικού περιβάλλοντος (άνθρωποι= «κυρίαρχοι κ κάτοχοι της φύσης» Locke: κατάκτηση ή ξεπέρασμα φύσης)

• Αφετηρία οικολογισμού: θεώρηση φύσης ως  δίκτυο πολύτιμων/εύθραστων σχέσεων μεταξύ ζώντων ειδών (+ ανθρώπινο είδος + φυσικό περιβάλλον)
• Ανθρωπότητα: όχι κεντρική θέση, αλλά αδιαχώριστο κομμάτι φύσης
• Ναι σε ταπεινότητα, μετριοπάθεια, ευγένεια ανθρώπινων όντων + εγκατάλειψη απατηλού ονείρου ότι επιστήμη/τεχνολογία είναι πανάκεια
• Αναζήτηση νέων εννοιών σε σφαίρα επιστήμης ή παλιών από θρησκεία/μυθολογία.
• Κεντρικά θέματα οικολογισμού: οικολογία, ολισμός, αειφορία, περιβαλλοντική ηθική, αυτοεκπλήρωσ

Οικολογία

• Βασική αρχή οικολογικής σκέψης: οικολογία
• Οικολογία: μελέτη οργανισμών στον «οίκο» (φυσικές κατοικίες τους)= ξεχωριστός κλάδος βιολογίας (αναγνώριση ότι φυτά/ζώα συντηρούνται από αυτορρυθμιζόμενα φυσικά συστήματα/οικοσυστήματα αποτελούμενα από έμβια κ άβια στοιχεία)
• Τάση οικοσυστημάτων προς κατάσταση αρμονίας/ισορροπίας μέσα από σύστημα αυτορρύθμισης (ανακύκλωση πόρων, προσαρμογή όντων)
• Οικοσυστήματα: όχι κλειστά (όχι απολύτως αυτοσυντηρούμενα), αλλά αλληλεπιδρούν με άλλα οικοσυστήματα.
• Φυσικός κόσμος: περίπλοκος ιστός οικοσυστημάτων. Παγκόσμιο οικοσύστημα= «οικόσφαιρα» ή «βιόσφαιρα»
• Ανάπτυξη επιστημονικής οικολογίας= αλλαγή κατανόησης φυσικού κόσμου κ θέσης ανθρωπίνων όντων σ΄ αυτόν.
• Όχι κέντρο ο άνθρωπος ως «κυρίαρχος», αλλά εύθραυστο δίκτυο αμοιβαίων σχέσεων. Όραμα κόσμου= «οικοκεντρικό», όχι ανθρωποκεντρικό
• Προοπτική περιβαλλοντικής καταστροφής: κίνδυνος οικοσυστημάτων που κάνουν δυνατή την ανθρώπινη ύπαρξη. Διατάραξη «ισορροπίας φύσης» από άνθρωπο:

- εκθετική ανάπτυξη παγκόσμιου ανθρώπινου πληθυσμού

- εξάντληση περιορισμένων κ αναντικατάστατων πηγών καυσίμου (άνθρακας, πετρέλαιο, φυσικό αέριο)

- εκρίζωση τροπικών δασών που καθαρίζουν αέρα κ ρυθμίζουν κλίμα Γης

- μόλυνση ποταμών, λιμνών, δασών, άερα

- χρήση χημικών, ορμονικών προσθετικών στα τρόφιμα

- απειλή βιοποικιλίας (αύξηση ειδών προς εξαφάνιση+κυριαρχία ανθρώπου)

• Διάκριση «ρηχής οικολογίας» και «βαθιάς οικολογίας» (Arne Naess, 1973)
• «Ρηχή/ανθρωπιστική οικολογία»: ναι σε διδάγματα οικολογίας, αλλά προσαρμογή τους σε ανάγκες/σκοπούς ανθρώπου.

- Συντήρηση φυσικού κόσμου= συντήρηση ανθρώπινης ζωής

- Ζητήματα: έλεγχος πληθυσμιακής αύξησης, περιορισμός χρήσης εξαντλούμενων, μη ανανεώσιμων πόρων, μείωση μόλυνσης

- Επίκριση «βαθιάς οικολογίας» για υιοθέτηση «παράλογων» ή μυστικστικών δογμάτων, ανεδαφικών λύσεων (όχι απήχηση σε άνθρωπο)

• «Βαθιά οικολογία»: απόρριψη ρηχού οικολογισμού (μορφή ανθρωποκεντρισμού).

- Όχι σε πεποίθηση ότι ανθρώπινο είδος είναι ανώτερο ή σημαντικότερο.

- Σκοπός ανθρώπινης ζωής= βοήθεια σε συντήρηση φύσης (όχι αντίστροφο)

- Naess: «οικοσοφία»= νέα κοσμοθεώρηση βάσει φιλοσοφικής οικολογίας (νέο ηθικό όραμα)

• Εναλλακτική ιδέα «κοινωνικής ιδεολογίας»: βλ. παρακάτω οικοαναρχισμό

Αντιθέσεις

«Βαθύς» οικολογισμός                VS          «Ρηχός» οικολογισμός

Οικολογισμός                                              περιβαλλοντισμός

Οικοκεντρισμός                                          «ελαφρύς» ανθρωποκεντρισμός

Μυστικισμός                                               επιστήμη

Φύση                                                           ανθρώπινο είδος

Ριζικός ολισμός                                          διστακτικός ολισμός

Αξία στη φύση                                            εργαλειακή αξία

Βιοκεντρική ισότητα                                  συντήρηση μη ανθρώπινης φύσης

Δικαιώματα ζώων                                       πρόνοια για τα ζώα

Ενάντια στην ανάπτυξη                              αειφόρος ανάπτυξη

Οικολογική συνείδηση                               προσωπική ανάπτυξη

Απόψεις για την φύση

Φιλελεύθεροι: φύση= πόρος ικανοποίησης ανθρώπινων αναγκών, ναι σε ανθρώπινη κυριαρχία στη φύση. Όχι αξία φύσης αφ΄εαυτής, παρά μόνο μέσα από άνθρωπο.

Συντηρητικοί: φύση= απειλητική/σκληρή, αήθη πάλη/ωμότητα (στοιχεία ανθρώπινης ύπαρξης). Άνθρωποι ως τμήματα φύσης, αλλά διατήρηση υπεροχής ως κηδεμόνες φύσης.

Σοσιαλιστές: φύση= πόρος. Ρομαντική παράδοση σοσιαλισμού: εξύμνηση ομορφιάς, αρμονίας φύσης, επιδίωξη ανθρώπινης ολοκλήρωσης μέσα από εγγύτητα με φύση

Φασίστες: δύναμη ενστίκτου, δυνάμεων πρωτόγονης ζωής, φύση ικανή να απαλλάξει άνθρωπο από παρηκμασμένο διανοουμενισμό. Φύση= βάρβαρη πάλη κ κυκλική αναγέννηση

Φεμινίστριες: φύση= δημιουργική, καλοκάγαθη. Γονιμότητα, προδιάθεση ανατροφής= γυναίκες κοντά στη φύση/αρμονία με φυσικές δυνάμεις, ενώ άνδρες πλάσματα πολιτισμού σε ασυμφωνία ή σύγκρουση με φύση

Οικολόγοι: βαθιά οικολογία= φύση ως αλληλένδετο σύνολο ανθρώπων και μη + άψυχο κόσμο. Φύση= πηγή γνώσης κ «σωστής ζωής». Ανθρώπινη ολοκλήρωση= μέσα από εγγύτητα, σεβασμό φύσης κι όχι προσπάθεια κατάκτησής της.

Θρησκευτικός Φονταμενταλισμός: φύση= έκφραση θεϊκής δημιουργίας, α) καθήκον σεβασμού απένατι σε φύση β) δημιουργία φύσης για ικανοποίηση ανθρώπινων στόχων

Ολισμός

- Παραδοσιακές πολιτικές ιδεολογίες: όχι ενασχόληση με σχέση ανθρωπότητας-φύσης. Υπόθεση: ανθρώπινα όντα= κυρίαρχοι φυσικού κόσμου (φύση=οικονομικός πόρος). Άρα: παραδοσιακές πολιτικές ιδεολογίες= μέρος προβλήματος, όχι της λύσης

• Capra, Σημείο Καμπής (1982): καταγωγή τέτοιων ιδεών= Rene Descartes, Νεύτων (περιέγραψαν κόσμο ως μηχανή τα μέρη της οποίας μπορούν να αναλυθούν κ να κατανοηθούν μέσα από επιστημονική μέθοδο)

- Επιστήμη= πρόοδος ανθρώπινης γνώσης, βάση ανάπτυξης σύγχρονης βιομηχανίας, τεχνολογίας + κυριάρχηση διανοητικής έρευνας από επιστημονισμό (επιστημονική μέθοδος= μόνο αξιόπιστο μέσο καθιέρωσης αλήθειας)

- ορθόδοξη επιστήμη (Καρτεσιανό-Νευτώνειο παράδειγμα)= φιλοσοφική βάση σύγχρονης περιβαλλοντικής κρίσης

- ναι σε ανατροπή εμμονής σε «Νευτώνειο κόσμο-μηχανή» από νέο παράδειγμα (άνθρωπος= τμήμα του κόσμου κι όχι κυρίαρχός του)

• Ενιαίο θέμα σε ιδέες απ΄ όπου αντλεί το νέο παράδειγμα (σύγχρονη επιστήμη, αρχαίοι μύθοι, θρησκείες)= έννοια ολισμού
• Επινόηση όρου «Ολισμός»: Smuts 1926 (Νοτιοαφρικανός)= ιδέα κατανόησης κόσμου ως σύνολο κι όχι μέσω επιμέρους τμημάτων του

- αμάρτημα επιστήμης: αναγωγισμός (διαχωρισμός σε ξεχωριστά κομμάτια κ προσπάθεια κατανόησης κάθε κομματιού από μόνο του)

- Ολισμός: «όλον» πιο σημαντικό από επί μέρους «τμήματα». Σημασία κάθε κομματιού σε σχέση με άλλα κ τελικά σε σχέση με σύνολο (πχ ιατρική: ασθένεια= βλάβη συγκεκριμένου οργάνου/κυττάρων, άγνοια ψυχολογικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών παραγόντων)

Σύγχρονη επιστήμη: νέο πρότυπο ανθρώπινης σκέψης.

• Capra: εγκατάλειψη Καρτεσιανής-Νευτώνειας αντίληψης κόσμου από πολλούς επιστήμονες.

- 20^ος αι.= ανάπτυξη «νέας φυσικής» πέρα από μηχανιστικές, υπεραπλουστευτικές ιδέες Νεύτωνα (Einstein, θεωρία σχετικότητας: αμφισβήτηση παραδοσιακών αρχών αντίληψης χώρου/χρόνου + κβαντική θεωρία Bohr, Heisenberg: εγκατάλειψη ιδέας απόλυτης ή αντικειμενικής γνώσης, ναι σε «αρχή αβεβαιότητας»)= κατανόηση κόσμου όχι ως συλλογή ξεχωριστών τμημάτων, αλλά ως σύστημα ή δίκτυο συστημάτων

• Συστημική όψη κόσμου= όχι εστίαση σε μεμονωμένες δομικές μονάδες, αλλά στις αρχές οργάνωσης εντός συστήματος (σχέσεις, αλληλοεπίδραση). Ριζοσπαστικές επιπτώσεις συστημικής άποψης:

- αντικειμενική γνώση= αδύνατη (πράξη παρατήρησης μεταβάλλει παρατηρούμενο: εγγενής σχέση επιστήμονα με πείραμά του)

- αναθεώρηση εννοιών αιτίας-αποτελέσματος (παραγωγή αλλαγών από δίκτυο παραγόντων κι όχι ως συνέπεια μεμονωμένης, γραμμικής αιτίας)

- αντίληψη ζωής αποτελούμενης από συστήματα= μεταβολή επιστημών

- νέα φυσική= ικανό πρότυπο για αντικατάσταση μηχανιστικής, αναγωγιστικής κοσμοθεώρησης.

Γόνιμη πηγή νέων εννοιών/θεωριών: θρησκεία

• Capra, Το Ταο της Φυσικής (1975): ομοιότητες ιδεών σύγχρονης φυσικής κ ανατολικού μυστικισμού (Βουδισμός Ζεν= ενότητα, ακεραιότητα όλων των πραγμάτων: ανακάλυψη επιστήμης 20^ου αι.)
• Ανατολικός μυστικισμός: φιλοσοφία που δίνει έκφραση σε οικολογική σοφία κ τρόπο ζωής βάσει συμπάθειας για συνάνθρωπο, άλλων ειδών, φυσικό κόσμο
• Ενσωμάτωση οικολογικών αρχών σε μονοθεϊστικές θρησκείες (Χριστιανισμός, Ιουδαϊσμός, Ισλάμ): άνθρωπος + φύση= προϊόντα θεϊκής δημιουργίας. Άνθρωπος= επίτροπος Θεού στη Γη (καθήκον συντήρησης Γης)

Προχριστιανικές πνευματικές ιδέες= έμπνευση σύγχρονων οικολόγων

• Πρωτόγονες θρησκείες: όχι διάκριση ανθρώπινης-άλλων μορφών ζωής, ελάχιστη διάκριση έμβιων-άβιων αντικειμένων
• Ιδέα Μητέρας Γης= διατύπωση νέας σχέσης ανθρώπινων όντων-φυσικού κόσμου (οικοφεμινισμός)
• Lovelock, Γαία: μια νέα ματιά στη ζωή επάνω στη γη (1979): ιδέα ζωντανού πλανήτη με όνομα «Γαία». Γαία= «βιόσφαιρα, ατμόσφαιρα, ωκεανοί, έδαφος», ζωντανός οργανισμός που δρα με στόχο συντήρηση ύπαρξής του

- Βάση παραπάνω ισχυρισμού: αυτορρυθμιστική συμπεριφορά Γης όπως άλλες μορφές ζωής πχ επίτευξη «ομοιοστασίας» (δυναμική ισορροπία, παρά τις δραματικές αλλαγές του ηλιακού συστήματος), σταθερότητα θερμοκρασίας Γης κ σύνθεσης ατμόσφαιρας (παρότι ήλιος= 25% πιο ζεστός)

- Μικρή αλλαγή σε αναλογία οξυγόνου ατμόσφαιρας ή σε μέση θερμοκρασία Γης= κίνδυνος για όλες τις μορφές ζωής του πλανήτη

- Ο άνθρωπος και η Γαία (1988): «καταστροφή ζωντανού οικοσυστήματος= αποσυναρμολόγηση συστήματος ελέγχου αεροσκάφους εν ώρα πτήσης»

- ιδέα Γαίας= «οικολογική ιδεολογία» (μήνυμα σεβασμού υγείας πλανήτη, προστασία ομορφιάς/πόρων) + επαναστατική άποψη σχέσης έμψυχου-άψυχου κόσμου (έμβιο + άβιος κόσμος= ένα)

• «Ρηχοί οικολόγοι»: στόχος= διασφάλιση επιβίωσης ανθρώπινου είδους (όχι σε φιλοσοφία Γαίας).
• Γαία= μη ανθρώπινη. Θεωρία Γαίας= υγεία πλανήτη > υγεία μεμονομένου είδους
• Lovelock: όντα που έχουν ευδοκιμήσει= έχουν βοηθήσει Γαία σε ρύθμιση ύπαρξής της. Είδος που θέτει σε κίνδυνο ευαίσθητη ισορροπία= πιθανότητα εξάλειψής του.

