ΕΠΟ 20 - Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ, ΤΟΜΟΣ Β΄ (Μέρος Α΄)

ΕΠΟ 20 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Γ.Α.Β. 2014

ΤΟΜΟΣ Β΄

ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΑΠΟ ΤΟΝ 18^ο ΩΣ ΤΟΝ 20^ο ΑΙΩΝΑ

ΜΕΡΟΣ Α΄

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ 19^ο ΚΑΙ 20^ο ΑΙΩΝΑ

                                       

ΚΕΦ.1^ο ΟΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΤΟΝ 19^ο ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

1.1. Ο 19^ος αιώνας: Ιστορική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση Ευρώπης

Νέες κατευθύνσεις τέχνης= κράτη που διαμόρφωσαν πολιτική σκέψη νεότερης εποχής (Αγγλία, Γαλλία)

·   Γαλλική Επανάσταση κ περίοδος Διευθυντηρίου= αύξηση δύναμης μεσαίας τάξης

·   Ναπολέων Βοναπάρτης: διέλυσε μοναρχίες Ευρώπης.

Κατάρρευση Ναπολέοντα: συντηρητικές δυνάμεις, επαναστάσεις 1830, 1848.

Ηγέτες επαναστάσεων: αστική τάξη. Αίτημα: συμμετοχή στην άσκηση εξουσίας

·   Αφύπνιση εθνικών συνειδήσεων σε χώρες υπό εχθρική κατοχή (εθνικές επαναστάσεις)

·   Βιομηχανική ανάπτυξη: μεταβολή συνθηκών ζωής σε πόλεις. Μετακίνηση αγροτικού πληθυσμού σε πόλεις= νέες κοινωνικές δομές, ανάπτυξη αστικής τάξης, βιομηχανικό προλεταριάτο

1.2. Ρομαντισμός και νεοκλασικισμός

Εισαγωγή

Ρομαντισμός: φιλοσοφικό κ φιλολογικό κίνημα που δημιουργήθηκε ως αντίδραση προς την πνευματική κίνηση του Διαφωτισμού κ κλασικισμού 18^ου αιώνα.

·   Υποκειμενική νοοτροπία, ατομική ελευθερία, υπεροχή του Εγώ

·   Αποθεώνεται η φύση, το ένστικτο, ο ατομικός ή συλλογικός ηρωισμός, ο αγώνας ενάντια σε καταπίεση

·   Νοσταλγία για παρελθόν (μυθολογία, ιστορία πολιτισμών, θρησκεία, θρύλοι, δημοτική ποίηση)

·   Όχι ενιαία τεχνοτροπία. Υποκειμενισμός: ελευθερία εικαστικής έκφρασης= πολυφωνία

Α. Μελέτη τεχνοτροπιών παρελθόντος (ρομανική, γοτθική τέχνη, ζωγραφική Μιχαήλ Άγγελου, μανιερισμός, μπαρόκ, Ρούμπενς)

Β. στροφή προς ελληνική κ ρωμαϊκή Αρχαιότητα (νεοκλασικισμός)

Francisco Goya  – ζωγράφος

·   Μελέτησε Greco (μανιερισμός), Velasquez (μπαρόκ), Tiepolo (ροκοκό)

·   «Σύμπλεγμα σε μπαλκόνι» (επιρροή Tiepolo)

·   «Οι εκτελέσεις της 3^ης Μαΐου 1808»: νέα αντίληψη στην τέχνη= ηρωοποίηση ηττημένων

Έντονο συγκινησιακό στοιχείο, νυχτερινό δραματικό φως, ζωηρά χρώματα, ρευστή, πλατιά πινελιά: χαρακτηριστικά μπαρόκ + τονισμός ανθρωπιάς/πόνου ηττημένων

·   Χαρακτικά με τεχνική ακουατίντας (γραμμές οξυγραφίας+φωτοσκιάσεις)

Σειρά «Καπρίτσια»: κριτική στα κοινωνικά κ πολιτικά ήθη της εποχής

«Δεινά του πολέμου»: αντίδραση καλλιτέχνη στη βία κ στην καταπίεση

·   Προσωπικά οράματα κ εφιάλτες (ελευθερία έκφρασης)

Ο ρομαντισμός στην Αγγλία

Συμβολή αγγλικής ζωγραφικής στην τοπιογραφία

William Blake (ποιητής, οραματιστής, ζωγράφος)

·   Χαρακτικά για εικονογράφηση ποιημάτων του πχ «Παλαιός των Ημερών» εξώφυλλο βιβλίου του «Ευρώπη, μια προφητεία»: συμβολικός διαβήτης (μεσαιωνικές απεικόνισης Κυρίου ως Αρχιτέκτονας του Σύμπαντος), μυώδης Θεός (σαν του Μιχαήλ Άγγελου)

·   Βάση: φαντασία (κι όχι σχεδίαση εκ του φυσικού).

·   Έργο «Ναβουχοδονόσορας» (χαρακτικό): περιφρόνηση ορθού λόγου, κτηνώδης φιληδονία

Τοπιογραφία: άντληση από παράδοση ή από παρατήρηση φύσης

William Turner

·   Επιδράσεις από ολλανδική θαλασσογραφία κ Γάλλους τοπιογράφους (Πουσσέν/Λορρέν)

·   Παρουσιάζει κύρια χαρακτηριστικά ρομαντισμού: δραματικό-φαντασμαγορικό μεγαλείο φύσης (ακόμα και καταστροφικά της αποτελέσματα στη ζωή του ανθρώπου)

·   Κίνηση, τάση εντυπωσιασμού, συγκίνηση ρομαντικού λυρικού ποιήματος

·   Έργο: «Ατμόπλοιο μέσα στη χιονοθύελλα»

John Constable

·   Βάση: παρατήρηση φύσης (απόδοση με αφοσίωση επιστήμονα)

·   Σχεδιασμός τοπίων εκ του φυσικού (σχέδια πιο τολμηρά από ολοκληρωμένα έργα, το κοινό όχι ακόμα έτοιμο για να δεχθεί γρήγορη εντύπωση ως αυτόνομο έργο)

·   Έργο: «Το κάρο με το σανό», απλότητα, ειλικρίνεια, χωρίς προσπάθεια εντυπωσιασμού

·   Ζωγραφίζει τη φύση όπως τη βλέπει= ρήξη με παράδοση δραματικής εντύπωσης)

·   Συντέλεσε στη ριζοσπαστική ανανέωση Ευρωπαϊκής τέχνης που ξεκίνησε από ζωγραφική Μανέ κ Ιμπρεσιονιστών κ κατέληξε στο μοντέρνο κίνημα

Ο νεοκλασικισμός στη Γαλλία

Νεοκλασικισμός (εντός των πλαισίων του Ρομαντισμού): τάση επιστροφής σε μορφές τέχνης της αρχαιότητας (ανακάλυψη χαμένων αυθεντικών έργων αρχαίας Ελλάδας)

Winckelmann: θεωρητικός νεοκλασικισμού, «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης» (για πρώτη φορά χρησιμοποιείται ο όρος «Ιστορία της τέχνης» (επιστήμη)

Γαλλική Επανάσταση: α. άνεργοι οι καλλιτέχνες της Αυλής/αριστοκρατίας, β. έργα κατεστραμμένα (καλλιτέχνης: στόχος πολιτικών παρερμηνειών) = θεματογραφία με πηγές στην ιστορία κ ύφος αρχαίας ελληνικής/ρωμαϊκής τέχνης

Χαρακτηριστικά νεοκλασικισμού:

·   Έμφαση σε σχέδιο

·   Καθαρά, σκληρά περιγράμματα

·   Ψυχρό χρώμα

·   Θεματολογία: πρωτοποριακή, ιστορικά κ σύγχρονα θέματα, αλληγορικός τρόπος απόδοσης

·   Τεχνοτροπία: πρότυπα παρελθόντος

Jacques-Louis David

Παρακολούθησε γεγονότα από πριν έναρξη Γαλλικής Επανάστασης έως πτώση Ναπολέοντα

Καλλιτεχνική παιδεία: Ρώμη (=κέντρο θεωρητικών κ καλλιτεχνών νεοκλασικισμού)

·   Εκφράζει πνεύμα εποχής: κατεξοχήν ιστορικά θέματα με διδακτικό περιεχόμενο (συσχέτιση με σύγχρονη πολιτική κατάσταση)

·   Επιρροή από Corneille και «ταμπλο-βιβάν» εποχής (αυτοσχέδια θεατρικά συμβάντα εμπνευσμένα από αρχαία Ελλάδα/μυθολογία): ηρωικά πρότυπα νέας πολιτικής και πολιτισμικής αναγέννησης

·   «Όρκος Ορατίων», πρότυπο: πατέρας που θυσιάζει γιους του στη Δημοκρατία και στην πατρίδα (πηγή: ρωμαϊκή ιστορία),

- Σύνθεση σαν σε ανάγλυφο (γνώσεις αρχαίας τέχνης), αρχιτεκτονικά στοιχεία + ενδυμασίες: αρχαιολογική ακρίβεια.

- Καθαρά/σκληρά στοιχεία πίνακα, απλά περιγράμματα, λίγο χρώμα

·   Πορτρέτα αρχηγών επανάστασης, σχεδιασμός ενδυμάτων πολιτών Δημοκρατίας

·   «Δολοφονία του Μαρά», γεγονός από επικαιρότητα, αμεσότητα αστυνομικού δελτίου

Βάθος: ουδέτερο

Μορφή νεκρού: σα γλυπτό (φωτισμός)

Λευκά σεντόνια: σύμβολο θανάτου

Δραματική λιτότητα + στάση μορφής = αναλογίες με παραστάσεις Χριστού (Pieta)

Jean-Auguste-Dominique Ingres (μαθητής David)

Αρχαία ελληνική τέχνη + τέχνη ώριμης Αναγέννησης (Ραφαήλ) + καλλιτεχνικά επιτεύγματα

·   Πεμπτουσία ζωγραφικής: σχέδιο

·   «Λουομένη του Βαλπενσόν», εξωτισμός Ανατολής, ακαδημαϊκή τελειότητα σχεδίου, φίνες αποχρώσεις γυμνού (σαν πορσελάνη): σχεδόν μουσικό αποτέλεσμα

Ο γαλλικός ρομαντισμός

Επιδράσεις ρομαντικών ζωγράφων: Βενετοί ζωγράφοι, Ρούμπενς, Μιχαήλ Άγγελος, Κόνσταμπλ, Τέρνερ, λατρεία για χρώμα

Theodore Gericault

·   Αγάπη για: George Byron, Walter Scott, Μιχαήλ Άγγελο, Ρούμπενς

·   Έντονος συναισθηματισμός, περιφρόνηση κινδύνου, αγάπη για περιθωριακούς της ζωής

·   «Σχεδία της Μέδουσας», θέμα ναυαγίου/καταστροφής, φυσικής/ηθικής κατάρρευσης, απελπισίας, ελπίδα για σωτηρία, υστερική χαρά (επίκαιρη τραγωδία με πολιτικές προεκτάσεις: μοντερνισμός θέματος, αιχμηροί πολιτικοί υπαινιγμοί, έρευνα από το ζωγράφο), μεγαλειώδης σύνθεση (θυμίζει έργα μπαρόκ).

- Τοποθέτηση μορφών κ στοιχείων έργου σε δύο διαγώνιους

- Σκοτεινή χρωματική κλίμακα (σκούρο κόκκινο, πράσινο): κιαροσκούρο Καραβάτζιο

- Ωμός ρεαλισμός στην απόδοση των σωμάτων: επίδραση Καραβάτζιο

- Γυμνό σώμα= φορέας εκφραστικής δύναμης: επίδραση Μιχαήλ Άγγελο

Eugene Delacroix

·   Αντιπροσωπευτικός τύπος ρομαντικού: με φαντασία, συναισθηματικός, ιδιότροπος, μοναχικός + πνευματική καλλιέργεια, απαισιοδοξία

·   Επαναστάτης: δεν δεχόταν τα κριτήρια της Ακαδημίας (δηλαδή, την επιμονή στο σωστό σχέδιο κ τη μίμηση κλασικών αγαλμάτων)

- Ακαδημία: προτίμηση σε Πουσσέν, Ραφήλ

- Ντελακρούά: προτίμηση σε ζωγράφους Βενετίας, Ρούμπενς

·   χρώμα>σχέδιο, φαντασία>γνώση

·   «Αραβικό ιππικό σε επίθεση», έμπνευση: ταξίδι στη Β. Αφρική

Απουσία: α. διαύγειας σε περιγράμματα, β. φωτοσκίασης, γ. κλασικής πόζας, δ, διδακτικού θέματος

·   Επιδιώκει: έντονη στιγμή, ρομαντική ατμόσφαιρα, στην ένταση συμμετέχει η φύση

·   «Θάνατος του Σαρδανάπαλου»: μανιφέστο ρομαντισμού στη ζωγραφική

- Πλούσιο χρώμα, διαγώνια τοποθέτηση κλίνης, θεατρικές στάσεις/εκφράσεις= μπαρόκ

- Χρωματική πανδαισία, σαν είδος πολυτελέστατης νεκρής φύσης, μουσική Βάγκνερ

1.3. Ρεαλισμός – Ιμπρεσιονισμός

Εισαγωγή

Πτώση Ναπολέοντα μέχρι 1848: συνταγματική μοναρχία στη Γαλλία, Λουδοβίκος Φίλιππος Α΄

·   Εκδημοκρατισμός δημόσιας ζωής, πολιτική εξουσία στους αστούς

Πρόοδος σε εμπόριο, βιομηχανία, τεχνολογία.

Αγγλία, Γερμανία, Αμερική: νέα εποχή διαδέχεται την παλαιά τάξη πραγμάτων= συγκέντρωση πληθυσμού σε μεγάλες πόλεις

·   Πολιτισμός υλιστικών αξιών: όχι απήχηση ρομαντικών έργων (όχι καλλιτεχνική παιδεία)

·   Έργο τέχνης= αντικείμενο συναλλαγής, αξία έργου= συνάρτηση του ρεαλισμού του

·   Ρεαλισμός: γνωστός από΄εποχή μπαρόκ (Ισπανοί, Ολλανδοί: σκηνές καθημερινής ζωής)

·   Από μέσα 19^ου αιώνα, δύο τάσεις ρεαλισμού γαλλικής ζωγραφικής:

α. Ακαδημαϊκή: σκηνές από μυθολογία/ιστορία, έντονη συναισθηματική φόρτιση

β. Τοπία ή άλλα θέματα: φύση, ζωή αγροτών, σκηνές καθημερινής ζωής, απλότητα (νατουραλισμός), διέξοδος από πόλεις σε φυσικό τρόπο διαβίωσης

Η ζωγραφική του τοπίου στα μέσα του 19^ου αιώνα στη Γαλλία

Ζωγραφική τοπίων= μοναδικό είδος καλλιτεχνικής έκφρασης ομάδας Barbizon

·   Πρώτα σχέδια στην ύπαιθρο, ολοκλήρωση στο εργαστήρι

·   Προσέγγιση θέματος με ειλικρίνεια (διαχωρισμός από ακαδημαϊκούς κ κανόνες κλασικής τοπιογραφίας)

Jean Francois Millet

·   Θέματα από ζωή αγροτών

·   Δύναμη, αξιοπρέπεια, μεγαλείο (σύγκριση με Σίβυλλες Cappella Sistina)

·   Προβολή με συμβολικό τρόπο σχέσης ανθρώπων-γης κ κοπιαστικής εργασίας

·   «Σταχτομαζώχτρες», σύμβολο μόχθου αγροτών, έργο επαναστατικό, σύνδεση με σοσιαλιστικά διδάγματα Proudhon.

Jean-Baptiste-Camille Corot

·   Διαφορετική αντίληψη τοπίου από σχολή Barbizon: νοσταλγική διάσταση

·   Δομή σύνθεσης: αρχές τοπιογραφιών γαλλικού 17^ου αιώνα

·   Δομή τοπίου: προάγγελος Σεζάν κ κυβισμού, «Άποψη της Βολτέρα»

Ο ρεαλισμός του Gustave Courbet

·   Ονομάτισε τη νέα τάση ως «ρεαλισμό», έγραψε μανιφέστο ρεαλισμού: σκοπός είναι η απόδοση της φύσης όπως ακριβώς είναι, σύμφωνα με την εκτίμηση του ζωγράφου

·   «Κηδεία του Ορνάν», κοινότοπο θέμα, σύνθεση απλή, αλλά εντυπωσιακή. Ρυθμική κίνηση: κυματιστή μορφή ομάδας που παρακολουθεί. Μοντέλα= φίλοι Κουρμπέ (ατομικά χαρακτηριστικά), απουσία κάθε έννοιας κλασικής σύνθεσης, ενότητα ζωγραφικών αξιών

·   «Καλημέρα, κύριε Κουρμπέ», απλοϊκό θέμα. Μορφές που υποκλίνονται στη μεγαλοφυΐα καλλιτέχνη, ντύσιμο ζωγράφου: ελεύθερο, άνετο. Στόχος: να ταράξει αστική τάξη, αξία ελευθερίας στην καλλιτεχνική έκφραση

Ο ρόλος της φωτογραφίας και των γιαπωνέζικων χαρακτικών (= εξέλιξη ζωγραφικής)

Φωτογραφία:

·   Αρχικά φωτογραφία για πορτρέτα. Αργότερα ανακάλυψη στιγμιαίας φωτογραφίας (παράλληλα με ιμπρεσιονισμό)

·   Φωτογραφικό εσταντανέ (στιγμιαία εικόνα από απροσδόκητη γωνία): προσπάθεια ζωγράφων να αποδώσουν την εντύπωση της στιγμής με άλλους/διαφορετικούς τρόπους

Γιαπωνέζικα έγχρωμα χαρακτικά:

·   Γνωστά από χαρτιά περιτυλίγματος εμπορευμάτων από Ανατολή (έργα γνωστών Γιαπωνέζων καλλιτεχνών: Hiroshige, Hokusai, Utamaro)

·   Τάση γιαπωνέζικης τέχνης: Ukiyo-e («εικόνες του κόσμου/ζωής που κυλάει»)

·   Επιπεδότητα, διακοσμητικό χρώμα (επίπεδες επιφάνειες χρώματος), τυχαία «σελίδωση», εκφραστικό σχέδιο (έξω από ευρωπαϊκές συμβάσεις)

·   Θέματα: απόψεις φύσης, σκηνές από θέατρο κ.α.

·   Επηρεάστηκαν οι: Manet, ιμπρεσιονιστές, Van Gogh, Gaugin

Edouard Manet:

Αρχή μοντέρνας ζωγραφικής.

·   Ζωγραφική ελεύθερη από ψεύτικες συμβατικότητες

·   Ακολουθεί ρυθμούς ζωής, ανατρεπτική ματιά

·   Τεχνική παράδοξη, πρωτότυπη, γεμάτη δάνεια από παλιά ζωγραφική

·   Manet + ιμπρεσιονιστές: ακολουθούν ιδέες Κουρμπέ (αναθεώρηση βασικών αρχών ζωγραφικής με επιστημονική ακρίβεια): αδύνατο να ζωγραφίσουν φύση όπως είναι= εστίαση στην εντύπωση

- Ακαδημία: διδάσκει σκιοφωτισμό

- Φύση: όχι τόσο ομαλή κλιμάκωση από σκοτάδι στο φως

- Manet: Εγκατάλειψη παραδοσιακές μεθόδους διαβάθμισης χρωμάτων

·   «Σαλόνι των απορριφθέντων» 1863

·   Έργο: «Γεύμα στη χλόη», ανορθόδοξα στοιχεία (γνωστά μοντέλα: γυμνά): μοντέρνα απόδοση έργου Ραφαήλ «Η κρίση του Πάρη» και του Giorgone «Υπαίθριο κονσέρτο»

- Αναγεννησιακά έργα: αλληγορικό περιεχόμενο.

Manet: όχι βαθύτερες ερμηνείες θέματος (ελευθερία καλλιτέχνη, καθαρά αισθητικό αποτέλεσμα)

- Κατάργηση ημιτονίων κ διαβαθμίσεις χρωμάτων, άμεσο πέρασμα από φως σε σκιά:

α. διαχωρισμός από ιλουζιονιστική αντιμετώπιση Αναγέννησης κ μπαρόκ,

β. κοντά σε αισθητική γιαπωνέζικης στάμπας (ζωγραφική δύο διαστάσεων)

- Έργο τέχνης= δικούς του νόμους, διαφορετικούς από πραγματικότητα (αντίληψη που θα παίξει ρόλο στην εξέλιξη των μοντέρνων κινημάτων)

·   Έργο: «Το μπαλκόνι», μελέτη αντιθέσεων ανάμεσα σε φως ήλιου κ σκοτάδι σε δωμάτιο

Έμπνευση από έργο Γκόγια «Σύμπλεγμα στο μπαλκόνι».

Αντίθεση Manet: όχι παραδοσιακός τρόπος απόδοσης προσώπων. Όχι εντύπωση στερεού σώματος, επιπεδότητα.

Η ζωγραφική του Μανέ μετά το 1870

·   Επίδραση από ιμπρεσιονιστές: διάχυτο φως, διαύγεια ατμόσφαιρας, καθαρά χρώματα

·   Κύριο ενδιαφέρον του Μανέ παραμένει, όμως, η ανθρώπινη μορφή

·   Έργο: «Ο Μονέ εργάζεται μέσα στη βάρκα του» (άποψη Μονέ: δημιουργία στην ύπαιθρο)

Μορφές σε πρώτο επίπεδο, λαμπρότητα ατμόσφαιρας, όγκο από χρώμα κι όχι από περιγράμματα

·   Έργο: «Μπαρ στο Φολί Μπερζέρ», φαντασμαγορία νυχτερινής ζωής, ζωντάνια χώρου, μελαγχολία/κούραση προσώπου, διάχυτο φως, αντανακλάσεις στον καθρέφτη: λάμψη, όχι διάλυση φόρμας, μορφές σχεδόν μνημειακές. (Από τα ωραιότερα έργα.)