Αειφορία

- Εδραιωμένη εικασία συμβατικών πολιτικών δογμάτων («γκρι κόμματα»): απεριόριστες δυνατότητες υλικής ανάπτυξης κ ευημερίας ανθρώπου μέσω επιστήμης και τεχνολογίας

- Οικοκεντρική σκοπιά: «αναπτυξιομανία» (Daly, 1974)= παραπλανητική + θεμελιώδης αιτία περιβαλλοντικής καταστροφής (καπιταλισμός/σοσιαλισμός= ως παραδείγματα «βιομηχανισμού»)

• Οικολογική οικονομία: επανεξέταση ορθόδοξων υποθέσεων για φύση κ σκοπό οικονομικής δραστηριότητας σε σχέση με Γη κ πόρων.
• Ιδέα Boulding (1966) «διαστημόπλοιο Γη»: έμφαση σε έννοια περιορισμένου και εξαντλήσιμου πλούτου

- Άποψη «Βαθιάς οικολογίας»: μειονέκτημα ιδέας Boulding= ενσωματώνει ανθρωποκεντρική υπόθεση ότι ο πλανήτης υπάρχει για να υπηρετεί άνθρωπο (Γη ως όχημα)

- Boulding: παραδοσιακή λειτουργία ανθρώπινων όντων ως εντός «καουμπόικης οικονομίας» (δηλ. με απεριόριστες ευκαιρίες)= ενθάρρυνση «απερίσκεπτης, εκμεταλλευτικής κ βίαιης συμπεριφοράς»

- ζωή σε διαστημόπλοιο: κατανόηση οικολογικών διαδικασιών συντήρησης ζωής, αναγνώριση Γης ως κλειστό κύκλωμα (όχι ως ανοιχτό αυτορρυθμιζόμενο σύστημα)= στοιχεία «εντροπίας» (μέτρο βαθμού αταξίας ή αποσύνθεσης εντός συστήματος): όχι εσαεί ανακύκλωση ενέργειας. (Εφαρμογή «νόμου εντροπίας» σε κοινωνικά/οικονομικά ζητήματα= ριζοσπαστικά συμπεράσματα.)

• «Ενεργειακή κρίση»= αντανάκλαση νόμου εντροπίας

- επίτευξη βιομηχανοποίησης και μαζικής ευημερίας μέσα από εκμετάλλευση άνθρακα, αερίου, πετρελαίου

- φυσικά καύσιμα= αποτέλεσμα αποσύνθεσης ή συμπίεσης οργανισμών προϊστορικών χρόνων: μη ανανεώσιμα

- Schumacher Το Μικρό είναι Όμορφο (1973): λάθος ανθρώπου η θεώρηση της ενέργειας ως «έσοδο» εφοδιασμού κι όχι ως «φυσικό κεφάλαιο» που πρέπει να διαφυλάξουν. Αποτέλεσμα: διόγκωση ενεργειακών απαιτήσεων βιομηχανοποιημένης Δύσης σε εποχή εξάντλησης φυσικών πόρων.

- τέλος «εποχής φυσικών καυσίμων» (+ όχι εναλλακτικές πηγές ενέργειας): διαστημόπλοιο προς αποσύνθεση. Συντήρηση αποθεμάτων= φτωχότερο βιοτικό επίπεδο (λιγότερα αυτοκίνητα, λιγότερος ηλεκτρισμός)

• Λύσεις οικολογίας:

- επιβράδυνση συνεπειών εντροπίας= σεβασμός διακυβερνήσεων κ ιδιωτών σε οικολογικές αρχές

- αναγνώριση ανθρώπινου είδους απλά ως στοιχείο σύνθετης βιόσφαιρας

- κρίση πολιτικών πρακτικών κ ενεργειών ανθρώπων μέσα από αρχή «αειφορίας»

- αντικατάσταση «εποχής φυσικών καυσίμων» με «ηλιακή εποχή» (ναι σε έρευνα κ ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας)

• «Αειφορία»: ικανότητα συστήματος (βιόσφαιρας) να διατηρεί υγεία του κ να συνεχίζει να υπάρχει (θέτει σαφή όρια σε υλικά όνειρα ανθρώπων)

Α. σοφή χρήση φυσικών πόρων:

- προϋποθέτει ελάχιστη δυνατή ζημιά παραγωγής σε ευαίσθητο παγκόσμιο οικοσύστημα πχ αειφόρος ενεργειακή πολιτική= δραματική μείωση χρήσης φυσικών καυσίμων κ αναζήτηση εναλλακτικών/ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ηλιακή, αιολική, υδροδυναμική= φύσει αειφόρες, «έσοδο» κ όχι «φυσικό κεφάλαιο»)

Β. εναλλακτική προσέγγιση σε οικονομική δραστηριότητα

- Shcumacher (1973): ιδέα «Βουδιστικών οικονομικών»= αρχή «σωστού βιοπορισμού» (αντίθεση με συμβατικές οικονομικές θεωρίες: άτομα= «μεγιστοποιητές χρησιμότητας»).

* Βουδιστική θεωρία: παραγωγή=

α) παράγει αγαθά υπηρεσίες)

β) προάγει προσωπική ανάπτυξη (αξιοποίηση ικανοτήτων και χαρισμάτων)

γ) σφυρηλατεί κοινωνικούς δεσμούς, κοινή εργασία (όχι σε εγωκεντρισμό)

- οικονομία μακριά από σύγχρονη εμμονή δημιουργίας πλούτου (ελάχιστη προσοχή σε φύση κ πνευματική ποιότητα ανθρώπινης ζωής)

- στόχος Βουδισμού= πνευματική απελευθέρωση + υλική ευημερία (όχι ο πλούτους, αλλά η επιθυμία του πλούτου, όχι η απόλαυση, αλλά ο πόθος= εμποδίζουν απελευθέρωση)

- ελπίδα περιβαλλοντικού κινήματος: οικονομία να υπηρετεί ανθρωπότητα κι όχι να την υποδουλώνει

• «Ανοιχτοί πράσινοι» (Γερμανία: Realos): ναι σε ιδέα «αειφόρου ανάπτυξης» (πλουσιότερη ανθρωπότητα αλλά με πιο αργά βήματα)= ισορροπία μεταξύ επιθυμίας για υλική ευημερία κ περιβαλλοντικού κόστους

- Επίτευξη μέσω αλλαγών στο φορολογικό σύστημα (κυρώσεις με στόχο αποθάρρυνση μόλυνσης κ μείωση χρήσης περιορισμένων πόρων)

- Schumacher: ναι σε «τεχνολογία με ανθρώπινο πρόσωπο» + σύστημα μικρής κλίμακας ή «ανθρώπινης κλίμακας» παραγωγής

• «Σκούροι πράσινοι» (Γερμανία: Fundis/φονταμενταλιστές): έννοια αειφόρου ανάπτυξης= φαρισαϊσμός απέναντι σε φόβους για περιβάλλον

- Πηγή οικολογικής κρίσης= υλισμός, καταναλωτισμός, εμμονή οικονομικής ανάπτυξης

- Λύση: «μηδενική ανάπτυξη» + κατασκευή «μεταβιομηχανικής εποχής» (ζωή σε μικρές αγροτικές κοινότητες με βάσει χειρωνακτικές ικανότητες)

- ριζική και εκτεταμένη απόρριψη βιομηχανίας κ σύγχρονης τεχνολογίας, κυριολεκτικά «επιστροφή στη φύση»

Βιομηχανισμός: «υπερ-ιδεολογία» που ενσωματώνει καπιταλισμό, σοσιαλισμό, αριστερή κ δεξιά σκέψη. Ως οικονομικό σύστημα= μεγάλης κλίμακας παραγωγή, συσσώρευση κεφαλαίου, αχαλίνωτη ανάπτυξη. Ως φιλοσοφία= υλισμός, ωφελιμιστικές αξίες, απόλυτη πίστη σε επιστήμη κ λατρεία τεχνολογίας. Βιομηχανισμός= «πρόβλημα» για οικολόγους. Οικοσοσιαλιστές: κατηγορούν καπιταλισμό κι όχι βιομηχανισμό. Οικοφεμινίστριες: ρίζες βιομηχανισμού στην πατριαρχία

Περιβαλλοντική ηθική

• Οικολογική πολιτική: επέκταση ηθικής σκέψης
• Συμβατικά ηθικά συστήματα: καθαρά ανθρωποκεντρικά

-Ωφελιμισμός: αξιολόγηση καλού-κακού με όρους ευχαρίστησης/πόνου ανθρώπινων όντων («μεγιστοποιητές χρησιμότητας»).

-Αξία φύσης: εργαλειακή (μέσο επίτευξης ανθρώπινων στόχων/συμφερόντων)

- Εργασιακές θεωρίες αξίας (Locke, Ricardo, Marx): αξία μη ανθρώπινου κόσμου= βάσει ανθρώπινης εργασίας κ ανάπτυξης ικανοτήτων/ευαισθησιών

• Κοινό ηθικό ζήτημα (+ ανθρωπιστές/ρηχοί οικολόγοι): ηθικές υποχρεώσεις απέναντι σε μελλοντικές γενεές

- Φύση περιβαλλοντικών ζητημάτων: συνέπειες ενεργειών βάλλουν επόμενες γενιές. Άρα: έκταση έννοιας ανθρώπινων συμφερόντων στο ανθρώπινο είδος ως σύνολο (χωρίς διάκριση παρούσας-μελλοντικής γενιάς): μελλοντισμός

• Διαφορετικοί τρόποι δικαιολόγησης μελλοντισμού:

- Οικοσυντηρητικοί: σύνδεση με παράδοση κ συνέχεια (παρούσα γενιά= «θεματοφύλακας» πλούτου γενεών παρελθόντος)

- Οικοσοσιαλιστές: ανησυχία για μελλοντικές γενεές= αντανάκλαση συμπόνιας για ανθρωπότητα

• Εναλλακτική προσέγγιση περιβαλλοντικής ηθικής: εφαρμογή ηθικών προτύπων και αξιών σε σχέση με άλλα είδη/οργανισμούς:

- «δικαιώματα των ζώων»

- ωφελιμιστικό επιχείρημα Singer (1976): πηγή αλτρουιστικού ενδιαφέροντος για ευημερία άλλων ειδών: έχουν αισθήσεις/υποφέρουν= αντίκτυπο σε αυξανόμενο κίνημα απελευθέρωσης ζώων.

*Ζώα, όπως και άνθρωποι, επιδιώκουν αποφυγή σωματικού πόνου= καταδίκη προσπάθειας τοποθέτησης ανθρώπινων συμφερόντων πάνω από συμφέροντα ζώων ως «ειδισμό» (αυθαίρετη/παράλογη προκατάληψη παρόμοια με σεξισμό ή ρατσισμό)

*αλτρουιστικό ενδιαφέρον για άλλα είδη= όχι ίση μεταχείριση + όχι εφαρμογή επιχειρήματος Singer σε μορφές ζωής χωρίς αισθήσεις (όχι αφεαυτών αξία)

• Ριζοσπαστικότερη ιδέα ίδιου ηθικού κύρους ανθρώπων-ζώων: Regan, Συνηγορία των δικαιωμάτων των ζώων (1983): πλάσματα ως «ζωντανά υποκείμενα»= τους αρμόζει να έχουν δικαιώματα (όχι σαφής διάκριση ζωικού και ανθρώπινου κόσμου)

- αναγνώριση δικαιωμάτων ανθρώπινων όντων χάρη σε ορθολογική σκέψη κ ηθική αυτονομία (επιλεκτική εφαρμογή σε «φυσιολογικά θηλαστικά ζώα»

- Βαθείς οικολόγοι (ολιστικό όραμα): επίκριση ατομικιστικής (βασισμένη σε έννοια δικαιωμάτων) προσέγγισης περιβαλλοντικής ηθικής

• Ηθική θέση «Βαθιάς οικολογίας»: φύση= αφ΄εαυτής (εγγενή) αξία

- όχι σχέση περιβαλλοντικής ηθικής με ανθρώπινη μεσολάβηση

- όχι απλή επέκταση ανθρώπινων αξιών σε μη ανθρώπινο κόσμο

- Goodin (1992): «οικολογική θεωρία αξίας»= εκτίμηση πόρων ως αποτέλεσμα φυσικών διαδικασιών κι όχι ανθρώπινης δραστηριότητας

- αξία φυσικού τοπίου ως πηγή νοήματος κ προτύπων ανθρώπινης ζωής + εκτίμησή του ως «κάτι σπουδαιότερο» (ελαφρύς ανθρωπισμός)= όχι ικανοποίηση βαθιάς οικολογίας

- κλασική δήλωση Leopold Ημερολόγιο της Επαρχίας της Άμμου (1948) με μορφή «ηθικής της γης»: Σωστό= ό,τι τείνει να συντηρεί ενότητα, σταθερότητα, ομορφιά βιοτικής κοινότητας. Λάθος= αντίθετο.