Ιμπρεσιονισμός – Claude Monet

Ιμπρεσιονισμός (1874-1886): πρώτη καλλιτεχνική επανάσταση μετά από ιταλικό Quattrocento

Εκπρόσωποι: Monet  (ποιητικός τοπιογράφος), Degas, Renoir, Pissarro

Όνομα κινήματος: α΄ έκθεση (Ανώνυμη Εταιρεία Καλλιτεχνών, Ζωγράφων, Χαρακτών και Γλυπτών) στο εργαστήριο του φωτογράφου Nadar (συμβολή φωτογραφίας: νέο στιλ ζωγραφικής)

- Έργο Monet: «Εντυπώσεις», αφορμή σε δημοσιογράφο να ειρωνευτεί «Κύριοι ιμπρεσιονιστές»

Ειρωνεία για την ανυπαρξία ιδεολογικού προγράμματος = τίτλος τεχνοτροπίας: ιμπρεσιονισμός

·   Ζωγραφική εξ ολοκλήρου στην ύπαιθρο (Σχολή Μπαρμπιζόν: άρχιζε στην ύπαιθρο, ολοκλήρωνε στο εργαστήριο)

Μεταβολές φωτός σε ατμόσφαιρα, φυσικό περιβάλλον, αρχιτεκτονικές επιφάνειες, αντικείμενα: έργο επί τόπου (αλλαγές σε συνήθειες κ τεχνικές ζωγράφων)

·   Σύλληψη στιγμιαίας εντύπωσης φύσης: ταχύτητα ζωγραφικής, γρήγορες πινελιές, σημασία στο σύνολο κι όχι στη λεπτομέρεια= πίνακες φωτεινοί (αντίθετα από ζωγραφική ρομαντισμού ή ρεαλισμού)

·   Απουσία ιδεολογικού προγράμματος, μανιφέστων, πάθους

·   Απεικόνιση τοπίων κ θεμάτων από καθημερινή πραγματικότητα στο Παρίσι

·   Έργο Monet: «Impression: soleil levant» (Εντύπωση: ανατολή), καταχνιά πρωινού, θαμπά περιγράμματα, υγρή ατμόσφαιρα, αίσθηση τρίτης διάταξης: διαγώνια διάταξη βαρκών, ασάφεια υλικής υπόστασης πραγμάτων= ποιητική/μουσική ατμόσφαιρα

·   Έργο Monet: «Σταθμό Σαιν-Λαζάρ», φως από γυάλινη οροφή + σύννεφα ατμού, σχήματα βαγονιών μέσα από ομίχλη: εντύπωση από καθημερινή ζωή και τίποτα άλλο.

·   Κατηγορήθηκαν για προχειρότητα, αλλά ο καλλιτέχνης δεν αφήνει τίποτα στην τύχη…

Auguste Renoir:

·   Τέχνη ιμπρεσιονισμού: ηδονιστική

·   Αγάπη για ζωή κ ανθρώπους, αφοσίωση στη γυναίκα

·   Κυρίαρχη η ανθρώπινη μορφή, έκφραση στιγμιαίας χαράς κ απόλαυσης

·   Έργο: «Χορός στο Μουλέν ντε λα Γκαλέτ», πληθωρικός πίνακας, εναλλαγή φωτός-σκιάς, λεπτομέρειες (με ελεύθερο τρόπο)  μόνο στα πρόσωπα μπροστά, ανάλυση μορφών με ηλιακό φως και αέρα.

Camille Pissarro:

·   Χαρακτηριστικό ιμπρεσιονιστικό έργο: «Boulevard des Italiens, πρωί με τον ήλιο», εντύπωση βουλεβάρτου στο Παρίσι μέσα στον ήλιο

Edgar Degas:

·   Θαύμαζε Ένγκρ κ τελειότητα γραμμής νεοκλασικών ζωγράφων

·   Ερασιτέχνης φωτογράφος: μελέτη κίνησης, ειδικά αλόγων

·   Ασύμμετρη διάταξη, περίεργες οπτικές γωνίες (επίδραση φωτογραφίας, γιαπωνέζικων χαρακτικών): έργα με μπαλαρίνες, «Περιμένοντας το σύνθημα»: περίπλοκες στάσεις μπαλαρινών (μόνο μία φαίνεται ολόκληρη)

·   Ενασχόληση με γλυπτική: γυναικείες μορφές (χορεύτριες ή λουόμενες) από πηλό (μετά το θάνατό του φιλοτεχνήθηκαν με μπρούτζο)

James McNeill Whistler (Αμερικανός):

·   Σύνδεση με ιμπρεσιονιστές: περιφρόνηση σε ακαδημαϊκά θέματα

·   Στη ζωγραφική όχι σημασία το θέμα, αλλά το πώς μεταφέρεται με σχήματα κ χρώματα

·   Έργο: «Διάταξη σε γκρίζο και μαύρο: προσωπογραφία της μητέρας του καλλιτέχνη», αρμονία χρωμάτων και σχημάτων, επανάληψη γκρίζου/μαύρου= αίσθηση εγκαρτέρησης μεγάλης ηλικίας και μοναξιάς

Ο γλύπτης Auguste Rodin:

Η γλυπτική, γενικά, ακολουθεί τους γνωστούς παραδοσιακούς τρόπους έκφρασης: Αρχαιότητα, Μεσαίωνα, Αναγέννηση, μπαρόκ, ροκοκό

Auguste Rodin: ξέφυγε από ακαδημαϊκά πρότυπα (αν και λάτρης κλασικής γλυπτικής/Μιχαήλ  Άγγελου)

·   Στην κατηγορία των ιμπρεσιονιστών: δεν έδινε στα έργα του το ανάλογο φινίρισμα

·   Προτομή «Γλύπτη Ζυλ Νταλού»: επιφάνειες που απορροφούν και αντανακλούν το φως (ιμπρεσιονιστικός τρόπος)

·   «Χέρι του Θεού», ακατέργαστο τμήμα του έργου: εντύπωση πως το θέμα παίρνει σχήμα μέσα από το υλικό αυτή τη στιγμή.

·   Διαφορά από ιμπρεσιονιστές: περιφρονούσε κοινοτοπίες καθημερινής ζωής (θέμα ιμπρεσιονιστών)

·   Ναι σε διάφορες, τυχαίες στάσεις και συνθέσεις χωρίς μήνυμα

·   Έκφραση συναισθημάτων= κοντά στο νέο κίνημα του συμβολισμού

1.4. Τα τελευταία χρόνια του 19^ου αιώνα

Εισαγωγή

Όχι κυρίαρχος ο ιμπρεσιονισμός (αν και καθιερωμένος)

Τρεις μεγάλες προσωπικότητες ανοίγουν νέους δρόμους σε καλλιτεχνική πορεία αιώνα:

Cezanne, Van Gogh, Gauguin

Georges Seurat και νεοϊμπρεσιονισμός

1886: τελευταία έκθεση ιμπρεσιονιστών: άνοιγμα σε πολυδιάστατη αντιμετώπιση ορατής πραγματικότητας, εμφάνιση διάφορων τάσεων (όχι μόνο ένα κίνημα, όπως γινόταν μέχρι τότε)

Ζωρζ Σερά: ιδρυτής νεοϊμπρεσιονισμού (κριτική ιμπρεσιονισμού)

·   Έργο: «Λουόμενοι στην Ανιέρ», ίδιο λαμπρό φως ιμπρεσιονιστών, αλλά μνημειακότητα, ακινησία, αίσθηση διαχρονικού (ναι μικρές πινελιές, όχι φευγαλέα εντύπωση, όχι διάλυση των μορφών)

·   Συμφιλίωση μεθόδων ιμπρεσιονισμού με λογική/πειθαρχία μαθηματικής τάξης.

·   Σκίτσα στην ύπαιθρο, ολοκλήρωση στο εργαστήρι

·   Αργότερα: από μικρές πινελιές σε μικρές κουκκίδες καθαρού χρώματος, όπως ψηφιδωτά

·   Μέθοδος: ντιβιζιονισμός ή πουαντιγισμός

·   Έργο: «Η γέφυρα στην Κουρπεβουά», ολοκλήρωση ανάμειξης χρωμάτων στο μάτι/νου του θεατή.

Paul Cezanne:

·   Έρευνα σχημάτων μέσα στη ζωγραφική επιφάνεια

·   Αναγνώρισε αδυναμίες ιμπρεσιονισμού: διάλυση φόρμας= διάλυση ζωγραφικής

·   Αποκατέστησε όγκο/στερεότητα αντικειμένου,  όχι μαθηματική προοπτική Αναγέννησης

·   Ζήτημα: σωστή χρήση χρώματος (=σχεδιασμός)

- Φλωρεντινή Αναγέννηση/Πουσσέν/νεοκλασικισμός: έμφαση στο σχέδιο,

- Τισιανός/Ρούμπενς/Ντελακρουά: έμφαση στο χρώμα

·   Σωστός συνδυασμός χρωμάτων= αρμονία (όχι ανοιχτή ή σκούρα ζωγραφική, μόνο σχέσεις τόνων)

·   Φόρμα: καθετί στη φύση είναι κυβικό ή κυλινδρικό (απαραίτητη η μελέτη γεωμετρικών σχημάτων)

·   Κανόνες οργάνωσης πίνακα Σεζάν:

α. κύρια περιγράμματα μορφών με μολύβι ή κάρβουνο (σημασία γραμμής στη διαμόρφωση επιπέδων),

β. τονισμός γραμμών με μπλε-γκρίζο χρώμα,

γ. οργάνωση μικρών χρωματικών επιπέδων με ψυχρά/ουδέτερα χρώματα

·   Αρχή: τα ζεστά χρώματα έρχονται μπροστά, τα ψυχρά υποχωρούν= δημιουργία όγκου χωρίς παραδοσιακά μέσα

·   Πινελιά μικρή, κανονική, με παράλληλες, διαγώνιες κατευθύνσεις (χρωματικά επίπεδα)

·   Μοντέρνα αντιμετώπιση χώρου (ομοιότητες με βυζαντινή ζωγραφική):

- Όχι μοναδικό σημείο οράσεως αναγεννησιακής προοπτικής

- Ναι πολλαπλά σημεία οράσεως

- Προσαρμογή κλίμακας όχι σύμφωνα με προοπτική, αλλά με απαιτήσεις σύνθεσης (παραμορφώσεις αντικειμένων με ορισμένο σκοπό)

·   Έργο: «Όρος Σαιντ-Βικτουάρ, όπως φαίνεται από την Μπελβύ», τοπίο Προβηγκίας, τονισμός δομής τοπίου κ γεωμετρικότητας φύσης. Λουσμένο στο φως (ιμπρεσιονιστικό), αλλά στέρεο κ συγκεκριμένο, αίσθηση τάξης κ ηρεμίας, πινελιές ρυθμισμένες, τέλεια ισορροπημένη σύνθεση

·   Προσωπογραφίες. Πρόσωπο ως πλαστικό θέμα:

·   Αναζήτηση ισορροπίας τρισδιάστατης απεικόνισης αντικειμένου και επίπεδης επιφάνειας πίνακα

·   Έργο: «Κυρία Σεζάν», αρμονία χρώματος-φόρμας, καθαρογραμμένες φόρμες= εντύπωση αξιοπρέπειας, γαλήνης

·   Νεκρές φύσεις. Οργάνωση σύνθεσης που διατηρεί τρισδιάστατο χαρακτήρα της, χωρίς να παραβιάζει αλήθεια δισδιάστατης δομής πίνακα. Κοντά σε αφηρημένη ζωγραφική. Προτίμηση σε καρπούς ως διαχρονικά σχήματα. Σχέση χρώματος με πλάσιμο μορφών.

·   Παραμορφωτική απόδοση αντικειμένων λόγω διαφόρων οπτικών γωνιών (πρόδρομος κυβισμού)

·   Έργο: «Νεκρή φύση»

- χρώμα-μορφή,

- όγκος στοιχείων= από ζεστά σε ψυχρά χρώματα

·   Επηρέασε τέχνη 20^ου αιώνα

Συμβολισμός

Τέλη 19^ου αιώνα: η τέχνη θα έπρεπε να εισχωρήσει κάτω από την επιφάνεια, όχι καθαρά αντικειμενική, ναι έκφραση πνευματικών αξιών (άποψη και του ρομαντισμού: η φαντασία δίνει μορφή στα συναισθήματα). Mανιφέστο συμβολισμού: ποιητής Moreas

[Έρευνα στοιχείων έκφρασης/διερεύνηση ατομικών συναισθημάτων= τέχνη στα τέλη 19^ου αιώνα]

Vincent van Gogh:

Τέχνη βαν Γκογκ: γεγονότα ζωής, απογοητεύσεις, ταραγμένος συναισθηματικός κόσμος, μοναξιά

·   Ηθικές αξίες τέχνης (κηρύγματα πατέρα του)

·   Στο Παρίσι γνώρισε ιμπρεσιονιστική ζωγραφική: λαμπερή παλέτα

·   Χρώμα= εκφραστική δύναμη (πεποίθηση ζωγράφου). Συμβολικές αξίες χρώματος/σχεδίου

·   Κάθε πίνακας= σταθμός στην προσωπική του αναζήτηση (ταπεινός, αυτοδίδακτος)

·   Έκφραση πάθους Βαν Γκόγκ: τεχνική ιμπρεσιονισμού κ Σερά

·   Έργο: «Δωμάτιο του καλλιτέχνη στην Αρλ»

- Στόχος: όχι η σωστή αναπαράσταση

- Χρώματα/σχήματα: αποτύπωση συναισθημάτων καλλιτέχνη ή άλλων

- Μεγάλα χρωματικά πλάνα: θυμίζουν Γκωγκέν

- Σταθερά περιγράμματα που τα ενώνουν: επίδραση από γιαπωνέζικα χαρακτικά

·   Έργο: «Καφενείο τη νύχτα», ψυχολογική ένταση, συμβολικές αξίες χρώματος/σχεδίου (κόκκινο/πράσινο= πάθη ανθρωπότητας, παχιές/έντονες πινελιές= βίαιη μετάβαση από οπτική εμπειρία στην εικαστική απόδοση, εκδήλωση πάθους)

·   Χαρακτηριστικά Βαν Γκογκ:

- δυνατό σχέδιο

- ιδιάζουσα απόδοση της προοπτικής

- ένταση χρωμάτων

- βιαιότητα εκτέλεσης

Paul Gauguin:

Κοσμικός, φιλόδοξος, χρηματιστής, αυτοδίδακτος.

Μετά από προτροπή του Πισσαρό υιοθέτησε την ιμπρεσιονιστική τεχνική (αργότερα: την έκρινε ακατάλληλη για εικαστική απόδοση σκέψης και αναζήτησε κατάλληλη τεχνοτροπία)

·   Πηγές τέχνης: ανθρώπινη συνείδηση

·   Προορισμός τέχνης: εξέταση εσωτερικής ζωής ανθρώπινης ύπαρξης

·   Εξωτικά θέματα, λαμπερά χρώματα με επίπεδο, «πλακάτο» τρόπο

·   Έργο (συμβολικό): «Όραμα μετά το κήρυγμα ή Η πάλη του Ιακώβ με τον άγγελο», πρώτη συνειδητοποίηση αρχών τέχνης Γκωγκέν:

- Διαχωρισμός πραγματικών + φανταστικών γεγονότων (μεγάλες αντιθέσεις σε κλίμακα, προοπτική κ χρώμα)

- Μυστικιστική διάθεση (καπέλα, σταυρωμένα χέρια, γονατισμένες μορφές. Δέντρο: διαίρεση έργου)

- Γιαπωνέζικη επίδραση (επίπεδες φόρμες με σκούρα περιγράμματα, επιφάνειες καθαρού χρώματος, απουσία σκιών, σχέδιο μορφών: Χοκουσάι)

- Αντινατουραλιστικά χρώματα: απλοποίηση φόρμας/χρώματος (παρουσιάζει τα ουσιώδη)

·   Ταξίδι Γκωγκέν για Ταϊτή. Μακριά από προσποιητή και επιπόλαιη ευρωπαϊκή τέχνη= έργα άγρια και πρωτόγονα

·   Έργο: «Te rerioa» (Ονειροπόληση μέρα μεσημέρι), παράξενη, εξωτική θεματολογία, απλοποίηση γραμμών, νέο πνεύμα. Έργο: «Το πνεύμα του νεκρού που κοιτάζει» (φιλοσοφικό συμβολικό έργο). Διαφαίνεται πίσω από στοιχείο εξωτισμού: μακρόχρονη ευρωπαϊκή παράδοση

Edvard Munch:

- Η μετάβαση από νατουραλισμό (φυσική απόδοση θέματος) σε συμβολισμό συνέβη στη Γαλλία

- Άλλες χώρες: μοναχικοί καλλιτέχνες, πχ Νορβηγός Edvard Munch

·   Αδιαφορία για αισθητική ιμπρεσιονισμού, έκφραση συναισθήματος με χρώμα + γραμμή

·   Σύνδεση έργου του με θεατρικό συγγραφέα Ίψεν (σχεδίαζε σκηνικά).

·   Έμμονες ιδέες ζωγράφου για αρρώστια, θάνατο κ σχέσεις δύο φύλων= τέλειο παράδειγμα για Freud (επαναστατικές θεωρίες για υποσυνείδητο κ ψυχανάλυση)

·   Έργο: «Κραυγή» (κραυγή αγωνίας χωρίς ήχο, νερά ως ηχώ της κραυτής), ψυχολογική ένταση έργου: αυθαίρετη χρήση κόκκινου, κίτρινου κ πράσινου

Αντίδραση των παραπάνω ζωγράφων σε κύμα προόδου «βιομηχανοποίησης».

Art Nouveau

(Jugendstill, modern style, επιρροή από αγγλικό Arts-and-Crafts Movement του Μόρρις)

Μεγάλο καλλιτεχνικό κίνημα (αρχιτεκτονική, βιομηχανικό σχέδιο, βιοτεχνία, γραφικές τέχνες, εκδόσεις βιβλίων/περιοδικών, σχεδιασμός επίπλων/υφασμάτων, κεραμική, μόδα)

·   Προσπάθεια εφαρμογής φιλοσοφικής θεωρίας Ruskin: αληθινή τέχνη= όμορφη+χρήσιμη

·   Επιστροφή σε πρότυπα απλότητας και ομορφιάς (πχ εποχή Μεσαίωνα)

·   Κύριο χαρακτηριστικό: τάση για σύνθεση πολλών μορφών τέχνης με βάση αισθητική δυναμικής γραμμικής κίνησης, στροφή σε μελέτη φύσης κ απόδοση όψεων κίνησής της (λουλούδια με μακριούς μίσχους, θαλάσσια φυτά που κινούνται κλπ)

·   Πηγή έμπνευσης= μορφές τέχνης παλαιότερων εποχών: Μεσαίωνας, γαλλικού ροκοκό, μοτίβα από εικονογραφημένα χειρόγραφα/ κοσμήματα ιρλανδικής τέχνης, κινέζικα/γιαπωνέζικα κεραμικά.

·   Κύρια χαρακτηριστικά τεχνοτροπίας: Επιπεδότητα, δυναμισμός γραμμής, κίνηση

·   Έκφραση διάθεσης μελαγχολίας, αυτοανάλυσης, πλήξης, fin de siècle (τέλος αιώνα)

Aubrey Beardsley (ζωγράφος):

·   Ασπρόμαυρα σχέδια, αστείρευτη φαντασία, εικονογράφηση βιβλίων Oscar Wilde (έκφραση παρακμιακής περιόδου «τέλους αιώνα») πχ Σχέδια για «Σαλώμη» (O. Wilde)

·   Έμμονες ιδέες σχετικές με ερωτισμό, παρακμή, κακό

·   Έκφραση θεμάτων με κομψό, εξεζητημένο, διακοσμητικό τρόπο

ΚΕΦ. 2^ο ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ – Α΄ ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 20^ου

2.1 Εισαγωγή στην τέχνη του 20^ου αιώνα

·   Δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, πολιτικές επαναστάσεις (πχ Επανάσταση Ρωσίας)

·   Μεγάλη ανάπτυξη επιστημών κ τεχνολογίας

·   Εποχή επικοινωνίας κ πληροφόρησης,

·   Εξέλιξη μεταφορικών μέσων (ελαχιστοποίηση απόστασης)

·   Αιώνας της ψυχανάλυσης: διερεύνηση υποσυνειδήτου/libido/ονείρων, αυτογνωσία, νέα σχέση ανθρώπου με περιβάλλοντα κόσμο

·   Ταχύτητα ζωής= απομάκρυνση ζωγράφων από παραδοσιακά, αλλά χρονοβόρα μέσα έκφρασης (νέα τεχνολογία, νέα επιστήμη, νέα υλικά)

Η τέχνη στο πρώτο μισό του 20^ου αιώνα

Καλλιτεχνική πρωτοπορία:

·   Τρεις κυρίαρχες τάσεις:

α. έκφρασης (εξπρεσιονισμός) – Βαν Γκογκ (συναισθήματα)

β. αφαίρεσης – πρόδρομος ο Σεζάν (δομή έργου τέχνης)

γ. φαντασίας (σουρεαλισμός) – Γκωγκέν κ συμβολιστές (δυνατότητες φαντασίας)

·   Πηγές έμπνευσης:

- Ανακάλυψη πρωτόγονης τέχνης λαών Αφρικής: περίεργη/άχρονη τέχνη (φωβισμός, γερμανικός εξπρεσιονισμός, Πικάσο)

- Δημιουργίες απαίδευτων καλλιτεχνών ή ανθρώπων με ψυχική ασθένεια (ναΐφ ή πριμιτίφ ζωγράφους): πχ Adolf Wolfli, Henri Rousseau (θέματα εξωτικά, λαμπερά χρώματα, λεπτομερειακό σχέδιο)

- Αναδρομικές εκθέσεις στο Παρισι του Γκωγκέν, Βαν Γκογκ, Σεζάν, Μουνχ, γάλλων ιμπρεσιονιστών, νεοϊμπρεσιονιστών= θεμέλιο καλλιτεχνικού οικοδομήματος 20^ου αιώνα

Οπισθοδρομικές τάσεις (αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών)

·     Πχ πολιτικά καθεστώτα Γερμανίας, Ιταλίας= τέχνη προπαγανδιστική (επιστροφή σε συντηρητικά στοιχεία ζωγραφικής/πλαστικής κλασικισμού 19^ου αιώνα)

- Ιταλία (επί Μουσολίνι): κίνημα novecento= επίσημη έκφραση φασισμού (πρότυπο εθνικής τέχνης, θέματα: αντρική εργασία, οικογένεια, επιτεύγματα Μουσολίνι κ.α.= μίμηση ρωμαϊκής τέχνης.)

- Σοβιετική Ένωση: καλλιτέχνες= ελίτ αστικής τάξης κ διανόησης, τέχνη με διδακτικό κ προπαγανδιστικό στόχο. Πορτρέτα ηγετών, μνημειακές διαστάσεις κ επιστροφή σε ακαδημαϊκό ρεαλισμό 19^ου αιώνα.

2.2. Φωβισμός και εξπρεσιονισμός

1905, εκφράσεις ίδιας τάσης: φωβισμός (Γαλλία), εξπρεσιονισμός (Γερμανία)

Κοινά χαρακτηριστικά:

·     Απόρριψη ιμπρεσιονισμού

·     Έντονα χρώματα

·     Ενστικτώδη χρησιμοποίηση χρωμάτων

·     Προσπάθεια συγκίνησης θεατή (συναισθηματικά κ πνευματικά)

·     Προσωπική άποψη κόσμου (αντινατουραλιστικές μορφές, έντονα χρώματα)

Διαφορές (διάκριση γαλλικού και γερμανικού πνεύματος):

·   Φωβισμός= πιο πειθαρχημένος (σχέσεις με γαλλική καλλιτεχνική παράδοση, ενδιαφέρον για αρμονική διατύπωση)

·   Εξπρεσιονισμός= βίαιος, κυριαρχία ενστίκτου, βάρβαρο χρώμα/παραμόρφωση (κριτική παράδοσης)

Φωβισμός (Fauvisme)

Όνομα κινήματος: Fauve = θηρίο (από κριτικό τέχνης)

Πειθαρχία που υπακούει σε κανόνες αισθητικής (ορισμός από παράδοση γαλλικού πνεύματος)

Henri Matisse:

·   Μεγάλη χρωματική ευαισθησία + σχεδιαστική ικανότητα

·   Δημιουργική φαντασία, εντύπωση περιφρόνησης πραγματικότητας

·   Έργο: «Η χαρά της ζωής», βουκολική σκηνή, επίπεδες επιφάνειες χρώματος, βαριά/αδρά περιγράμματα: στοιχείο πρωτόγονου.

Βάση: εικονογραφία κλασικής παράδοσης, φαινομενικά απρόσεκτος σχεδιασμός προϋποθέτει γνώση ανθρώπινου σώματος

Απλοποίηση και περιορισμός εκφραστικών μέσων= επαναστατικό έργο

·   Αργότερα εγκατέλειψε φωβισμό χωρίς να αποποιηθεί μήνυμά του: απόλυτη σχεδιαστική και χρωματική ελευθερία, θέματα ανάλαφρα, διασκεδαστικά, διακοσμητικό στιλ (τέχνη ισορροπίας, καθαρότητας, γαλήνης)

Έργο: «Αρμονία σε κόκκινο ή Κόκκινο δωμάτιο», μεγάλες χρωματικές ενότητες, γραμμικά διακοσμητικά θέματα, παιχνίδι με δισδιάστατο πίνακα κ τρισδιάστατη απεικόνιση, επίπεδες και κάθετες επιφάνειες, χρώματα έξω= χρώματα μέσα (απλοποίηση)

·   Ανατολίτικα/εξωτικά μοτίβα. Έργο: «Μαυτιτανικό παραβάν», έντονη διακοσμητική διάθεση (σχήματα, χρώμα), πλούτος χρωμάτων

Andre΄ Derain:

·   Λάτρευε Σεζάν

·   Δημιουργία του: κόσμος πειθαρχημένος, οργανωμένος

·   Έργο: «Η προσωπογραφία του Ματίς», αυστηρή μετωπική οργάνωση, άρνηση χώρου, ουδέτερο βάθος= μορφή κοντά στο θεατή + μνημειακή

·   Απόψεις Λονδίνου (βίαια χρώματα)

Georges Rouault:

·   Ζωγράφος θρησκευτικών θεμάτων 20^ου αιώνα

·   Συγγένεια με γερμανικό εξπρεσιονισμό

·   Απελευθέρωση χρώματος+αντιρεαλιστική τάση φωβισμού (σαν μεσαιωνικές υαλογραφίες)

·   Έργα: «Ο γερο-βασιλιάς» και «Ecce Homo»

Γερμανικός εξπρεσιονισμός

Στόχος: μηνύματα στο θεατή

Σημαντικότερα χαρακτηριστικά:

·   Παραμόρφωση ή έμφαση σε στοιχεία που προκαλούν συγκίνηση/οξύτητα

·   Δυνατά εφέ στη χρήση χρώματος (χρώμα/γραμμή με ένταση, συχνά με υπερβολή)

·   Ένταση στην έκφραση

·   Θέματα που ενοχλούν (ασθένεια, φτώχεια, πόνος, αγωνία, μελαγχολία παιδικής ηλικίας, θάνατος)

Ομάδα της «Γέφυρας» (Δρέσδη) + Γερμανοί/Ρώσοι ζωγράφοι ομάδας «Γαλάζιου Καβαλάρη):

·   Παρουσίαση θεμάτων ύστερης ιμπρεσιονιστικής ζωγραφικής (ανθρώπινες μορφές, νεκρές φύσεις, τοπία) με:

α. περιφρόνηση αντικειμενικών χαρακτηριστικών θέματος,

β. κυριαρχία εσωτερικής συγκίνησης

- Ομάδα “Γέφυρα”: έκφραση ψυχολογικής κατάστασης σύγχρονου ανθρώπου (κριτικοί κοινωνίας, πιστοί στην παράσταση)

- Ομάδα “Γαλάζιος Καβαλάρης”: μεταφυσική αισθητική, αφηρημένη τέχνη

Η «Γέφυρα»  (Die Brucke)

Δρέσδη 1905, ένωση καλλιτεχνών (με σπουδές στην αρχιτεκτονική)) με στόχο την ανανέωση της τέχνης. Πρότυπα: Σεζάν, Βαν Γκογκ, Γκωγκέν, Μουνχ

Γέφυρα= δήλωση ότι αυτοί και το έργο τους αποτελούν «γέφυρα για το μέλλον» (πρόγραμμα εργασίας από κοινού)

·   Σημασία σε γραμμή, σχέδιο κ χρώμα για απόδοση ψυχικών καταστάσεων

·   Παραμορφώνουν θέματα για έφραση ψυχολογικής κατάστασης

Ernst Ludwig Kirchner:

·   Σπουδές αρχιτεκτονικής (επί Χίτλερ τα έργα του θεωρήθηκαν εκφυλισμένα, αυτοκτόνησε)

·   Έργο: «Σκηνή στο δρόμο»

- γεωμετρική δομή σύνθεσης, περιορισμένος/καλά οργανωμένος χώρος, στοιχεία από κυβισμό Πικάσσο, Μπρακ, Ντελωναί.

- Μοναξιά, έλλειψη επικοινωνίας σύγχρονου ανθρώπου.

- Κυβιστική δομή + χρώμα φωβιστών = συγκινησιακό κλίμα

Emil Nolde:

·   Παχιά στρώματα χρώματος

·   Περιγράμματα που παραμορφώνουν τη σύνθεση παρά τη δομούν

·   Εκφραστική δύναμη, ένταση

·   Έργα: «Μάσκες», επιρροή από πρωτόγονη τέχνη

·   Έργα με θρησκευτικό περιεχόμενο

Wilhelm Lehmbruck (γλύπτης):

·   Σημασία σε γραμμή και σχέδιο

·   Έργο: «Νέος που κάθεται» από χρωματισμένο γύψο, συνδυασμός κλασικής παράδοσης κ επιμήκυνση μορφής (γοτθικό), κομψότητα στάσης μορφής (Αναγέννηση), προσωπικός χαρακτήρας έργου (ψυχοσύνθεση ζωγράφου)

Ο «Γαλάζιος Καβαλάρης» (Der Blaue Reiter)

(1912- 1916) Ιδρυτής: Wassily Kandinsky

Όνομα από σχέδιο (αγαπημένο θέμα/χρώμα)  Καντίσκυ σε περιοδικό των Καντίσκυ κ Μαρκ

Χαρακτηριστικά:

·   Αισιοδοξία, θετικά συναισθήματα

·   Πνευματικός κ καλλιτεχνικός προβληματισμός

·   Ελεύθερη έκφραση συναισθημάτων: στάδιο αφαίρεσης

·   Όχι πρόγραμμα εργασίας από κοινού

·   Όχι πρόθεση για κοινωνική μεταρρύθμιση, όπως «Γέφυρα»

·   Ενδιαφέρον για α. σχέση ζωγραφικής με τη μουσική (Καντίσκυ), β. τέχνες πρωτόγονων λαών κ παιδιών

·   Η τέχνη ως μορφή πνευματικής ή σχεδόν θρησκευτικής επικοινωνίας

·   Συμβολή «Γαλάζιου Καβαλάρη» σε επικράτηση αφαίρεσης

·   Wassily Kandinsky, Franc Marc, August Macke, Paul Klee

Wassili Kandinsky (1866-1944)

Α΄περίοδος: πρώτες προσπάθειες ζωγραφικής

Β΄περίοδος: ονειρικά τοπία, σχέση με φωβισμό κ εξπρεσιονισμό, ίδρυση «Γαλάζιου Καβαλάρη»

Γ΄περίοδος: αφηρημένη καλλιτεχνική έκφραση

Δ΄περίοδος: έργα Ρωσίας κ Bauhaus, γεωμετρικές μορφές, ψυχρά χρώματα

Ε΄περίοδος: έμφαση σε διακοσμητικότητα, πλούσια χρωματική κλίμακα

Στάδια ανακάλυψης αφηρημένης τέχνης: τρεις τύποι έργων Καντίσκυ 1910-1920

(αφηρημένη έκφραση, καθαρότητα μορφών, δύναμη χρωμάτων, ευαισθησία, λυρική διάθεση: μουσική)

·   Αυτοσχεδιασμοί (ασυνείδητες, αυθόρμητες εκφράσεις εσωτερικού χαρακτήρα, μη υλικές εκ φύσεως, οπτική μουσική)

·   Εντυπώσεις (εντυπώσεις κατευθείαν από τη φύση)

·   Συνθέσεις (εκφράσεις εσωτερικού συναισθήματος, αυθόρμητοι σχηματισμοί χρωμάτων/γραμμών προσαρμοσμένοι σε προκαθορισμένο σχέδιο)

Έργα Καντίνσκυ:

- εντύπωση αυθόρμητου αποτελέσματος εσωτερικής συναισθηματικής έντασης (αλλά κάθε πινελιά, κάθε γραμμή έχουν τη θέση τους)

- Στόχος: να δοθεί στο περιεχόμενο πνευματικό χαρακτήρα

- Ενδιαφέρον για θεοσοφία κ ανθρωποσοφία Steiner.

Μελέτες Καντίσκυ:

α. «Για τον πνευματικό στην τέχνη», η τέχνη ως αποτέλεσμα εσωτερικής, ψυχολογικής κ πνευματικής ανάγκης δημιουργού,

β. «Σημείο, Γραμμή, Επίπεδο. Συμβολή στην ανάλυση των ζωγραφικών στοιχείων», βάσεις για επιστημονική προσέγγιση αφηρημένης τέχνης.

Περίοδος «Γαλάζιου Καβαλάρη»:

·   Αφαίρεση

·   εξπρεσιονιστική διάθεση,

·   γραμμή με ένταση (πολύπλοκο/δυναμικό σχέδιο),

·   χρώμα με δραματικότητα= κοντά σε αφηρημένο εξπρεσιονισμό (κίνημα μετά ‘45: Η.Π.Α.)

Franz Marc

·   Αφομοίωσε διδάγματα α. ιμπρεσιονισμού, β. κυβισμού, γ. ζωγραφικής Ρομπέρ Ντελωναί, δ. δυναμική κίνηση φουτουριστών

·   Ο καλύτερος ζωγράφος ζώων από εποχή προϊστορικού ανθρώπου. Τον απασχολούσε ο τρόπος που το ζώο βλέπει τον κόσμο.

·   Θεματογραφία: ζώα, λίγα γυμνά και τοπία

·   Χρώμα: συμβολικό

·   Καμπυλόγραμμες φόρμες: μουσικότητα (Έργο: «Μπλε άλογα»)

·   Έργο: «Αντιμαχόμενες μορφές», αφηρημένο, θυμίζει κυβισμό και ορφισμό, μεταμόρφωση ζωικής ενέργειας σε αφηρημένα σχήματα, διείσδυση στις πηγές της παγκόσμιας ψυχικής ενέργειας

2.3. Κυβισμός (1907-1914)

Κυβισμός εμφανίζεται κατά την παρακμή του φωβισμού ως αντίδραση απέναντι στη συναισθηματική κ ενστικτώδη ερμηνεία του κόσμου

- Πεποίθηση: όχι περιορισμός έργου τέχνης σε φαινομενική αναπαράσταση αντικειμένου (καλλιτεχνική πραγματικότητα διαφορετική από οπτική εικόνα αντικειμένου)

- Μια από τις επιταγές του κυβισμού: αναπαράσταση πολυδιάστατου αντικειμένου/χώρου σε μια δισδιάστατη επιφάνεια

Εντελώς καινούρια εικαστική έκφραση που περιλάμβανε:

·   Ανάλυση φαινομένων, αναγωγή τους στα πρωταρχικά σχήματα (διάλυση αντικειμένου στα συστατικά του στοιχεία= νέα μορφή, περισσότερες όψεις, απόδοση βάθους: διάλυση σε γεωμετρικά σχήματα και ανασύνθεση νέου χώρου

·   Περιορισμός χρωμάτων σε λίγους ουδέτερους τόνους

·   Άρνηση προοπτικής

Θέματα Pablo Picasso, Georges Braque (δημιουργοί κυβισμού):

·   ξεκίνημα με τοπίο κ ανθρώπινη μορφή

·   περιορισμός σε θέματα όπως νεκρές φύσεις με τραπέζια, μπουκάλια, ποτήρια, μουσικά όργανα (απόδοση χωρίς πάθος, ψυχρά, με λογική διατύπωση)

Κυβιστικά έργα= όχι αφηρημένα, αναφορές στον πραγματικό κόσμο

Παράγοντες δημιουργίας νέας τεχνοτροπίας:

·   Έργο Σεζάν (οργάνωση χώρου με χρήση χρώματος σε επίπεδα/όγκους, όχι προοπτική)

·   Γλυπτική Αφρικής και Ωκεανίας (σχηματοποίηση: αντινατουραλιστική θεώρηση γλυπτών)

Κυβισμός: τρία στάδια

·   1907-1909 περίοδος Σεζάν ή πρωτοκυβιστική

·   1910-1912 αναλυτικός κυβισμός

·   1913-1914 συνθετικός κυβισμός

Pablo Picasso (Δημιουργός Κυβισμού)

·   Συνεχής αναζήτηση (όχι μία θεματική και τεχνοτροπική κατεύθυνση)

·   Εκφράστηκε με: ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, κεραμική

·   Γαλάζια περίοδος: (α΄φάση δημιουργίας: 1901-1904):

- έντονη εκφραστικότητα (συσχέτιση με φιλοσοφία Σοπενάουερ/Νίτσε/Ιψεν κ.α.),

- τάση για μονοχρωμία (γαλάζιο),

- μελαγχολία, πνευματική αποξένωση, απαισιοδοξία, μοναξιά

- Θεματολογία: μητέρα, παιδί, φτώχεια, πόνος

- Έργο: «Γεύμα του τυφλού», ισπανικός χαρακτήρας (Βελάσκεζ), ψυχολογική ένταση, εσωτερικότητα, μανιεριστική ανατομία (Θεοτοκόπουλος), αξιοπρέπεια φτώχειας (ισπανικό χαρακτηριστικό)

·   Ρόδινη περίοδος ή Περίοδος τσίρκου (1905):

- ελαφρότερα/πλούσια/φωτεινά χρώματα (ρόδινο),

- τρυφερή απεικόνιση μορφών

- Θεματολογία: κόσμος τσίρκου

·   1906:

- μνημειακός, πιο πλαστικός τρόπος,

- μορφές φαρδιές/βαριές, με ηρωϊκό χαρακτήρα.

- Ενδιαφέρον για ιβηρική τέχνη, αφρικάνικη πλαστική, ζωγραφική Σεζάν (πρωταρχική μέθοδος ανάλυσης των αντικειμένων στα βασικά γεωμετρικά του σχήματα)

Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν (του Pablo Picasso)

·   Σχέση με τελευταία έργα Σεζάν («Λουόμενες»)

·   Στοιχεία από αιγυπτιακή γλυπτική + μορφές Γκωγκέν + μεσαιωνικά γλυπτά Ισπανίας + αφρικανικά ξυλόγλυπτα (Κονγκό, Ακτή Ελεφαντοστούν)

·   Απόδοση μορφών με γωνιώδη επίπεδα που ξεφεύγουν από αρχική τους θέση= κυβιστικό

·   Καταστρατήγηση συμβατικής προοπτικής: δημιουργία χώρου από σώματα μορφών, σπασμένος χώρος σε πολλά επίπεδα κ πυκνός σα σώμα

·   Περιφρόνηση για κάθε ευρωπαϊκό παραδοσιακό κανόνα ομορφιάς

Pablo Picasso και Georges Braque

1908-1914: δούλευαν μαζί

Μελέτη διφορούμενης προοπτικής Σεζάν:

α. φυσικό αντικείμενο στο χώρο,

β. περιοχή χρώματος στον πίνακα

Διαφορά από Σεζάν: φωτισμός επιπέδων από διαφορετικές κατευθύνσεις, δημιουργία χώρων εκτός πραγματικότητας, εντύπωση γλυπτού

1908-1910 (τοπία)

·   Georges Braque: Τοπία, γεωμετρικές απλοποιήσεις αρχιτεκτονημάτων κ δέντρων, σοβαρά γκρίζα, καφέ, πράσινα χρώματα= παράδειγμα Σεζάν

Έργο: «Σπίτια και δέντρα»

·   Pablo Picasso: Τοπία, ουδέτερα χρώματα (γκρίζο/καφέ/ώχρα/μαύρο/πράσινο), γεωμετρική τάση για απόδοση χώρου σε επίπεδα

Έργο: «Τρεις γυναίκες»

1910-1912 αναλυτικός κυβισμός:

·   ανάλυση, γραμμές/επίπεδα,

·   ελάχιστη σχέση με οπτική πραγματικότητα,

·   κίνδυνος μετατροπής κυβισμού σε διακοσμητικό πλαίσιο, είδος αφηρημένης ζωγραφικής)

·   Pablo Picasso: Έργο «Γυναικείο γυμνό»

·   Georges Braque: Έργο «Πορτογαλέζα»

1912-1914 συνθετικός κυβισμός: προσπάθεια επαναφοράς πραγματικότητας στα ζωγραφικά έργα

·   Georges Braque:

- χρήση γραμμάτων ως εκφραστικό στοιχείο κοντά σε πραγματικότητα,

- εισαγωγή αντικειμένων στους πίνακες (πχ εφημερίδες),

- ανάμειξη χρωμάτων με άλλα υλικά (άμμο, πριονίδια, ρινίσματα σιδήρου) = στέρεη υφή ζωγραφικής επιφάνειας)

- Επινόηση: παπιέ κολέ (χαρτί κολλημένο στο μουσαμά)

·   Pablo Picasso: μίμηση περιβάλλοντος

- Επινόηση: κολάζ (επικόλληση ξένων προς τη ζωγραφική υλικών (γράμματα + αντικείμενα)

- Έργο: «Νεκρή φύση με ψάθινη καρέκλα»

·   Καλλιτεχνικές διαδικασίες Picasso και Braque: έννοια πίνακα-αντικειμένου (πίνακας ανεξάρτητος από εξωτερική πραγματικότητα + αναπαραγωγή πραγματικότητας)

·   Νέα αντίληψη χώρου = σταθμός σε ιστορία ζωγραφικής

·   Αργότερα: όχι χρήση αντικειμένων από τους ζωγράφους αυτούς, δημιουργία χώρου με ζωγραφική που μοιάζει με κολάζ. Έργο: «Αρλεκίνος» του Πικάσο.