- φύση= ηθική κοινότητα (άνθρωποι= απλοί πολίτες, όχι περισσότερα δικαιώματα από οποιοδήποτε άλλο μέλος):

* «βιοκεντρική ισότητα»: όλοι οι οργανισμοί/οντότητες στην οικόσφαιρα  έχουν ίση ηθική αξία (κάθε οργανισμός= τμήμα αλληλοσχετιζόμενου όλου)

* Naess (1989): «ίσο δικαίωμα στη ζωή και στην άνθηση»

- Επικριτές βαθιάς οικολογίας:

* θέση μη ρεαλιστική, αρκαδική άποψη φύσης που αγνοεί τροφική αλυσίδα κ αγώνα για επιβίωση

* θέση περί εγγενούς αξίας φύσης: δεν αναγνωρίζει ότι η ηθική είναι ανθρώπινη επινόηση, άρα «φυσική» φύση= αήθης

Αυτοεκπλήρωση

- Μόνιμο θέμα οικολογισμού: απόρριψη ανθρώπινης ιδιοτέλειας/απληστίας

- Εναλλακτική φιλοσοφία: σύνδεση προσωπικής εκπλήρωσης με ισορροπία με φύση

• Σύνδεση ενδιαφέροντος για περιβαλλοντικά ζητήματα (’60) με φαινόμενο μεταϋλισμού
• Μεταϋλισμός: θεωρία εξήγησης φύσης πολιτικών ανησυχιών/αξιών με όρους επιπέδων οικονομικής ανάπτυξης. Αμυδρή βάση: άποψη Malsow για «ιεράρχηση των αναγκών»: ανάγκη υπόληψης/αυτοεκπλήρωσης πάνω από υλικές ή οικονομικές ανάγκες

- συνθήκες υλικής σπάνης γεννούν εγωιστικές/κτητικές συμπεριφορές

- συνθήκες ευημερίας επιτρέπουν ενδιαφέρον για μεταϋλικά ζητήματα (ηθική, πολιτική δικαιοσύνη, προσωπική πλήρωση: φεμινισμός, παγκόσμια ειρήνη, φυλετική αρμονία, οικολογία, δικαιώματα ζώων) ή θέματα «ποιότητας ζωής» (οικολογισμός ως «νέο» κοινωνικό κίνημα, προωθεί ατζέντα Νέας Αριστεράς: όχι σε ιεραρχικές, υλιστικές, πατριαρχικές αξίες συμβατικής κοινωνίας)

• Οικολογισμός: ριζοσπαστική/καινοτομική σκέψη σχετικά με φύση ανθρώπινων ευαισθησιών κ αυτοεκπλήρωσης

- ανθρώπινη εξέλιξη= επικίνδυνα ανισόρροπη (μαζική τεχνογνωσία κ υλικός πλούτος + ελάχιστη «αιτιογνωσία»/γνώση αιτιών πραγμάτων)

- Schumacher (1973): «Ο άνθρωπος πλέον είναι υπερβολικά έξυπνος για να επιβιώσει χωρίς σοφία»

- Ανησυχία ρηχών οικολόγων: αναζήτηση σοφίας οδηγεί οικολογισμό σε θρησκευτικό μυστικισμό ή ιδέες Νέας Εποχής

- Bookchin: μυθοποιημένη «Φύση»= μορφή «αντι-ανθρωπισμού» (αποτυχία ανθρώπινης αυτοπεποίθησης, παραμέληση κοινωνικών υποθέσεων)

• Βαθιά οικολογία: υιοθέτηση κοσμοθεωρήσεων αντίθετες από παραδοσιακά κυρίαρχες σε πολιτική σκέψη Δύσης: βάση «αλλαγής παραδείγματος» (στόχος οικολογισμού)

- ναι σε πνευματική διάσταση εντός πολιτικής

- εγγύτητα στη φύση= θεωρητική στάση, ηθική τοποθέτηση+ ανθρώπινη εμπειρία, επίτευξη «περιβαλλοντικής συνείδησης» («οικολογικός εαυτός»)

• Υπερβατική οικολογία, Fox (1990): διαπίστωση ότι «τα πράγματα είναι», ανθρώπινα όντα + άλλες οντότητες=μέρος μοναδικής πραγματικότητας
• Αυτοεκπλήρωση κατά Naess: μέσα από «ταύτιση με άλλους» (επιρροή ανατολικών θρησκειών)
• Βουδισμός= οικολογική φιλοσοφία, ιδέα του «μη εγώ», αφύπνιση/φώτιση= υπέρβαση εαυτού, αναγνώριση σύνδεσης με όλα τα πλάσματα κ το σύμπαν

- Είδος ολιστικού ατομικισμού: ελευθερία= εμπειρία του «είναι»

- Eric Fromm, Να έχεις ή να είσαι (1979): «έχειν»= συμπεριφορά του μυαλού (καταναλωτισμός, υλική κοινωνία), «είναι»= ικανοποίηση από εμπειρία, μοίρασμα, οδηγεί σε προσωπική ανάπτυξη, πνευματική γνώση. Προϋπόθεση ύπαρξης «προσανατολισμένος στο είναι»: μεταμόρφωση ανθρωπότητας (κι όχι απλά ριζοσπαστική κοινωνικοπολιτική αλλαγή)

Φύση και πολιτική

• Βαθείς οικολόγοι:

- απόρριψη συμβατικών πολιτικών δοξασιών ως ανθρωποκεντρικές

- απόρριψη όρου «ιδεολογίας» λόγω σχέσης της με ανθρωποκεντρική σκέψη

- ναι σε νέο «ιδεολογικό» παράδειγμα: μέσα από ριζοσπαστική εφαρμογή οικολογικών και ολιστικών αρχών

• Άλλοι οικολόγοι/περιβαλλοντιστές στοχαστές: έχουν εμπνευστεί από καθιερωμένες πολιτικές παραδόσεις

- βάση: πίστη ότι περιλαμβάνουν δόγματα/αξίες που α) μπορούν να στελεχώσουν με θετική εικόνα μη ανθρώπινης φύσης, β) να φωτίσουν το γιατί της οικολογικής κρίσης και το πώς να αντιμετωπιστεί (οικολογισμός= ριζοσπαστική ιδεολογία)

• Συντηρητικοί, σοσιαλιστές, αναρχικοί, φεμινίστριες, φιλελεύθεροι: υποστήριξη οικολογικών ιδεών= υποστήριξη διαφορετικών πολιτικών στόχων

- Δεξιός οικολογισμός, οικοσοσιαλισμός, οικοαναρχισμός, οικοφεμινισμός

Δεξιός οικολογισμός

- Σύγχρονη οικολογική πολιτική (πίστη σε αποκέντρωση, άμεση δράση, αντίθεση σε ιεραρχία κ υλισμό): σχέση με αριστερά.

- Πρώτες εκδηλώσεις πολιτικής οικολογίας: με δεξιό προσανατολισμό

• Ναζιστικός οικολογισμός (Ναζιστική Γερμανία)

- εμπειρία ραγδαίας βιομηχανοποίησης (τέλη 19^ου): κίνημα «επιστροφής στη γη» (απήχηση σε φοιτητές/νέους, Γερμανικό Κίνημα Νεολαίας), απόδραση από αλλοτρίωση πόλης.

- κύριος εκφραστής: ιδέες Darre΄(υπουργός γεωργίας επί Χίτλερ): μείγμα νορδικού φυλετισμού + εξιδανίκευσης αγροτικής ζωής= αγροτική φιλοσοφία «Αίμα και Γη» (εξασφάλιση αφοσίωσης Γερμανικής υπαίθρου+όχι υλοποίηση προγράμματος Darre, εστίαση Hitler σε πολεμική βιομηχανία)

*κοινά σημεία με Ναζισμό (=μορφή βιταλισμού, έμφαση σε ρόλο «ζωτικής δύναμης», άρα αντίθετος με υλισμό)

*κοινά σημεία ιδεών Darre΄με σύγχρονο οικολογικό κίνημα:

α) ζωή κοντά στη φύση= εκπληρωτική (στόχος: αναδημιουργία αγροτικής Γερμανίας). Ιδέα και σύγχρονων οικολόγων όπως ο Goldsmith.

β) ναι σε οργανική γεωργία (φυσικά λιπάσματα)

γ) ναι σε οργανικό κύκλο ζώων-εδάφους-τροφίμων-ανθρώπων (έργα Steiner, κίνημα ανθρωποσοφίας)

- Ήπια δεξιά: συμπάθεια συντηρητικών για περιβαλλοντικά ζητήματα

• Οικοσυντηρητισμός: ρομαντική προσήλωση σε αγροτικό τρόπο ζωής, αντίδραση ενάντια σε βιομηχανοποίηση κ ιδέα «προόδου»

- όχι οραματισμός κατασκευής μεταβιομηχανικής κοινωνίας σε θεμέλια αρχών συνεργασίας κ οικολογίας

- ναι σε επιστροφή κ διατήρηση προβιομηχανικής κοινωνίας (φεουδαλικής)

- ναι σε συντήρηση/προστασία εθνικής κληρονομιάς (δρυμοί, δάση, αρχιτεκτονική/κοινωνική κληρονομιά)

- σύνδεση συντήρησης φύσης με υπεράσπιση παραδοσιακών αξιών/θεσμών

*Goldsmith (Βρετανικός περιβαλλοντισμός): οικολογική κοινωνία= ανάσταση παραδοσιακής τάξης εντός οικογένειας/κοινότητας (αυταρχική διακυβέρνηση)

Οικοσοσιαλισμός

- Σοσιαλιστικό ρεύμα εντός οικολογικού κινήματος (Γερμανοί Πράσινοι)

- Οικοσοσιαλισμός:

α) αντλεί από Μαρξιστική ανάλυση,

β) διαχωρίζεται από ημιθρησκευτικές ιδέες περιβαλλοντικού κινήματος

• Bahro (1982, επικεφαλής): καπιταλισμός= βασική αιτία περιβαλλοντικών προβλημάτων (σύληση φυσικού κόσμου από βιομηχανοποίηση)

- ανθρώπινη εργασία + φυσικός κόσμος= αντικείμενα εκμετάλλευσης (αιτία: αντιμετωπίζονται ως οικονομικοί πόροι)

- προσπάθεια βελτίωσης περιβάλλοντος= ριζοσπαστική διαδικασία κοινωνικής αλλαγής (κοινωνική επανάσταση)

• Θέση Μαρξ (πίστη σε προοδευτική εξέλιξη παραγωγικών δυνάμεων): αντικείμενο αντιπαράθεσης

- α΄ερμηνεία: κλασική έκφραση βιομηχανισμού

- β΄ερμηνεία: οικολογικός χαρακτήρας πρώτων συγγραμμάτων περί «εξανθρωπισμό» φύσης κ «φυσικοποίηση» ανθρώπινων όντων

• Πυρήνας οικοσοσιαλισμού: καπιταλισμός= εχθρός περιβάλλοντος
• Ενσωμάτωση αντίθεσης προτεραιοτήτων «σοσιαλιστικών» κ «οικολογικών»

- αν περιβαλλοντικά προβλήματα= παράγωγο καπιταλισμού, τότε λύση= κατάργησή του (άρα όχι ανάγκη ξεχωριστών οικολογικών κομμάτων, αφού πραγματικό πρόβλημα= οικονομικό σύστημα)

- σοσιαλισμός= «παραγωγικό» πολιτικό κόμμα (ναι σε εκμετάλλευση πλούτου πλανήτη για το καλό της ανθρωπότητας κι όχι μιας ελίτ)

• εκλογική απήχηση σοσιαλιστικών κομμάτων= υπόσχεση οικονομικής ανάπτυξης (καθυστέρηση υιοθέτησης περιβαλλοντικών πολιτικών= απροθυμία οικολόγων να υποτάξουν οικολογισμό σε σοσιαλισμό)

- συμπέρασμα οικοσοσιαλιστών (όπως Bahro): οικολογική κρίση= πιεστική, άρα προβάδισμα από ταξική πάλη

• Σοσιαλισμός= οικολογικός: αν πλούτος ανήκει σε όλους, τότε θα χρησιμοποιηθεί για τα συμφέροντα όλων (+μακροπρόθεσμα συμφέροντα ανθρωπότητας)
• Επικριτές: όχι λύση οικολογικών προβλημάτων μέσω αλλαγής ιδιοκτησίας πλούτου (βλ. Σοβιετική Ένωση, ανατολική Ευρώπη: αποξήρανση λίμνης Αράλης, πυρηνική έκρηξη Τσέρνομπιλ)

Οικοαναρχισμός

• Αναρχισμός: δικαιούται να ισχυρίζεται ότι είναι περιβαλλοντικά ευαίσθητη

Οικολογικό κίνημα οφείλει σε αναρχοκομμουνιστές 19^ου πχ Kropotkin

• Bookchin (1977): σαφής αντιστοιχία ιδεών αναρχισμού κ αρχών οικολογίας= ιδέα «κοινωνικής οικολογίας» (οικολογική ισορροπία= θεμέλιο κοινωνικής σταθερότητας)

- Αναρχικοί: ναι σε κοινωνία χωρίς κράτη, αρμονία μέσα από αμοιβαίο σεβασμό κ κοινωνική αλληλεγγύη ανθρώπινων όντων (θεμελίωση πλούτου κοινωνίας= ποικιλία κ διαφορετικότητά της)

- Οικολογία: ισορροπία/αρμονία= αυθόρμητη στη φύση (μορφή οικοσυστημάτων) + δεν χρειάζονται εξωτερική εξουσία/έλεγχο (όπως αναρχικές κοινότητες)

- Παραλληλισμός απόρριψης ανθρώπινης διακυβέρνησης με προειδοποιήσεις οικολόγων για ανθρώπινη «κυριαρχία» φυσικού κόσμου

- αναλογία αναρχικής κοινότητας με οικοσύστημα (αρχές διαφορετικότητας, ισορροπίας, αρμονίας)

• Αναρχικοί: ναι σε αποκεντρωμένες κοινωνίες, οργάνωση σε κοινόβια ή χωριά

- ζωή στη φύση + αυτάρκεια= εξάρτηση από φυσικό περιβάλλον= κατανόηση οργανικών σχέσεων κ οικολογίας

- Bookchin: αποκέντρωση= «πιο ευφυή/στοργική χρήση περιβάλλοντος»

- κοινωνία αυθόρμητης συμπάθειας μεταξύ ανθρώπων= ενθάρρυνση οικολογικής ισορροπίας ανθρώπινων όντων – φυσικού κόσμου

• Αντίληψη οικολόγων περί μεταβιομηχανικής κοινωνίας= επιρροή από Kropotkin και Morris.
• Υιοθέτηση αναρχικών ιδεών όπως: αποκέντρωση, συμμετοχική δημοκρατία, άμεση δράση
• Ναι σε υιοθέτηση οράματος αναρχισμού ως όραμα υγιούς μέλλοντος, όχι αποδοχή του ως μέσο μετάβασης προς τα εκεί

- Αναρχικοί: ανατροπή διακυβέρνησης κ κάθε μορφής πολιτικής εξουσίας

- Οικολόγοι: διακυβέρνηση= υπηρεσία οργάνωσης συλλογικής δράσης κ αντιμετώπισης (τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα) της περιβαλλοντικής κρίσης

* Φόβος οικολόγων: αποδυνάμωση/κατάργηση διακυβέρνησης= ανεξέλεγκτες οι δυνάμεις που γέννησαν τη βιομηχανοποίηση κ κατέστρεψαν περιβάλλον

Οικοφεμινισμός

Από τις βασικές φιλοσοφικές σχολές περιβαλλοντικής σκέψης

• Πυρήνας οικοφεμινισμού: ρίζες περιβαλλοντικής σκέψης= πατριαρχία
• Φεμινίστριες με ερμαφρόδυτη/άφυλη εικόνα ανθρώπινης φύσης: πατριαρχία= διαστροφή ενστίκτων/ευαισθησιών ανδρών (διαχωρισμός από «ιδιωτικό» κόσμο ανατροφής, σπιτιού, προσωπικών σχέσεων)
• Έμφυλος καταμερισμός εργασίας: υποταγή γυναικών/φύσης από άνδρες
• Οικοφεμινισμός= ιδιαίτερη μορφή κοινωνικής οικολογίας
• Φεμινίστριες σε βάση ουσιοκρατίας (θεμελιώδεις/ανεξάλειπτες διαφορές ανδρών-γυναικών):

- Daly, Gyn/Ecology (1979): ευθυγράμμιση με «γυναικεία φύση»= απελευθέρωση από πατριαρχική κουλτούρα

• Εγγενής σύνδεση γυναικών – φύσης: προχριστιανικές θρησκείες, «πρωτόγονοι» πολιτισμοί
• Σύγχρονες οικοφεμινίστριες: βιολογική βάση γυναικείας εγγύτητας στη φύση
• Παραδοσιακές «γυναικείες» αξίες: αμοιβαιότητα, συνεργασία, ανατροφή (ήπιος ή οικολογικός χαρακτήρας)
• Ιδέα φύση ως πόρος προς εκμετάλλευση ή δύναμη προς καθυπόταξη= αποτροπιαστική για γυναίκες (η φύση λειτουργεί μέσα σ΄αυτές= προσωπική πλήρωση)
• Ανατροπή πατριαρχίας= νέα σχέση ανθρώπινης κοινωνίας – φυσικού κόσμου
• Γυναίκες= πλάσματα φύσης, Άνδρες= πλάσματα πολιτισμού (συνθετικός, τεχνητός κόσμος, προϊόν επινοητικότητας κι όχι φυσικής δημιουργικότητας)

- Ανδρικός κόσμος: ευφυΐα > διαίσθηση, υλισμός > πνευματικότητα, μηχανικές σχέσεις > ολιστικές (πίστη σε αγώνα επιβίωσης, ανταγωνισμό, ιεραρχία)

- πατριαρχία= καθιέρωση υπεροχής πολιτισμού πάνω στη φύση

• Οικολογική καταστροφή + ανισότητα κοινωνικών φύλων= κομμάτι ίδιας διαδικασίας κυριαρχίας «πολιτισμένου» άνδρα πάνω σε «φυσική» γυναίκα

Ο οικολογισμός στον 21^ο αιώνα

- Προοπτικές οικολογισμού: περιβαλλοντική κρίση + επίπεδο κατανόησης

- Αύξηση αποδείξεων καταστροφής φύσης= αναζήτηση εναλλακτικής λύσης απέναντι σε αναπτυξιομανή βιομηχανισμό

- Αυξομειώσεις απήχησης οικολογικών κομμάτων κ μονοθεματικών περιβαλλοντικών ομάδων= όχι ένδειξη σθένους οικολογικών ιδεών/αξιών

• Πρόβλημα οικολογικών κομμάτων: υιοθέτηση οικολογικών θέσεων από παραδοσιακά κόμματα
• Πρόβλημα μονοθεματικών περιβαλλοντικών ομάδων: δεν αντανακλούν αριθμό ομοϊδεατών τους στην κοινωνία, ούτε την ευρύτερη υιοθέτηση οικολογικών πρακτικών (ανακύκλωση, χρήση οργανικών τροφίμων κλπ)
• Περιβαλλοντικές ομάδες + ακτιβιστές= εξέχουσα θέση σε κίνημα ενάντια σε παγκοσμιοποίηση (μονόδρομος η εγκατάλειψη πολιτικών/πρακτικών καταστροφής φυσικού κόσμου)
• Προβλήματα οικολογικής θεωρίας:

α) δυσκολία αναγωγής οικολογισμού σε παγκόσμια ιδεολογία: περιορισμοί οικολογισμού= άρνηση συμβάδισης με Δύση (ανάπτυξη δυτικών κρατών= βιομηχανοποίηση, εκμετάλλευση πόρων, ρύπανση)

- δυσκολία υιοθέτησης οικολογικών προτεραιοτήτων από βιομηχανοποιημένη Δύση: αίτημα εγκατάλειψης ευημερίας από το μεγαλύτερο καταναλωτή ενέργειας/πόρων

β) βαθύτερη εδραίωση βιομηχανισμού κ αξιών (ανταγωνιστικός ατομικισμός, καταναλωτισμός) ως αποτέλεσμα οικονομικής παγκοσμιοποίησης. Παγκοσμιοποίηση= μορφή υπερβιομηχανισμού (οικολογισμός= κατά παγκοσμιοποίησης)

γ) δυσκολίες αντιαναπτυξιακού μηνύματος οικολογισμού: πολιτική αειφόρου ή μηδενικής ανάπτυξης= μη ελκυστική (εκλογικά αδύνατη) + παρερμηνεία της (αντιμετώπιση περιβαλλοντικής κρίσης: ανεπτυγμένες, υλιστικές κοινωνίες)

δ) «πρασινισμός» (αγάπη για περιβάλλον): προσωρινή αστική μόδα, μορφή μεταβιομηχανικού ρομαντισμού= περιβαλλοντική συνείδηση ως προσωρινή αντίδραση στη βιομηχανική πρόοδο (περιορισμός σε νέους, υλικά εύπορους)

ε) πρόκληση κλίμακας απαιτούμενων αλλαγών οικολογισμού (βαθιά οικολογία= πιο ριζοσπαστική από σοσιαλισμό, φασισμό, φεμινισμό)

- απαίτηση μεταμόρφωσης οικονομικού συστήματος, αναδιάταξης σχέσεων εξουσίας + καθιέρωση νέου τρόπου ύπαρξης κ κατανόησης ύπαρξης.

- θεωρίες/αξίες/ευαισθησίες: εντελώς αντίθετες από παραδοσιακές βιομηχανικών κοινωνιών

- πρόβλημα φιλοσοφίας οικολογισμού (πηγή απήχησης)= ξένη προς πολιτισμό 

 10. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΜΟΣ

Καταγωγή και εξέλιξη

«φονταμενταλισμός»: fundamentum= θεμέλιο

- Αρχή όρου: Αμερικανικός Προτεσταντισμός αρχές 20^ου αι. (υπέρ αλάθητης ή κατά γράμμα μετάφρασης Βίβλου έναντι «σύγχρονων» ερμηνειών Χριστιανισμού)

- Σύγχρονη χρήση όρου: σχέση με μεγάλες θρησκείες= κίνημα ή θρησκευτικο-πολιτικό εγχείρημα (κι όχι απλή έκφραση κατά γράμμα αλήθειας ιερών κειμένων)

• Φονταμενταλισμός: πολιτικό φαινόμενο + αμφιλεγόμενος όρος

=καταπίεση, μισαλλοδοξία, εχθρός φιλελεύθερων αξιών και προσωπικής ελευθερίας, ακαμψία, δογματισμός, αυταρχισμός (απόρριψη όρου από φονταμενταλιστές ως υπεραπλουστικό/μειωτικό)

- κατάρρευση κομμουνισμού: θρησκευτικός φονταμενταλισμός (Ισλαμικός)= αντικατάσταση Μαρξισμού ως κύρια απειλή για παγκόσμια τάξη πραγμάτων

- τέλος Ψυχρού Πολέμου: παγκόσμια «σύγκρουση πολιτισμών»

• Άνοδος θρησκευτικού φονταμενταλισμού τέλη 20^ου αι. (πολιτική μορφή):  προκάλεσε σύγχυση σε υπερασπιστές θέσης εκκοσμίκευσης (εκσυγχρονισμός/βιομηχανοποίηση= επικράτηση ορθού λόγου πάνω σε θρησκεία, αντικατάσταση πνευματικών αξιών με υλικές)
• Θρησκευτικός φονταμενταλισμός ως ιδεολογία αφεαυτής: θρησκεία= αδιαχώριστη από νόμο και πολιτική
• Οπισθοδρομική όψη + αντιεκσυγχρονισμός: δημιούργημα σύγχρονου κόσμου (εξαιρέσεις: Γερμανός Muntzer 15oς αι. Πόλεμος Αγροτών, Καλβίνος θεοκρατία Γενεύης 16^ος , Πουριτανοί Αγγλική Επανάσταση 17^ος)
• Εγείρεται σε βαθιά προβληματικές κοινωνίες, ιδιαίτερα με κρίση ταυτότητας
• Παράγοντες κρίσεων κοινωνίας σε σχέση με φονταμενταλισμό:

- εκκοσμίκευση: εξασθένιση παραδοσιακής θρησκείας + αποδυνάμωση «ηθικής δομής» κοινωνίας. Φονταμενταλισμός= ηθική διαμαρτυρία κατά παρακμής/υποκρισίας. Στόχος: επανεδραίωση σύνδεσης ανθρώπινου-θείου κόσμου (Νέα Χριστιανική δεξιά, Ισλαμικός Φονταμενταλισμός)

- μετα-αποικιοκρατία: (εξηγεί φονταμενταλισμό αναπτυσσόμενου κόσμου) καταπίεση γηγενών κουλτούρων= αποδυναμωμένη αίσθηση ταυτότητας μετα-αποικιοκρατικών κοινωνιών + ασθενής προσήλωση σε δυτικές αξίες/θεσμούς. *Επίτευξη ανεξαρτησίας: σύνδεση ενοποιητικού αντι-αποικιοκρατικού αγώνα με καθήκοντα οικοδόμησης έθνους κ σταθεροποίησης καθεστώτος.

*Αποτυχία πολιτικής ανεξαρτησίας να φέρει κοινωνική χειραφέτηση (αντικατάσταση παλιού ιμπεριαλισμού με νεοαποικιοκρατία= παγκόσμια ανισότητα, υποτέλεια σε δυτικές δυνάμεις/συμφέροντα)

*Φονταμενταλισμός: προοπτική μη δυτικής (ή αντιδυτικής) πολιτικής ταυτότητας= εκφράζει φιλοδοξίες φτωχών κ μεσαίων τάξεων άστεων

- παγκοσμιοποίηση: έχει υπονομεύσει ικανότητα «πολιτικού» εθνικισμού για ασφαλείς/σταθερές πολιτικές ταυτότητες.

*Θρησκεία: τάση αντικατάστασης έθνους ως πηγή συλλογικής ταυτότητας.

*Φονταμενταλισμός: υποποικιλία εθνοτικού εθνικισμού (σημαντικό όπου η εθνική ταυτότητα έχει αμφισβητηθεί/απειληθεί).

*Συνέπειες παγκοσμιοποίησης (αλληλοεξαρτώμενου κόσμου) για φονταμενταλισμό: περιορισμός ικανότητας αναδόμησης κοινωνίας βάσει εθνικών/θρησκευτικών/πολιτικών σχεδίων= εμφάνιση «πραγματιστικού φονταμενταλισμού» Ιράν 1989: υπογράμμιση περιορισμών φονταμενταλισμού στην εξουσία

Επιστροφή στα βασικά – κεντρικά θέματα

Θρησκευτικός φονταμενταλισμός= άτυπη πολιτική ιδεολογία υπο δύο έννοιες:

• Α) διαποτίζει θρησκείες (ασχέτως δογματικών/δομικών τους διαφορών)

- συσχέτιση με βία/αντισυνταγματική πολιτική δράση

- υποστήριξη νομοταγούς, ειρηνικής συμπεριφοράς

- αντίθεση με φιλελεύθερο ατομικισμό

- Προτεσταντικός φονταμενταλισμός: «άγριος ατομικισμός» ως άρθρο πίστης

- Ισλαμιστές: απόρριψη τοκογλυφίας/συμφέροντος τραπεζών

- Νέα Χριστιανική δεξιά: αποδοχή οικονομίας αγοράς, laissez-faire

(φονταμενταλισμός= στυλ πολιτικής σκέψης κι όχι πραγματικό σύνολο πολιτικών ιδεών/αξιών)

- κοινό φονταμενταλιστικό χαρακτηριστικό: αναγνώριση συγκεκριμένων αρχών ως θεμελιώδεις αλήθειες ασχέτως περιεχομένου

• Β) παράδοξη η σύνθεση πολιτικής ιδεολογίας από θρησκευτικά δόγματα/αξίες

[Αν και όχι καινούριο φαινόμενο: ηθικοί σοσιαλιστές: άντληση από θρησκείες για βάση συστήματος αξιών, συντηρητικοί: θρησκεία ως μορφή «κοινωνικής συγκολλητικής ουσίας»]

- Φονταμενταλισμός: θρησκευτικές ιδέες (όχι ως μέσα υπεράσπισης ή εξωραϊσμού πολιτικών δογμάτων)= βασική ουσία πολιτικής σκέψης + πρόγραμμα αναδόμησης κοινωνίας (ιδεολογία από μόνος του)

- ερμηνεία φονταμενταλισμού ως υποπερίπτωση εθνικισμού

- Ισλάμ: έκδηλη υπερεθνική διάσταση

• Χαρακτηριστικά: θρησκεία και πολιτική, φονταμενταλιστική παρόρμηση, αντιμοντερνισμός, μαχητικότητα

Θρησκεία και πολιτική

- Κεντρικό θέμα φονταμενταλισμού: απόρριψη διάκρισης θρησκείας-πολιτικής

Khomeini: «Η πολιτική είναι θρησκεία»

- Θρησκεία: οργανωμένη κοινότητα ανθρώπων μέσω κοινού σώματος πεποιθήσεων  υπερβατικής πραγματικότητας (σύνολο αποδεκτών ενεργειών/πρακτικών)

• Εξάπλωση φιλελεύθερης κουλτούρας + προβάδισμα βιομηχανοποιημένης Δύσης= περιορισμός αντίκτυπου θρησκείας

- Φιλελεύθερη εκκοσμίκευση= όχι αντιθρησκευτική τάση.

- Ναι σε καθιέρωση «κατάλληλης» σφαίρας κ ρόλου θρησκείας.