Το έργο του Picasso μετά τον κυβισμό

Έργο: «Γκερνίκα»

·   με περιορισμένο αριθμό μορφών απεικόνισε αγωνία ολοκληρωτικού πολέμου

·   Χώρος ακαθόριστος και προβληματικός.

·   Σύνθεση: πυραμίδα, παραλληλόγραμμα, ανισοσκελή τρίγωνα (αίσθηση ασφάλειας και δυναμισμού)

·   Έκφραση: στοιχεία εξπρεσιονισμού, κυβισμού κ σουρεαλισμού (συμβολισμός θεμάτων: μητέρα κ παιδί–Pieta, γυναίκα με λάμπα–Άγαλμα Ελευθερίας, χέρι νεκρού στρατιώτη–ηρωική αντίσταση, ταύρος–δυνάμεις σκότους, άλογο–σύμβολο Καλού)

Γλυπτική

Μεταφορά πολυδιάστατου αντικειμένου σε τρεις διαστάσεις.

Πικάσσο: μεγαλύτερη ακόμα επίδραση σε γλυπτική (έργα κυβιστικής γλυπτικής)

·   Έργο: «Κεφάλι γυναίκας, Fernande» (χαλκός), στρογγυλεμένοι όγκοι= σειρές επιπέδων, αντανακλούν ή αιχμαλωτίζουν το φως: αίσθηση σταθερού όγκου/επιφάνειας μαλακής

·   Έργο: «Κιθάρα» (φύλλο μετάλλου κ σύρμα) = συνθετικός κυβισμός - έργο που μπορεί να διαλυθεί και να ξανασυσταθεί, έργο που υπακούει σε δικούς του νόμους= νέα ανεξάρτητη πραγματικότητα. Απελευθέρωση γλυπτικής από παραδοσιακό τρόπο δουλειάς κι από γνωστά υλικά.

Ορφισμός (1909-1914)

Όνομα από Απολλιναίρ: επαναφορά χρώματος στον κυβισμό + μουσικότητα

Robert Delaunay:

·   Επανέφερε χρώμα, φως, μουσική κίνηση στη ζωγραφική του κυβισμού

·   Πεποίθηση: δημιουργία αίσθησης κίνησης στο χώρο μόνο με αντιθέσεις χρωμάτων

·   Έργα: «Δίσκοι», «Κυκλικές φόρμες»: τα πρώτα μη παραστατικά έργα από Γάλλο

Μοτίβο κύκλου + μικρότερων διαιρεμένων σε τέταρτα κύκλων, χρώματα από ζωντανά σε αδύναμα= δυναμισμός. Χωρίς σημασία το θέμα.

2.4. Φουτουρισμός (1908-1916)

Φουτουρισμός (future): λογοτεχνικό κίνημα, Marinetti

Αντίδραση διανοουμένων εποχής για μουσειακό χαρακτήρα καλλιτεχνικής παράδοσης Ιταλίας κ καλλιτεχνική απραξία 19^ου αιώνα: απόρριψη παρελθόντος, αποθέωση παρόντος/μέλλοντος

·   Αίτημα: καταστροφή βιβλιοθηκών, μουσείων, ακαδημιών, πόλεων παρελθόντος

·   Ομορφιά επανάστασης, πολέμου, ταχύτητας, δυναμισμού τεχνολογίας

·   Στοιχείο αναρχισμού: εναντίον αστικής τάξης (χρησιμοποιήθηκε υπέρ φασισμού)

·   Κύριο χαρακτηριστικό: ταυτόχρονη αναπαράσταση πολλαπλών φάσεων κίνησης (δεν θα είχε ανακαλυφθεί χωρίς τον κυβισμό, επιρροές και από νεοϊμπρεσιονισμό, φωβισμό)

·   Προγραμματικές δηλώσεις φουτουρισμός= απόρριψη ιδέας αναλυτικής τέχνης βασισμένης σε εμπειρίες εργαστηρίου (όχι μελέτη όπως έκανε ο κυβισμός)

·   Ταύτιση καλλιτέχνη και θεατή

·   Μοντέρνα ζωή= βιομηχανική ανάπτυξη, πόλη, φως, ταχύτητα (νέα ψυχολογική διάσταση)

Umberto Boccioni (γλυπτική/ζωγραφική):

·   Έργο: «Μοναδικές μορφές συνέχειας στο χώρο», μορφή που βαδίζει ορμητικά (σύγκριση με Νίκη Σαμοθράκης: ιμάτια ανεμίζουν προς τα πίσω).

Στόχος: α. όχι προσπάθεια δημιουργίας ανθρώπινου σώματος, αλλά απόδοσης της κίνησής του, β. παρουσίαση θέμα από παράδοση με σύγχρονο τρόπο (ζωή= επέκταση στο χώρο)

Giacomo Balla (ζωγράφος):

·   Αποδοση κίνησης + ταυτόχρονες όψεις θέματος

·   Έργο: «Λουρί σκύλου σε κίνηση ή Δυναμισμός ενός δεμένου σκύλου», πολλαπλασιασμός ποδιών για απόδοση κίνησης + φωτογραφικό εφέ οριζόντιων γραμμών (γρήγορο πέρασμα μικρών αντικειμένων), σαν καταγραφή από φωτογραφική μηχανή με ανοιχτό διάφραγμα

2.5. Αφηρημένη τέχνη

Φόρμα έξω από δίκτυο παραστατικών σχημάτων= έργο «μη αντικειμενικής» τέχνης (δεν έχει σχέση με αντικειμενική πραγματικότητα)

Σποραδικές μορφές αφαίρεσης (σκοπός: υποκειμενική ερμηνεία κόσμου):

·   «Γαλάζιος Καβαλάρης» (γερμανικός εξπρεσιονισμός)

·   Robert Delaunay (ορφισμός)

·   Giacomo Balla (φουτουρισμός)

Μετά α΄παγκόσμιο πόλεμο: συστηματική προσπάθεια ομάδων καλλιτεχνών να επιβάλουν νέα οπτική πραγματικότητας με νέα εικαστική γλώσσα (Ρωσία, Κάτω Χώρες, Γερμανία)

·   Παραίτηση από μίμηση ή ερμηνεία αντικειμένου

·   Έκφραση αποκλειστικά μέσα από φόρμες ή χρώματα

·   Τέχνη «αφηρημένη» ή «μη αντικειμενική» ή «μη παραστατική ή «ανεικονική»

Ρωσική καλλιτεχνική πρωτοπορία

Από 18^ο αιώνα η Ρωσία είχε στενές σχέσεις με Δύση= επιρροές

Αρχές 20^ου αιώνα: μεγάλες συλλογές έργων τέχνης Shchukin κ Morozov (ιμπρεσιονιστών, νεοϊμπρεσιονιστών, φωβιστών, κυβιστών κλπ) + φουτουρισμός Marinetti= διαμόρφωση ρώσικης καλλιτεχνικής πρωτοπορίας α΄μισού 20^ου αιώνα.

Kasimir Malevich και σουπρεματισμός

·   Εικαστικό κ θεωρητικό έργο= εξέλιξη τέχνης

Οδήγησε κυβισμό σε απόλυτη γεωμετρική αφαίρεση (κυβοφουτουρισμός)

·   Έργο: «Βασικό σουπρεματιστικό στοιχείο» (τετράγωνο), απελευθέρωση τέχνης από βάρος αντικειμένου

·   Νέο στιλ: σουπρεματισμός (supremus= ύψιστο, απόλυτο, εξαίρετο)

Σουπρεματισμός= υπεροχή καθαρού συναισθήματος στη δημιουργική τέχνη

Τετράγωνο= θεμελιώδες, υπέρτατο καλλιτεχνικό στοιχείο.

·   Έργο: «Λευκό πάνω σε λευκό», απόλυτη αφαίρεση (τετράγωνο= ένα με το άπειρο)

·   Όχι παγίδευση καλλιτέχνη από τετράγωνά του, ναι λογική εξέλιξη σχημάτων (κύκλος, τρίγωνο, δύο όμοια τετράγωνα, δύο άνισα τετράγωνα, σε άλλες θέσεις, καμπύλα σχήμματα κ γραμμές, είδος τρίτης διάστασης= ανάμειξη άκρων επιπέδων με βάθος)

·   Λίγα χρώματα πρώτων έργων: μαύρο, κόκκινο, γκρίζο, λευκό

Αργότερα: προσθήκη και άλλων συμπληρωματικών + ανάμεικτοι τόνοι

·   Έργο: «Σουπρεματιστική σύνθεση, μαύρο τραπέζιο και κόκκινο τετράγωνο», δυναμική δραστηριότητα στις σχέσεις ανάμεσα σε μεγάλα κ μικρά γεωμετρικά σχήματα

·   (Πιστός χριστιανός, πολλές φορές σχημάτιζε σταυρούς με τα σχήματά του)

·   1922: τέλος σουπρεματισμού

Ρωσικός κονστρουκτιβισμός (αρχές: Γαλλία, κίνημα: Ρωσία)

Κονστρουκτιβισμός (construct= κατασκευάζω): νέα εξέλιξη στη γλυπτική

- Αντικατάσταση σκοτεινής, πυκνής μάζας με αντιληπτό χώρο, το κενό ως ορατό

- συνέχεια πειραματισμών κυβιστών (πχ χρήση κολάζ στη γλυπτική=Πικάσσο)

- μανιφέστο Μποτσιόνι: χρήση πολλών υλικών κι όχι μόνο μάρμαρο ή μπρούτζο

·   Κυρίαρχο στοιχείο: χώρος

·   Έργο ρεαλιστικό: βασίζεται σε πραγματικότητες χώρου κ χρόνου

·   Έργο δυναμικό: ροή γραμμών/σχημάτων σε ρυθμό κίνησης

·   Έργο αντικειμενικό: αντανακλά πραγματική φύση κόσμου

(Απόρριψη παραδοσιακής γλυπτικής: νατουραλιστική, στατική, υποκειμενική)

·   Υλικά: ξύλο, μέταλλο, γυαλί, πλαστικό

Vladimir Tatlin (ιδρυτής ρωσικού κονστρουκτιβισμού):

·   Έργα: «Ζωγραφισμένα ανάγλυφα και κατασκευές σε ανάγλυφο»

- πιο αφηρημένα από έργα Πικάσο κ συμβολικές φόρμες Μποτσιόνι),

- χρήση και ευτελών υλικών (παλιό σίδερο, κονσέρβα, σπασμένο γυαλί κλπ)

·   Μακέτα «Μνημείο για την Τρίτη Διεθνή» (ξύλο, μέταλλο, γυαλί)

- Έργο κοστρουκτιβιστικής γλυπτικής + έργο αρχιτεκτονικής

- Δεν υπάρχει συμπαγής μάζα, αλλά εντυπωσιακός σκελετός από μέταλλο + 4 αίθουσες με τοίχους από γυαλί.

- Συνοψίζει απόψεις του για έργο τέχνης

α. ως κατασκευή με μοντέρνα υλικά,

β. χρήσιμο,

γ. συμβολή στην ευτυχία της ανθρωπότητας

·   Κοινωνική αποστολή τέχνης κ δημιουργών της. Τέχνη με χρηστικό χαρακτήρα (αντίθετα από Μάλεβιτς).

Καθεστώς μετά από Ρώσικη Επανάσταση: Αμφισβήτηση χρησιμότητα κοστρουκτιβισμού κ σουπρεματισμού. Τέλος σουπρεματισμού. Κονστρουκτιβισμός μόνο σε θεωρητικό επίπεδο.

Ντε Στιλ (De Stijl: περιοδικό)

Αναζήτηση νέας τεχνοτροπίας μετά το α΄παγκόσμιο πόλεμο: Ολλανδία

Ντε Στιλ: κοινά χαρακτηριστικά με σουπρεματισμό

Κίνημα ζωγραφικής, γλυπτικής, αρχιτεκτονικής, εσωτερικής διακόσμηση

·   Στόχος: γεωμετρική απλοποίηση μορφών κ αναγωγή τους σε επίπεδες επιφάνειες με κάθετες και οριζόντιες γραμμές σε ορθές γωνίες

·   Χρώματα: κόκκινο, κίτρινο, μπλε + μαύρο, άσπρο, γκρίζο

Piet Mondrian:

·   Ήθελε να ανακαλύψει «καθαρά» μέσα αποκάλυψης παγκόσμιας αρμονίας. Τα έργα του είναι σαν τμήματα σειράς που εξελίσσεται. Λίγοι συνεχιστές.

·   Έργο: «Σύνθεση VII», έργο αφηρημένο, δεν αναγνωρίζεις θέμα

·   Έργο: «Σύνθεση με κόκκινο, μπλε, κίτρινο και γκρίζο», τετράγωνα + ορθογώνια, τοποθετημένα χαλαρά, αίσθηση βάθους: γκρίζα τετράγωνα (δημιουργία άλλης διάστασης)

·   Έργο: «Φοξ Τροτ Α», οι γραμμές φτάνουν στις άκρες, όχι πια γκρίζο, μικρός αριθμός ορθογωνίων, λίγα πρωταρχικά χρώματα (μαύρο/άσπρο), διαφορετικό πάχος γραμμών

·   Έργο του: διακόσμηση εσωτερικών χώρων κ αντικειμένων καθημερινής χρήσης.

·   Πνευματικές αρετές έργου Mondrian:

- απόλυτη καθαρότητα, αρμονία, νηφαλιότητα, ισορροπία= πνευματικό υπόβαθρο καλβινιστικού δόγματος

Ο γλύπτης Constantin Brancusi (γλυπτική διαδικασία αφαίρεσης)

·   Γλυπτική προσωπική με παγκόσμιο και διαχρονικό χαρακτήρα

·   Πανάρχαια πρακτική γλυπτικής (πέτρα/μέταλλο) + επεξεργασία γυαλισμένης επιφάνειας

·   Όχι εγκατάλειψη μορφής, αλλά συνεχή ενασχόληση με ίδιο θέμα= ανεικονικά γλυπτά

·   Εμμονή με πουλιά/πέταγμα. Έργα: «Maistra» (μυθικό πουλί ρουμανικής λαϊκής παράδοσης), «Πουλί στο χώρο» (αφηρημένη εικόνα πουλιού, σύλληψη πετάγματος, ασώματη υπόσταση: γυάλισμα σαν καθρέφτης, νέα έννοια συνέχειας πλαστικού όγκου κ ελεύθερου χώρου.

·   Τέλεια επεξεργασμένα γλυπτά πάνω σε πέτρινες βάσεις κ ελάχιστα κατεργασμένα ξύλινα βάθρα ή από κορμούς δέντρων: μυστική σύζευξη ανάμεσα σε άυλες αστραφτερές επιφάνειες έργων-συμβόλων και στερεή, γήινη μάζα

·   Ακραία σχηματοποίηση κ απουσία εξατομικευμένων χαρακτηριστικών= σχέση με παλαιότερους πολιτισμούς (Κυκλαδικός) κ πρωτόγονη τέχνη: αντίθεση με παράδοση ευρωπαϊκής γλυπτικής

2.6. Μεταφυσική ζωγραφική (Pittura Metafisica) – Giorgio De Chirico (1888-1978)

·   Αντίδραση στο φουτουρισμό, εισαγωγή στον σουρεαλισμό (1910-1920)

·   Στατικότητα, ακινησία, (αντί κίνηση/βία φουτουρισμού)

·   Ανθρώπινες μορφές: κούκλες (αντί μηχανές φουτουρισμού)

·   Θέματα: Αρχιτεκτονικά σύνολα, νεκρές φύσεις κ.α. μακριά από συνηθισμένο τους περιβάλλον= δημιουργία νέας ποιητικής/ονειρικής πραγματικότητας

Giorgio De Chirico:

·   Θέματα: αρχιτεκτονικά (κτίρια Αναγέννησης), άδειες πλατείες, αγάλματα + χάρτες, ασυνήθιστα αντικείμενα, περίεργοι συσχετισμοί, ανδρείκελα (κούκλες-μανεκέν ραφτών)

·   Έργα: «Μυστήριο και μελαγχολία ενός δρόμου», «Το τραγούδι του έρωτα», ατμόσφαιρα σιωπής, μυστηρίου.

·   Διαμόρφωσε γλώσσα πάνω στην οποία βασίστηκαν αργότερα οι σουρεαλιστές

Χαρακτηριστικά μεταφυσικής ζωγραφικής:

·                     Ονειρικός/Αινιγματικός χαρακτήρας

·                     Ατμόσφαιρα σιωπής

·                     Αίσθηση αποξένωσης/μοναξιάς

·                     Συνδυασμός ετερόκλητων αντικειμένων + παραδοσιακός τρόπος αναπαράστασης

2.7. Νταντα (Dada)

Ντανταϊσμός: το πιο βίαιο κ αμφιλεγόμενο καλλιτεχνικό κίνημα 20^ου αιώνα

Tristan Tzara: νταντά= κατάσταση του νου, παρά τεχνική ή στιλ

Εμφάνιση: 1915 σε Ζυρίχη (Hugo Ball: Cabaret Voltaire) + Ν. Υόρκη (ουδέτερα κράτη στον α΄ παγκόσμιο πόλεμο)

·   Αντίδραση στον πόλεμο, στην υποκρισία (απογοήτευση, κούραση, πικρία + ελπίδα)

·   Πνεύμα νταντά: αντίδραση, απόρριψη παραδοσιακών αξιών και κοινωνικών συμβάσεων, απόρριψη ευρωπαϊκού πολιτισμού, ένωση υπό το όνομα του Βολταίρου

·   Νταντά: δραστηριότητες Cabaret Voltair (λογοτεχνικό/καλλιτεχνικό κέντρο)

·   Dada: ρουμανικά=ναι! ναι!, γαλλικά: παιδικό ξύλινο αλογάκι, γερμανικά: σύμβολο ανοησίας και αφέλειας)=

- διάθεση για παιχνίδι

- εξάρτηση από ένστικτο

- τυχαίο, αυτόματο, παράλογο

·   Τα σημαντικότερα μέλη του Dada στράφηκαν σε σουρεαλισμό

Jean (Hans) Arp: (Ζυρίχη)

Παπιέ κολέ Μπρακ + έργα Πικάσσο: πειραματισμός Arp με τυχαίο και αυτόματο

·   Βάση τέχνης Arp: τυχαία μέθοδος (θεωρητικά κανένας έλεγχος καλλιτέχνη)

·   Αισθητκή αξία που αντιτίθεται σε ισχυρισμό ότι νταντά= αντι-τέχνη

Marcel Duchamp  (Γαλλία, Ντανταϊστική ομάδα Ν. Υόρκης)

·   Πρώτα έργα: ανάμεσα σε ιμπρεσιονισμό και στιλ φωβισμού (ζωντανά χρώματα, λιτές/εκφραστικές συνθέσεις)

·   Μετά: κυβισμός (διάσπαση αντικειμένου σε πολλά μικρά γεωμετρικά τμήματα, χρώματα: γήινα)

·   Μετά: απομάκρυνση από και κυβισμό και μηχανιστική όψη έργων.

Έργο: «Γυμνό που κατεβαίνει τη σκάλα, Νο2» (μορφή σε συνεχόμενη κίνηση, περιορισμένα χρώματα, όπως κυβιστές) Παράδοξο στοιχείο έργου: ανάλαφρη κίνηση (χάρη ανάλογη με έργα Μποτιτσέλι) + γυμνό από ράβδους και σωλήνες.

·   Έτοιμα αντικείμενα (ready-mades): εισαγωγή νέας αισθητικής (καθοριστική για τέχνη)

Έργο τέχνης είναι κάτι επειδή:

-  το διαλέγει ο καλλιτέχνης και

- το τοποθετεί με τρόπο διαφορετικό από λειτουργική τους ιδιότητα

·   Άρνηση τεχνικής κ εμπορικής τους αξίας= αμφισβήτηση τέχνης και ζωής

·   Έργο: «Κρήνη», το έστειλε υπογεγραμμένο στην Έκθεση Ανεξαρτήτων στη Νέα Υόρκη: το έκρυψαν (αρχή τους ήταν να εκθέτουν κάθε έργο που έφερε υπογραφή καλλιτέχνη)

·   Έργο: «Παντρεμένη που ξεγυμνώνεται ακόμη και από τους εργένηδες» ή «Το μεγάλο γυαλί», κατασκευή από κρύσταλλο, χρώματα, φύλλο μολύβδου, υδράργυρο, δυσνόητο έργο, γρίφος. Συμβολικός τρόπος παρουσίασης έρωτα, απραγματοποίητης επιθυμίας, αποθέωση γυναίκας. Όταν έσπασε το έργο ο καλλιτέχνης θεώρησε ότι ολοκληρώθηκε.

·   Απόλυτος υποκειμενισμός στην εκτίμηση ενός έργου τέχνης

·   Έργο τέχνης= μια ερώτηση, μια ιδέα (όχι συγκεκριμένο αντικείμενο)= εννοιολογική τέχνη

2.8. Σουρεαλισμός

Φαντασία + ιδέα παραλόγου: αναζήτηση νέας αισθητικής λογοτεχνίας κ ποίησης

Αρχικά: λύση με Νταντά (Andre΄ Breton) Αλλά: ντανταϊσμός = ακαδημαϊσμός (απόρριψη)

Αναζήτηση νέου τρόπου έκφρασης από Breton:

·   Θεωρίες ψυχανάλυσης: όνειρα, παραισθήσεις, συνειρμοί λέξεων, ονειροφαντασίες= μέθοδος για καλλιτεχνική δημιουργία= σουρεαλισμός

·   Σουρεαλισμός: όρος δημιούργημα ποιητή Απολλιναίρ «Τα στήθη του Τειρεσία: σουρεαλιστικό δράμα σε δύο πράξεις και έναν πρόλογο»

·   Α΄ σουρεαλιστικό μανιφέστο: 1924

Στόχος σουρεαλιστών: εξερεύνηση ψυχικού κόσμου, έτσι ώστε αντίθετοι κόσμοι ονείρων κ πραγματικότητας να μετασχηματιστούν σε είδος «απόλυτης πραγματικότητας»: surrealite

·   Αυτοματισμός: καθαρή σκέψη χωρίς έλεγχο λογικής, πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική εκτίμηση: έμφαση σε λέξεις (λογοτεχνία/ποίηση)

·   Εικαστικές τέχνες: ρόλος τυχαίου + σύμπτωσης (νταντα)

·   Επανάσταση εναντίον θεσμών, φιλοσοφιών, αρχηγών κρατών, φιλοσόφων, ποιητών, καλλιτεχνών που οδήγησαν σε Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ανάγκη για κοινωνική & πολιτική επανάσταση: ένταξη καλλιτεχνών στο κομμουνιστικό κόμμα.