- διάκριση δημόσιου-ιδιωτικού= αυστηρός διαχωρισμός δημόσιας σφαίρας ζωής (συλλογικοί κανόνες, πολιτική εξουσία) κ ιδιωτικής (ελευθερία δράσης)

- αξία διάκρισης: εγγύηση ατομικής ελευθερίας, περιορισμός ικανότητας παρέμβασης διακυβέρνησης σε προσωπικές/ιδιωτικές υποθέσεις

- Επιπτώσεις σε θρησκεία: περιορισμός σε ιδιωτική σφαίρα, «ιδιωτικοποίηση θρησκείας»= έκταση διάκρισης δημοσίου-ιδιωτικού σε διάκριση πολιτικής-θρησκείας (ΗΠΑ: συνταγματική κατοχύρωση, Βρετανία: τυπικά προνόμια εκκλησίας)

• Φονταμενταλισμός: απόρριψη διάκρισης δημόσιου/ιδιωτικού

Α΄ επίπεδο: ως εκδήλωση πολιτικής ταυτότητας (επέκταση δημόσιας σφαίρας σε κοσμική/ορθολογική βάση= αποδυνάμωση παραδοσιακών κοινωνικών νόρμων, δομών, αξιών= χωρίς ταυτότητα)

- Ζήλος φονταμενταλισμού: θρησκεία ως πρωταρχική συλλογική ταυτότητα (σταθερότητα + αίσθημα «ανήκειν»)

Β΄ επίπεδο: θρησκεία ως ιδιωτική/προσωπική υπόθεση= κατάληψη δημοσίου από κακό (ανεκτικότητα, υλισμός, διαφθορά, έγκλημα, ανηθικότητα)

- Λύση: εκ νέου δημιουργία κόσμου, αντικατάσταση δομών κ θεμελίωση σε θρησκευτικές αρχές (νόμος, πολιτική, κοινωνία, πολιτισμός, οικονομία)

- Αντιδράσεις έναντι σε διαφθορά:

* «παθητικός» φονταμενταλισμός: αναχωρητισμός (κοινότητες, πχ Άμις), υπαγόρευση κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών αρχών από θρησκεία (όχι ενδιαφέρον για εκτεταμένη αναγέννηση κοινωνίας)

* «ενεργός» φονταμενταλισμός: αντίσταση/μάχη, υιοθέτηση έκδηλης (συμβατικής) πολιτικής στάσης.

- Όχι απόρριψη πολιτικής (διακυβέρνηση/κράτος), ναι επιδίωξη κατάληψης/επιρροής σύγχρονου κράτους ως εργαλείο ηθικής αναγέννησης

• Επικριτές: εξάλειψη διάκρισης θρησκείας-πολιτικής= ολοκληρωτική παρόρμηση φονταμενταλισμού.

Απόψεις για θρησκεία:

Φιλελεύθεροι: ως «ιδιωτική» υπόθεση (ατομική επιλογή, προσωπική ανάπτυξη). Θρησκευτική ελευθερία= θεμελιώδης για ελευθερία πολίτη. Διασφάλιση: διάκριση θρησκείας-πολιτικής, εκκλησίας-κράτους

Συντηρητικοί: ως πολύτιμη (αναγκαία) πηγή σταθερότητας κ κοινωνικής συνοχής. Σύνολο αξιών + κοινή κουλτούρα= αναπόφευκτα κοινά χαρακτηριστικά θρησκείας/πολιτικής, εκκλησίας/κράτους

Αναρχικοί: ως θεσμοποιημένη πηγή καταπίεσης. Μόνιμη σύνδεση εκκλησίας-κράτους= κήρυγμα υποταγής/υπακοής σε επίγειους άρχοντες + αυταρχικές αξίες (στέρηση ηθικής αυτονομίας ατόμου)

Φασίστες: απόρριψη θρησκείας ως ανταγωνιστική πηγή υπακοής/πίστης + παρηκμασμένες αξίες συμπόνιας/συμπάθειας. Φασισμός= «πολιτική» θρησκεία (ναι σε ορολογία, δομή, αξίες θρησκείας: αφοσίωση, θυσία, πνεύμα, λύτρωση κλπ)

Θρησκευτικοί φονταμενταλιστές: ως σώμα «αναγκαίων»/αναμφισβήτητων αρχών που υπαγορεύουν προσωπική διαγωγή κ οργάνωση κοινωνικής/οικονομικής/πολιτικής ζωής. Όχι περιορισμός θρησκείας σε «ιδιωτική» σφαίρα. Υψηλότερη έκφρασή της: πολιτική λαϊκής κινητοποίησης κ κοινωνικής αναγέννησης

Η φονταμενταλιστική παρόρμηση

- Ιδέες/αξίες φονταμενταλισμού: βασικές/θεμελιώδεις

Θεμελιακές πεποιθήσεις= πυρήνας θεωρητικού συστήματος (αμετάβλητες, σύνδεση με «κλασική» μορφή συστήματος)

- Φονταμενταλισμός= αντίθετο σχετικισμού (άρνηση «απόλυτων» κριτηρίων), κοντά σε φασισμό, κομμουνισμό, μακριά από φιλελευθερισμό (ορθός λόγος, ανεκτικότητα)

- Στοιχείο φονταμενταλισμού ιδεολογιών: διατήρηση πίστης σε «κλασικές» ιδέες

  Κλασικός Μαρξισμός (στόχος: κατάργηση καπιταλισμού)= μορφή φονταμενταλιστικού σοσιαλισμού  (αντίθεση με σοσιαλδημοκρατία)

• Θεμέλια θρησκευτικού φονταμενταλισμού: ιερά κείμενα (όχι πάντα) + διαβεβαίωση κατά λέξης αλήθειας τους
• Βιβλικός κυριολεκτισμός: κεντρικό χαρακτηριστικό Αμερικανικού Προτεσταντικού φονταμενταλισμού (απόρριψη Δαρβίνειας θεωρίας εξέλιξης)

- χαρακτηριστικό Χριστιανισμού, Ισλάμ, Ιουδαϊσμού

• Όχι εξίσωση θρησκευτικού φονταμενταλισμού με βιβλικό κυριολεκτισμό

α) σύνθετη, ποικιλόμορφη έκταση ιδεών, δογμάτων, αρχών ιερών κειμένων

- προϋπόθεση θεώρησής τους ως πολιτική ιδεολογία= εντοπισμός «θεμελίων», σύνολο απλών/καθαρών αρχών για ακριβή προσδιορισμό ταυτότητας

β) αντίθεση από υπερορθόδοξους (στόχος: ζωή σύμφωνα με βιβλίο): «ακτιβιστική» ερμηνεία κειμένων= αναγωγή πολυπλοκότητας/βαθύνοιας γραφών σε θεοπολιτικό σχέδιο (Ισλάμ: «δυναμική ερμηνεία»)

- πρόβλημα επιλεκτικής ερμηνείας: ποια εκδοχή υπερτερεί;

- επίλυση: εξαρτάται από το ποιος ερμηνεύει (άνδρας βαθιάς πίστης/ηθικής αγνότητας+ πνευματική ενόραση μέσω εμπειρία αγώνα= χαρισματική ηγεσία: έκδηλος αυταρχικός χαρακτήρας θρησκευτικού φονταμενταλισμού)

• Δύναμη φονταμενταλισμού: γεννά πολιτικό ακτιβισμό, κινητοποιεί πιστούς= λειτουργεί σε ψυχολογικό κ κοινωνικό επίπεδο

- Ψυχολογικά: προσφέρει βεβαιότητα σε αβέβαιο κόσμο. Θρησκευτικός: βαθύτερα, περίπλοκα ζητήματα ανθρωπότητας. Φονταμενταλιστικός: λύσει άμεσες, πρακτικές απόλυτες.

- Κοινωνικά: απήχηση σε μορφωμένες/επαγγελματικές τάξεις + έκραση οικονομικά/πολιτικά περιθωριοποιημένων. Προσφορά σίγουρης ταυτότητας κ προοπτικής κοινωνικής ευταξίας. Έχει εκτοπίσει σοσιαλισμό ως δόγμα πολιτικής ανανέωσης κ κοινωνικής δικαιοσύνης (αναπτυσσόμενος κόσμος)

• Περιορισμός φονταμενταλισμού:

- απλότητά του= εμποδίζει αντιμετώπιση πολύπλοκων προβλημάτων ή εύρεση συνολικών λύσεων

- όχι πολιτικό πρόγραμμα: αυτοσχεδιασμός, δάνεια από άλλες πολιτικές παραδόσεις

- όχι ανάπτυξη συνεκτικής μορφής «φονταμενταλιστικής οικονομίας»

Φονταμενταλισμός: τρόπος σκέψης βάσει συγκεκριμένων θεμελιωδών «αληθειών» με αναμφισβήτητη/υπερισχύουσα εξουσία, ασχέτως περιεχομένου τους. Όχι κοινά σημεία βασικών φονταμενταλισμών εκτός από ζήλο για δογματική βεβαιότητα. Έκφραση ανιδιοτέλειας κ αφοσίωσης σε αρχή. Εντοπίζεται σε πολιτικά δόγματα («κλασικά») ως πίστη σε αρχές.

Αντιμοντερνισμός

- Σημαντικό χαρακτηριστικό θρησκευτικού φονταμενταλισμού (+παραπλανητική εικόνα): στρέφει πλάτη σε σύγχρονο κόσμο: εκσυγχρονισμός= παρακμή (άθεη εκκοσμίκευση). Αναγέννηση= επιστροφή σε πνεύμα/παραδόσεις «χρυσής εποχής» παρελθόντος

• Θρησκευτικός φονταμενταλισμός= επιλεκτικά παραδοσιακός + επιλεκτικά σύγχρονος
• Όψη φονταμενταλισμού: οξύς αντιμοντερνισμός:

- υποστήριξη «παραδοσιακών» αξιών= μορφή ηθικού συντηρητισμού

- όχι σε λατρεία ατόμου κ προσωπικής ικανοποίησης  δυτικής κοινωνίας (ανήθικη, εκφυλισμένη)

- ανεκτικότητα, μοιχεία, πορνεία, ομοφυλοφιλία, πορνογραφία= συμπτώματα ηθικής μόλυνσης

- Φιλελεύθερος ατομικισμός: υπέρ ηθικών επιλογών VS Θρησκευτικός Φονταμενταλισμός: υπέρ συμμόρφωσης σε ορισμένο από Θεό ηθικό σύστημα

- Ισλαμιστές: επανεισαγωγή αρχαίου νόμου sharia

- Χριστιανοί: καταπολέμηση εξάπλωσης ανεκτικότητας κ υλισμού (επιστροφή σε «οικογενειακές» ή «θρησκευτικές» αξίες

• Όχι σύγχυση φονταμενταλισμού με συντηρητισμό ή παραδοσιαρχία: Διαφορά σε ιδιοσυγκρασία + στόχους

- Συντηρητισμός: μετριοπαθής, προσεκτικός

Φονταμενταλισμός: οξύς, παθιασμένος

- Συντηρητισμός: προστασία ελίτ, υπεράσπιση ιεραρχίας

  Φονταμενταλισμός: λαϊκιστές, εξισωτικές τάσεις

- Συντηρητισμός: ευνοεί συνέχεια, παράδοση

  Φονταμενταλισμός: ριζοσπαστικός, επαναστατικός

- Παραδοσιαρχία: κληρονομημένοι θεσμοί/πρακτικές (ιδιαίτερα με μακρά και συνεχή ιστορία)= καλύτερος οδηγός ανθρώπινης συμπεριφοράς

  Φονταμενταλισμός: ευνοεί «καινοφανείς» ερμηνείες θρησκευτικών κειμένων  ως οδηγό εκτενούς κοινωνικής αναγέννησης

- Συντηρητισμός: αντιδραστικός (προς εξιδανικευμένο παρελθόν)

  Φονταμενταλισμός: αντενεργητικός (προς εξαγνισμένο μέλλον)

• Ομοιότητες με φασισμό:

- κλίση προς χαρισματική ηγεσία, λαϊκισμό, ψυχο-κοινωνική αναγέννηση

- Διαφορά: εμψύχωση φονταμενταλισμού από γνήσια θρησκευτικά πάθη

• Ναι φονταμενταλισμού σε όψεις νεωτερικότητας

- εκμετάλλευση πλεονεκτημάτων σύγχρονων τεχνικών μαζικής επικοινωνίας (τηλεευαγγελιστές ΗΠΑ, Ισλάμ): αντιδιαστολή με υπερορθόδοξα κινήματα αναχωρητισμού

- αποδοχή τεχνολογίας, επιστήμης, μηχανισμών σύγχρονου κράτους, πυρηνικών όπλων= σεβασμός/συμπάθεια σε ορθολογισμό/νεωτερικότητα, όχι σε «υπερκόσμιο» μυστικισμό. «Ισλαμική επιστήμη»= δυτική επιστήμη, «Ισλαμική οικονομία»= αρχές αγοράς οικονομικού φιλελευθερισμού

- νεωτεριστική αντίληψη θρησκείας: «δυναμική» ερμηνεία κι όχι πίστη σε κληρονομημένες δομές/παραδόσεις. Pareck: φονταμενταλισμός «ανασυγκροτεί θρησκεία σε όρια νεωτερικότητας» και ασχολείται με «νεωτερικότητα μέσα στα όρια της θρησκείας»

Λαϊκισμός: υπεράσπιση απλού λαού έναντι «διεφθαρμένης» οικονομικής/πολιτικής ελίτ. Ως πολιτική παράδοση: ένστικτα/επιθυμίες λαού= κύριο θεμιτό οδηγό πολιτικής δράσης. Δυνάμει αυταρχικός: «λαϊκιστική» δημοκρατία»= εχθρός «πλουραλιστικής» δημοκρατίας

Μαχητικότητα

Ναι σε συμβατική, κρατικοκεντρική αντίληψη πολιτικής + σθεναρό/μαχητικό/βίαιο τρόπο πολιτικής δραστηριότητας

• Αυτοπροσδιορισμός φονταμενταλιστών= μαχητές
• Μαχητικότητα= ζήλος/πάθος
• Πηγές μαχητικότητας:

- ενασχόληση θρησκείας με θεμελιώδεις αξίες/πεποιθήσεις (σκοπός ορισμένος από Θεό)= έντονες συγκρούσεις, ιστορικά συχνοί θρησκευτικοί πόλεμοι

- φονταμενταλισμός ως μορφή πολιτικής ταυτότητας: προσδιορισμός λαού. Βάση: διαιρέσεις μεταξύ «εκείνου» και «εμείς»= υψηλή αίσθηση συλλογικής ταυτότητας + ενίσχυση αντιθετικού/μαχητικού του χαρακτήρα. Μορφές δαιμονοποιημένου «άλλου»: εκκοσμίκευση, ανεκτικότητα, ανταγωνιστικές θρησκείες, δυτικοποίηση, ΗΠΑ, Μαρξισμός, ιμπεριαλισμός

- Μανιχαϊστική κοσμοθεώρηση: έμφαση σε σύγκρουση φωτός-σκότους, κακού-καλού. Εκλεκτός λαός (σκοπός Θεού) VS «δυνάμεις σκότους», πιστοί εναντίων απίστων.