·   Πέρα από μανιφέστο Μπρετόν: σουρεαλισμός= ασταθής ομάδα μεμονωμένων ατόμων, χωρίς ειδική τεχνοτροπία

·   Β΄ παγκόσμιος πόλεμος: οι σουρεαλιστές καταφεύγουν στην Νέα Υόρκη

Έργο σουρεαλιστών= βάση αφηρημένου εξπρεσιονισμού κ μεταπολεμικών κινημάτων στην αμερικανική τέχνη

Δύο τάσεις σουρεαλισμού:

·   Απόλυτος, βιομορφικός ή οργανικός σουρεαλισμός: ντανταϊστικής προέλευσης, Juan Miro, Andre Masson (αυτοματισμός, προσομοιάζει με αφηρημένη τέχνη, τα αντικείμενα απλώς υπονοούνται, ομοιότητα με πραγματικά θέματα, συνήθως μέρη ανθρώπινου σώματος)

·   Παραστατικός σουρεαλισμός: εικονίζει αναγνωρίσιμα αντικείμενα ως προϊόντα ονείρων και φαντασίας, Max Ernst, Salvador Dali, Yves Tanguy, Rene Magritte, Paul Delvau κ.α.  

Max Ernst:

·   Ταύτιση με μοντέλο Μπρετόν (διείσδυση σε μυστικά φυσικού κόσμου με αποκάλυψη υποσυνειδήτου. Δημιουργία νέου κόσμου όπου όνειρο= πραγματικότητα)

·   Ικανότητα να βλέπει οράματα: νέες τεχνικές, όπως κολάζ, φροτάζ (επινόηση), στάξιμο, μηχανική κίνηση εκκρεμούς + τεχνική τελειότητα

Φροτάζ (frotter): παιδική τεχνική (χαρτί πάνω σε αντικείμενο κ τρίψιμο με μολύβι)= κοντά σε αυτόματη γραφή (αν και προσεκτική επεξεργασία από δημιουργό)

·   Έργο: «Ελέφας Κελεβής», πρώιμο έργο, επιρροή από Τζόρτζιο ντε Κίρικο, εφιαλτικό όραμα, θυμίζει έργα τεχνικής κολάζ (αντιπαράθεση ετερόκλητων στοιχείων)

·   Σειρά χαρακτικών: «Οι γυναίκες με τα εκατό κεφάλια» ή «Οι γυναίκες χωρίς κεφάλια»

Salvador Dali:

·   Αντιφατικός, εκκεντρικός, μεγαλομανής σε σημείο παράνοιας. «Ο σουρεαλισμός είμαι εγώ», είπε.

·   Αφομοίωση κατακτήσεων τέχνης παρελθόντος/παρόντος (επιδράσεις από Ιερώνυμο Μπος κ Πήτερ Μπρύγκελ, ιταλικό μανιερισμό, διπλές εικόνες Τζουσέπε Αρτσιμπόλντο, οράματα Φυσσλι, Μπλέηκ, Γκόγια, Ντε Κίρικο, Ερνστ)

·   Έργο: «Επιμονή της μνήμης», ένα παραμορφωμένο πρόσωπο κ τέσσερα ρολόγια, μυρμήγκια, θάνατος, ρευστότητα χρόνου

Λεπτομερειακή τεχνική (θυμίζει μικρογραφίες), χρώματα ακαδημαϊκών 19^ου αιώνα, απέραντος/παράξενος χώρος= σύμβολο σουρεαλιστικής φαντασίας

·   Έργο: «Εμφάνιση προσώπου και φρουτιέρας σε παραλία», τριπλή εικόνα, ατμόσφαιρα ονείρου, τεχνοτροπία ακαδημαϊκού επιπέδου= σουρεαλισμός

Rene Magritte:

·   Επιρροή από Ντε Κίρικο (ατμόσφαιρα), Έρνστ (κολάζ), νταντά (πρόκληση/διαμαρτυρία)

·   Χρήση ακαδημαϊκής τεχνοτροπίας κ άπειρων συνδυασμών

·   Τίτλοι περίεργοι που καθιστούν την εικόνα αινιγματική

·   Έργο: «Ανθρώπινη συνθήκη», καβαλέτο μπροστά σε παράθυρο με ίδιο τοπίο, ταύτιση ζωγραφικού μέρους με φυσικό= νέα πραγματικότητα

·   Έργο: «Βιασμός», γυμνό γυναικείο κεφάλι με πρόσωπο-σώμα και λαιμό-φαλλό

·   Έργο: «Απόπειρα για το ανέφικτο», ζωγραφική χωρίς τελάρο= νέα πραγματικότητα

·   Τεχνάσματα:

- μεγέθυνση λεπτομέρειας

- συνδυασμός ανόμοιων αντικειμένων

- ζωή σε άψυχα αντικείμενα

- ανεξαρτητοποίηση αντικειμένου από γλωσσική αντιστοιχία

Joan Miro:

·   Από τους πιο ευαίσθητους κ ποιητικούς εκφραστές 20^ου αιώνα

·   Πρώτα σουρεαλιστικά έργα: αισιοδοξία, χαρά της ελεύθερης δημιουργίας

·   Έργο: «Καλλιεργημένο χωράφι», φανταστικοί συνδυασμοί φυτικών κ ζωικών τύπων, σχηματοποίηση κ ζεστά χρώματα= μαγική ατμόσφαιρα, ποιητική διάθεση, αισιοδοξία

·   Από 1923 και μετά: ολοκλήρωση καλλιτέχνη (βιομορφικά θέματα, γεωμετρικά σχήματα, φανταστικά ζώα, αφηρημένες κατασκευές + λυρικό χρώμα= ζωγραφικό πανηγύρι.)

·   Έργο: σειρά «Ολλανδικών εσωτερικών» (έμπνευση από Βερμέρ, Στην), μεταφορά 17^ου αιώνα στην εποχή του= παιδικός κόσμος, μαγεία, ποίηση

·   1930-1940, ξέσπασμα εμφύλιου πολέμου Ισπανίας: νέος, τραγικός κόσμος

Μορφές αφηρημένες, τερατώδη χαρακτηριστικά, σκούρα/ουδέτερα χρώματα, επιθετική/απαισιόδοξη διάθεση έργων.

·   Έργο: «Κεφάλι γυναίκας», αίσθηση επικείμενης καταστροφής β΄παγκόσμιου πολέμου

ΚΕΦ. 3^ο ΟΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΣΕ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΗ

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 20^ου ΑΙΩΝΑ

3.1. Η τέχνη μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

·   Μεγάλη μετανάστευση σημαντικών καλλιτεχνών από Ευρώπη σε Η.Π.Α. (απομάκρυνση από απειλή πολέμου και θηριωδίες ναζισμού)

·   Η.Π.Α. είχε από καιρό αποδεχτεί καλλιτεχνική πρωτοπορία Ευρώπης (εκθέσεις)

·   Ευρωπαίοι + Αμερικάνοι καλλιτέχνες = νέες τάσεις με παγκόσμιο χαρακτήρα

·   Πολλοί σπουδαίοι Αμερικανοί καλλιτέχνες: παιδιά Ευρωπαίων μεταναστών (De Kooning, Rothko, Warhol, Oldenburg κ.α.)

Αρχή μεταπολεμικής περιόδου: δυναμική αμερικάνικη τέχνη

·   Απουσία μακραίωνης πολιτιστικής παράδοσης (ενίοτε ανασταλτική για καλλιτέχνες)

·   Όχι έντονες οι συνέπειες του πολέμου

·   Ρίζες μεταπολεμικής τέχνης: εποχή μοντέρνας ευρωπαϊκής τέχνης Α΄μισού 20^ου αιώνα

·   Ελάχιστες νέες ανακαλύψεις

Χαρακτηριστικά τέχνης μετά το 1945:

·   Υπέρβαση διαχωριστικών ορίων στις διάφορες μορφές καλλιτεχνικής δημιουργίας: συνδυασμός ζωγραφικής, γλυπτικής, αρχιτεκτονικής, γραφικές τέχνες, τέχνη του λόγου, κίνηση, μουσική, επιστήμη, τεχνολογία κ.α.

·   Προσπάθεια σύνδεση τέχνης με ζωή (έργο καλλιτέχνη κοντά στο κοινό, προσπάθεια ένταξη τέχνης στην πραγματική ζωή, συμμετοχή θεατή στην ολοκλήρωση του έργου: βλ. προηγούμενο χαρακτηριστικό)

·   Έμφαση στην ιερότητα της προσωπικότητας του καλλιτέχνη (συχνά θέμα έργου τέχνης).

·   Υπαρξιακή θέση καλλιτέχνη: τέχνη για να προκαλέσει την κοινωνία, στοίχημα με την ίδια του την ύπαρξη. Υπαρξισμός= άνθρωπος μόνος έξω από συστήματα πίστης:

α. έμφαση σε πρωτοτυπία καλλιτεχνικής έκφρασης,

β. εσωτερικότητα έργου τέχνης. Έργο συχνά δυσνόητο.

·   Αντιμετώπιση τέχνης από κοινό.

Πριν τον πόλεμο:

- πρωτοπορία= κατανοητή από λίγους, πνευματική ελίτ εποχής

Μετά τον πόλεμο:

- Διαφήμιση σύγχρονης τέχνης, υποστήριξη από πλατιές μάζες κόσμου

- Αποδοχή ως αντιπροσωπευτική τέχνη εποχής (ακόμα κι αν δεν γίνεται κατανοητή).

- Σύγχρονη τέχνη απευθύνεται σε νέους.

- Σημαντικά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για διάδοση τέχνης.

- Κράτος= μαικήνας τέχνης και πρωτοποριακών καλλιτεχνών

·   Κινήματα: Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός, Μεταζωγραφική Αφαίρεση, Pop Art, Μινιμαλισμός, Εννοιολογική Τέχνη, Νεοεξπρεσιονισμός, Φεμινιστική Τέχνη κ.α.

·   Όχι ενότητα στιλ, ούτε για εποχή, ούτε για καλλιτέχνη ατομικά (σε κάθε ατομική έκθεση και άλλη ομάδα έργων διαφορετικού στιλ)

3.2. Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός

- Συνέχεια Εξπρεσιονισμού και αναζητήσεων Καντίσκι (ομάδα «Γαλάζιος Καβαλάρης»)

- Συμβολή Σουρεαλισμού, ειδικά Αφηρημένου ή Βιομορφικού Σουρεαλισμού και Hofmann

- Σημαντικό ρόλο έπαιξε η αίθουσα εκθέσεων «Τέχνη αυτού του αιώνα» της Peggy Guggenheim

Hans Hofmann (ήταν στις Η.Π.Α. από το 1930):

·   Έργο: «Αντικατοπτρισμός», διάλογος παραστατικού–αφηρημένου (αντιθέσεις), ενοποίηση χώρου από χρώμα

·   Έργο: «Ποιμενικό», είδος γεωμετρίας που προέρχεται από Συνθετικό Κυβισμό (γεωμετρία + χρώμα φωβιστών)

1942: Σχολή της Νέας Υόρκης= Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός

(ονομασία που δόθηκε από κριτικό Robert Coates)

·   Ομάδα καλλιτεχνών χωρίς κοινές αφετηρίες και κατευθύνσεις

·   Κοινά χαρακτηριστικά:

α. αφηρημένη έκφραση

β. μεγάλη κλίμακα έργων

·   Δύο ανεξάρτητες τάσεις:

- Δυναμική Ζωγραφική (ηρωοποίηση ζωγράφου, ταχύτητα εκτέλεσης, σωματικός άθλος, performance, Jackson Pollock, Willem de Kooning, Franz Kline)

- Χρωματική Αφαίρεση (Mark Rothko)

Δυναμική ζωγραφική:

Ashile Gorky: Σύνδεση ευρωπαϊκού Σουρεαλισμού κ αμερικανικής τέχνης

·   Επιρροές από: Σεζάν, Κυβισμό, Πικάσσο, Καντίσκυ, «βιομορφικό» στιλ Σουρεαλισμού (Μιρό, Τανγκύ), χιλιανό σουρεαλιστή Robeto Matta κ Γάλλο Andre Masson

·   Ελευθερία στη χρήση των υλικών του

·   Θεματογραφία: πορτρέτο, νεκρή φύση, τοπίο, αναμνήσεις παιδικής ηλικίας

·   Έργο: «Πώς η κεντημένη ποδιά της μητέρας μου ξεδιπλωνόταν στη ζωή μου», συγκίνηση, έντονα χρώματα/σχήματα, συνδυασμός οργανικών και γεωμετρικών μορφών που κινούνται σε ονειρικό χώρο

·   Έργο: «Αγωνία», σχήματα σε τραγική διάσταση, πόνος ξενιτιάς, μοναξιάς, αναμνήσεων παιδικής ηλικίας

·   Αίσθηση ότι «τίποτε δεν τελειώνει», όλα κινούνται με αρχό, συνεχιζόμενο ρυθμό

Jackson Pollock (Δυναμική Ζωγραφική):

·   Επιρροές από: τέχνη Ινδιάνων, ζωγραφική στην άμμο

·   Πρώτα έργα: παραστατικά (επιρροές από Πικάσσο/Γκερνίκα, σουρεαλιστές, μεξικάνους ζωγράφους Siqueiros, Orozco)

·   Ανάγκη Πόλοκ για λύτρωση από άγχη κ εσωτερικά προβλήματα (βαθιά υποκειμενικός ζωγράφος): νέος τρόπος έκφρασης= ελεύθερη, άμορφη αφαίρεση + νέα τεχνική (στάξιμο/dripping, Ernst, Hofmann)

·   Αυτόματη γραφή + δυναμική χειρονομία: μεταφορά κέντρου βάρους από έργο σε διαδικασία ζωγραφίσματος (συμμετοχή του θεατή)

·   Χρήση διαφόρων υλικών κατά τη διαδικασία ζωγραφίσματος

·   Ζωγραφική στο πάτωμα

·   Σύνθεση σα δικτυωτό με χρωματικά κ γραμμικά στοιχεία (όχι εικονικά στοιχεία)

·   Όχι επίπεδοι πίνακες, διφορούμενος χώρος με ρυθμό και έντονη ελεγχόμενη κινητικότητα που οδηγεί στο κέντρο (βάρος πίνακα)

·   Τεράστιοι μουσαμάδες, κάλυψη επιφάνειας, χωρίς αρχή και τέλος

·   Έργο: «Ευωδιαστή αχλή», γραμμικά σχήματα που φαίνονται σαν να κινούνται

·   Έργο: «Σύγκλιση», χορευτικός ρυθμός

·   Έργο: «Λευκό φως», αφηρημένοι και εξπρεσιονιστικοί (οργανική ένταση χρώματος + αέναη κίνηση προς όλες τις κατευθύνσεις), λαβυρινθώδης επιφάνεια

·   Επέβαλε στην αμερικανική και ευρωπαϊκή ζωγραφική τις πολύ μεγάλες διαστάσεις έργων (σαν τοιχογραφικά σύνολα)

Robert Motherwell:

·   Επίδραση από σουρεαλιστές, κυρίως Matta

·   Έργο: «Ελεγείες στην Ισπανική Δημοκρατία», ιστορικές και κοινωνικές καταστάσεις με υποκειμενικό τρόπο

·   Πυρήνας θεματικής= αντίθεση: έρωτας-θάνατος, λογική-συναίσθημα, ελευθερία-αναγκαιότητα, άσπρο-μαύρο (νεκρικό), φαλλικά σύμβολα, έγκυες γυναίκες, έρευνα υποσυνειδήτου

Franz Kline:

·   Άρχισε με τοπιογραφία και κατέληξε με ζωγραφική αφηρημένων τύπων, μεγάλων χειρονομιών και μνημειακής έκφρασης

·   Ζωγραφική που θυμίζει σχήματα και κατασκευές πόλης Νέας Υόρκης, ιδεογράμματα (μαύρες γραμμές σε λευκό φόντο)

·   Επίδραση τεχνών, φιλοσοφικών συστημάτων και τρόπου ζωής Ανατολής

Willem de Kooning:

·   Ένας από τους εισηγητές χειρονομιακού Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού, παραστατικός

·   Θεματική: έμπνευση από αίσθηση ζωής στην πόλη (κι όχι από φαινόμενα)

·   Υποδομή: Κυβισμός (αλλά πιο δυναμική, ζωγραφική και αμφίσημη δουλειά)

·   Χρώμα, απόδοση ανθρώπινης ανατομίας (όχι σχέση με κυβισμό)

·   Έμφαση σε εξπρεσιονιστικά χαρακτηριστικά μέσα από πρίσμα αφαίρεσης

·   Μορφές που θυμίζουν τραγικές μάσκες, αμερικάνικη τόλμη/βιαιότητα, αίσθηση κλίμακας

·   Έργο: «Γυναίκα Ι», αίσθηση άγριου αισθησιασμού (σύγκριση με Dubuffet)

·   Ιδρυτής κινήματος Art Brut: τέχνη απαίδευτων ή πνευματικά και ψυχικά προβληματικών καλλιτεχνών)

Mark Tobey:

·   Άλλη αίσθηση κλίμακας από Kline και de Kooning

·   Επιρροές από ταξίδια σε Ιαπωνία, Κίνα, μελέτη Zen κ κινέζικης ζωγραφικής: είδος μυστικισμού= απομάκρυνση από εντυπωσιακή χειρονομιακή ζωγραφική

·   Τεχνική: «λευκή γραφή» (επικάλυψη ζωγραφικής επιφάνειας με δίκτυο σημάτων που μοιάζουν με τα ιερογλυφικά του Kline), κίνηση/αρμονία, νέος ευέλικτος τρόπος έκφρασης

·   Έργο: «Ακτινοβολία της πόλης», είδος καλλιγραφίας σε πυκνούς ρυθμούς, εκφράζει ζωή στη μεγαλούπολη (κίνηση, φώτα, συνωστισμός)

William Baziotes (ελληνικής καταγωγής):

·   Βάση: βιομορφικός Σουρεαλισμός

·   Λεπτές μορφές σαν αμοιβάδες, ασπόνδυλες φόρμες σε χώρους ασαφείς, ομιχλώδεις

·   Έργα: «Άσπρο πουλί» και «Θάλασσα», όχι εξπρεσιονιστικά ξεσπάσματα, ναι ευαισθησία, λυρισμός, μεσογειακό φως

Χρωματική Αφαίρεση:

Mark Rothko:

·   Ξεκίνησε ως εξπρεσιονιστής και επηρεάστηκε από βιομορφικό Σουρεαλισμό

·   Σταδιακά το έργο του έγινε απλούστερο μέχρι την απουσία παραστατικού στοιχείου (ανεικονική τέχνη: τετράγωνα σε χρωματισμένο βάθος, απροσδιόριστες άκρες, διφορούμενη τοποθέτηση)

·   Έργο: «Κόκκινο και πράσινο», φόρμες που πλέουν, έρχονται ή απομακρύνονται (ρυθμός)

·   Αντίθεση από Πόλοκ: αιωρούμενα επίπεδα χρώματος, ήρεμα, ακίνητα, άπλωμα που εμποδίζει εστίαση σ΄ ένα σημείο, λεπτότητα, ευαισθησία χρώματος, μυστήριο, διαλογισμός

·   Αδυναμία Rothko: μονοτονία συνθετικής μεθόδου

3.3. Η τέχνη στην Ευρώπη αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Δύο κατευθύνσεις ευρωπαϊκής τέχνης:

α. παραστατικότητα/ρεαλισμός (μεσοπόλεμος: Σουρεαλισμός, Νέα Αντικειμενικότητα)

β. αφαίρεση (τρόπος ελεύθερος, χειρονομιακός, αντίστοιχος με Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό Αμερικής: Τασισμός, Άμορφη Τέχνη, Λυρική Αφαίρεση, Μια Άλλη Τέχνη, Ψυχική Αφαίρεση, Λυρική Καλλιγραφία).