• Συνέπεια μαχητικότητας: εμπλοκή σε αντισυνταγματική/εκτός νόμου πολιτική δράση. Νόμος Θεού υπερισχύει ανθρώπινου νόμου, αλλά όχι απόρριψη δεύτερου (πχ υποστήριξη νέας Χριστιανικής δεξιάς σε νόμο/τάξη)
• Αμφιλεγόμενο ζήτημα: φονταμενταλιστική χρήση βίας

- φονταμενταλιστική διαμαρτυρία (συνήθως)= ειρηνική, νόμιμη

- σύνδεση με τρομοκρατία και βία (τρομοκρατικές επιθέσεις, δολοφονίες, εκστρατείες τρόμου, κοινοτική βία, εξτρεμιστές πολέμιοι αμβλώσεων ΗΠΑ)

- κοινή φονταμενταλιστική αιτιολόγηση βίας:

*στόχος: εξάλειψη κακού, εκπλήρωση θελήματος Θεού (Ισλαμιστές βομβιστές: θυσία ζωής για κέρδος παραδείσου)

*αποκαλυπτικισμός: «τέλος χρόνου»= επαναστατικός ζήλος

*χιλιασμός: μεσσιανικές προσδοκίες επιστροφής Θεού στη Γη

Τρομοκρατία: χρήση τρόμου για προώθηση πολιτικών σκοπών. Επιδίωξη δημιουργίας κλίματος φόβου/ανησυχίας. Αμφιλεγόμενος όρος: α) ασαφής διάκριση τρομοκρατίας και εχθροπραξιών, αν στόχος δεύτερων είναι η εξάπλωση του φόβου, β) μειωτικός όρος= επιλεκτική/υποκειμενική χρήση, γ) αν και τρομοκρατία=αντικυβερνητική δραστηριότητα, χρήση τρόμου από κυβερνήσεις («κρατική τρομοκρατία»)

Η οικογένεια των φονταμενταλιστών

Φονταμενταλισμοί ως «υποθετική οικογένεια» Marty (1988)

Διαφορές κατά τρεις τρόπους:

Α. πηγή= διαφορετικές θρησκείες (Ισλάμ, Προτεσταντισμός: επιρρεπείς σε φονταμενταλισμό: ένα ιερό κείμενο + άμεση πρόσβαση πιστού σε πνευματική σοφία)

Β. εμφάνιση σε διαφορετικές κοινωνίες: διαμόρφωση από αντίστοιχες κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές δομές

Γ. διαφορετικές πολιτικές αιτίες:

- θρησκευτικός φονταμενταλισμός ως μέσο επίτευξης εκτενούς πολιτικής ανανέωσης (ελκυστικός σε περιθωριοποιημένους/καταπιεσμένους λαούς)

- ως τρόπος στήριξης μη δημοφιλούς ηγέτη/κυβέρνησης

- ως μέσο ενίσχυσης απειλούμενης εθνικής ή εθνοτικής κοινότητας

Μορφές φονταμενταλισμού: Ισλαμικός, Χριστιανικός κ.α.

Ισλαμικός φονταμενταλισμός

- Ισλάμ: 2^η μεγαλύτερη θρησκεία κόσμου, σε 70 χώρες + Ασία, Αφρική.

               όχι απλά «θρησκεία», ναι ολοκληρωμένος τρόπος ζωής, οδηγίες για ηθική,

               πολιτική, οικονομική συμπεριφορά ατόμων/εθνών.

- «Δρόμος του Ισλάμ»: διδασκαλίες Προφήτη Μωάμεθ (Κοράνι/λόγος Θεού + Σούνα/έθιμα)

- Σέκτες: Σουνίτες (πλειοψηφία), Σιίτες (Ιράν, Ιράκ)

• Σύγκρουση θρησκείας-πολιτικής, κοσμικών Ισλαμιστών ηγετών-φονταμενταλιστών.
• Ισλαμικός φονταμενταλισμός: δεν σημαίνει πίστη στην κατά γράμμα αλήθεια Κορανίου (αποδεκτή από όλους).

- ναι μαχητική πίστη σε Ισλαμικές πεποιθήσεις= κυρίαρχες αρχές κοινωνικής ζωής, πολιτικής κ προσωπικής ηθικής

- στόχος: εγκαθίδρυση υπεροχής θρησκείας πάνω στην πολιτική= ίδρυση «Ισλαμικού κράτους», θεοκρατίας (πνευματική εξουσία) + εφαρμογή sharia

- sharia: κώδικας νόμιμης/ενάρετης συμπεριφοράς, σύστημα τιμωρίας, κανόνες προσωπικής διαγωγής ανδρών-γυναικών

• Ισλάμ: δόγματα/πεποιθήσεις= δικαιολογούν ευρεία έκταση πολιτικών θέσεων

- Ισλαμικές οικονομικές ιδέες: έγκριση θεσμού ατομικής ιδιοκτησίας (Κοράνι)= υποστήριξη καπιταλισμού + απαγόρευση τοκογλυφίας, κερδοσκοπίας (συμπάθεια για σοσιαλισμό)

• Αρχή αναβίωσης Ισλαμικού φονταμενταλισμού: ίδρυση Μουσουλμανικής Αδελφότητας 1928 (Αίγυπτος). Εξάπλωση σε Ιορδανία, Συρία, Σουδάν, εκπαίδευση νέων, προετοιμασία για jihad, «ιερός πόλεμος» (μέσο επίτευξης)

Όραμα/στόχοι:

- αναγέννηση ισλαμικής πίστης ως πολιτική φωνή +

- εναλλακτική θέση αντί καπιταλιστικών/σοσιαλιστικών μορφών ανάπτυξης +

- μεταμόρφωση κοινωνικού συστήματος (εφαρμογή Ισλαμικών αρχών) +

- απελευθέρωση Αιγύπτου από ξένο έλεγχο +

- απώτατη απελευθέρωση και ενότητα όλων των Ισλαμικών λαών

* παρέμεινε στο περιθώριο Αράβων πολιτικών (στροφή στη Δύση ή είδους Αραβικού σοσιαλισμού: καταστολή Μουσουλμανικής Αδελφότητας)

* ήττα Αιγύπτου σε Αραβο-Ισραηλιτικό πόλεμο 1967: ανάπτυξη φονταμενταλιστικού κινήματος

• Αίτια αφυπνιστικού εθνικισμού (μεταμόρφωσή του σε φονταμενταλισμό):

- συνεχιζόμενη οικονομική εξάρτηση πρώην αποικιοκρατούμενων από Δύση ή Σοβιετική Ένωση

- πολιτική αδυναμία (επιβίωση κράτους Ισραήλ)

• 1970: ανάδειξη φονταμενταλιστικών ομάδων σε Ισλαμικές χώρες (υποστήριξη νέων κ πολιτικά συνειδητοποιημένων)

- επίκεντρο: Ιράν (λαϊκή επανάσταση: Khomeini  στην εξουσία, αυτοανακήρυξη «Ισλαμικής Δημοκρατίας»), Hezbollah (απαγωγές δυτικών)

- 1981 δολοφονία προέδρου Αιγύπτου + εισαγωγή νόμου shari’a

• Πρόοδος Ισλαμισμού: ποικίλες μορφές

- Τουρκία: συνταγματική μορφή φονταμενταλισμού (σχηματισμός από πρώην απαγορευμένες Ισλαμικές ομάδες)

- Αφγανιστάν: επαναστατικός φονταμενταλισμός, καθεστώς Ταλιμπάν, 1997= ριζοσπαστικός νέος φονταμενταλισμός, όχι συμβιβασμός με άλλες ιδέες, ακραία μορφή Ντεομπαντισμού (19^ος αι. Βρετανική Ινδία). Σκληρή και καταπιεστική ερμηνεία νόμου sharia (αποκλεισμός γυναικών από δημόσια ζωή) + λογοκρισία (κατάργηση μουσικής), αυταρχισμός, εξουσία σε χέρια μικρής ομάδας ανώτερων κληρικών Ταλιμπάν

- νέες ομάδες jihadi πχ al-Qaeda (ριζοσπαστικός νέος φονταμενταλισμος): αφοσίωση σε Ισλάμ= ιερός πόλεμος, jihad ενάντια σε ΗΠΑ κ Ισραήλ. Στόχος-κλειδί: απομάκρυνση ξένης επιρροής από Σαουδική Αραβία

* τρομοκρατία, επιθέσεις αυτοκτονίας= νομιμοποιημένες, εξαγνισμένες εκφράσεις πολιτικού κ κοινωνικού αγώνα

* επικριτές Ισλάμ: βασική ασυμβατότητα Ισλαμικών αξιών και φιλελεύθερων δημοκρατικής Δύσης

* Ισλάμ= φύσει ολοκληρωτικό (οικοδόμηση Ισλαμικού κράτους= επιβολή sharia: αντιπλουραλιστικός στόχος και ασύμβατος με διάκριση δημοσίου/ιδιωτικού): [διαστρέβλωση βασικών δοξασιών Ισλάμ (όχι υποστήριξη σε τρομοκρατία, ναι σε ειρήνη, σεβασμό, δικαιοσύνη. Jihad για Μωάμεθ= εσωτερικός αγώνας κι όχι πάλη ενάντια σε απίστους)]

• Ισλάμ: πληθώρα απόψεων, ανοιχτό σε ερμηνείες= ικανό να δικαιολογήσει κάθε σκοπό/ενέργεια
• Ισλαμικός φονταμενταλισμός: καινοφανής ερμηνεία θρησκευτικών διδασκαλιών και αξίωση αδιαμφισβήτητης εξουσίας τους.

Σιιτικός φονταμενταλισμός

- Ιράν: σύμβολο αναγέννησης πολιτικού Ισλάμ (Σιιτική σέκτα)

- Διαίρεση Ισλάμ σε δύο σέκτες (Σουνίτες-Σιίτες)= πολιτικά ουσιώδης (απόκλιση χαρακτήρα και φιλοδοξιών):

·         Διαφορές σε ζήτημα διαδόχων Προφήτη Μωάμεθ

- Σουνίτες: μόνο οι πρώτοι 4 χαλίφες μετά τον Μωάμεθ («Ορθόδοξοι Χαλίφες») είχαν θεϊκή σοφία. Διάδοχοι βάσει συναίνεσης μεταξύ ulama (θρησκευτικών λόγιων): ηγέτης εκλεγμένος=όχι θεϊκός/αλάνθαστος

- Σιίτες: μετάδοση θεϊκής σοφίας μέσω κόρης Μωάμεθ. Κάθε διαδεχόμενος ιμάμης (θρησκευτικός ηγέτης)= άμεμπτος/αλάνθαστος (απόλυτη θρησκευτική και πολιτική εξουσία)

·         Αντιμετώπιση Ισλαμικής ιστορίας:

- Σουνίτες: ιστορία= κίνηση μακριά από ιδανική κοινότητα (επί Μωάμεθ)

- Σιίτες (ναι σε θεϊκή καθοδήγηση αλάνθαστου ιμάμη): ιστορία= κίνηση προς στόχο ιδανικής κοινότητας (ιδέες αναγέννησης, άμεσης σωτηρίας: μεσσιανικός, συναισθηματικός χαρακτήρας Σιιτικής σέκτας)

·         Διαφορές θρησκευτικού χαρακτήρα:

- Σιίτες: δυνατότητα απομάκρυνσης αμαρτίας από άτομο μέσα από εμπειρία πόνου + απλή ζωή (προοπτική πνευματικής σωτηρίας: συναισθηματική δύναμη σέκτας). Θρησκευτικός ζήλος + σκοπός= αφοσίωση. Σέκτα πιο πολιτική από Σουνιτών. Ελκυστική σε φτωχούς/καταπιεσμένους (επανεμφάνιση σοφίας στον κόσμο= εξαγνισμό κοινωνίας, ανατροπή αδικίας απελευθέρωση από καταπίεση)

·         1979: λαϊκές διαδηλώσεις= ανατροπή Σάχη, επιστροφή Khomeini, ανακήρυξη Ισλαμικής Δημοκρατίας. Εξουσία σε Ισλαμικό Επαναστατικό Συμβούλιο 15 ανώτερων κληρικών + Συμβούλιο Προστασίας Συντάγματος (θρησκευτικοί + κοσμικοί).