Κοινά χαρακτηριστικά καλλιτεχνών (εξπρεσιονιστικά): αυθορμητισμός, υποκειμενικότητα, απόλυτη ελευθερία, παραμόρφωση, υπερβολή στη χρήση χρώματος

Jean Fautrier (ζωγράφος παραστατικών έργων):

·   Ελαφρά εξπρεσιονιστικό ύφος, ενδιαφέρον για αφαίρεση

·   Σειρά «Ομήρων», κυριαρχούν το λευκό, το καφεκόκκινο και το πράσινο, σε αλλεπάλληλα στρώματα (impasto): επιφάνεια σκασμένη/ραγισμένη + πρόσωπα-μάσκες ανθρώπων

Θέμα: ομαδικές συλλήψεις α΄παγκόσμιου πολέμου, έκφραση αντιφατικότητας εποχής,

Ομοιότητα έργων=ανωνυμία, μοίρα θυμάτων πολέμου, πυκνό χρώμα=αίσθηση ανάγλυφου

Έργο: «Κεφάλι ομήρου αρ.1», πρόσωπο πτώματος, μάσκα θανάτου

·   Ένας από τους πατέρες των πολλαπλών: πολλαπλά πρωτότυπα έργα, Ars Multiplicata

Jean Dubuffet (ζωγράφος, συγγραφέας, γλύπτης, θεωρητικός):

·   Ανάμεσα σε παραστατικότητα και αφαίρεση

·   Εισηγητής της Art Brut (ακατέργαστη, ανόθευτη τέχνη, παιδιών/τρελών/απαίδευτων)

·   Ενδιαφέρθηκε για graffiti και τυχαία σημάδια στους δρόμους/τοίχους, επιρροή από γερμανικό Εξπρεσιονισμός και Klee

·   Έργο: «Άνθρωπος του υπογείου», θυμίζει πρωτόγονες, παιδικές προσπάθειες ζωγραφικής, όχι υποταγή σε κανόνες και καλλιτεχνικά ρεύματα, τολμηρή+σκόπιμα απλοϊκή ζωγραφική. Χρώματα λιτά, σχέδιο σουρεαλιστικό

·   Έργο: «Αγελάδα με τη λεπτή μύτη», χρήση πολλών υλικών=παχύ ανάγλυφο: σχεδιασμός με διάφορα εργαλεία, νέο περιεχόμενο συνόλου, σαν επιφάνεια φθαρμένου τοίχου

·   Γλυπτική: πολλά υλικά (παπιέ μασέ, εφυαλωμένη τερακότα κ.α.)

·   Άνοιξε δρόμο για Pop Art και Junk Art

·   Απόδοση έννοιας παραλόγου (παραλληλισμός με Ιονέσκο)

Georges Mathieu (ζωγράφος, θεωρητικός σύγχρονης τέχνης):

·   Κοντά σε Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό – Τασισμός, ίδρυσε κίνηση Ψυχικής Αφαίρεσης

·   Χειρονομικός χαρακτήρας Άμορφης Τέχνης + ανατολική καλλιγραφία

·   Μεγάλες επιφάνειες, αυτοσχεδιασμός με χρωματικές κηλίδες + περιφορά σωληναρίων χρώματος στη χρωματική επιφάνεια (γραμμικά θέματα), χωρίς προεργασία, μεγάλη ταχύτητα

·   Εντυπωσιακοί, ιστορικού χαρακτήρα, τίτλοι

·   Έργα: «Σχεδία της Μέδουσας» ή «Σφαγές της Χίου»

·   Έργο: «Οι Καπετίδες», εντυπωσιακό έργο αφηρημένης τέχνης, ρυθμικό αποτέλεσμα σχεδίου/χρώματος σε μονόχρωμο βάθος, ενστικτώδη χρήση χρώματος, σύνθεση αρμονική, σταθερότητα (κλασική παράδοση Γαλλίας)

·   Έργο: «Τιμή στους ποιητές όλου του κόσμου», ζωγραφική μπροστά στο κοινό (σε θέατρο)

Antonio Tapies (Ισπανός):

·   Αυτοδίδακτος, ενδιαφέρον για φιλοσοφία/τέχνη Άπω Ανατολής, επιρροή από graffiti (από κόσμο διαμαρτυρίας, καταπιεσμένο, αθέατο)

·   Βαρύ κλίμα, αίσθηση τραγικού, εκφράζει ατμόσφαιρα εμφυλίου Ισπανίας

·   Επιφάνειες, υφή, υλικά (σύνδεση με Fautrier, Burri), χρησιμοποιεί παλιά, ευτελή υλικά, επιφάνειες με όψη γερασμένων τοίχων

·   Χρώματα (λίγα): γαιώδη= μαύρο, λευκό, γκρίζο

·   Έμφαση σε εσωτερικότητα συνόλου, ασκητική διάθεση

·   Έργο: «Μεγάλος γκρίζος πίνακας», χώρος ως τοίχος ή τείχος, σημεία όπως σταυροί, γραμμές, αριθμοί, γράμματα

·   Έργο: «Ύλη-σημαία», ίχνη καλλιτέχνη στη ζωγραφική επιφάνεια, χρώμα σαν αίμα που έχει στεγνώσει, γράμματα

·   Υφή έργων του: σαν επεξεργασία δέρματος

·   Καταγραφή γεγονότων/βιωμάτων έθνους με όρους σύγχρονου υπαρξισμού

·   Απρόσωπος χαρακτήρας + έμφαση σε υφή

·   Πρόδρομος της Minimal Art και Arte Povera

Alberto Burri:

·   Επιμονή με υλικό, όπως Tapies

·   Έργα: «Τσουβάλι», κολλάζ από σκισμένα, καμμένα κ μπαλωμένα κομμάτια τσουβαλιών, ζωγραφισμένα, με γράμματα εργοστασίου= σαν γάζες καιρού πολέμου, έργα τραγικά= σύμβολα ανθρώπινης βαρβαρότητας

·   Έργα: «Ξύλο G59», «Το κόκκινο πλαστικό» (άλλα υλικά)

Wols Hartung: 

·   Σύνδεση με σουρεαλιστές, καθιέρωση ως φωτογράφος, Άμορφη Τέχνη

·   Υδατογραφίες με μικρά σχήματα (τα έκανε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης)

·   Στροφή σε ελαιογραφία και μεγάλες ζωγραφικές επιφάνειες

·   Έργα: «Το μεθυσμένο καράβι», «Το τυρκουάζ» ή «Το γαλάζιο φάντασμα», κυριαρχεί λεπτή γραμμή σαν ιστός αράχνης γύρω από κεντρικό θέμα που αιωρείται σε ακαθόριστο χώρο.

·   Χρήση γραμμής αδιαφορώντας για πληρότητα θέματος, διακοσμητικότητα και χρωματικό πλούτο. Εικόνες= σύμβολα τραγικών οραμάτων (εκφράζουν εποχή)

·   Ζωγραφικά έργα= έκφραση εσωτερικής αγωνίας, χειρονομιακή ζωγραφική (όπως Πόλλοκ)

·   Ενέργεια που βγαίνει από υποσυνείδητο

Hans Hartung:  

·   Άμορφη Τέχνη, προσωπική σφραγίδα (αφηρημένο + ρομαντικό)

·   Γραμμικά θέματα, θυμίζουν έργα σινοϊαπωνικής καλλιγραφίας, απόδοση δεσμών από γραμμές πάνω σε φωτεινό βάθος/ακαθόριστο χώρο

·   Ενέργεια που βγαίνει από βούληση

·   Έργο: «Τ. 38-3», σχήματα γραμμών, κίνηση ρυθμική σε φωτεινό βάθος

·   Έργο: «1956-9», ένταση, πυκνοί σχηματισμοί, παραπέμπει σε ανατολική καλλιγραφία

·   Απόλυτη ελευθερία καλλιτέχνη + εσωτερική πειθαρχία

Αφηρημένος Ιμπρεσιονισμός ή Λυρική Αφαίρεση

(πιο ήρεμοι, πιο στατικοί, πιο οργανωμένοι από υποκειμενικότητα Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού)

Nicolas de Stael (Ρώσος):

·   Πίνακες μεγάλων διαστάσεων, τοπία, νεκρές φύσεις

·   Ανάμεσα σε παραστατικότητα και αφαίρεση

·   Μεγάλες ζωγραφικές επιφάνειες και ενότητες, διαρθρωμένες αρχιτεκτονικά

·   Έργο: «Μορφή στην ακροθαλασσιά», αναγνώριση τοπίου/μορφής, αλλά αφηρημένες φόρμες, χρώματα ζωηρά, δυνατές αντιθέσεις

·   Απλούστευση μορφών + συγκινησιακή ένταση χρωμάτων

Serge Poliakoff (Ρώσος):

·   Ασύμμετρες φόρμες γεωμετρικού χαρακτήρα, λαμπρά χρώματα, ουδέτερο φόντο, ανάπτυξη από κέντρο προς άκρα (μακρινή επίδραση Κυβισμού)

·   Έμφαση σε ζωγραφική μανιέρα, θέματα που αποπνέουν μυστικισμό= σχέση καλλιτέχνη με ορθόδοξη παράδοση κ ρωσικές εικόνες

·   Έργο: «Χωρίς τίτλο (Κίτρινο και μαύρο)»

Ομοιότητες/διαφορές αμερικάνικου Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού+ευρωπαϊκής τέχνης μετά ’45:

·   Ομοιότητα: άμεση σχέση με αφαίρεση α΄ μισου 20^ου αιώνα (ζωγραφική Καντίσκυ κ Αφηρημένου ή Βιομορφικού Σουρεαλισμού)

·   Διαφορά:

Αμερική: όχι καλλιτεχνική παράδοση= ένταση/τόλμη, έργα μεγάλης κλίμακας

Ευρώπη: βίωμα β΄ παγκόσμιου πολέμου κ καταστροφικών συνεπειών + καλλιτεχνική παράδοση= έργα μικρής κλίμακας με ιδιαίτερες ευαισθησίες κ έντονους προβληματισμούς

3.4. Μεταζωγραφική ή γεωμετρική αφαίρεση

Μεταζωγραφική Αφαίρεση:

·   Προσπάθεια να ξεπεραστεί ο υποκειμενισμός του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού.

·   Ζωγραφική απελευθερωμένη από παρουσία καλλιτέχνη, απρόσωπη, παγκόσμια.

·   Συνέπεια: όχι η ζωγραφική το μόνο εκφραστικό μέσο, πειραματισμοί με νέα υλικά, στροφή προς γλυπτική, προς Οπτική Τέχνη, Pop Art κ Τέχνη του Ελάχιστου.

Πρώιμα παραδείγματα Μεταζωγραφικής ή Γεωμετρικής Αφαίρεσης:

·   ορισμένες προσπάθειες κυβιστών +

·   μερικά έργα ρώσικης πρωτοπορίας (Καζιμίρ, Μαλέβιτς) +

·   έργο Μόντριαν πριν πόλεμο

Μεταζωγραφική: είδος Αφηρημένης Ζωγραφικής, όπου οι φόρμες έχουν καθορισμένα/σαφή όρια, με γωνιώδη κ σκληρά περιγράμματα (αντί για ασαφή).

·   Χρώματα επίπεδα, χωρίς μεγάλη διαφοροποίηση τόνων

·   Ζωντανά, καθαρά χρώματα + έλλειψη πάθους, σιωπή, ψυχρότητα

·   Αυστηρή γεωμετρική οργάνωση

Joseph Albers (πρόδρομος, Γερμανός):

(σύνδεση με Bauhus)

·   Έργα: σειρά «Τιμή στο τετράγωνο» και «Σπουδή για την τιμή στο τετράγωνο-Ακτινοβολώντας», τετράγωνα διαφορετικών χρωματικών αποχρώσεων, το ένα μέσα στο άλλο, πλέουν ελεύθερα μέσα στο ζωγραφικό χώρο, όχι τονισμένα περιγράμματα

Αμερικανοί εκπρόσωποι Μεταζωγραφικής Αφαίρεσης:

Barnett Newman:

·   Αρχικά γνωστός ως Αφηρημένος Εξπρεσιονιστής

·   Διαμόρφωση επιφάνειας πίνακα σα να ήταν πεδίο κ διαίρεση επιφάνειας είτε οριζοντίως, είτε καθέτως με μια λωρίδα ή λωρίδες από χρώματα

·   Έργο: «Vir Heroicus Sublimis», ελάχιστες διαφοροποιήσεις στους τόνους των χρωμάτων.

Μόρις Λιούις:

·   Έργο: «Πέπλα», χρώμα, συνήθως ακρυλικό, που τρέχει στον καμβά, εντύπωση ότι έγινε χωρίς πινέλο, εντύπωση πέπλων

·   Αργότερα: είδος πιο παραδοσιακού σχεδίου.

·   Σειρά «Ξεδιπλώματα», παράλληλες ταινίες με διαφορετικό πάχος από χρώμα. Έργο «Θήτα». Τοποθέτηση κεριού στις άκρες του πίνακα: υποχρεωτική πορεία χρωμάτων.

·   Σειρά «Ραβδώσεις», εισαγωγή ασυμμετρίας ως κύριο δομικό στοιχείο.

Kenneth Noland:

·   Επιπεδότητα, σαφήνεια, γεωμετρία

·   Αρχικά: κύριο μοτίβο ο κύκλος, που αργότερα, έγινε στόχος (αφαιρετικός, ή πιο πραγματικός)

·   Έργο: «Ήχος μπρούντζου», αφαιρετικός στόχος

·   Στροφή σε μοτίβα τύπου V κ ρόμβους (συμμετρικά ή ασύμμετρα τοποθετημένους)

·   Έργο: «Κίτρινο ήμισυ»

Frank Stella:

·   Δημιουργός του shaped canvas (σχηματιζόμενη ζωγραφική επιφάνεια): σχήμα πίνακα σε σύμπτωση με ζωγραφική σύνθεση

·   Έργο: «Ifafa II»

·   Ακραία όρια ζωγραφικής, αφετηρία Μινιμαλιστικής Γλυπτικής

Ευρωπαίοι εκπρόσωποι Μεταζωγραφικής Αφαίρεσης:

Auguste Herbin: (Γάλλος)

·   Ενδιαφέρον για γεωμετρία κ αισθητικής της (κύκλοι, ορθογώνια, τρίγωνα)

·   Καθαρά και επίπεδα χρώματα, αρμονία

·   Έργο: «Παρασκευή Ι»

Max Bill: (Ελβετός, ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας)

·   Ζωγραφική απαλλαγμένη από κάθε νατουραλιστική αναφορά

·   Καθαρά γεωμετρικά σχήματα

·   Έντονα χρώματα

·   Έργα: «Ζωγραφική σε μορφή κίονα ΙΙ», «Χρωματικό πεδίο με άσπρους και μαύρους τόνους»

·   Προσπάθησε να ονομάσει «Συγκεκριμένη Τέχνη» την αφηρημένη/εγκεφαλική δημιουργία (χαρακτηρίστηκε και ως «Ψυχρή Τέχνη»: βάση όχι η φαντασία, αλλά τα μαθηματικά)

Richard Lohse: (Ελβετός)

·   Όμοια καλλιτεχνικά πιστεύω με Max Bill.

·   Απέδειξε ότι τρόπος συνδυασμού σχημάτων/χρωμάτων ζωγραφικής προκύπτει από καθαρά μαθηματικούς υπολογισμούς (αντιστοιχία με μουσική σύνθεση)

Lucio Fontana: (Ιταλός, ζωγράφος, γλύπτης, θεωρητικός τέχνης)

·   Καταστρέφει ζωγραφική επιφάνεια (διατρυπά, σχίζει καμβά)

·   Ξαναχτίσιμο τρυπημένων επιφανειών με παχιά στρώματα χρώματος ή κόλλας όπου ενσωμάτωνε χαλίκια, γυαλί, κουρέλια, κεραμικά.

·   Τίτλος όλων των  έργων του: «Ιδέα ή σύλληψη του χώρου»: κατάργηση διαχωρισμού σε κατηγορίες (ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική)

·   Έργο: «Το τέλος του Θεού» (τελευταία, εξελικτική περίοδος τέχνης του). Βάση έργου: φύλλα μετάλλου ή λακαρισμένο ξύλο όπου τοποθέτησε καμβά.

- Κοψίματα= μυστηριώδη στοιχεία που αιωρούνται: νέα διάσταση στην έννοια του χώρου

·   Άλλη ελευθερία στην καλλιτεχνική δημιουργία. Ανάπτυξη νέων τάσεων μοντέρνας τέχνης.

3.5. Νεοντανταϊσμός – Pop Art, Περιβάλλοντα και Δρώμενα

Κολάζ κυβιστών + τέχνη ready-mades Ντυσάν (Dada)= βάση φιλοσοφίας Pop Art

Παραστατική ζωγραφική προηγούμενης γενιάς: σουρεαλιστές, Τζιόρτζιο ντε Κίρικο, Πικάσσο, μεξικάνικη ζωγραφική (Ντιέγκο Ριβέρα, Φρίντα Κάλο)

Νεότεροι καλλιτέχνες: νέα παραστατική τέχνη:

·  Ελεύθερη/υποκειμενική χρήση οπτικής πραγματικότητας= όχι κοινή τεχνοτροπική βάση

·   Κοινό: ανάγκη να ξεπεράσουν αβεβαιότητα αφαίρεσης

·   Εξέλιξη κολάζ (απόλυτη ελευθερία κάθε συνδυασμού)= τεχνική assemblage (συναρμογή): δημιουργία έργου τέχνης από σύνθεση ετερόκλητων στοιχείων που προϋπάρχουν.

Συμβολή καλλιτέχνη: σύνδεσμος μεταξύ αντικειμένων (κι όχι δημιουργία εξαρχής)

·   Άλλοι τρόποι καλλιτεχνικής έκφρασης: α. Περιβάλλοντα, β. Δρώμενα

Κίνημα Pop Art:

- Πλαστικές τέχνες, μουσική/λογοτεχνία, μόδα/κινηματογράφος, γραφικές τέχνες, διαφήμιση

- Δημιουργήθηκε στην Αγγλία από ομάδα καλλιτεχνών, κριτικών τέχνης, αρχιτεκτόνων: The Independent Group= νέος λαϊκός πολιτισμός μεγαλουπόλεων κ Νέας Υόρκης

- 1956: έκθεση «Αυτό είναι το Αύριο», στόχος= να παρασύρει θεατή σε σειρά από Περιβάλλοντα που έμοιαζαν με θεατρικά σκηνικά

- Έργο: «Τι είναι αυτό που κάνει τα σπίτια σήμερα να είναι τόσο διαφορετικά, τόσο συμπαθητικά;» κολάζ του Ρίτσαρντ Χάμιλτον στην είσοδο της έκθεσης, περιβάλλον σύγχρονου δωματίου

Στόχος Pop Art: να χαρακτηρίσει σύγχρονη κοινωνία καταναλωτισμού κ μαζικού πολιτισμού και κόσμο μέσων μαζικής ενημέρωσης, διαφήμισης, κινηματογράφου, κόμικς, φωτορομάντζων, φαστ φουντ κλπ

Α. αντίδραση προς σύγχρονο τρόπο ζωής

Β. άρνηση αφηρημένων τάσεων και ιδιαίτερα Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού

Καθοριστικό ρόλο έπαιξαν:

α. αναβίωση πνεύματος Ντανταϊσμού,

β. μουσική John Cage (διαμόρφωση νέας αισθητικής: Νταντά+Βουδισμός Ζεν), πρώτα Happenings (ελευθερία εκτελεστών, θόρυβοι, σιωπές, τυχαίο, πρωτοβουλίες θεατών)

Αμερικάνικο κίνημα Νεοντανταϊσμού:

Robert Rauschenberg: (πρόδρομος αμερικανικής Pop Art)

·   Ισχυροί δεσμοί με Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό κ προβληματισμοί για εξέλιξη τέχνης

·   Σειρά από πίνακες εντελώς λευκοί: Εικόνα= σκιά θεατή

·   Σειρά από πίνακες εντελώς μαύροι, με κολλημένα χαρτιά και εφημερίδες βαμμένα με μαύρο χρώμα (δημιουργία ανώμαλης επιφάνειας) = σιωπή, απομόνωση

·   Πρόκληση του «τίποτα»: δυσκολία να ζωγραφίσει, αφού έργο ολοκληρώνεται πριν αρχίσει.

·   Σειρά από πίνακες εντελώς κόκκινους: νέος εικαστικός χώρος, ενσωμάτωση ηλεκτρικών λαμπών στο έργο.

·   Κατασκευές και combine paintings ή assemblages: Συνδυαστική Ζωγραφική (συνδυασμός υλικών, εκφραστικών μέσων, τεχνικών)

·   Έργο: «Κρεβάτι», τάβλα αντί για πίνακας ζωγραφικής, + πάπλωμα + μαξιλάρι, ζωγραφική πάνω σε αυτά με έντονα χρώματα, κρέμασμα συνόλου στον τοίχο. Χρήση χρώματος όπως Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός

·   Συνδυασμός αντικειμένων που χάνουν παλαιά ταυτότητά τους και γίνονται στοιχεία σύνθεσης + φωτογραφίες, γεγονότα, στοιχεία από καθημερινή ζωή, που επιζωγράφιζε= Junk Art (Τέχνη των Απορριμάτων)

Jasper Johns (πρόδρομος αμερικανικής Pop Art):

·   Όμοιοι προβληματισμοί με Rauschenberg

·   Αναβάθμιση ρόλου υλικών

·   Πρώιμη δημιουργία: σειρά από πίνακες με θέματα αμερικανικές σημαίες κ στόχους (εγκαυστική τεχνική: ανάμειξη χρωμάτων με κερί, παλαιά κ δύσκολη τεχνική)

Για Jasper σημαίες κ στόχοι:

α. οικείο θέμα, β. δισδιάστατα, γ. εντυπωσιακά στη θέα.

- Ακρίβεια ζωγραφικής κ ουδετερότητα (οι πίνακες ως αντικείμενα)

- Όχι σημαίες που κυματίζουν, αλλά σαν ύφασμα στο χώρο, απλές εικόνες χωρίς συμβολικό χαρακτήρα.