- θρησκευτική συνείδηση Ισλάμ: λαϊκή αντιπάθεια για «Μεγάλο Σατανά» (ΗΠΑ) + εφαρμογή ισλαμικών αρχών σε κοινωνική/πολιτική ζωή (chador, ελεύθερη πολυγαμία, απαγόρευση αντισύλληψης, τιμωρία μοιχείας με μαστίγωση/εκτέλεση, θανατική ποινή για ομοφυλοφιλία)

- εξισλαμισμός ιρανικής πολιτικής/κοινωνίας. Προσευχές= έκφραση επίσημης κυβερνητικής πολιτικής, επίκεντρο πολιτικής ζωής

- σύνδεση επαναστατικού ζήλου Ιράν με πατριωτικό πόλεμο (εναντίον Ιράκ) κ μεσσιανική επιρροή Khomeini

·         1980: ανάδειξη μετριοπαθών δυνάμεων εντός Ιράν (οικονομική ισοπέδωση από πόλεμο= τερματισμός οικονομικής απομόνωσης από Δύση): πραγματιστική και λιγότερο ιδεολογική Ιρανική πολιτική (όχι εξασθένηση τήρησης θρησκευτικών κανόνων)

- ιστορία Ισλαμικής Επανάστασης: αποκλειστικός και μαχητικός φονταμενταλισμός= ανεφάρμοστος σε παγκοσμιοποιημένο κόσμο

Χριστιανικός φονταμενταλισμός

- Χριστιανισμός: μεγαλύτερη θρησκεία κόσμου

-20^ος αι.: αποδυνάμωση στη Δύση, έντονη ανάπτυξη σε αναπτυσσόμενο κόσμο

- Απαρχές: ως κίνημα εντός Ιουδαϊσμού (Ιησούς= μεσσίας Παλαιάς Διαθήκης)

- Αναγνώριση αυθεντίας Βίβλου

- Τρεις διαιρέσεις: Καθολική, Ορθόδοξη, Προτεσταντική εκκλησία

·         Ρωμαϊκός Καθολικισμός: βασίζεται σε εγκόσμια/πνευματική ηγεσία πάπα (αδιαμφισβήτητη: διακήρυξη δόγματος παπικού αλάθητου)

·         Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός: σχίσμα 1054 (αυτόνομες εκκλησίες)

·         Προτεσταντισμός: ποικιλία κινημάτων Μεταρρύθμισης 16^ου (μεταρρυθμισμένες εθνικές μορφές Χριστιανισμού). Λουθηρανισμός (Σουηδία, Γερμανία), Καλβινισμός (Γενεύη, Σκωτία), Αγγλικανισμός

- κοινό στοιχείο: Βίβλος= μοναδική πηγή αλήθειας + άμεση σχέση με Θεό

• Μετά τη Μεταρρύθμιση:

- μείωση πολιτικής σπουδαιότητας Χριστιανισμού

- πρόοδος φιλελεύθερου συνταγματισμού (διαχωρισμός εκκλησίας-κράτους + εκκοσμίκευση πολιτικής ζωής)

- Χριστιανισμός: προσωπική θρησκεία (σύνδεση με πνευματική σωτηρία ατόμου κι όχι με ηθική/πολιτική αναγέννση κοινωνίας: βοήθησε διαμόρφωση φονταμενταλισμού)

• Χριστιανικός φονταμενταλισμός (τέλη 20^ου): εντός πλουραλιστικού και συνταγματικού πλαισίου (όχι προσπάθεια ίδρυσης θεοκρατίας): εκστρατείες για μεμονωμένα ζητήματα, ηθική σταυροφορία

- έκφραση εθνοτικού εθνικισμού (Βόρειος Ιρλανδία: εξομοίωση ιδέας ενωμένης Ιρλανδίας με νίκη Καθολικισμού= πρόκληση Προτεσταντών φονταμενταλιστών. Βάση ευαγγελικού Προτεσταντισμού: νέα Χριστιανική δεξιά)

Η νέα Χριστιανική δεξιά

- ΗΠΑ: η πιο θρησκευόμενη από τις δυτικές χώρες (μισοί: «αναγεννημένοι», μισοί: φονταμενταλιστές/κυριολεκτική ερμηνεία Βίβλου).

- Αμερική: καταφύγιο θρησκευτικών αιρέσεων/κινημάτων

- 19^ος: διαμάχη εντός Αμερικανικού Προτεσταντισμου (νεωτεριστέςVSσυντηρητικοί): εντός ιδιωτικού κόσμου οικογένειας/οικίας (όχι ενεργός πολιτική δράση με εξαίρεση την ποτοαπαγόρευση 1920-1933)

• «Νέα Χριστιανική δεξιά» (τέλη ’70): καινοφανής ανάπτυξη

- ανάμιξη θρησκείας με πολιτική. Στόχος: να «οδηγήσει Αμερική στο Χριστό»

- όρος «ομπρέλα»: καλύπτει ευρύ συνασπισμό ομάδων

- ενδιαφέρον για ηθική και κοινωνικά ζητήματα, αποκατάσταση «Χριστιανικής κουλτούρας»

• Λόγοι εμφάνισης:

α) μετά 1945: επέκταση δημόσιας σφαίρας ΗΠΑ (απαγόρευση προσευχής στα σχολεία, εύνοια για μαύρους, εξάπλωση κοινωνικής πρόνοιας, αστικής ανάπτυξης)= απειλή αξιών/τρόπου ζωής «θεοσεβών» νοτίων

β) αυξανόμενη πολιτική σπουδαιότητα ομάδων εκπροσώπησης μαύρων, γυναικών, ομοφυλόφιλων= απειλή παραδοσιακών κοινωνικών δομών αγροτικής κ επαρχιακής Αμερικής.

• Εμφάνιση νέας Χριστιανικής δεξιάς: υπέρ αποκατάστασης «παραδοσιακών οικογενειακών αξιών». Κατά: «θετικής δράσης» (υπέρ μαύρων), φεμινισμού, κινήματος δικαιωμάτων ομοφυλόφιλων, αμβλώσεων (1980-90)

- ποικιλία οργανώσεων (κινητοποίηση από τηλεευαγγελιστές): Θρησκευτική Στρογγυλή Τράπεζα, Χριστιανική Φωνή, Αμερικανική Συμμαχία για Παραδοσιακές Αξίες, Ηθική Πλειοψηφία

• Βάση: τάξεις ευαγγελιστών Προτεσταντών («πιστοί της Βίβλου», αλάθητο γραφών, «αναγέννηση»=προσωπική εμπειρία προσηλυτισμού σε Χριστό)
• Διαιρέσεις ευαγγελιστών: φονταμενταλιστές + χαρισματικοί

- φονταμενταλιστές: μακριά από άπιστη κοινωνία

- χαρισματικοί: δώρα προφητείας/ίασης από Άγιο Πνεύμα

• ’80: Ηθική Πλειοψηφία κ.α. χρηματοδοτούν εκστρατείες επιρροής πολιτικής (κατά φιλελεύθερων Δημοκρατών, υπέρ Ρεπουμπλικάνων) για νέα κοινωνική και ηθική ατζέντα βάσει αιτήματος επαναφοράς προσευχής στα σχολεία.

- Νέα Χριστιανική δεξιά= σημαντικό συστατικό νέου Ρεπουμπλικανικού συνασπισμού Ρήγκαν (έμφαση σε ζητήματα ηθικής πχ όχι σε αμβλώσεις + οικονομία, εξωτερική πολιτική): αποτυχία αφοσίωσης σε ηθική ατζέντα

- υπόδειξη δικού της υποψήφιου για προεδρία (1992): απροθυμία Ρήγκαν, Μπους

• Εμπόδια κινήματος νέας Χριστιανικής δεξιάς:

- αδυναμία έκτασης πολιτικής της βάσης πέρα από κοινότητα λευκών ευαγγελιστών Προτεσταντών

- πλουραλιστική κοινωνία ΗΠΑ: κόστος σύνδεσης με μεμονωμένο, κοινωνικό, εθνοτικό ή θρησκευτικό συμφέρον

• Απάντηση σε εμπόδια: υιοθέτηση πιο μαχητικών στρατηγικών (εμφάνιση εθνοφυλάκων= εκστρατεία τρομοκρατίας)
• Ώθηση Χριστιανικής δεξιάς από G.Bush 2000: μέλη υπουργικού συμβουλίου + Bush + υπουργός δικαιοσύνης= «αναγεννημένοι» Χριστιανοί (ώθηση σε υποστήριξη κυβέρνησης Bush για Ισραήλ μετά 11^η Σεπτέμβρη, λόγω περιγραφής Παλαιστίνης ως «γη Ιουδαίων»)

Άλλοι φονταμενταλισμοί

- Ισλάμ, Προτεσταντικός Χριστιανισμός: προγράμματα πολιτικής ανανέωσης

- Άλλα φονταμενταλιστικά κνήματα (ως υποποικιλίες εθνοτικού εθνικισμού): επαναπροσδιορισμού εθνικής ή εθνοτικής ταυτότητας

• Θρησκεία (αντί για έθνος) ως πρωταρχική πηγή πολιτικής ταυτότητας= παρέχει υποθετικά αρχέγονη, αμετάβλητη βάση διαμόρφωσης ταυτότητας (εγκλωβισμένη κουλτούρα)

- φονταμενταλισμός Προτεσταντών Ώλστερ: σύνδεση με Βρετανικότητα

- Ινδουιστικός, Σιχικός, Ιουδαϊκός, Βουδιστικός φονταμενταλισμός: μορφές εθνοτικής κινητοποίησης

• Ινδουισμός: επιφανειακά αφιλόξενος σε φονταμενταλισμό (εθνοτική θρησκεία με έμφαση σε συνήθεια/κοινωνική πρακτική (κι όχι σε επίσημα δόγματα)

- ανάδειξη φονταμενταλιστικού κινήματος (αγώνας ανεξαρτησίας Ινδίας 1947): ακμή 1980 Στόχος: αμφισβήτηση πολυπολιτισμικού, πολυεθνοτικού μωσαϊκού Ινδίας (Ιουδαϊσμός ως βάση εθνικής ταυτότητας). Έκφραση μέσα από «Ινδοποίηση» υπόλοιπων κοινοτήτων κι όχι αποπομπή τους. «Ινδία για τους Ινδούς», «Μεγάλη Ινδία». Μαχητικότητα: καταστροφή αρχαίου τεμένους 1992= κοινοτική βία Ινδουιστών-Μουσουλμάνων (αντι-ισλαμιστές)

• Σιχικός φονταμενταλισμός: αγώνας ίδρυσης ανεξάρτητου έθνους-κράτους (κι όχι ανάπλαση εθνικής ταυτότητας μέσα από ήδη υπάρχουσα)= συμπίπτει με αρχές φιλελεύθερου εθνικισμού (διάκριση: έθνος= θρησκευτική οντότητα), αντιπάθεια για Ινδουισμό.
• Άνοδος Ινδουιστικού, Σιχικού, Ισλαμικού φονταμενταλισμού Ινδικής υποηπείρου= αλληλένδετες εξελίξεις (απειλή + έμπνευση)
• Εβραϊκός κ Βουδιστικός φονταμενταλισμός: σύνδεση με όξυνση εθνοτικής σύγκρουσης

- Εβραίοι φονταμενταλιστές (αντίθεση με υπερορθόξους: άρνηση αποδοχής Ισραήλ ως Εβραϊκό κράτος): μεταμόρφωση Σιωνισμού σε υπερασπιστή «Ευρύτερης Γης Ισραήλ» (εδαφική επιθετικότητα)= εκστρατεία υπέρ ανέγερσης εβραϊκών οικισμών σε κατακτημένα εδάφη Πολέμου 6 ημερών 1967. Ριζοσπάστες: υπέρ αποπομπής Αράβων από «Γη Επαγγελίας». Μεγάλη επιρροή φονταμενταλιστών: αναγκαίοι για σχηματισμό κυβέρνησης

- Βουδιστικός φονταμενταλισμός: Βουδιστικός Σιγγαλέζικος πληθυσμός VS μειοψηφίας κοινότητας Ταμίλ (Ινδουιστές, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι). Αφοσίωση σε ατομική ευθύνη, θρησκευτική ανοχή, μη βία= λιγότερο φονταμενταλιστικός. Βουδισμός Θεραβάδα (μαχητική ομάδα): σύνδεση εθνικισμού-θρησκευτικής αφύπνισης. Στόχος: «Σιγγαλοποίηση» εθνικής ταυτότητας + απαίτηση Βουδισμού ως κρατική θρησκεία (τροφοδότησαν αυτονομισμό Ταμίλ: τρομοκρατική εκστρατεία)

Σιωνισμός: κίνημα εγκαθίδρυσης εβραϊκού κράτους (Παλαιστίνη). Ιδέα σιωνισμού: 1987 ως μοναδικό μέσο προστασίας Ιουδαϊκού λαού από διωγμούς. Πρώτοι Σιωνιστές: εκκοσμικευμένες, εθνικιστικές φιλοδοξές. Ίδρυση Ισραήλ: υπόσχεση πατρίδας σε Ιουδαίους. Σήμερα: (φονταμενταλισμός) επεκτατικός, αντιαραβικός χαρακτήρας

Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμος στον 21^ο αιώνα

Δύο σενάρια:

Α) αμφισβήτηση μακροχρόνιας βιωσιμότητας κάθε θρησκευτικού πολιτικού δόγματος σε σύγχρονο κόσμο. Περιορισμοί φονταμενταλισμού ως πολιτικού σχεδίου

- φονταμενταλιστική θρησκεία= σύμπτωμα δύσκολων προσαρμογών εκσυγχρονισμού (καταδικασμένη: δεν μπορεί να συμβαδίσει με εκσυγχρονιστική διαδικασία)

- προορισμός εκσυγχρονισμού ως δυτικοποίηση να επικρατήσει (ροπή προς οικονομική παγκοσμιοποίηση κ εξάπλωση φιλελεύθερης δημοκρατίας)

- θρησκεία= περιορισμός στον «ιδιωτικό» χώρο (δημόσιες υποθέσεις: ανταγωνισμός κοσμικών πολιτικών δογμάτων)

- εξασθένιση θεοπολιτικού σχεδίου φονταμενταλισμών

- επιβίωση πολιτικού εθνικισμού (στόχος αυτοδιάθεσης)

- ελάχιστο μέλλον για μαχητικό εθνοτικό εθνικισμό βάσει θρησκείας (όχι ξεκάθαρο πολιτικό πρόγραμμα, όχι συνεκτική οικονομική φιλοσοφία), επιβίωση μόνο ως «ιδρυτικός μύθος» καθεστώτος

Β) θρησκευτικός φονταμενταλισμός= ματιά «μεταμοντέρνου» μέλλοντος

- κρίση εκκοσμίκευσης και φιλελεύθερης κουλτούρας= αποτυχία έκρρασης βαθύτερων ανθρώπινων αναγκών + ανικανότητα καθιέρωσης αξιών για ηθική θεμελίωση κοινωνικής ευταξίας

- Διαδοχή μάχης καπιταλισμού-κομμουνισμού 20^ου αι. από «σύγκρουση πολιτισμών» 21^ου αι.

- ανάδυση ανταγωνιστικών υπερεθνικών συνασπισμών εξουσίας + θρησκεία ως πολιτικοπολιτισμική τους ταυτότητα

- προσαρμοστικότητα φονταμενταλιστών: υιοθέτηση όπλων, πνεύμα σύγχρονου κόσμου, όχι επιβάρυνση από παράδοση, ανταπόκριση σε προκλήσεις νεωτερικότητας

11. ΕΠΙΛΟΓΟΣ: ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΧΩΡΙΣ ΤΕΛΟΣ;

- Πολιτική ιδεολογία= βασικό συστατικό παγκόσμιας ιστορίας 200 χρόνων

- Συμμετοχή της σε διαδικασία κοινωνικού μετασχηματισμού κ πολιτικής ανάπτυξης

- Ανάδειξη σε βιομηχανικοποιημένη Δύση, εμφάνιση σε όλο τον κόσμο (παγκόσμια γλώσσα πολιτικού διαλόγου)

- Διαφορετικές απόψεις για ρόλο ιδεολογίας: α) υπηρέτησε αλήθεια, πρόοδο, δικαιοσύνη; Β) παρήγαγε διαστρεβλωμένες κοσμοθεωρήσεις μισαλλοδοξίας;

• Αναγωγή διαλόγου για ρόλο ιδεολογίας σε Μαρξ (19^ος αι.): διάκριση «ιδεολογίας»-«επιστήμης»

- επιστήμη: παρέχει αντικειμενική μέθοδο παραγωγής ανθρώπινης γνώσης (απελευθέρωση από παράλογες ιδεολογίες)= μύθος σύγχρονης ιστορίας

• Επιστήμη= όχι αντίθετο ιδεολογίας, πχ άρχουσα ιδεολογία βιομηχανικής κοινωνίας

- ιδεολογία= μέσο αυτοσυνείδησης κοινωνικής ομάδας ή κοινωνίας (όχι απελευθερωτική ή καταπιεστική). Σχηματισμός χαρακτήρα ιδεολογίας από ιστορικές δυνάμεις σύμφωνα με κοινωνικές/πολιτικές ανάγκες.