- Έργο: «Οι τρεις σημαίες», ζωγραφική + ανάγλυφο

- Έργο: «Στόχος με γύψινα εκμαγεία», συνδυασμός ζωγραφικής με στοιχεία πραγματικότητας, κοινότυπου κ μυστηριώδους= νέοι δρόμοι καλλιτεχνικής έκφρασης

·   Έργα σε τρεις διαστάσεις: «Ζωγραφισμένος μπρούντζος», τονισμός πλαστικής αξίας αντικειμένων που δεν χάνουν ταυτότητά του, ασήμαντα αντικείμενα καθημερινής χρήσης με αισθητικές αξίες= έργα τέχνης

Rauschenberg κ Jasper Johns: Έκαναν αισθητές στο θεατή εμπειρίες άσχετες με καλλιτεχνική δημιουργία.

Χαρακτηριστικά Ποπ Αρτ: ρεαλισμός, λαμπερά χρώματα, μεγάλες επιφάνειες.

Αντίθεση από Ντανταϊσμό: φαινομενική ψυχρότητα κ απουσία δέσμευσης με θεματολογία

Αμερικάνοι καλλιτέχνες της Ποπ Αρτ:

Andy Warhol:

·   Ζωγραφική, κινηματογράφος, γραφικές τέχνες, μεταξοτυπία

·   Εκφραστής καταναλωτικής κοινωνίας κ κόσμου διαφήμισης

·   Ενασχόληση με κοινά αντικείμενα (ποπ): εφημερίδες, δολάρια, προϊόντα σουπερμάρκετ

·   Έργο: «Διάφορα κουτιά»

·   Χαρακτηριστικά τέχνης του: Επανάληψη + κραυγαλέα χρώματα

·   Έργο: «Εκατό κονσέρβες»

·   Αναπαράσταση σύγχρονου Αμερικανού ήρωα (Πρίσλεϋ) ή θεών έρωτα (Μονρόε, Ταίηλορ)

·   Εικόνες απρόσωπες (εξοικείωση= αδιαφορία)

·   Νοσηρός χαρακτήρας σε πολλά έργα του, σκοτεινή πλευρά ζωής

·   Έργο: «Μπλε ηλεκτρική καρέκλα»

Roy Lichtenstein:

·   Φωτεινή, επιφανειακή πλευρά ζωής

·   Θέματα από χαρτιά από τσιχλόφουσκες, Μίκυ Μάους, Ντόναλντ Ντακ, Μπαγκς Μπάνυ – κόμικς= τεχνοτροπικό πρότυπο ζωγραφικής + μαύρες κουκκίδες τυπώματος

·   Έργο: «Okay, Hot-Shot», φόρμες και επιγραφές από κόμικς

·   Έργο: «Μεγάλη ζωγραφιά Νο6», αντίδραση στον υποκειμενισμός κ στην χειρονομιακή χρήση χρώματος από εξπρεσιονιστές

·   Έργο: «Μ-Μπορεί να…»

·   Λίγα, λαμπερά, μεταλλικά χρώματα

·   Σχέδιο με ακρίβεια κ καθαρότητα

·   Καμπύλες τεχνοτροπίας Αρ Νουβώ κ γιαπωνέζικης τέχνης

·   Φιλοτέχνησε με την ίδια τεχνοτροπία έργα του Πικάσσο, του Ματίς κ.α.

·   Απρόσωπος και ουδέτερος χειρισμός θέματος (όπως Warhol), δεν σχολιάζει, δεν εκθειάζει, απλά δείχνει

Tom Wesselmann:

·   Κατεξοχήν ζωγράφος διαφημίσεων, τηλεόρασης, φωτορομάντζων

·   Συνεχιστής Συνδυαστικής τέχνης Rauschenberg: αστικά Περιβάλλοντα

·   Συνδυασμός ψευδαίσθησης + πραγματικότητας: χρήση αληθινών αντικειμένων

·   Έργο: «Εσωτερικό αρ. 2»

·   Χρήση ζωγραφισμένων αντικειμένων, φωτομοντάς, ηχητικές δημιουργίες

·   Θέματα: κλίμα αφθονίας αμερικανικού τρόπου ζωής + κόσμος γυναίκας

·   Παραλλαγές πάνω στο θέμα «Μεγάλο αμερικανικό γυμνό»: έργο «Μεγάλο αμερικανικό γυμνό αρ. 30», αμερικανικό σύμβολο σεξ χωρίς πρόσωπο, πρωτόγονο, εγκεφαλικό, αισθησιακό, χρώματα φωτεινά, σχέδιο σκληρό/σαφές

·   Χρήση διαφημίσεων. Έργο: «Στόμα αρ. 18»

James Rosenquist:

·   Επίσης από κόσμο εμπορικής διαφήμισης (ζωγραφική τεράστιων προσώπων αστραφτερών κοριτσιών σε πινακίδες διαφημίσεων)

·   Έμφαση σε γιγάντιες διαστάσεις, αποσπασματική παρουσίαση, διαφορετικές κλίμακες θεμάτων συνθέσεών του

·   Έργο:» Σ΄ αγαπώ μαζί με τη Ford μου», μιμείται διαφήμιση στον τρόπο που ζωγραφίζει, συνδυάζει αποσπάσματα από τρία θέματα (μακαρονάδα, πρόσωπο κοπέλας, αυτοκίνητο Ford): ερμηνεία ερωτικής σκηνής

Claes Oldenburg:

·   Ασχολήθηκε με Περιβάλλοντα κ Happenings

·   Έργο: Περιβάλλον «Ο Δρόμος», επίδραση έργου Ντυμπυφέ κ Γκερνίκα του Πικάσσο. Στόχος: αποτύπωση απόψεων ζωής στις μεγαλουπόλεις (Ν. Υόρκη, Σικάγο)

·   Έργο: «Μαγαζί», Περιβάλλον στη 2^η Λεωφόρο Ν. Υόρκης, είδος σουπερμάρκετ, απομιμήσεις τροφών ευρείας κατανάλωσης, αίσθηση αφθονίας αμερικανικής κοινωνίας

·   Κατασκευή τέτοιων αντικειμένων σε γιγαντιαία κλίμακα, χρωματισμένο καραβόπανο= «μαλακά» γλυπτά (Μαλακή Γλυπτική)

·   Έργο: «Γιγάντιος μαλακός σουηδικός διακόπτης»

·   Αλλαγή κλίμακας αντικειμένων = νέα πραγματικότητα, παράδοξη/ανησυχητική όσο και των σουρεαλιστών και ντανταϊστών

·   Σειρά αστικών «μνημείων», σατιρίζουν παραδοσιακή ιδέα για μνημείο κ έλλειψη μακράς καλλιτεχνικής παράδοσης αμερικανικής κοινωνίας

·   Έργο: «Κραγιόν επάνω σε ερπυστριοφόρο», «Σπάτουλα»: σύμβολα σύγχρονης εποχής

Georges Segal:

·   Έργα του: εκμαγεία υπαρκτών ανθρώπων (τους τύλιγε σε γάζες κ λινάτσες + υγρός γύψος), σαν μισοτελειωμένα

·   Τοποθέτηση έργων του σε πραγματικό περιβάλλον.

·   Έργο: «Γυναίκα που πλένει τα πόδια της» στο μπάνιο

·   Έργα: «Επιβάτες λεωφορείου», «Άντρα που κατεβαίνει από το λεωφορείο», σε λεωφορείο ή κινηματογράφο ή μπαρ

·   Μορφές σα φαντάσματα ανθρώπινων όντων, μελαγχολία, μοναξιά

Edward Kienholz:

·   Ασχολήθηκε με Περιβάλλοντα (τα ονομάζει Tableaux)

·   Όχι στενή σχέση με Ποπ Αρτ, αλλά με Funk Art (Τέχνη του Τρόμου)

·   Έργο: «Roxy’s», εσωτερικό οίκου ανοχής ’40 στο Λας Βέγκας, έπιπλα, έργα στους τοίχους, ανδρείκελα κοριτσιών, ρούχα, χρυσόψαρο, μυρωδιά από λιβάνι, φτηνό άρωμα, απολυμαντικό, μουσική από τζουκ μποζ.

·   Έργο: «Κρατικό νοσοκομείο», βασισμένο σε δικά του βιώματα, απρόσωπο δωμάτιο, μυρωδιά φαρμάκου, αποστεωμένη αντρική μορφή (αντί για κεφάλι: γυάλα με μαύρο ψάρι), σκέψη όπως κόμικς (αναπαράγει τον εαυτό του), ζωντανός-νεκρός, που δεν ελπίζει κ δεν οραματίζεται τίποτα.

3.6. Pop Art, Περιβάλλοντα κ Δρώμενα στην Ευρώπη – Fluxus, Νεορεαλισμός

Πρώτος πυρήνας Ποπ Αρτ: Λονδίνο (Ανεξάρτητη Ομάδα)

Διαφορά από Αμερική: μηνύματα πιο πολύπλοκα κ κρυπτογραφικά, ατομική ταυτότητα (όχι μέλη ομάδας), ευαισθησία απέναντι σε τρόπο ζωής μεγαλούπολης

Eduardo Paolozzi:

·   Ανθρωπομορφικά τοτέμ που θυμίζουν μηχανές

·   Υλικό: μπρούντζος, άλλοτε ποικίλα/έντονα χρώματα κι άλλοτε όχι

·   Έργο: «Ο Wittgenstein στο καζίνο» έντονα χρώματα

·   Έργο: «Ο Επίσκοπος του Kuban», μονόχρωμο

·   Προκαλεί προβληματισμό θεατή για επίδραση τεχνολογίας στον άνθρωπο κ σχέση τέχνης-ζωής

David Hochney:

·   Ευρωπαίος Warhol (στιλ ζωής, ξανθά μαλλιά, γυαλιά κουκουβάγιας, χρυσό λαμέ σακάκι)

·   Θεματογραφία: ανθρώπινη μορφή (βάση: ζωγραφική άλλων, φωτογραφία, ποίηση)

·   Επιρροή από ποίηση Καβάφη

·   Έργο εκκεντρικό/δηλωτικό σεξουαλικής του ιδιαιτερότητας, ναΐφ διάθεση  

·   Έργα: «Το ωραιότερο αγόρι του κόσμου» και «Μεγάλη πυραμίδα στην Giza με σπασμένο κεφάλι από τις Θήβες»

Περιβάλλοντα/Δρώμενα Ευρωπαίων καλλιτεχνών:

(διαφορετικό πνεύμα, πιο εκλεπτυσμένος τρόπος από Αμερικανούς καλλιτέχνες, πιο εγκεφαλικά, πιο ασαφή, εξερεύνηση ακραίων καταστάσεων κοινωνικής συμπεριφοράς: καλλιτέχνες-επαναστάτες/κριτές κοινωνίας)

Joseph Beuys: (δημιουργός: ζωγραφική, γλυπτική, σχέδιο, κατασκευή)

·   Σύνδεση με Fluxus = ροή, ρευστότητα, κίνηση, αλλαγή, αρχικά μουσική κίνηση με βάση ακαθόριστες μουσικές δημιουργίες Αμερικανού John Cage.

Στόχος: διερεύνηση διαφορετικών δυνατοτήτων ακαθόριστου (όλα επιτρέπονται)

·   Στόχος τέχνης Beuys:

α. παρουσίαση υπαρξιακών καταστάσεων

β. ανατροπή αποξένωσης/αλλοτρίωση ανθρώπου από ορθολογισμό σύγχρονου πολιτισμού

γ. δραστηριοποίηση δημιουργικής φαντασίας θεατή, απόδειξη ταύτιση τέχνης με ζωή

·   Χρήση διαφόρων υλικών που σχετίζονταν με προσωπικές του εμπειρίες: λίπος, τσόχα, κερί, πούπουλα, φτερά, καρφιά, χαρτί, αφρώδες πλαστικό, κουτιά τσίγκινα, πινέλα, μέλι κ.α.

·   Επιμονή στο μοτίβο του σταυρού (σύμβολο θανάτου κ αγώνα επιβίωσης, σχέση πνεύματος-ύλης, σχέση Θεού-ανθρώπου), αναφορές στο Χριστιανισμό

·   Έργα: «Τσόχινος σταυρός κομμένος στη μέση και πίνακας με σκόνη “Magda”» κ «Σταύρωση»

·   Δρώμενα: ερωτήματα στο κοινό (γέννηση, ζωή, θάνατο, άνθρωπο, φύση) – σαν ηθοποιός

·   Happening: «Πώς εξηγεί κανείς τις εικόνες σ΄ ένα νεκρό λαγό;»

·   Έντονη πολιτική δραστηριότητα (=απόλυση από Ακαδημία): καλλιτεχνική κ πολιτική δραστηριότητα με διεθνή απήχηση

·   Happening: «Αγαπώ την Αμερική και η Αμερική αγαπά εμένα»

·   Επηρέασε Τέχνη του Ελάχιστου, Εννοιολογική Τέχνη κ Τέχνη Σώματος

Stuart Brisley:

·   Εκδηλώσεις στα όρια του σαδισμού κ μαζοχισμούς πχ ακίνητος σε μπανιέρα γεμάτη νερό κ εντόσθια ζώων

Νεορεαλισμός (Nouvau Realisme)

Ιδρυτής: Pierre Restany (Γάλλος κριτικός τέχνης)

Μέλη: Yves Klein, Arman, Cesar, Christo, Μαρσέλ Ντυσάν

·   Καταγραφή κοινωνικής πραγματικότητας χωρίς πρόθεση αμφισβήτησής της

Yves Klein:

·   Έργα: «Μονόχρωμα», λευκοί, κόκκινοι κ Διεθνές Μπλε Klein, όχι συμβατικοί πίνακες, αλλά αντικείμενα που μετέφεραν στο θεατή υπερφυσικές ιδιότητες χρώματος

·   Έργο: «Μπλε ανάγλυφο με σφουγγάρια RE 19», ανάγλυφα με σφουγγάρια

·   Έργα: «Μονόχρυσα», με φύλλα χρυσού, ελαφρώς ανάγλυφα, υλικό/πνευματικό

·   Γλυπτά έργα σε μπλε: «Νίκη της Σαμοθράκης», αναπαραγωγή έργων παρελθόντος (συστηματική δράση από καλλιτέχνες Ποπ Αρτ)

·   Έκθεση: «Το Κενό» ( αναζήτηση για το απόλυτο) βαμμένη αίθουσα χωρίς έπιπλα κ έργα

·   Έργο: «Πήδημα στο κενό», φωτογραφία καλλιτέχνη να πηδάει στο κενό

·   Έργα: «Ανθρωπομετρίες» (κλίση Klein προς τελετουργικό στοιχείο) γυμνά κορίτσια βαμμένα μπλε πίεζαν με σώμα τους χαρτί αποτυπώνοντας βασικά μέρη του, μετά μουσικής «Μονότονη Συμφωνία» (μουσικό έργο του ιδίου, δεκάλεπτη νότα + δεκάλεπτη παύση)

Arman: (Γάλλος, ζωγραφική/πλαστική)

·   Τυχαία ή μελετημένη τοποθέτηση όμοιων ή ανόμοιων αντικειμένων σε τρισδιάστατα διαφανή κουτιά= νέο περιεχόμενο στο κοινό και το άχρηστο

·   Έργο: «Σκουπιδοτενεκέδες», όχι ενδιαφέρον για αισθητικό αποτέλεσμα, τελική σύνθεση στην τύχη

·   Έργα: σειρά «Οργή», κομμάτιασμα αντικειμένων από καλλιτέχνη, τοποθέτηση κομματιών χωρίς τάξη ή εκ νέου ανασυγκρότηση του αντικειμένου

·   Λατρεία του αντικειμένου ή κριτική υπερκατανάλωσης

Cesar: (Γάλλος)

·   Ενασχόληση με μέταλλο

·   Έργα: «Συμπιέσεις», μοτοσικλέτες, αυτοκίνητα συμπιεσμένα με πρέσα, κυβόμορφοι όγκοι.

·   Έργα: «Επεκτάσεις», πολυεστερικές ρητίνες σε ρευστή μορφή 

·   Οξύς εκφραστής εποχής: ασκεί κριτική, εκφράζει απαισιοδοξία για σύγχρονο κόσμο

·   Σειρά: «Αντίχειρες», χύτευση δακτύλου του σε διάφορα υλικά. Απόδοση λεπτομερειών + μεγάλο μέγεθος= Ποπ Αρτ

Christo: (Βούλγαρος)

·   Συσκευασμένα αντικείμενα καθημερινής ζωής σε κανονικές διαστάσεις (συσκευασία= απόκρυψη ταυτότητας αντικειμένων). Έργο: «Τυλιγμένο μπουκάλι»

·   Αλλαγή μεγέθους, τύλιγμα κτιρίων πχ Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Σικάγου, Κτίριο Reichstag.

·   Επεμβάσεις στο χώρο: «Τυλιγμένη ακτή ένα εκατομμύριο τετραγωνικά πόδια» 

·   Πακετάρισμα γεφυρών: «Γέφυρα Pong Neuf», Παρίσι

·   Τολμηρή τέχνη. Από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες β΄ μισού 20^ου αιώνα.

·   Τέχνη της Γης (επεμβάσεις σε τοπία) + Εννοιολογική Τέχνη (τα έργα καταστρέφονται, γνωστά από φωτογραφίες, μετρήσεις, κείμενα καλλιτέχνη)

Video-Art

Έργα με χρήση τεχνολογίας. Τέχνη στα πλαίσια του Fluxus.

Τέλη 20^ου αιώνα: μετάδοση κοινωνικών μηνυμάτων ή νέα ερμηνεία τεχνοτροπιών παλαιότερης καλλιτεχνικής παράδοσης (Bill Viola)

Nam June Paik: (Κορεάτης)

·   Από τα πρώτα του έργα: Εικόνες Νέα Υόρκης μέσα από ταξί

·   Δρώμενα: δράση Φλούξους «Στηθόδεσμος από TV για ζωντανό γλυπτό» (πολιτική/αισθητική αντίδραση στην τηλεόραση)

·   Γλυπτική βίντεο: «Μνημείο από TV στον John Cage», μορφές/ρομπότ από τηλεοράσεις

3.7. Οπτική, Κινητική, Μινιμαλιστική, Εννοιολογική Τέχνη, Arte Povera

Opt Art (Optical Art): καθαρά οπτική προσέγγιση θεατή

Κινητική Τέχνη: προέκταση Οπτικής, αντίθεση/άρνηση Ποπ Αρτ κ νεοπαραστατικών τάσεων

Opt Art:

·   Βάση: πειράματα Bauhaus (μεσοπόλεμος), Κυβισμού, Φουτουρισμού, Κονστρουκτιβισμού

·   Κύριο χαρακτηριστικό: χρήση της ψευδαίσθησης

·   Αφηρημένοι, γεωμετρικοί τύποι που επαναλαμβάνονται, αυξομειώνονται (από στατικοί μεταβάλλονται σε κινητικοί/δυναμικοί), γραμμές που φαίνονται να κυματίζουν, επίπεδα που προβάλλουν ή υποχωρούν= νέος χώρος

·   Opt Art + ανάγλυφο ή κίνηση= Κινητική Τέχνη

·   Συμμετοχή θεατή: εντατικοποίηση όρασης + ψυχολογική αντίδραση

·   Στήριξη στην επιστήμη κι όχι τόσο έμπνευση. Βάση: μαθηματικά, φυσική, τεχνολογία

·   Επέδρασε και σε σχεδιαστές μόδας πχ Yves Saint-Laurent

Victor Vasarely: (Ούγγρος)

·   Παιχνίδι φωτός + γνωστά οπτικά φαινόμενα

·   Κυρίαρχο θέμα: μοτίβο σκακιού,  μαύρο/άσπρο, τετράγωνα κ κύκλοι σε σχηματισμούς, εντύπωση αέναης κίνησης, εμφάνιση ολοκληρωμένου πίνακα μόνο όταν τον βλέπει ο θεατής

·   Οπτικά παιχνίδια (κι άλλα χρώματα)

·   Έργα: «Boglar III» και «Vega Pauk 103»

·   Πρωτότυπα σε μουσαμά ή χαρτί. Μεταφορά μέσω σύγχρονης τεχνολογίας σε τοιχογραφία, ψηφιδωτό, κεραμικό, γυαλί, τηλεόραση= ανάπτυξη Ars Mustiplicata (βλ Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό)

Bridget Riley: (Αγγλίδα)

·   Πέρασε από παραστατική τέχνη σε αφαίρεση

·   Πειραματισμός με άσπρο/μαύρο (αρχικά) κ χρώματα, διαβαθμίσεις

·   Έργα: «Ρεύμα», «Καταρράκτης ΙΙΙ», κυματιστές γραμμές που προκαλούν αναστάτωση κ ζάλη στο θεατή.

·   Η καλλιτέχνης δίνει οδηγίες, το τελικό έργο εκτελείται από βοηθούς.