- ιδεολογία= απαραίτητο/ανεξάλειπτο χαρακτηριστικό ανθρώπινης κατάστασης

Το τέλος της ιδεολογίας;

Ιδέα «τέλους ιδεολογίας»: δημοφιλής 1950-60.

• Bell: τέλος Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου= ευρεία συμφωνία μεγάλων πολιτικών κομμάτων + απουσία ιδεολογικής διαίρεσης/διαμάχης. Θρίαμβος οικονομίας επί της πολιτικής. Πολιτική: τεχνικά ζητήματα (όχι έκφραση ηθικών ή φιλοσοφικών ερωτημάτων για φύση «καλής κοινωνίας»)

- ευρεία ιδεολογική συναίνεση κομμάτων= αναστολή ιδεολογικής διαμάχης. Κοινός στόχος: ελεγχόμενος καπιταλισμός

• Στόχος ελεγχόμενου καπιταλισμού: ιδεολογικός (εμπιστοσύνη σε οικονομία αγοράς, ατομική ιδιοκτησία, υλικά κίνητρα + αντιστάθμισμα κοινωνικής πρόνοιας, οικονομικής παρέμβασης) Θρίαμβος ιδεολογίας «καπιταλισμού πρόνοιας» ή «σοσιαλδημοκρατίας» έναντι αντιπάλων της.
• 1960: ανάδυση ριζοσπαστικών ιδεών νέας αριστεράς, αναβίωση ενδιαφέροντος για Μαρξιστική, αναρχική σκέψη, σύγχρονες ιδεολογίες φεμινισμού, οικολογισμού
• 1970: οικονομική ύφεση: ανανέωση ενδιαφέροντος για δόγματα ελεύθερης αγοράς + ανάπτυξη θεωριών νέας δεξιάς (αμφισβήτηση μεταπολεμικής συναίνεσης)
• Άποψη «τέλους ιδεολογίας»: εστίαση σε εξελίξεις βιομηχανοποιημένης Δύσης (αγνόηση κομμουνισμού Σοβιετικής Ένωσης/Κίνας κ επαναστατικών πολιτικών κινημάτων Ασίας, Αφρικής, Λατινικής Αμερικής)

Daniel Bell: κριτική σε φιλοσοφία «μεγάλης διακυβέρνησης», έδωσε διανοητική αξιοπιστία σε νεοσυντηρητισμό ΗΠΑ. Το Τέλος της Ιδεολογίας (1960): εξάντληση ορθολογιστικών προσεγγίσεων σε κοινωνικά/πολιτικά ζητήματα

Το τέλος της ιστορίας;

Francis Fukuyama: «Το τέλος της ιστορίας» (1989): όχι πολιτικές ιδέες άχρηστες (όπως Bell), ναι θρίαμβος δυτικού φιλελευθερισμού επί ανταγωνιστών του

- ήττα φασισμού 1945

- ήττα κομμουνισμμού 1989 (τέλος Μαρξισμού-Λενινισμού ως ιδεολογία παγκόσμιας σημασίας)

• «Τέλος Ιστορίας»: τέλος ιστορίας ιδεών κ θεμελιώδους ιδεολογικής διαμάχης:

- αναδυόμενη συμφωνία για αξία φιλελεύθερης δημοκρατίας στον κόσμο

- καπιταλιστική οικονομία ή οικονομία αγοράς

- ανοιχτό, ανταγωνιστικό πολιτικό σύστημα

• Μεταρρύθμιση κομμουνιστικών καθεστώτων 1989: αλλαγή παγκόσμιας ισορροπίας ιδεολογικής διαμάχης= όχι, όμως, «τέλος ιστορίας»

- αναβίωση διαφορετικών ιδεολογιών + πολιτικού Ισλάμ

- «θάνατος κομμουνισμού»= αναβίωση εθνικισμού, φυλετισμού, θρησκευτικού φονταμενταλισμού (όχι νίκη φιλελεύθερης δημοκρατίας)

• Θέση Fukuyama: αισιόδοξη πεποίθηση κλασικού φιλελευθερισμού: βιομηχανικός καπιταλισμός προσφέρει σε όλα τα μέλη της κοινωνίας προοπτική κοινωνικής κινητικότητας κ υλικής ασφάλειας (καπιταλισμός= λογικός, ελκυστικός)

- ναι σε ευρεία, παγκόσμια συμφωνία σχετικά με φύση «καλής κοινωνίας»

(προϋπόθεση: δόμηση κοινωνίας ικανής να ικανοποιεί συμφέροντα όλων των κοινωνικών ομάδων κ φιλοδοξιών πλειοψηφίας πολιτών.)

• Όχι ίδια συμπεριφορά καπιταλισμού σε όλες τις κοινωνικές τάξεις= όχι τέλος ιδεολογικών συγκρούσεων, διαμαχών ως τέλη 20^ου αι.
• Όχι τελικός παγκόσμιος θρίαμβος φιλελευθερισμού, κατ΄ αναλογία με την όχι «αναπόφευκτη» επικράτηση σοσιαλισμού τελών 19^ου αι.

Απόψεις για Ιστορία:

Φιλελεύθεροι: ιστορία ως πρόοδος μέσω απόκτησης γνώσης/κατανόησης. Σταδιακή ή βαθμιαία μεταρρύθμιση κι όχι μέσα από επανάσταση

Συντηρητικοί: ιστορία με όρους παράδοσης/συνέχειας (μικρό πεδίο προόδου). Παρελθόν= καθοδήγηση για παρόν/μέλλον. Αντιδραστικοί συντηρητικοί: παρακμή παρόντος, ναι σε επιστροφή σε παρελθούσα εποχή

Σοσιαλιστές: προοδευτική αντίληψη ιστορίας με στόχο κοινωνική/προσωπική εξέλιξη. Μαρξιστές: ταξική σύγκρουση= κινητήρια δύναμη εξουσίας, με τελικό στόχο μια αταξική, κομμουνιστική κοινωνία.

Θρησκευτικοί Φονταμενταλιστές: αντιφατική συμπεριφορά απέναντι σε ιστορία. Παρόν= ηθικά/πνευματικά διεφθαρμένο (εξιδανίκευση παρελθόντος) + κοινωνική αναγέννηση με όρους εκσυγχρονιστικούς (απόρριψη συντηρητικής παραδοσιαρχίας)

Ο μεταμοντερνισμός ως ιδεολογία

Μορφή «πίστης τέλους»: κατάρρευση καθιερωμένων χαρακτηριστικών σύγχρονης κοινωνίας= αδόκιμες οι πολιτικές πεποιθήσεις κ τα πολιτικά δόγματα (ιδέα μετανεωτερικότητας)

• Προσαρμογή βασικών ιδεολογιών σε «μεταμοντερνισμό»: «μετα-ισμοί»
• Αλλαγή τρόπου κατανόησης/ερμηνείας κόσμου (μετάβαση από μοντερνισμό σε μεταμοντερνισμό)
• Μοντερνισμός: πήγασε από ιδέες/θεωρίες Διαφωτισμού (πολιτική έκφραση: ιδεολογικές παραδόσεις με αντίθετες απόψεις για καλή ζωή)

- χαρακτηριστικό νεωτεριστικής σκέψης: θεμελιωτισμός (ναι σε αντικειμενικές αλήθειες κ παγκόσμιες αξίες + ισχυρή πίστη σε πρόοδο)

• Μεταμοντερνισμός= αντι-θεμελιωτισμός

- Lyotard: «δυσπιστία απέναντι στις μετα-αφηγήσεις» (παγκόσμιες θεωρίες ιστορίας που βλέπουν την κοινωνία ως συνεκτική ολότητα)

-αν «σχέδιο Διαφωτισμού»= νεκρό, τότε μεταμοντερινισμός δηλώνει τέλος ιδεολογίας ως τρόπος σκέψης κ οργάνωσης κοινωνικής ζωής

- αμφισβήτηση σταθερών πραγματικοτήτων/πεποιθήσεων= όχι δυνατότητα ανάπτυξης θεωριών ευρείας κλίμακας  

- γνώση= τοπική/ιδιαίτερη, ενδιαφέρον για αντιλήψεις ταυτότητας και διαφορετικότητας + έμφαση σε ρόλο νέων κοινωνικών κινημάτων σε έκφραση πολιτικών διεκδικήσεων [πχ αντικαπιταλιστικό ή ενάντια σε παγκοσμιοποίηση κίνημα (ιδέες Naomi Klein, Chomsky) ως πρότυπο «νέας πολιτικής» 21^ου αι.]

• Επιδράσεις «νέας πολιτικής»:

- απεμπλοκή πολιτικών κομμάτων από ιδεολογικές παραδόσεις (από-ιδεολογικοποίηση)= μετατροπή τους σε απλές εκλογικές μηχανές (πολιτικό μάρκετινγκ, μανατζεριαλισμός)

- κίνημα κατά παγκοσμιοποίησης: κινητοποίηση λαϊκής υποστήριξης ευρείας έκτασης ανομοιογενών ομάδων (όχι ανάπτυξη συνεκτικής ανάλυσης)

• Όριο από-ιδεολογικοποιημένης πολιτικής:

- όχι έκφραση αντιτιθέμενων δυνάμεων κ πολιτικής δυσαρέσκειας

*μεταμοντερνισμός= εκτεθειμένος στο συντηρητισμό (όχι προσφορά συνεκτικής προσέγγισης για επίκριση υπάρχουσας τάξης πραγμάτων κ οικοδόμηση εναλλακτικής κοινωνικής ευταξίας)

- αφορά το ρεαλισμό παρά τον ιδεαλισμό: προσφέρει πολιτικά προϊόντα κι όχι πολιτικά όράματα (φθίνουσα συμμετοχή στα κόμματα + αποχή από εκλογές= συνέπεια αποτυχίας παραδοσιακών κομμάτων για αφοσίωση εκλογέων)

- αν κόμματα δεν παρέχουν λόγο πίστης σε κάτι σημαντικότερο από προσωπικό συμφέρον κ υλική πρόοδο, τότε: αναζήτηση βαθύτερης πολιτικής συμμετοχής σε εξτρεμιστικές ομάδες/κόμματα

Μεταμοντερνισμός: αμφιλεγόμενος/συγκεχυμένος όρος, περιγραφή καλλιτεχνικών πειραματικών κινημάτων. Ως εργαλείο κοινωνικής/πολιτικής ανάλυσης: απομάκρυνση από κοινωνίες δομημένες από βιομηχανοποίηση και ταξική αλληλεγγύη, σε κατακερματισμένες και πλουραλιστικές κοινωνίες «πληροφορίας». Μεταμόρφωση ατόμων από παραγωγοί σε καταναλωτές, αντικατάσταση ταξικής, θρησκευτικής, εθνοτικής αφοσίωσης από ατομικισμό. Όχι πίστη σε έννοια βεβαιότητας. Απόλυτη/παγκόσμια αλήθεια= αλαζονική υποκρισία. Έμφαση σε διάλογο, αντιπαράθεση, δημοκρατία

Ο γκλομπαλισμός ως ιδεολογία

- Παγκοσμιοποίηση: τελική απειλή για πολιτική ιδεολογία

- Αντίκτυπο σε ιδεολογικές παραδόσεις σοσιαλισμού, εθνικισμού, θρησκευτικού φονταμενταλισμού + ιδεολογία ως σύνολο.

• Βασική όψη παγκοσμιοποίησης: ανάπτυξη «υπερεδαφικών» σχέσεων μεταξύ ανθρώπων (δίκτυο αλληλοσυνδετικότητας= λιγότερο σημαντικά τα γεωγραφικά σύνορα)

- υπερεθνικά σχέδια οικονομικής δραστηριότητας/εμπορίου

- εμφάνιση νέων μορφών τεχνολογίας πληροφοριών, επικοινωνίας φαινόμενο «κυβερνοχώρου»= παγκόσμιος χώρος (καθορισμός από γεγονότα/αποφάσεις που συμβαίνουν/λαμβάνονται σε μεγάλη απόσταση)

• παγκόσμια αλληλοσυνδετικότητα: ενίσχυση ροπής προς κίνδυνο, αστάθεια, αβεβαιότητα (όχι σταθερές πραγματικότητες)

- ιδεολογία: ανήκει σε απλούστερο καιρό (συνεκτικές λύσεις σε προσδιορίσιμα προβλήματα)

• παγκοσμιοποίηση= όχι ιδεολογικά ουδέτερη. Δύο εκδοχές γκλομπαλισμού:

- Α. νεοφιλελεύθερος γκλομπαλισμός (επέκταση οικονομικών δομών/αξιών βάσει αγοράς)= οικοδόμηση παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας (συμφέροντα υπερεθνικών εταιριών + μείωση εξουσίας κράτους/όχι σε κοινωνική του δομή). Τέλος ιστορίας= θρίαμβος φιλελεύθερου καπιταλισμού

- Β. εκδοχή ασφάλειας κράτους: προϊόν προόδου παγκόσμιας τρομοκρατίας (απάντηση δυτικών δυνάμεων), «πόλεμος στον τρόμο» ή «πόλεμος χωρίς σύνορα». Εχθρός= σύνολο υπο-κρατικών δρώντων εντός υπερεθνικών οργανώσεων. Υπεράσπιση φιλελεύθερων-δημοκρατικών αξιών κ ανθρωπιστικών αξιών + εγκαθίδρυση παγκόσμιας ηγεμονίας ΗΠΑ

• Κοινό σημείο μεταξύ παγκοσμιοποίησης, μεταμοντερνισμού, τέλους ιστορίας, τέλους ιδεολογίας= ιδεολογικές επιθέσεις ενάντια σε ιδεολογία (προσπάθεια περιγραφής συγκεκριμένου συνόλου πολιτικών ιδεών ως ανώτερο)
• Ιδεολογική διαμάχη: ζει και ακμάζει, ιδεολογία= ατέρμονη διαδικασία