Carlos Cruz-Diez και Jesus Rafael Soto: (Βενεζουέλα)

·   Γεφύρωσαν Opt Art με Κινητική Τέχνη

·   Χρωματισμένα ελάσματα, ράβδοι ή σύρματα: οπτικά φαινόμενα, συμμετοχή θεατή

·   + φως και ήχος (προβληματισμός ορίων τέχνης και επιστήμης)

Κινητική Τέχνη:

(φουτουριστές, ρώσικη πρωτοπορία)

·   Τρισδιάστατες κατασκευές σε κίνηση

·   Διερεύνηση κίνησης σε σχέση με χρόνο, χρήση ήχου, φωτός και τεχνολογικών εφέ

Alexander Cander:

·   Αφηρημένα έργα που κινούνταν με μηχανές

·   Έργα: «Mobiles», κίνηση + αφέλεια παιδικού παιχνιδιού, χρώμα, κρεμασμένα από ταβάνι

·   Επιρροή από Σουρεαλισμό (Μιρό, Αρπ): δανείστηκε χαρακτηριστικούς τύπους μορφών

·   Έργα: «Stabiles», γλυπτά που στηρίζονται στο έδαφος, μνημειακές διαστάσεις, σταθερότητα, εξωτερική ισορροπία, μνημειακή διάθεση

Takis (Τάκης Βασιλάκης):

·   Op Art κ Κινητική Τέχνη

·   Χρήση ηλεκτρισμού κ μαγνητισμού

·   Συνδυασμός οπτικών, κινητικών, ακουστικών κ ρυθμικών φαινομένων

·   Επιστημονική εμπειρία= αισθητική αξία

Jean Tinguely:

·   Κίνηση + ήχος

·   Κατασκευές από σύρμα, μέταλλο κ άλλα υλικά, σύνδεση με μηχανισμό (ηλεκτρισμό), κίνηση με ταυτόχρονη παραγωγή μουσικών ήχων

·   Έργο: «Φόρος τιμής στη Νέα Υόρκη», το έργο αυτοκαταστρέφεται

·   Σειρά «Metamatic», παράξενες μηχανικές κατασκευές σε τρίποδα, με βοήθεια ηλεκτρικού κινητήρα παράγουν μέχρι και 1000 σχέδια την ώρα. Συνοδεία μουσικής. Συμμετοχή θεατή.

Μινιμαλιστική Τέχνη:

(+ Οπτική Τέχνη)

·   Σύνδεση με Κονστρουκτιβισμό κ Σουπρεματισμό Μαλέβιτς

Donald Judd:

·   Ορθογώνια, κιβωτιόσχημα στοιχεία από ξύλο, πλέξιγλας ή μέταλλο, τοποθετημένα στο πάτωμα ή στον τοίχο, βαμμένα με χρώματα αυτοκινήτου που κρύβουν ιδιότητες υλικού

·   Όχι τίτλοι στα έργα του: εστίαση θεατή στο αντικείμενο κι όχι στην ιδέα του τίτλου

·   Εγκαταστάσεις: «Εκατό κιβώτια από επεξεργασμένο αλουμίνιο», διαφορετικά κιβώτια (όπως διαφορετικοί άνθρωποι): διαπίστωση θεατή ότι φύση τέχνης είναι σχετική με αντίληψη ανθρώπου

Dan Flavin:

·   Τέχνη με βάση δυνατότητες ράβδων φωτός νέον

·   Έργο: «Χωρίς τίτλο: Για την Donna», δημιουργία νέου, φωτεινού χώρου

·   Έργο: «Φράγμα από μπλε και κόκκινο φως νέον», φωτεινό φράγμα

·   Συνδυασμός έργων με αρχιτεκτονική (συσχετισμός με Νιούμαν, Ρόθκο)

Chryssa (Χρύσα Βαρδέα-Μαυρομιχάλη):

·   Πρωτοπόρος  Φωτοπλαστικής (νέον): σχεδιάζει, δημιουργεί ψευδαισθήσεις όγκου/χώρου

·   Έργα: «Κυκλαδικά βιβλία», αφηρημένα ανάγλυφα σε πηλό, πλατιά επιφάνεια διαιρείται σε ορθογώνια τμήματα με σχήμα Τ (ρόλος οριζόντιας κ κάθετης γραμμής στα κεφάλια κυκλαδίτικων ειδωλίων)

·   Έργο: «Πύλες της Times Square», πηγή έμπνευσης: φωτεινές επιγραφές πλατείας. Σινοϊαπωνικό ιδεόγραμμα + ελληνικό κ αγγλικό αλφάβητο= νέα αστική καλλιγραφία

·   Έργο: «Αθηναϊκό τοπίο», αλουμίνιο, Μινιμαλιστική κ Εννοιολογική Τέχνη (σειρές γραμμάτων)

Richard Derra:

·   Το σχέδιο στον πυρήνα του έργου του

·   Πολύ βαριά φύλλα μολύβδου ή χάλυβα που ισορροπούν όρθια.

·   Έργο: «Στήριγμα ενός τόνου»

·   Τεράστιες κατασκευές από σίδερο= επέμβαση στο χώρο κ επαναπροσδιορισμός του

·   Έργα: «Επισφαλές τόξο» (Ν. Υόρκη) κ «Clara-Clara» (Παρίσι), καμπύλες μεταλλικές κατασκευές, σαν τείχη, σχεδιασμός με βάση αρχιτεκτονικά δεδομένα περιοχής, καλούσαν θεατή να αντιληφθεί χώρο με βάση εικαστική πρόταση καλλιτέχνη

Τέχνη της Γης:

(συσχέτιση με Μινιμαλιστική Τέχνη)

·   Τέχνη του Ελαχίστου σε γιγαντιαία κλίμακα

Robert Smithson:

·   Έργο: «Σπειροειδής κυματοθραύστης» τεράστια κατασκευή από πέτρες κ χώμα (Αμερική), καταστροφή από στοιχεία της φύσης

·   Σύνδεση με Εννοιολογική Τέχνη (καταστρέφεται, μένει γνωστό από κείμενο κλπ)

Richard Long:

·   Επεμβάσεις στο τοπίο, συχνά σε απομακρυσμένα σημεία ή και με εγκαταστάσεις (installations) σε αίθουσες τέχνης

·   Κύκλοι από πέτρες (από συγκεκριμένο μέρος) + φωτογραφίες, χάρτες, διαγράμματα

·   Σύνδεση με Εννοιολογική Τέχνη (καταστρέφεται, μένει γνωστό από χάρτη, κείμενο κ.α.)

Εννοιολογική Τέχνη (Conceptual Art, τέλη δεκαετίας ’80-‘90):

Εγκατάλειψη αυτού καθ΄ αυτού του έργου τέχνης. Μεταφορά στο θεατή εγκεφαλική διαδικασία καλλιτεχνικής δημιουργίας μέσα από κείμενα, φωτογραφίες, σημεία.

Joseph Kosuth:

·   Πρώιμο έργο (κλασικό): «Μία και τρεις καρέκλες», αναζήτηση πραγματικότητας από θεατή. Ποια είναι η πραγματική καρέκλα;

Rudolph Schwarzkogler: (Body Art: συσχέτιση με Εννοιολογική Τέχνη, έκθεση σώματος καλλιτέχνη σε δοκιμασίες, Happening)

·   Ακραίος εκπρόσωπος Body Art: αυτοβασανισμός, αυτοακρωτηριασμός, θάνατος

Arte Povera (τέλη δεκαετίας ’60-’70)

(σχέση με Minimal Art κ Εννοιολογική Τέχνη)

·   Αντίδραση στην καταναλωτική κοινωνία κ σε τέχνη υποταγμένη σε επιστήμη/τεχνολογία

·   Στόχος: αποκατάσταση επαφής ανθρώπου με φυσικά υλικά (πηλός, κάρβουνο, πέτρα, γυαλί, ύφασμα, φυτά, ζώα)

·   Ιταλικό δημιούργημα, αφετηρία για γενικότερη προσπάθεια αλλαγής της φύσης της τέχνης, κατάργησης τεχνοτροπικών κλισέ, διαφορετική προσέγγιση έργου τέχνης από κοινό (ξεπέρασε όρια Ιταλίας)

Γιάννης Κουνέλλης:

·   Εγκαταστάσεις (installations) Άρτε Πόβερα. Υλικά: τσουβάλια, μαλλιά, κερί, ξύλο, κάρβουνο, τονισμός πρωταρχικών λειτουργιών

·   Φωτιά: μέσο καταστροφής, εξαγνισμός, φωτισμός

·   Πόρτες με μολυβένιες πλάκες: πρόσδεση ανθρώπου σε εσωτερικό χώρο

·   Πρωτότυπη παρουσίαση σχέσης με φύση, κατάρριψη ισχύουσας άποψης για ρόλο αίθουσας τέχνης πχ έκθεση στα αμπάρια του πλοίου «Ιόνιον»

·   Έργο: «Χωρίς τίτλο», δώδεκα (αληθινά) άλογα δεμένα με τα χαλινάρια τους σε κανονικά διαστήματα: απευθύνεται σε αισθήσεις θεατή (όραση, ακοή, αφή, όσφρηση)

·   Επέκταση φυσικών κ νοητών ορίων τέχνης

Μάριο Μερτς:

·   Έργο: «Ιγκλού», καταφύγια με παγκόσμιο χαρακτήρα, κατασκευή με φυσικά υλικά

·   Ημισφαιρικές κατασκευές με μεταλλικό σκελετό που καλύπτονται από πηλό, πέτρες, κερί, σπασμένα γυαλιά ή κλαδιά δέντρων. (Πίσω στο χρόνο, στην ιστορία του ανθρώπου.)

Λουτσιάνο Φάμπρο:

·   Σειρά «Ιταλία» και «Χρυσή Ιταλία», σχήμα χώρας (σαν μπότα) με διάφορα υλικά (γυαλί, μόλυβδο, χρυσό, γούνα κ.α.) και το κρεμάει ανάποδα= υπαινιγμοί ιστορικών γεγονότων ή σχόλια για εσωτερική μετακίνηση πληθυσμών από βορρά προς νότο κ αντίστροφα)

Τζουζέππε Πενόνε:

·   Προσωπικά βιώματα στα τοπία των Άλπεων

·   Έργο: «Δέντρο 12 μέτρων», το θεώρησε πρότυπο για κάθε πλαστική σύνθεση, σύμβολο δύναμης κ ενέργειας (ζωντανό στοιχεία με εξέλιξη κ ανάπτυξη)

Tony Cragg: (Άγγλος)

·   Έργα από κατάλοιπα πολιτισμού πχ άχρηστα κομμάτια πλαστικού

·   Νέα διάσταση σκουπιδιών, κριτική στην κοινωνία της υπερκατανάλωσης

Robert Gober: (Αμερικανός)

·   Απροσδιόριστος/ανησυχητικός χαρακτήρας έργου

·   Θέματα: Δημιουργήματα αρρωστημένης φαντασίας

Damien Hirst: (Άγγλος)

·   Νεκρά ζώα και ψάρια σε γυάλινα δοχεία με φορμόλη

·   Έργο: «Φυσική αδυναμία θανάτου στο μυαλό κάποιου που ζει», καρχαρίας

·   Έργα ανησυχητικά, μακάβρια, ασχολούνται ψυχρά (επιστημονικά) με το θάνατο, προδίδουν αγριότητα: ερώτημα για τρόπου θανάτου αυτών των ζώων.

Καλλιτεχνικές τάσεις δεκαετίας ΄60-΄70:

·   Ποπ Αρτ με Περιβάλλοντα και Δρώμενα

·   Οπ Αρτ

·   Κινητική τέχνη

·   Φλούξους

·   Μινιμαλισμός

·   Εννοιολογική Τέχνη

·   Άρτε Πόβερα

Άποψη καλλιτεχνών Μινιμαλισμού, Εννοιολογικής Τέχνης και Άρτε Πόβερα για γκαλερί:

·   Γκαλερί: σύστημα αγοράς έργων τέχνης

·   Οι καλλιτέχνες αυτοί ξεφεύγουν από τις δομές αυτού του συστήματος που θεωρεί τα έργα ως εμπορεύσιμο υλικό, σπάνιο και πολυτελές

3.8. Νεοεξπρεσιονιστικές τάσεις στη δεκαετία 1980-1990

Απομάκρυνση καλλιτεχνών από παραδοσιακό τρόπο έκφρασης με πινέλο κ χρώμα.

Εμφάνιση καλλιτεχνών που δεν συνδέονταν με πρωτοποριακό κίνημα. Νέα άνθιση μέσου ζωγραφικής σε νεοεξπρεσιονιστικό ύφος. Στην επιφάνεια ξανά η ατομικότητα του καλλιτέχνη.

Francis Bacon: (Άγγλος)

·   Παραδοσιακός, δουλεύει με παλαιά υλικά, λάδι σε καμβά, παραδοσιακά σχήματα, επιρροή από Velasquez.

·   Έλξη από τρόμο, απομόνωση, άγχος: μορφές μόνες, σε χώρο διφορούμενο, σάρκες: αρχές συμπεριφοράς υγρών

·   Οργάνωση χώρου από αρχές γεωμετρίας κ αναγεννησιακής προοπτικής

·   Έργο: «Τρεις σπουδές για μορφές στη βάση μιας Σταύρωσης», εκφραστικές παραμορφώσεις Πικάσσο + βίαιη θεματολογία σουρεαλιστών, κτηνώδεις μορφές, σταύρωση= σφαγή

·   Γυμνά χωρίς εξιδανίκευση, κίνηση: επιρροή από φωτογράφο Muybridge: μορφές σκυμμένες, στάσεις διφορούμενες: εμβρυακή κατάσταση, έρωτα, θάνατο

·   Ενδιαφέρον ζωγράφου για ματαιότητα μάχης ζώων να ξεφύγουν από βέβαιο θάνατο

·   Έργα: «Πάπες που ουρλιάζουν», μορφές από πίνακα Βελάσκεθ «Πορτρέτο του Πάπα Ιννοκεντίου του 10^ου»

Βελάσκεθ: πορτρέτο του πιο ισχυρού άνδρα της εποχής του

Μπέικον: (όχι δέσμευση παραγγελίας) αφαίρεση ωραιοποιημένης εξωτερικής εμφάνισης, αποκάλυψη ανθρώπινου όντος που ουρλιάζει μέσα του. Ανασκευή εικόνα Βελάσκεθ μορφολογικά και θεματικά. Διατηρεί εικονογραφία έργου Μπαρόκ (στάση, ενδυμασία, θρόνο), σφίγγει τα χέρια γροθιές, ενώνει ανοικτό στόμα με μύτη-τσιμπίδα. Σημασία στην απόδοση του στόματος.

·   Αυτοπροσωπογραφίες από καθρέφτη/φωτογραφίες, πορτρέτα από μνήμης

·   Παραμόρφωση αντικειμένου πέρα από εμφάνιση

·   Χώρος οριοθετημένος, αλλά χωρίς λογική (όχι προστατευτική λειτουργία)

·   Σημαντικός ο παράγοντας του τυχαίου

·   Φωτισμός α-χρονικός, θυμίζει φωτισμό σκηνής θεάτρου

·   Χαρακτηριστικό: έντονη αίσθηση τρόμου, πανικού, σαδομαζοχισμού

Balthus: (Γάλλος)

·   Επιρροές από Poussin, Gourbet, Seurat, Goya

·   Κύριο θέμα: φαντασίωση

·   Έργο: «Δρόμος», μορφές σαν υπνοβάτες, ερωτική ένταση. Έχει παραλληλιστεί με σκηνή «Μεταφοράς του Σταυρού» του Πιέρο ντελλα Φραντσέσκα (μνημειακή τοιχογραφία)

·   Μορφές σαν κούκλες σε δωμάτιο, αίσθηση κλειστοφοβίας. Εγκατάλειψη, σεξουαλική βία.

·   Έργο: «Το δωμάτιο», παιδική αφέλεια με βία, κρυφός ερωτισμός

Lucian Freud:

(εγγονός του Freud)

·   Θεματογραφία παραδοσιακής ζωγραφικής: πορτρέτα, γυμνά, νεκρές φύσεις, εσωτερικά κ απόψεις από αστικό τοπίο

·   Έργο: «Εσωτερικό στο Paddington», έργα πρώτης περιόδου. Διπλό πορτρέτο: νεαρού άντρα και φυτού. Πρότυπο του Ματις: μορφές δίπλα στην μπαλκονόπορτα απ΄ όπου φαίνεται ο δρόμος. Απόδοση λεπτομερειών.

·   Έργο: «Διπλό πορτρέτο», πιο ζωγραφικός χαρακτήρας έργου, αντιστοιχία στάσης γυναίκας κ σκύλου, χεριού και τριχώματος

·   Γυμνά χωρίς εξιδανίκευση κ ιδεαλισμό, ατέλειες με λεπτομέρεια, όχι ένδειξη ντροπής, περίεργες οπτικές γωνίες (προσωπική καλλιτεχνική έκφραση)

Georg Beselitz:

·   Έργα παραστατικά, δημιουργούν συναισθήματα ανάλογα με του Βαν Γκογκ, του Μουνχ

·   Ολόσωμες μορφές κ πορτρέτα: ανάποδα (απαλλαγή έργου από νόημα)

·   Έργο: «Ζωγράφος με ιστιοφόρο-Munch», προσοχή στον ανορθόδοξο τρόπο έργου κι όχι στην παράσταση (σουρεαλιστικού τύπου ανατροπή των συμβατικών κανόνων: συσχέτιση με διαίρεση Γερμανίας την εποχή εκείνη)

Anselm Kiefer:

·   Θέματα που σχετίζονται με ανθρώπινη ιστορία

·   Έργο: «Varus», μάχη Ρωμαίων-Τευτόνων, ονόματα αρχηγών, ποιητών, φιλοσόφων που ασχολήθηκαν με γεγονός αναγράφονται στον πίνακα.

·   Ανάγλυφη υφή: προσθήκη στο χρώμα υλικών όπως: άχυρο, ξύλο, λινάτσα, άμμο, φύλλο χρυσού, σύρμα κ.α.

·   Έργο: «Ιερουσαλήμ», Γη: ψήγματα μολύβδου, προσάρτηση παγοπέδιλων. Κοσμολογικός συμβολισμός σιδήρου (κοσμικές ρίζες)= Ιερουσαλήμ (τόπος προσκυνήματος)

3.9. Νεοεξπρεσιονιστικές τάσεις στη δεκαετία 1990-2000 – Τέχνη με κοινωνικά, πολιτικά και άλλα μηνύματα

Τέχνη: ρόλος κοινωνικός, προβολή θεμάτων μη προνομιούχων ανθρώπων πχ μαύροι Η.Π.Α.

Jean-Michel Basquiat:

·   Ξεκίνησε ζωγραφίζοντας Graffiti

·   Έργα σε χαρτιά, πόρτες, ψυγεία

·   Assemglages (συναρμογές) από άχρηστα αντικείμενα

·   Αφηρημένος εξπρεσιονιονισμός + τέχνη των spray

·   Έργα που θυμίζουν ζωγραφική παιδιών ή πρωτόγονη τέχνη

·   Μοτίβα που επανέρχονται (πρόσωπα με περίεργες γκριμάτσες, στέμματα, βέλη, σταυροί, αριθμοί, γράμματα, λέξεις: αντιρατσιστικά μηνύματα)

·   Ένταση, πολυπλοκότητα, πλήθος στοιχείων, δυνατά/καθαρά χρώματα, χρήση μαύρου

·   Επιδράσεις: αφρικανικές μάσκες, Πικάσσο, τέχνη παιδιών, graffiti, μουσική hip-hop, jazz

Γυναίκες καλλιτέχνιδες που εκπροσωπούν Φεμινιστικό Κίνημα:

·   Θίγουν κοινωνικά ζητήματα

Louise Bourgeois:

·   Εμπειρίες, βιώματα αποτυπώνονται στο έργο της

·   Έργο: «Γυναίκα-σπίτι», γυναικείο σώμα με σπίτι για κεφάλι, ταύτιση γυναίκας με σπίτι

·   Έργο: «Zelle-Choisy. Αναμνήσεις από το πατρικό σπίτι», λαιμητόμος, σιδερένιος φράκτης, συμβολική υπόμνηση γυναικείου περιορισμού κ αδυναμίας για αντίδραση

·   Χρήση διάφορων υλικών: γύψος, τσιμέντο, λάστιχο, πλαστικό, ύφασμα, κατασκευή έργων έξω από στιλιστικές κατηγορίες

·   Συμβολική διάσταση ανθρώπινου σώματος

·   Έργα: «Σωρείτης Ι» και «Η καταστροφή του πατέρα», αναφορές στο γυναικείο κ ανδρικό σώμα αντίστοιχα. Παραπομπή σε τοπία. Άνθρωποι-τοπία.

Judy Chicago:

·   Έργο: «Συγκέντρωση για δείπνο», μνημειώδη μαρτυρία πολλαπλής προσφοράς γυναίκας (γλυπτική, κεραμική, ζωγραφική σε πορσελάνη, κέντημα), γυναίκες που έπαιξαν ρόλο σε ιστορία/παράδοση, 999 ονόματα γραμμένα στο δάπεδο. Θεατρικός χαρακτήρας. Πιάτα με μοτίβο συμβολικό της γυναικείας φύσης.

Cindy Sherman: (η φωτογράφος)

·   Φωτογραφίες του εαυτού της σε στάσεις προκλητικές, αντιγραφή κινηματογραφικών έργων κ διαφημίσεων ΄50-΄60

·   Φωτογραφίες: «Χωρίς τίτλο» και «Χωρίς τίτλο Νο 120»

·   Στόχος: διάλυση μύθου θηλυκότητας

·   Αυτοπροσωπογραφίες σαν μάσκες (δεν αποκαλύπτουν χαρακτήρα κ προσωπικότητα)

Gerhard Richter: (ο φωτογράφος)

·   Κύκλος έργων: «18 Οκτωβρίου 1977», φωτογραφίες γερμανικής αστυνομίας, τέχνη με πολιτικά μηνύματα

Ομάδα καλλιτεχνών που εστίασαν στο θέμα του φύλου, πολεμική για AIDS:

·   Ατμόσφαιρα σιωπηλής μελαγχολίας και θλίψης (έργα θυμάτων AIDS)

Derek Jarman:

·   Πίνακες με επιγραφές γραμμένες με βίαιο τρόπο: σχέση ζωγραφικής με graffiti

Τέλος 20^ου αιώνα: απόλυτη ελευθερία στην έκφραση, επιρροές από τέχνη Ρωσίας, Κίνας, Ασίας, Αφρικής, πρώην σοσιαλιστικά κράτη Ευρώπης= νέα άνθιση εικαστικών τεχνών 21^ου αιώνα